Phát triển bền vững nông thôn vùng Đồng bằng Bắc bộ trong quá trình xây dựng, phát triển các khu công nghiệp: thực trạng và giải pháp

Häc viÖn chÝnh trÞ – Hµnh chÝnh quèc gia hå chÝ minh

------------------------

B¸o c¸o tæng hîp

kÕt qu¶ Nghiªn cøu khoa häc

®Ò tµi cÊp bé n¨m 2008

M· sè B08 - 21

Ph¸t triÓn bÒn v÷ng m«i tr−êng

vïng ®ång b»ng b¾c bé trong qu¸ tr×nh

x©y dùng, ph¸t triÓn c¸c khu c«ng

nghiÖp: thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p

Chñ nhiÖm ®Ò tµi : TS. §ç §øc Qu©n

7399

08/6/2009

Hµ néi – 2008

1

Danh s¸ch c¸c thµnh viªn tham gia ®Ò tµi

STT Họ và tên Tham gia đề tài Cơ quan công tác

1 TS. §ç §øc Qu©n Chñ nhiÖm ®Ò tµi HV CT-HCKVI

2 ThS. Phan TiÕn Ngäc Th− ký ®Ò tµi HV CT-HCKVI

3 TS. Vò Thanh S¬n Thµnh viªn ®Ò tµi HV CT-HCKVI

4 ThS. Lª H÷u Thµnh Thµnh viªn ®Ò tµi HV CT-HCKVI

5 TS. §ç Quang Vinh Thµnh viªn ®Ò tµi HV CT-HCKVI

6 TS. NguyÔn §¨ng Th«ng Thµnh viªn ®Ò tµi HV CT-HCKVI

7 TS. NguyÔn V¨n Sö Thµnh viªn ®Ò tµi HV CT-HCKVI

8 ThS. NguyÔn Thanh HuyÒn Thµnh viªn ®Ò tµi HV CT-HCKVI

9 PGS.TS NguyÔn Kh¾c Thanh Thµnh viªn ®Ò tµi HV CT-HCQGHCM

10 PGS.TS NguyÔn V¨n Kû Thµnh viªn ®Ò tµi HV CT-HCQGHCM

11 ThS. NguyÔn Hång Phong Thµnh viªn ®Ò tµi HV CT-HCKVI

12 CN. NguyÔn Ngäc Hµ Thµnh viªn ®Ò tµi TØnh ñy Ninh B×nh

13 CN. Bïi Quang To¶n Thµnh viªn ®Ò tµi TØnh ñy H¶i D−¬ng

14 ThS. Ph¹m V¨n Thanh Thµnh viªn ®Ò tµi TØnh ñy VÜnh Phóc

2

Môc Lôc

Më ®Çu............................................................................................................. 5

Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng

n«ng th«n trong qu¸ tr×nh x©y dùng, ph¸t triÓn

khu c«ng nghiÖp ...................................................................................15

1.1. Lý luËn chung vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n ................................. 15

1.1.1. Quan niÖm chung vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ......................................... 15

1.1.2. Ph¸t triÓn n«ng th«n bÒn v÷ng ........................................................... 18

1.1.3. Mét sè chØ tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n .................................. 20

1.2. Lý luËn vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp

trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ............................................... 30

1.2.1. Lý luận về KCN và vai trò của nó với CNH, HĐH nền kinh tế ....... 30

1.2.1.1. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ sù h×nh thµnh c¸c KCN .......... 30

1.2.1.2. Vai trß cña KCN víi CNH, H§H nÒn kinh tÕ .............................. 31

1.2.2. C¸c mèi liªn kÕt gi÷a n«ng th«n vµ khu c«ng nghiÖp ...................... 35

1.3. Kinh nghiÖm vµ mét sè n−íc vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n

trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khu c«ng ............................................................... 37

1.3.1. Kinh nghiÖm cña NhËt B¶n ................................................................ 37

1.3.2. Kinh nghiÖm cña Hµn Quèc ............................................................... 42

1.3.3. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc ............................................................ 49

