Phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - kỹ thuật nông thôn tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2006-2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

PHẠM THÙY DƢƠNG

PHÁT TRIỂN KẾT CẤU HẠ TẦNG

KINH TẾ - KỸ THUẬT NÔNG THÔN TỈNH TUYÊN QUANG

GIAI ĐOẠN 2006 - 2011

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÝ

THÁI NGUYÊN, 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

PHẠM THÙY DƢƠNG

PHÁT TRIỂN KẾT CẤU HẠ TẦNG

KINH TẾ - KỸ THUẬT NÔNG THÔN TỈNH TUYÊN QUANG

GIAI ĐOẠN 2006 - 2011

Chuyên ngành: Địa lí học (Địa lí kinh tế - xã hội)

Mã số: 60310501

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÝ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Xuân Trƣờng

THÁI NGUYÊN, 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này

là hoàn toàn trung thực, chưa được sử dụng cho bảo vệ một học vị nào.

Nguồn tài liệu được sử dụng cho việc hoàn thành luận văn đã được sự đồng ý

của các cá nhân và tổ chức. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn

này đã được ghi rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2013

Tác giả luận văn

Phạm Thùy Dương

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian nghiên cứu, thực hiện đề tài này, tôi đã nhận được sự

quan tâm, giúp đỡ của Ban Giám hiệu, Trường Đại học Sư phạm- Đại học

Thái Nguyên, các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp, gia đình cùng các cơ

quan chức năng. Nhân dịp này tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới:

1. TS. Nguyễn Xuân Trường - Đại học Thái Nguyên, người trực tiếp

hướng dẫn, định hướng, đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành

Luận văn này.

2. Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Địa lý và các thầy giáo, cô

giáo giảng dạy chuyên ngành của Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái

Nguyên đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập.

3. Cục Thống kê tỉnh Tuyên Quang, các cơ quan sở, ban, ngành tỉnh

Tuyên Quang, cùng bạn bè đồng nghiệp và người thân đã quan tâm giúp đỡ

và động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.

Trong quá trình thực hiện đề tài luận văn, bản thân tôi đã có nhiều cố

gắng nhưng không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được

những ý kiến đóng góp của các thầy, cô và các bạn đồng nghiệp để đề tài luận

văn được hoàn thiện hơn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2013

Học viên:

Phạm Thùy Dương (Khóa học 2011 - 2013)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

Trang

Trang bìa phụ

Lời cam đoan........................................................................................................i

Lời cảm ơn ..........................................................................................................ii

Mục lục...............................................................................................................iii

Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt..............................................................vii

Danh mục các bảng .........................................................................................viii

Danh mục các hình ............................................................................................ix

MỞ ĐẦU ............................................................................................................1

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KẾT

CẤU HẠ TẦNG KINH TẾ - KỸ THUẬT NÔNG THÔN............................8

1.1. Một số vấn đề về phát triển nông thôn....................................................... 8

1.1.1. Khái niệm nông thôn ........................................................................... 8

1.1.3. Xây dựng nông thôn mới................................................................... 11

1.2. Cơ sở lí luận về phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn.............................. 12

1.2.1. Khái niệm về kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ................................... 12

1.2.2. Quan niệm về kết cấu hạ tầng nông thôn .......................................... 14

1.2.3. Các bộ phận cấu thành kết cấu hạ tầng nông thôn ............................ 15

1.2.4. Hệ thống hạ tầng kinh tế - kỹ thuật nông thôn .................................. 16

1.2.5. Vai trò của kết cấu hạ tầng đối với sự phát triển nông thôn.............. 22

1.2.6. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn .... 24

1.3. Những thành tựu và hạn chế trong phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế -

kỹ thuật nông thôn ở Việt Nam và vùng Trung du và miền núi phía Bắc ...... 29

1.3.1. Thành tựu và hạn chế trong phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - kỹ

thuật nông thôn ở Việt Nam ........................................................................ 29

1.3.2. Thành tựu và hạn chế trong phát triển kết cấu hạ tầng KT- KT

nông thôn vùng Trung du và miền núi phía Bắc ......................................... 34

