Phân tích quá trình đô thị hóa thị xã Sông Công - tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 1985 - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

********

NGUYỄN THỊ HỒNG XUÂN

PHÂN TÍCH QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA

THỊ XÃ SÔNG CÔNG - TỈNH THÁI NGUYÊN

GIAI ĐOẠN 1985 - 2010

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÍ

Thái Nguyên – Năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

********

NGUYỄN THỊ HỒNG XUÂN

PHÂN TÍCH QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA

THỊ XÃ SÔNG CÔNG - TỈNH THÁI NGUYÊN

GIAI ĐOẠN 1985 - 2010

Chuyên ngành: Địa lí học

Mã số: 06 13 95

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÍ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HOC: TS. VŨ NHƢ VÂN

Thái Nguyên – Năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn “Phân tích quá trình đô thị hóa Thị xã Sông Công giai doạn

1985-2010” được thực hiện từ tháng 12/2010 đến tháng 7/2011. Luận văn sử

dụng những thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, các thông tin đã được ghi rõ

nguồn gốc, số liệu đã được tổng hợp và xử lí.

Tôi xin cam đoan, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn

toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.

Thái Nguyên, ngày 1 tháng 8 năm 2011

Tác giả

Nguyễn Thị Hồng Xuân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian thực hiện luận văn, em đã nhận được sự giúp đỡ quý báu

của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài nhà trường.

Trước hết, em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm khoa

Sau đại học, khoa Địa lí cùng các thầy cô giáo Trường Đại học Sư phạm - Đại

học Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy, hướng dẫn nghiên cứu khoa học và

giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập tại trường.

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS.Vũ Như Vân - giảng viên Trường

Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, người đã tận tình chỉ bảo em trong quá

trình thực hiện luận văn.

Xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Thái

Nguyên, Trường Trung học phổ thông Lê Hồng Phong đã tạo điều kiện thuận lợi

trong công tác để tác giả hoàn thành luận văn.

Xin chân thành cảm ơn UBND tỉnh Thái Nguyên, UBND Thị xã Sông

Công cùng các cơ quan và các ban ngành: Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Xây

dựng, Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, Cục

Thống kê Thái Nguyên và các phòng ban tại UBND Thị xã Sông Công đã tạo

điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình thu thập tài liệu và các thông tin

cần thiết phục vụ cho nội dung nghiên cứu.

Xin tri ân những người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã luôn động viên,

giúp đỡ để tác giả hoàn thành luận văn này.

Em xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, ngày 1 tháng 8 năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC Trang

MỞ ĐẦU 1

1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1

2. Khái quát tình hình nghiên cứu .................................................................. 2

3. Mục tiêu - nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 4

4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 5

5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu đề tài .......................................... 5

6. Đóng góp mới của luận văn........................................................................ 7

7. Cấu trúc luận văn ………………………………………………………... 7

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 8

1.1. Cơ sở nhận thức luận về phƣơng pháp phân tích ………………….. 8

1.1.1. Nhận thức luận .................................................................................... 8

1.1.2. Một số phương pháp phổ dụng trong phân tích quá trinh …………... 10

1.2. Cơ sở lí luận về đô thị hóa …………………………………………... 12

1.2.1. Khái niệm đô thị hóa ………………………………………………… 12

1.2.2. Các kiểu đô thị hóa ………………………………………………….. 14

1.2.3 Đặc điểm cơ bản của quá trình đô thị hóa …………………………… 14

1.2.4. Ảnh hưởng của đô thị hoá đến phát triển kinh tế xã hội ……………… 16

1.2.5. Các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến quá trình đô thị hóa …………… 17

1.3. Đô thị hóa trên thế giới và ở Việt Nam ……………………………... 19

1.3.1. Trên thế giới ………………………………………………………… 19

1.3.2. Quá trình đô thị hóa ở Việt Nam ……………………………………. 22

1.3.3. Khái quát quá trình đô thị hóa ở tỉnh Thái Nguyên …………………. 25

Tiểu kết chương ............................................................................................ 30