1.3.4. Kinh nghiÖm cña Th¸i Lan ................................................................. 55

1.4. Mét sè bµi häc cho ViÖt Nam ................................................................. 58

Trang

3

Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n ®ång

b»ng b¾c bé trong qu¸ tr×nh x©y dùng, ph¸t

triÓn khu c«ng nghiÖp......................................................................61

2.1. Kh¸i qu¸t thùc tr¹ng n«ng th«n ®ång b»ng B¾c bé thêi gian qua ...... 61

2.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý vµ lîi thÕ cña vïng ®ång b»ng B¾c Bé ........................... 61

2.1.2. Kh¸i qu¸t thùc tr¹ng n«ng th«n ®ång b¨ng B¾c Bé.......................... 63

2.2. Kh¸i qu¸t t×nh h×nh ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp vïng ®ång

b»ng B¾c bé .............................................................................................. 66

2.3. T¸c ®éng cña qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn khu c«ng nghiÖp

®Õn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n .................................................. 67

2.3.1. T¸c ®éng vÒ mÆt kinh tÕ - kü thuËt...................................................... 67

2.3.2. T¸c ®éng vÒ khÝa c¹nh x∙ héi ............................................................. 77

2.3.3. T¸c ®éng vÒ khÝa c¹nh m«i tr−êngi .................................................... 82

Ch−¬ng 3: §Þnh h−íng, quan ®iÓm vµ mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n

nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n ®ång b»ng

b¾c bé trong qu¸ tr×nh x©y dùng, ph¸t triÓn KCN

thêi gian tíi ............................................................................................95

3.1. §Þnh h−íng, quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n vïng

®ång b»ng B¾c bé..................................................................................... 95

3.1.1. §Þnh h−íng ph¸t triÓn n«ng th«n bÒn v÷ng....................................... 95

3.1.2. Quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n ........................................ 102

3.2. Mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n........... 107

3.2.1. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ kinh tÕ .................................................................. 107

3.2.2. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ x∙ héi.................................................................... 112

3.2.3. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ m«i tr−êng sinh th¸i............................................ 119

4

3.2.3. Mét sè gi¶i ph¸p kh¸c.......................................................................... 122

KÕt luËn..............................................................................................................................134

Tµi liÖu tham kh¶o......................................................................................................137

5

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Phát triển bền vững là xu thế tất yếu trong tiến trình phát triển của xã hội

loài người; là yêu cầu bức thiết đối với mọi nền kinh tế và quốc gia trên thế

giới, đặc biệt là những lĩnh vực sản xuất vật chất, sử dụng nhiều tài nguyên

thiên nhiên, liên quan đến bảo vệ môi trường… Tại Hội nghị thượng đỉnh thế

giới năm 1992 ở Rio de Janerio, các nhà hoạt động về kinh tế, xã hội, môi

trường cùng với các nhà chính trị đã thống nhất về quan điểm phát triển bền

vững, coi đó là trách nhiệm chung của các quốc gia, của toàn nhân loại và

đồng thuận thông qua tuyên bố Rio gồm 27 nguyên tắc cơ bản về Phát triển

bền vững và Chương trình Nghị sự 21, xác định các hành động cho sự phát

triển bền vững của toàn thế giới trong thế kỷ thứ 21. Đây là những nguyên tắc

chung nhất để các quốc gia có thể vận dụng vào việc xây dựng các nguyên tắc

phát triển bền vững cho phù hợp với điều kiện tự nhiên, đặc điểm kinh tế xã hội

và thể chế chính sách riêng của nước mình.

Phát triển bền vững là sự phát triển hài hoà cả về 3 mặt: Kinh tế - Xã

hội - Môi trường để đáp ứng những nhu cầu về đời sống vật chất, văn hoá,

tinh thần của thế hệ hiện tại nhưng không làm tổn hại, gây trở ngại đến khả

năng cung cấp tài nguyên để phát triển kinh tế - xã hội mai sau, không làm

giảm chất lượng cuộc sống của các thế hệ trong tương lai.