1.3.3. Một số bài học kinh nghiệm về phát triển hạ tầng KT- XH nông thôn .. 38

Tiểu kết Chương 1........................................................................................... 41

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

Chƣơng 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KẾT CẤU HẠ TẦNG

KINH TẾ - KỸ THUẬT NÔNG THÔN TỈNH TUYÊN QUANG

GIAI ĐOẠN 2006 - 2011................................................................................42

2.1. Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - kỹ

thuật nông thôn tỉn.h Tuyên Quang................................................................. 42

2.1.1. Vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên....................................................... 42

2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội .................................................................. 48

2.1.3. Đánh giá những thuận lợi, khó khăn ảnh hưởng đến phát triển kết

cấu hạ tầng nông thôn tỉnh Tuyên Quang.................................................... 55

2.2. Thực trạng phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế- kỹ thuật nông thôn tỉnh

Tuyên Quang giai đoạn 2006 - 2011............................................................... 58

2.2.1. Hệ thống hạ tầng giao thông nông thôn............................................. 58

2.2.2. Hệ thống hạ tầng cung cấp điện nông thôn ....................................... 63

2.2.3. Hệ thống hạ tầng cung cấp nước sạch và vệ sinh môi trường khu

vực nông thôn .............................................................................................. 68

2.2.4. Hệ thống hạ tầng thủy lợi nông thôn ................................................. 70

2.2.5. Hệ thống hạ tầng thông tin - viễn thông nông thôn........................... 77

2.2.6. Hệ thống chợ nông thôn .................................................................... 79

2.2.7. Hệ thống hạ tầng các khu, cụm công nghiệp và làng nghề nông thôn ... 80

2.3. Tác động của kết cấu hạ tầng đến sự phát triển nông thôn tỉnh Tuyên Quang... 82

Tiểu kết chương 2............................................................................................ 89

Chƣơng 3. ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KẾT CẤU

HẠ TẦNG KINH TẾ - KỸ THUẬT NÔNG THÔN TỈNH TUYÊN

QUANG GIAI ĐOẠN 2012 - 2020.................................................................90

3.1. Định hướng phát triển kết cấu hạ tầng KT- KT nông thôn tỉnh Tuyên

Quang đến năm 2020....................................................................................... 90

3.1.1. Căn cứ đề xuất định hướng phát triển hạ tầng KT- KT nông thôn

tỉnh Tuyên Quang đến năm 2020 ................................................................ 90

3.1.2. Định hướng phát triển nông nghiệp, nông thôn Tuyên Quang ......... 96

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

v

3.1.3. Định hướng phát triển hạ tầng kinh tế - kỹ thuật nông thôn Tuyên

Quang đến năm 2020................................................................................... 99

3.2. Một số giải pháp phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn tỉnh Tuyên Quang 106

3.2.1. Giải pháp về công tác quy hoạch phát triển hạ tầng nông thôn ...... 106

3.2.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất đai cho phát triển hạ

tầng nông thôn ........................................................................................... 109

3.2.3. Huy động đa dạng các nguồn vốn cho đầu tư phát triển hạ tầng

nông thôn ................................................................................................... 110

3.2.4. Áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào xây dựng và quản lý, khai

thác các công trình của hạ tầng nông thôn ................................................ 112

3.2.5. Tăng cường tổ chức quản lý quá trình khai thác, sử dụng hạ tầng

nông thôn ................................................................................................... 114

Tiểu kết chương 3.......................................................................................... 116

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................117

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................120

PHỤ LỤC.............................................................................................................