Chƣơng 2: CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG CỦA QUÁ TRÌNH ĐÔ

THỊ HÓA THỊ XÃ SÔNG CÔNG GIAI ĐOẠN 1985 – 2010 31

2.1. Nhân tố môi trƣờng địa lí .................................................................... 31

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

2.1.1. Vị trí địa lí …………………………………………………………... 31

2.1.2 Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ……………………….. 33

2.1.3. Sự biến động về sử dụng tài nguyên đất TX Sông Công ................... 36

2.2. Nhân tố lịch sử ……………………………………………………….. 39

2.2.1. Lịch sử hình thành TX Sông Công như một đô thị ............................. 39

2.2.2. Sự hình thành và phát triển KCN Sông Công, các cụm công nghiệp

và hệ thống cơ sở công nghiệp ……………………………………………. 40

2.3. Nhân tố dân cƣ, xã hội ………………………………………………. 45

2.4. Nhân tố kinh tế và sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế …………………. 52

2.5. Nhân tố cơ sở hạ tầng và qui hoạch kiến trúc đô thị ………………. 57

2.5.1. Hệ thống công trình hạ tầng kĩ thuật ……………………………....... 57

2.5.2 Hệ thống công trình hạ tầng xã hội …………………………….......... 60

2.5.3. Kiến trúc và cảnh quan đô thị ………………………………………. 62

2.6. Đánh giá chung về quá trình đô thị hóa ở TX Sông Công ………… 62

2.6.1. Những mặt tích cực và hạn chế của quá trình ĐTH ở TX Sông Công. 62

2.6.2.Phân tích theo SWOT và các lựa chọn mô hình phát triển.................. 65

Tiểu kết chương …………………………………………………………… 66

Chƣơng 3: ĐỊNH HƢỚNG ĐÔ THỊ HÓA Ở THỊ XÃ SÔNG CÔNG

ĐẾN NĂM 2020. MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ ĐỀ XUẤT 68

3.1 Căn cứ xây dựng định hƣớng đẩy mạnh quá trình đô thị hóa ở thị

xã Sông Công đến năm 2020 ...................................................................... 68

3.1.1Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống đô thị Việt Nam đến năm 2025 68

3.1.2.Quy hoạch phát triển hệ thống đô thị tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020 68

3.1.3. Định hướng phát triển của tiểu vùng động lực chủ đạo trong không

gian sản xuất lãnh thổ Thái Nguyên dến năm 2010 ...................................... 69

3.1.4. Điều chỉnh quy hoạch chung TX Sông Công ..................................... 70

3.1.5. Kết quả nghiên cứu phân tích SWOT theo các nhân tố ảnh hưởng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

v

đến quá trình ĐTH TX Sông Công giai đoạn 1986 – 2010 ........................... 71

3.2. Định hƣớng đô thị hóa ở thị xã Sông Công đến năm 2020 ............... 71

3.2.1 Định hướng chức năng đô thị .............................................................. 71

3.2.2 Định hướng kinh tế - xã hội đô thị ....................................................... 72

3.2.2.1 Dân số và lao động .......................................................................... 72

3.2.2.2. Qui hoạch sử dụng đất ..................................................................... 72

3.2.2.3 Qui hoạch phát triển kinh tế đô thị ................................................... 75

3.2.3. Định hướng hệ thống cơ sở hạ tầng đô thị .......................................... 77

3.2.4. Định hướng kiến trúc cảnh quan đô thị ............................................... 82

3.3. Một số giải pháp đẩy mạnh đô thị hóa ở TX Sông Công ................. 83

3.4. Phấn đấu hoàn chỉnh các chỉ tiêu đô thị loại III trực thuộc tỉnh ...... 87

3.4.1. Lí do và sự cần thiết …………………………………………………. 87

3.4.2. Chiến lược phát huy các điểm mạnh, khắc phục các điểm yếu và phát

triển đô thị xanh cho TX Sông Công ………………………………………. 88

Tiểu kết chương ............................................................................................ 90