Hay nói một cách khác: muốn phát triển bền vững thì phải cùng đồng

thời thực hiện 3 mục tiêu: (1) Phát triển có hiệu quả về kinh tế; (2) Phát triển

hài hòa các mặt xã hội; nâng cao mức sống, trình độ sống của các tầng lớp

dân cư và (3) cải thiện môi trường môi sinh, bảo đảm phát triển lâu dài vững

chắc cho thế hệ hôm nay và mai sau.

Nhận thức được tầm quan trọng và tính bức thiết của vấn đề phát triển

bền vững, ngay sau tuyên bố Rio, Nhà nước ta đã ban hành luật bảo vệ môi

trường năm 1993. Sau đó đã hình thành một hệ thống các văn bản quy phạm

pháp luật và hệ thống quản lý Nhà nước về bảo vệ môi trường. Đến nay, vấn

đề phát triển bền vững đã trở thành đường lối, quan điểm và giải pháp của

Đảng và Nhà nước ta. Ngày 26-8-1998, Bộ Chính trị đã ban hành Chỉ thị số

6

36/CT/TƯ về tăng cường bảo vệ môi trường trong thời kỳ CNH, HĐH đất

nước; ngày 15-11-2004, Bộ Chính trị ra Nghị quyết số 41/NQ/TƯ về bảo vệ

môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH. Nghị quyết đại hội lần thứ

IX của Đảng, chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 10 năm 2001-2010 của

nước ta đã khẳng định: "Phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững, tăng trưởng

kinh tế đi đôi với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường"

và "phát triển kinh tế - xã hội gắn chặt với bảo vệ, cải thiện môi trường, bảo

đảm sự hài hòa giữa môi trường nhân tạo với môi trường thiên nhiên, giữ gìn

đa dạng sinh học".

Để thực hiện mục tiêu phát triển bền vững như Nghị quyết của đại hội

Đảng toàn quốc đã đề ra và thực hiện cam kết quốc tế về phát triển bền vững,

ngày 17-8-2004, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định số

153/2004/QĐ-TTg về định hướng Chiến lược Phát triển bền vững ở Việt

Nam. Trong đó nội dung phát triển bền vững nông nghiệp, nông thôn là một

nội dung quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam. Thậm

chí đây là nội dung có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển bền

vững ở nước ta.

Thật vậy, ở Việt Nam nông thôn là một phạm trù rất gần gũi, quen

thuộc và dường như là một khái niệm vốn có trong tiềm thức của người Việt

Nam. Hơn nữa, nông thôn có vai trò cực kỳ quan trọng, gắn liền với lịch sử

dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Lịch sử phát triển kinh tế - xã hội

nước ta đã cho thấy, sự phát triển, tiến bộ và phồn vinh của đất nước không

thể bỏ qua, tách rời sự phát triển của khu vực nông thôn. Vì vậy, phát triển

nông thôn giầu mạnh và bền vững luôn được Đảng và Nhà nước ta đặt ở vị trí

trọng tâm trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội.

Hơn nữa, dưới tác động như vũ bão của cuộc cách mạng khoa học-công

nghệ, xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, cũng như quá trình đô thị hoá, vai trò của

nông thôn (xét trong mối tương quan dài hạn với đô thị) có xu hướng giảm sút.

Mặt khác, các vùng nông thôn nước ta hiện nay đang phải đối mặt với việc sử

dụng lãng phí, kém hiệu quả các nguồn lực xã hội, tài nguyên cạn kiệt, ô nhiễm

môi trường nghiêm trọng… ảnh hưởng tiêu cực đến sự phồn thịnh ở nông thôn

cũng như các vấn đề xã hội (mức sống, công bằng xã hội…) . Ở nông thôn, tính

bền vững về sinh thái và kinh tế cũng quan trọng như tính bền vững về xã hội

7

trong quá trình phát triển. Chính vì vậy, sự phát triển nông nghiệp nông thôn

bền vững có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển bền vững ở nước

ta hiện nay.