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ADB: Ngân hàng phát triển Châu Á

CNH, HĐH: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

CCN: Cụm công nghiệp

CT: Công trình

CTTL: Công trình thủy lợi

EU: Liên minh Châu Âu

GTVT: Giao thông vận tải

GTNT: Giao thông nông thôn

GDP: Tổng sản phẩm quốc nội

HĐND: Hội đồng nhân dân

KCN: Khu công nghiệp

KT- XH: Kinh tế - xã hội

KT- KT: Kinh tế - kỹ thuật

NNNTTS: Nông nghiêp, nông thôn, thủy sản

NXB: Nhà xuất bản

ODA: Viện trợ không hoàn lại

TĐT: Tổng điều tra

TP: Thành phố

UBND: Uỷ ban nhân dân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 1.1. Số xã, số thôn có điện chia theo vùng kinh tế, thời điểm

1/7/2011........................................................................................... 31

Bảng 1.2: Kết cấu hạ tầng nông thôn một số tỉnh khó khăn nhất vùng

Trung du và miền núi phía Bắc năm 2011 ...................................... 36

Bảng 2.1: Biến động sử dụng đất đai tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2006- 2011..... 46

Bảng 2.2: Diện tích, dân số và mật độ dân số tỉnh Tuyên Quang phân theo

đơn vị hành chính năm 2011 ........................................................... 48

Bảng 2.3: Kết cấu hạ tầng GTNT của tỉnh Tuyên Quang năm 2006, 2011

so với cả nước và khu vực............................................................... 59

Bảng 2.4 : Tình hình phát triển GTNT Tuyên Quang năm 2011..................... 61

Bảng 2.5: Tỷ lệ đường giao thông nông thôn Tuyên Quang chia theo mức

độ cứng hóa năm 2011 .................................................................... 62

Bảng 2.6: Tình hình sử dụng điện khu vực nông thôn Tuyên Quang năm

2006- 2011....................................................................................... 65

Bảng 2.7: Số xã có công trình cấp nước sinh hoạt tập trung và có hệ thống

thoát nước thải chung của tỉnh Tuyên Quang năm 2006, 2011 ...... 68

Bảng 2.8: Tổng hợp hiện trạng các công trình thủy lợi toàn tỉnh.................... 72

Bảng 2.9 : Số thuê bao điện thoại cố định phân theo huyện, thành phố của

tỉnh Tuyên Quang năm 2006- 2011 ................................................ 78

Bảng 2.10: Số xã có chợ của tỉnh Tuyên Quang năm 2006- 2011 ................. 79

Bảng 2.11: Cơ cấu, giá trị sản xuất nông nghiệp phân theo ngành từ năm

2001- 2011....................................................................................... 84

Bảng 2.12: Số hộ nghèo và tỷ lệ hộ nghèo phân theo các địa phương của

tỉnh Tuyên Quang năm 2011- 2012 ................................................ 87

Bảng 3.1: Tổng hợp các công trình tu sửa, nâng cấp, xây dựng mới ............ 101

công trình thủy lợi đến 2020 .......................................................................... 101

Bảng 3.2: Tổng hợp chiều dài kênh mương dự kiến sau các giai đoạn quy hoạch. 102

Bảng 3.3. Số lượng công trình cần đầu tư trong giai đoạn 2010- 2020........ 104

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang

Hình 1.1. Tỷ lệ xã, thôn có đường giao thông nông thôn chia theo vùng

kinh tế, thời điểm 1/7/2011.............................................................. 30

Hình 2.1: Lược đồ hành chính tỉnh Tuyên Quang ........................................... 43

Hình 2.2: Tình hình tăng trưởng kinh tế của tỉnh Tuyên Quang giai đoạn

2001- 2011 ....................................................................................... 50

Hình 2.3: Cơ cấu GDP theo giá trị thực tế phân theo 3 khu vực kinh tế giai

đoạn 2001- 2011( Đơn vị %)........................................................... 51

Hình 2.4: Lược đồ Hiện trạng phát triển hạ tầng giao thông nông thôn tỉnh

Tuyên Quang (năm 2011)................................................................ 60

Hình 2.5: Biểu đồ thể hiện tình hình sử dụng điện khu vực nông thôn tỉnh

Tuyên Quang giai đoạn 2001- 2011. ............................................... 64

Hình 2.6: Lược đồ hiện trạng cung cấp điện, nước sạch nông thôn tỉnh

Tuyên Quang.................................................................................... 67