KẾT LUẬN ………………………………………………………………… 92

TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 94

PHỤ LỤC ....................................................................................................... 96

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

CCN cụm công nghiệp

CNH-HĐH công nghiệp hóa - hiện đại hóa

DA dự án

DS dân số

DT diện tích

ĐTH đô thị hóa

KCN khu công nghiệp

KT-XH kinh tế - xã hội

PTBV phát triển bền vững

QL quốc lộ

TL tỉnh lộ

TT thị trấn

TX thị xã

TP thành phố

ĐTH đô thị hóa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG Trang

Bảng 1.1.Tỉ lệ dân số đô thị của các nhóm nước năm 1970, 1990, 2025(%)... 21

Bảng 1.2. Phân bố đô thị theo các vùng lãnh thổ của Việt Nam năm 2009… 24

Bảng 1.3. Hiện trạng dân số và ĐTH tỉnh Thái Nguyên 2000 -2010 ………. 27

Bảng 1.4. Hiện trạng hệ thống đô thị tỉnh Thái Nguyên ……………………. 29

Bảng 2.1. Cơ cấu sử dụng đất TX Sông Công giai đoạn 1995 – 2010 ……… 36

Bảng 2.2. Cơ cấu đất nội thị ở TX Sông Công giai đoạn 2000- 2010 ……… 38

Bảng 2.3. Các chỉ tiêu của KCN Sông Công I ……………………………... 43

Bảng 2.4. Các cụm công nghiệp ở TX Sông Công ……………………….. 44

Bảng 2.5. Số lượng và mật độ các cơ sở công nghiệp ở TX Sông Công ….. 44

Bảng 2.6. Qui mô dân số, tỉ lệ gia tăng tự nhiên, mật độ dân số ……………. 45

Bảng 2.7 Quy mô và tỉ lệ dân số nội thị, ngoại thị …………………………. 46

Bảng 2.8 Mật độ dân số nội / ngoại thị TX Sông Công ……………………. 48

Bảng 2.9 Mật độ dân số nội thị TX Sông Công(cách tính của Bộ Xây Dựng) 49

Bảng 2.10.Cơ cấu lao động của TX Sông Công qua các năm (%) ………… 51

Bảng 2.11.Tổng GDP của địa phương …………………………………… 53

Bảng 2.12. Bảng chuyển dịch cơ cấu kinh tế (giai đoạn 1995 – 2010) ……. 53

Bảng 2.13. Một số chỉ tiêu hệ thống công trình hạ tầng kĩ thuật ………….. 59

Bảng 2.14. Một số chỉ tiêu hệ thống công trình hạ tầng xã hội …………….. 61

Bảng 2.15. Phân tích SWOT (các mặt mạnh-yếu (S-W)/cơ hội-thách thức

(O - T) theo các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình đô thị hóa TX Sông Công 65

Bảng 3.1. Cơ cấu đất đô thị đến năm 2020 ..................................................... 73

Bảng 3.2. Một số chỉ tiêu kinh tế TX Sông Công đến năm 2020 ................... 75

Bảng 3.3. Đánh giá các chỉ tiêu đô thị loại 3 cho TX Sông Công ………….. 89

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH Trang

1. Các bản đồ

Hình 2.1. Bản đồ hành chính TX Sông Công ……………………………. 32

Hình 2.2. Sơ đồ vị trí mối liên hệ vùng ........................................... 34

Hình 2.4. Bản đồ quy hoạch phát triển các KCN tỉnh Thái Nguyên ………. 41

Hình 2.10. Bản đồ hiện trạng xây dựng đô thị Thị xã Sông Công ................ 63

Hình 3.1. Bản đồ tổ chức sản xuất không gian lãnh thổ Thái Nguyên đến

năm 2020 ........................................................................................................ 70

Hình 3.2. Bản đồ định hướng phát triển không gian ..................................... 84