Vùng đồng bằng Bắc Bộ là cái nôi của nền văn minh lúa nước. Trước

đây, hiện tại và tương lai vẫn là trung tâm chính trị - kinh tế - văn hoá của cả

nước. Toàn vùng có diện tích tự nhiên là 1.487.144 ha. Trong đó đất sản xuất

nông, lâm nghiệp chiếm khoảng 63%. Đây là vùng đất chật, người đông,

chiếm 6,3% diện tích và 23,07% dân số của cả nước; mật độ dân số cao nhất

(1.087 người/km2) và diện tích đất nông nghiệp bình quân đầu người thấp

nhất so với các vùng khác, bình quân đất nông nghiệp khoảng trên

500m2/người. Nghề trồng lúa nước truyền thống, rau, hoa, quả, cây cảnh, chế

biến nông hải sản thực phẩm, thu hút trên 70% dân số của vùng đồng bằng

Bắc Bộ. Hằng năm, tổng sản lượng lương thực có hạt, thực phẩm và nhiều

loại nông sản khác của vùng đứng thứ hai cả nước (sau đồng bằng sông Cửu

Long); đã góp phần quan trọng vào việc bảo đảm an ninh lương thực và hàng

hóa nông sản xuất khẩu. Như vậy, có thể nói một trong những đặc trưng cơ

bản của vùng đồng bằng Bắc bộ là nông nghiệp, nông thôn; và việc phát triển

bền vững nông thôn vùng đồng bằng Bắc bộ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng

đến sự phát triển của vùng.

Bên cạnh thế mạnh về nông nghiệp, với gần 80% dân số sống ở khu vực

nông thôn. Vùng đồng bằng Bắc Bộ là vùng có lịch sử phát triển công nghiệp

và đô thị sớm nhất nước ta. Các thành phố, các khu công nghiệp tập trung

cùng với ngành công nghiệp được phát triển từ rất sớm. Nếu không tính các

cụm công nghiệp được xây dựng trước năm 1975, đến nay vùng đồng bằng

Bắc Bộ có 22 khu công nghiệp với điện tích đất tự nhiên là 3802 ha. Các khu

công nghiệp trong vùng đã thu được những kết quả nhất định, thu hút được

539 dự án (trong đó có 216 dự án FDI và 278 dự án đầu tư trong nước) với

tổng vốn đầu tư đăng ký gần 2.236 triệu USD và 17460 tỷ đồng. Giá trị sản

xuất của các khu công nghiệp trong vùng đạt khoảng 1.900 triệu USD, xuất

khẩu khoảng 1.000 triệu USD và đóng góp vào ngân sách gần 60 triệu USD.

Các khu công nghiệp trong vùng đồng bằng Bắc bộ đã giải quyết cho khoảng

100.000 lao động, đặc biệt các khu công nghiệp không chỉ giải quyết việc

8

làm cho lao động tại địa phương mà còn thu hút lao động ở các vùng khác

trong cả nước.

Tuy nhiên trong quá trình xây dựng và phát triển, bên cạnh những mặt

tích cực, các khu công nghiệp trong vùng đang tác động tiêu cực đến sự phát

triển bền vững nông thôn như: làm mất cân đối và thiếu hụt các nguồn lực

dành cho phát triển nông thôn; đẩy hàng vạn người lâm vào cảnh thất nghiệp

sau khi bị thu hồi đất xây dựng các khu công nghiệp; làm tăng các căng thẳng

xã hội; gây mất cân bằng giới ở địa phương; chất lượng môi trường bị suy

giảm… Vì vậy làm thế nào để phát triển bền vững nông thôn vùng đồng bằng

Bắc Bộ trong quá trình xây dựng và phát triển các khu công nghiệp không chỉ

là một vấn đề lớn đặt ra cho các địa phương trong vùng, mà còn là vấn đề lớn

của toàn xã hội. Việc nghiên cứu nhằm góp phần tìm ra hướng giải quyết cho

vấn đề này là một nội dung có ý nghĩa thiết thực, bức xúc cả về mặt lý luận

và thực tiễn hiện nay.