Hình 2.7: Cơ cấu nguồn thu nhập của các hộ nông thôn tỉnh Tuyên Quang

năm 2006, 2011................................................................................ 86

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong những năm qua, Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đã dành sự quan

tâm lớn cho đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế- xã hội. Nhờ đó,

hệ thống kết cấu hạ tầng có bước phát triển, từng bước đáp ứng yêu cầu xây

dựng và bảo vệ đất nước, góp phần bảo đảm tăng trưởng kinh tế nhanh, phát

triển các lĩnh vực văn hoá, xã hội, giảm nhẹ thiên tai, bảo đảm quốc phòng, an

ninh, nâng cao đời sống nhân dân, xoá đói, giảm nghèo, rút ngắn khoảng cách

giữa các vùng, miền. Nguồn lực đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng ngày càng lớn

và đa dạng. Ngoài nguồn lực của Nhà nước, đã và đang mở rộng sự tham gia

của toàn xã hội, nhất là đầu tư của các doanh nghiệp vào các dự án giao thông,

khu công nghiệp, khu đô thị mới và đóng góp tự nguyện của nhân dân vào phát

triển kết cấu hạ tầng nông thôn.

Tuy nhiên, hệ thống kết cấu hạ tầng, đặc biệt là kết cấu hạ tầng nông

thôn ở nước ta vẫn còn nhiều hạn chế, yếu kém, lạc hậu, thiếu đồng bộ, kém

tính kết nối, hiện đang là điểm nghẽn của quá trình phát triển. Cơ sở hạ tầng

nông thôn phát triển chậm, chưa đồng đều, nhất là ở các tỉnh miền núi. Nhiều

công trình chậm tiến độ, kém chất lượng, chi phí cao. Công tác quản lý, khai

thác, sử dụng, dịch vụ hạ tầng còn yếu, hiệu quả thấp.

Ngày 5 tháng 8 năm 2008, Ban Chấp hành Trung ương Đảng cộng sản

Việt Nam đã ban hành Nghị quyết số 26-NQ/T.Ư "Về nông nghiệp, nông dân,

nông thôn”. Trong đó, Nghị quyết đặc biệt chú trọng vào phát triển kết cấu hạ

tầng KT- XH nông thôn có ý nghĩa quan trọng, đó là phát triển đồng bộ kết cấu

hạ tầng KT- XH nông thôn, trước hết là hệ thống thuỷ lợi, giao thông, cấp điện

sinh hoạt cho hầu hết dân cư, các cơ sở công nghiệp và dịch vụ ở nông thôn;

đảm bảo cơ bản điều kiện học tập chữa bệnh, sinh hoạt văn hoá, thể dục thể

thao ở hầu hết các vùng nông thôn.

Tiếp tục thực hiện chủ chương phát triển nông nghiệp, nông thôn, Thủ

tướng Chính phủ ký Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 4 tháng 6 năm 2010 phê

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

duyệt Chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn

2010- 2020. Trong 19 tiêu chí quốc gia về nông thôn mới thì có đến 10 tiêu chí

đề cập đến phát triển hạ tầng KT- XH nông thôn. Có thể nói, phát triển kết cấu

hạ tầng là một trong những điều kiện tiên quyết để phát triển KT- XH vùng

nông thôn. Đặc biệt khi chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn

mới đang được tích cực triển khai thì xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn càng

là vấn đề được quan tâm. Tại tỉnh Tuyên Quang, cùng với sự quan tâm của

Đảng, Nhà nước, sự nỗ lực của chính quyền và nhân dân địa phương, những

năm qua kết cấu hạ tầng KT- XH nông thôn đã có sự thay đổi đáng kể. Tuy

nhiên, cũng như nhiều địa phương miền núi khác, cơ sở hạ tầng KT- XH nông

thôn Tuyên Quang còn nhiều yếu kém, ảnh hưởng nhiều đến phát triển KT- XH

địa phương. Việc nghiên cứu phân tích, đánh giá dưới góc độ địa lí kinh tế- xã

hội sự phát triển hạ tầng kinh tế - kỹ thuật (KT- KT) nông thôn Tuyên Quang để

rút ra các bài học kinh nghiệm và đề xuất khuyến nghị có ý nghĩa thực tiễn, góp

phần thực hiện các mục tiêu KT- XH của tỉnh.

Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn và tầm quan trọng của vấn đề nêu trên,

dưới sự hướng dẫn khoa học của TS Nguyễn Xuân Trường, tôi quyết định chọn

hướng nghiên cứu cho luận văn của mình là: “Phát triển kết cấu hạ tầng kinh

tế - kỹ thuật nông thôn tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2006- 2011”.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

2.1. Trên thế giới

Với tính chất đa dạng và thiết thực, kết cấu hạ tầng là nền tảng vật chất

có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình phát triển KT- XH của mỗi quốc

gia. Có một số công trình nghiên cứu đã đi đến kết luận, phát triển kết cấu hạ

tầng có tác động tích cực đến phát triển KT- XH ở cả các nước phát triển và

đang phát triển. Cesar Calderon và Luis Serven (2004) có công trình “Hiệu quả

của phát triển cơ sở hạ tầng đối với tăng trưởng và phân phối thu nhập ”(The

effects of infrastructure development on growth and income distribution).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

Naoyuki Yoshino và Masaki Nakahigashi (2000) có công trình “Vai trò của cơ

sở hạ tầng đối với phát triển kinh tế” (The Role of Infrastructure in Economic

Development (Preliminary Version) Naoyuki Yoshino and Masaki Nakahigashi,

November 22, 2000) đã nghiên cứu vài trò của kết cấu hạ tầng đối với sự phát

triển kinh tế các nước Đông Nam Á. Cesar Calderon với công trình

“Infrastructure in Latin America” (2010), World Bank Policy Research Working

Paper No. 5317 .

2.2. Ở Việt Nam

Ở nước ta, thời gian vừa qua có một số đề tài nghiên cứu, công trình

nghiên cứu của các nhà khoa học về công nghiệp hóa nông thôn, trong đó có đề

cập đến nội dung phát triển cơ sở hạ tầng như: Đỗ Hoài Nam, Lê Cao Đoàn

(2001): “ Xây dựng hạ tầng cơ sở nông thôn trong quá trình công nghiệp hóa,

hiện đại hóa ở Việt Nam”. NXB Khoa học xã hội; Trần Ngọc Bút (2002):

“Chính sách nông nghiệp, nông thôn Việt Nam nửa cuối thế kỷ XX và một số

định hướng đến năm 2010”. NXB Chính trị Quốc gia; Vũ Năng Dũng (2004):

“Cơ sở khoa học để xây dựng tiêu chí, bước đi, cơ chế chính sách quá trình

CNH, HDDH nông nghiệp, nông thôn”. NXB Nông nghiệp Hà Nội.

Một số luận án tiến sĩ cũng đề cập nghiên cứu đến vấn đề này: NCS

Phạm Thị Túy với đề tài “Thu hút và sử dụng vốn ODA vào phát triển kết cấu

hạ tầng ở Việt Nam”; NCS Nguyễn Tiến Dĩnh với đề tài “ Hoàn thiện các chính

sách phát triển nông nghiệp, nông thôn ngoại thành Hà Nội theo hướng CNH,

HĐH”; NCS Nguyễn Đức Tuyên với đề tài: “Phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội

ở nông thôn tỉnh Bắc Ninh, kinh nghiệm và giải pháp”.

Đối với tỉnh Tuyên Quang, vấn đề phát triển KT-XH cũng có một số

công trình nghiên cứu đề cập đến của các ngành kinh tế, quản lý đất đai và địa

lý học. Dưới góc độ địa lý học có luận văn thạc sĩ của Phạm Việt Quyên năm

2010 với đề tài “Nghiên cứu kết cấu hạ tầng giao thông vận tải tỉnh Tuyên

Quang”; Luận văn thạc sĩ năm 2011 của Nguyễn Thị Thuận với đề tài “Quá

trình đô thị hóa thành phố Tuyên Quang giai đoạn 2001- 2010”.