2. Các biểu đồ

Hình 1.1: Biến động dân số và tỉ lệ dân số đô thị thế giới ………………… 20

Hình 1.2. Tỉ lệ tăng dân số đô thị của hai nhóm nước ……………………... 22

Hình 1.3. Quy mô và tỉ lệ dân số đô thị Việt Nam thời kỳ 1930 – 2009 ….. 23

Hình 2.3. Qui mô và tỉ lệ diện tích đất nội thị ở TX Sông Công …………… 37

Hình 2.5 Biến động dân số nôi / ngoại thị giai đoạn của TX Sông Công …. 46

Hình 2.6. Tốc độ tăng dân số trung bình năm của khu vực đô thị và khu

vực nông thôn giai đoạn của thời kì 1985 – 2010 ………………………….. 47

Hình 2.7. Chuyển dịch cơ cấu lao động nội thị giai đoạn 1995 – 2010 ……. 52

Hình 2.8. Tỉ lệ lao động phi nông nghiệp trong nội thị …………………….. 52

Hình 2.9.Chuyển dịch cơ cấu kinh tế TX Sông Công, giai đoạn 1995-2010 54

Hình 3.2. Một số chỉ tiêu đô thị hóa ở TX Sông Công đến năm 2020 .......... 72

Hình 3.3. Đồ thị ra-đa thể hiện các điểm lõm / lồi so sánh các yếu tố đánh

giá đô thị loại 3 - TX Sông Công năm 2010 ………………………………. 89

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1.Lý do chọn đề tài.

Từ những năm đầu thập kỉ 60 thế kỉ XX, cùng với công nghiệp hóa xã hội

chủ nghĩa trên cơ sở phát triển công nghiệp nặng, miền Bắc nước ta bắt đầu quá

trình đô thị hóa, hình thành mạng lưới đô thị, góp phần thay đổi bộ mặt các địa

phương, đặc biệt là ở Trung du miền núi Bắc Bộ. Quá trình này chững lại trong

những năm chiến tranh phá hoại của đế quốc Mĩ. Từ năm 1986, công cuộc đổi

mới được Đảng ta khởi xướng, nền kinh tế chuyển động mạnh theo hướng kinh

tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đến năm 1996, nước ta bước vào

công nghiệp hóa với tầm nhìn đến năm 2020, Việt Nam trở thành một nước công

nghiệp, định hướng hiện đại. Hệ quả tất yếu của quá trình này là sự đẩy nhanh

hơn nữa quá trình tái đô thị hóa ở các tỉnh miền Bắc cũng như trên phạm vi toàn

quốc. Thực trạng nói trên thể hiện rất rõ đối với thành phố Thái Nguyên, một

trung tâm công nghiệp nặng trong bản đồ kinh tế phía bắc đất nước. Nhờ những

thành tựu phát triển công nghiệp, trước hết là công nghiệp nặng, TP Thái

Nguyên đã trở thành đô thị loại I - một niềm tự hào đối với các tỉnh trung du

miền núi phía bắc. Cùng với TP Thái Nguyên, TX Sông Công đã có những bước

tiến quan trọng trong sự đổi mới từ mô hình đô thị hóa thời kì kế hoạch hóa tập

trung chuyển đổi sang mô hình đô thị hóa kiểu mới trên cơ sở phát triển nền kinh

tế thị trường định hướng XHCN.

Đến năm 2010, TX Sông Công đi trọn quãng đường một phần tư thế kỉ qua

(1986 – 2010) xây dựng và phát triển khá thành công. TX Sông Công ngày nay

đang trên đà phát triển, trở nên khang trang, to đẹp hơn; nhưng đến lúc phải nhìn

nhận, đánh giá tổng kết trên cơ sở phân tích quá trình đô thị hóa một cách khách

quan và khoa học. Và điều này cũng thôi thúc các nhà kinh tế nói chung và các

nhà địa lí nói riêng phải vào cuộc đúc kết kinh nghiệm, đề xuất những giải pháp

đẩy nhanh quá trình đô thị hóa TX Sông Công phát triển theo hướng bền vững.