Xuất phát từ những lý do trên đây, chúng tôi chọn vấn đề “Phát triển bền

vững nông thôn vùng Đồng bằng Bắc Bộ trong quá trình xây dựng, phát

triển các khu công nghiệp” (Qua khảo sát các tỉnh: Vĩnh Phúc, Hải Dương,

Ninh Bình) làm chủ đề nghiên cứu, hy vọng có một số đóng góp vào chủ đề

quan trọng này.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

2.1. Về chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước: Trong những

năm qua vấn đề phát triển bền vững nói chung, phát triển bền vững các vùng

nông thôn đã trở thành quan điểm của Đảng và đường lối chính sách của Nhà

nước, và được khẳng định trong Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần

thứ X là: “Hiện nay và trong nhiều năm tới, vấn đề nông nghiệp, nông dân và

nông thôn vẫn có tầm chiến lược đặc biệt quan trọng. . . Gắn phát triển kinh

tế với xây dựng nông thôn mới, giải quyết tốt hơn mối quan hệ giữa nông

thôn và thành thị, giữa các vùng miền, góp phần giữ vững ổn định chính trị

xã hội” và “tiếp tục đầu tư phát triển đồng bộ kết cấu hạ tầng kinh tế, xã hội

ở nông thôn; tập trung giải quyết tốt các vấn đề xã hội bức xúc và xây dựng

nông thôn mới”.

9

Cụ thể hoá chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển nông thôn

bền vững, Chính phủ đã xây dựng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam

(Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam). Trong đó phát triển nông nghiệp

nông thôn bền vững là một nội dung quan trọng trong chương trình nghị sự

này.

Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông

thôn đã xây dựng nhiều chương trình để phát triển bền vững các vùng nông

thôn như: Phong trào xây dựng các mô hình vườn, ao, chuồng (VAC); vườn,

ao, chuồng, rừng (VACR) kinh tế trang trại, hầm biogas. Nhà tiêu sinh thái.

Chuyển đổi cơ cấu cây trồng hợp lý. Các chương trình giảm thiểu ô nhiễm

môi trường. Kế hoạch thuỷ lợi hợp lý nhằm phát triển bền vững. . .

2.2. Về các công trình nghiên cứu: Đến nay các nghiên cứu riêng rẽ

về phát triển bền vững nông thôn và phát triển các khu công nghiệp đã được

nhiều nhà kinh tế học, các chuyên gia trong và ngoài nước quan tâm nghiên

cứu. Có thể kể ra một số công trình tiêu biểu xung quanh vấn đề này như:

- Về phát triển bền vững nông thôn:

• Góp phần phát triển bền vững nông thông Việt Nam (2004) do

TS. Nguyễn Xuân Thảo chủ biên, Nxb Chính trị Quốc gia. Công

trình này mang tính thực tiễn, tính tổng quát cao. Song đây là tập

hợp các bài viết của tác giả nên vấn đề phát triển bền vững nông

thôn nằm rải rác ở nhiều bài trong cuốn sách, và ít mang tính lý

luận.

• Cuốn “công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp và nông thôn

ở Việt Nam, con đường và bước đi” Đề tài KX-02-07 do GS.TS

Nguyễn Kế Tuấn làm chủ nhiệm. Đây là công trình đề cập chủ

yếu đến quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp

nông thôn ở nước ta thời gian qua; đề xuất phương hướng thực

hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn Việt

Nam thời gian tới. Tuy nhiên phần nào công trình cũng đã đề

cập đến khía cạnh phát triển nông thôn bền vững trong quá trình

công nghiệp hoá.

• Nông nghiệp, nông thôn Việt Nam thời kỳ đổi mới (2003) do

PGS. TS Nguyễn Sinh Cúc chủ biên, Nxb Thống kê. Công trình

10

này đã khái quát một cách tổng quan quá trình đổi mới, phát

triển nông nghiệp, nông thôn từ 1986 đến năm 2002; đặt ra một

số vấn đề cần quan tâm trong việc phát triển nông nghiệp, nông

thôn trong thời gian tới.

• Chương trình KX08: “Phát triển toàn diện kinh tế-xã hội nông

thôn Việt Nam” do GS Đặng Hữu làm chủ nhiệm. Đề tài đánh

giá tổng quát thực trang nông thôn Việt Nam; đưa ra định hướng

và quan điểm phát triển kinh tế-xã hội nông thôn Việt Nam

trong giai đoạn mới CNH,HĐH; đề xuất các giải pháp và chính

sách tiếp tục phát triển kinh tế-xã hội nông thôn Việt Nam.

• Đề tài: “Những biện pháp kinh tế, tổ chức quản lý để phát triển

kinh tế nông nghiệp hàng hoá và đổi mới cơ cấu nông thôn” đề

tài cấp Bộ (1995) do GS.TSKH Lương Xuân Quỳ chủ nhiệm. Đề

tài đã đưa ra phương hướng có căn cứ khoa học để phát triển

kinh tế nông nghiệp và đổi mới cơ cấu kinh tế nông thôn Bắc

Bộ; Kiến nghị những giải pháp để thực hiện chuyên môn hoá,

tập trung hoá và công nghiệp hoá để đổi mới cơ cấu nông thôn

Bắc Bộ.

• Đề tài: “Nghiên cứu biến động môi trường do thực hiện quy

hoạch phát triển KT-XH, các biện pháp kiểm soát bảo đảm phát

triển bền vững đồng bằng sông Hồng” đề tài cấp Bộ (2000) do

TS. Nguyễn Gia Thắng làm chủ nhiệm. Đề tài đã phân tích tình

hình và diễn biến ô nhiễm, chất lượng môi trường ở đồng bằng

sông Hồng; đề ra các biện pháp kiểm soát, bảo đảm phát triển

bền vững đồng bằng sông Hồng trong thời gian tới.

Ngoài ra còn có hàng loạt các đề tài, bài viết, các cuộc hội thảo, hội

nghị… liên quan đến vấn đề phát triển nông thôn bền vững nói chung và

nông thôn vùng đồng bằng Bắc Bộ nói riêng như: “Hội nghị phát triển bền

vững toàn quốc lần thứ 2” tháng 5/2006; “Hội nghị nông thôn phát triển bền

vững các tỉnh phía Bắc” do Bộ Nông nghiệp và PTNT tổ chức ngày

7/6/2006. Báo cáo “Phát triển bền vững trong nông nghiệp nông thôn” của

Bộ Nông nghiệp và PTNT tại Hội nghị phát triển bền vững tháng 06/2005…

11

và hàng loạt bài viết khác của các tác giả trong trong và ngoài nước đăng trên

các tạp chí chuyên ngành.

- Về xây dựng và phát triển các khu công nghiệp:

• Cuốn “Phát triển các khu công nghiệp, khu chế xuất trong quá

trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá” do TS Nguyễn Chơn

Trung, PGS.TS Trương Giang Long chủ biên, Nxb Chính trị

Quốc gia (2004). Đây là tập hợp gần 40 báo cáo của các nhà

quản lý và khoa học liên quan đến vấn đề phát triển khu công

nghiệp trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt

Nam.

• Đề tài “Các giải pháp hoàn thiện và phát triển các khu công

nghiệp Việt Nam” Luận án tiến sĩ của tác giả Trần Ngọc Hưng.

Đề tài đã đánh giá tổng quát thực trạng phát triển các khu công

nghiệp của Việt Nam; đề xuất các giải pháp về cơ chế, chính

sách nhằm phát triển hơn nữa các khu công nghiệp của Việt

Nam.

• Đề tài: “Tác động của tình trạng ô nhiễm môi trường ở một số

khu công nghiệp phía Bắc tới sức khoẻ cộng đồng” đề tài cấp Bộ

2004 do TS. Trần Văn Tùng làm chủ nhiệm. Đề tài đã đánh giá

tình trạng ô nhiễm đến sức khoẻ người dân xung quanh một số

khu công nghiệp phía Bắc; đề xuất những phương hướng nhằm

kiểm soát và giảm thiểu ô nhiễm môi trường ở các khu vực này.

Ngoài ra còn có hàng loạt các đề tài, bài viết, các cuộc hội thảo, hội

nghị… về xây dựng và phát triên các khu công nghiệp như: “Hội thảo phát

triển khu công nghiệp, khu chế xuất ở các tỉnh phía Bắc-những vấn đề lý luận

và thực tiễn” tháng 6/2004 do Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổ chức; “Hội thảo

phát triển các khu công nghiệp, khu chế xuất ở Việt Nam trong tiến tình hội

nhập kinh tế quốc tế” do Ban kinh tế TƯ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Tạp chí

cộng sản tổ chức; Hội nghị “15 năm xây dựng và phát triển các khu công

nghiệp, khu chế xuất ở Việt Nam” tháng 07/2006 do Bộ kế hoạch và Đầu tư

tổ chức… và hàng loạt bài viết khác của các tác giả trong và ngoài nước đăng

trên các tạp chí chuyên ngành.

12

Mặc dù đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về phát triển bền vững

nông thôn và phát triển các khu công nghiệp trên những góc độ khác nhau,

nhưng chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện, sâu sắc, hệ

thống hoá lý luận và tổng kết thực tiễn sự phát triển bền vững nông thôn

trong mối quan hệ với quá trình xây dựng, phát triển các khu công nghiệp ở

Việt Nam. Đặc biệt việc nghiên cứu thực trạng các vùng nông thôn đồng

bằng Bắc Bộ trong quá trình xây dựng các khu công nghiệp, từ đó đề xuất

giải pháp nhằm phát triền bền vững các vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ

trong thời gian tới, thì chưa có công trình nào nghiên cứu. Đây chính là

hướng nghiên cứu của đề tài.

3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

Đề tài nhằm các mục tiêu sau đây:

- Đề tài đánh giá thực trạng phát triển các vùng nông thôn Đồng bằng Bắc

Bộ trong quá trình xây dựng, phát triển các khu công nghiệp trên các góc độ: (1)

kinh tế - kỹ thuật, (2) Xã hội, (3) Tài nguyên môi trường.

- Đề xuất định hướng, quan điểm và những giải pháp cơ bản phát triển

bền vững nông thôn đồng bằng Bắc Bộ trong quá trình xây dựng, phát triển

các khu công nghiệp trong thời gian tới.

4. Nội dung nghiên cứu

- Làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về phát triển bền vững, phát

triển bền vững nông thôn, phát triển các khu công nghiệp, tác động qua lại

giữa phát triển khu công nghiệp với phát triển bền vững nông thôn.

- Phân tích đánh giá thực trạng phát triển bền vững nông thôn đồng

bằng Bắc Bộ trong quá trình xây dựng, phát triển các khu công nghiệp thời

gian qua; từ đó đề xuất một số quan điểm, giải pháp nhằm phát triển bền

vững nông thôn đồng bằng Bắc Bộ trong thời gian tới.

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

5.1.Đối tượng nghiên cứu

Phát triển bền vững nông thôn là một đề tài rộng và có rất nhiều nhân

tố ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững nông thôn. Đối tượng nghiên cứu

của đề tài chỉ giới hạn trong phạm vi nghiên cứu tác động của quá trình xây

13

dựng và phát triên các khu công nghiệp đến phát triển bền vững nông thôn

đồng bằng Bắc Bộ trên góc độ kinh tế-xã hội thời gian qua.

5.2.Phạm vi nghiên cứu

5.2.1.Giới hạn địa bàn nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu phát

triển bền vững nông thôn vùng Đồng bằng Bắc Bộ trong quá trình xây dựng,

phát triển các khu công nghiệp, qua khảo sát các tỉnh: Vĩnh Phúc, Hải

Dương, Ninh Bình

5.2.2.Giới hạn nội dung nghiên cứu: Phát triển bền vững nông thôn

bao gồm rất nhiều nội dung và được tiếp cận trên nhiều góc độ khác nhau.

Trong điều kiện thời gian và kinh phí có hạn, chúng tôi chỉ khảo sát sự phát

triển bền vững nông thôn vùng đồng bằng Bắc Bộ ở góc độ kinh tế-xã hội là

chủ yếu.

6. Phương pháp nghiên cứu

Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, đề tài sử dụng phương pháp luận

duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin. Ngoài ra, đề

tài sử dụng các nhóm phương pháp nghiên cứu cụ thể đó là:

6.1.Phương pháp nghiên cứu lý luận

Thu thập, và phân tích hệ thống, tổng hợp so sánh tài liệu có liên quan

để xây dựng cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu đề tài.

6.2.Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

6.2.1.Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi:

- Điều tra trực tiếp các hộ gia đình ở nông thôn 3 tỉnh Vĩnh Phúc, Hải

Dương, Ninh Bình (trong đó có cả những hộ không bị thu hồi đất và những

hộ bị thu hồi đất xây dựng khu công nghiệp). Đây là đối tượng chịu ảnh

hưởng trực tiếp nhất và cảm nhận rõ nhất những tác động của khu công

nghiệp đến sự phát triển bền vững nông thôn.

- Trưng cầu ý kiến của lãnh đạo quản lý trong các cơ quan có liên quan

trực tiếp, gián tiếp đến sự phát triển khu công nghiệp và nông nghiệp nông

14

thôn như: Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn các tỉnh, Ban quản lý các

khu công nghiệp; Lãnh đạo các huyện, xã… trên địa bàn nghiên cứu.

6.2.2.Phương pháp quan sát được sử dụng để ghi lại thực tế những ảnh

hưởng của khu công nghiệp đến phát triển bền vững nông thôn ở những nơi

điều tra.

6.2.3.Phương pháp đàm thoại được sử dụng để trao đổi với người nông

dân ở nông thôn; các chủ doanh nghiệp trong khu công nghiệp; các cán bộ

quản lý ở xã, huyện; các cán bộ và lãnh đạo ở các Sở Nông nghiệp và phát

triển nông thôn, Sở Tài nguyên, Ban quản lý Khu công nghiệp…. về những

ảnh hưởng của quá trình xây dựng và phát triển các khu công nghiêp đến phát

triển bền vững nông thôn ở địa phương.

6.2.4.Phương pháp phỏng vấn sâu, nhất là đối với những cán bộ được

Nhà nước giao thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về nông nghiệp, nông

thôn, và các khu công nghiệp. Phương pháp này được sử dụng để hỗ trợ các

phương pháp trên, góp phần khái quát bức tranh chung về đối tượng nghiên

cứu.

6.2.5.Phương pháp tổng kết thực tiễn:

-Thu thập các thông tin cơ bản về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội

của các địa phương qua các báo cáo chính thức, và trên Internet.

-Thống kê sự biến động của nông thôn vùng đồng bằng Bắc Bộ sau khi

có các khu công nghiệp theo các tiêu chí cơ bản để nghiên cứu. Trên cơ sở đó

phân tích những ảnh hưởng tích cực cũng như tiêu cực đến phát triển bền

vững nông thôn vùng đồng bằng Bắc Bộ trong quá trình xây dựng và phát

triển các khu công nghiệp thời gian qua.

6.3.Phương pháp toán, thống kê:

Phương pháp này được sử dụng để tập hợp, tính toán, xử lý các số liệu

về tác động của quá trình xây dựng các khu công nghiệp đến phát triển bền

vững nông thôn đồng bằng Bắc Bộ.