Phân tích hiệu quả kỹ thuật của các ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN NGỌC THÙY TRANG

PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KỸ THUẬT

CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

TP. Hồ Chí Minh, năm 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN NGỌC THÙY TRANG

PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KỸ THUẬT

CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM

Chuyên ngành : Tài chính ngân hàng

Mã số chuyên ngành : 60 34 02 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Minh Kiều

TP. Hồ Chí Minh, năm 2020

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

KHOA ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC

GIẤY XÁC NHẬN

Tôi tên là: Nguyễn Ngọc Thùy Trang

Ngày sinh: 15/11/1994 Nơi sinh: Đà Lạt

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã học viên: 1783402010023

Tôi đồng ý cung cấp toàn văn thông tin luận án/ luận văn tốt nghiệp hợp lệ về bản quyền

cho Thư viện trường đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh. Thư viện trường đại học Mở

Thành phố Hồ Chí Minh sẽ kết nối toàn văn thông tin luận án/ luận văn tốt nghiệp vào hệ

thống thông tin khoa học của Sở Khoa học và Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh.

Ký tên

(Ghi rõ họ và tên)

Nguyễn Ngọc Thùy Trang

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn “Phân tích hiệu quả kỹ thuật của các Ngân hàng

thương mại cổ phần tại Việt Nam” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi

cam đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được

công bố hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

TP. Hồ Chí Minh, 2020

Nguyễn Ngọc Thùy Trang

ii

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tôi xin được gửi lời cảm ơn đến các thầy cô Trường Đại học Mở

TP.HCM. Được theo học tại trường từ những năm tháng đại học đến cao học sau

này, các thầy cô đã trang bị cho tôi những kiến thức nền tảng cần thiết và giúp tôi

rèn luyện khả năng tự nghiên cứu, tư duy. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân

thành nhất đến giảng viên hướng dẫn của mình là thầy PSG. TS. Nguyễn Minh

Kiều, đã nhiệt tình hướng dẫn, động viên, truyền cảm hứng cho tôi trong quá trình

học tập và thực hiện luận văn.

Ngoài ra, tôi cũng gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè, anh chị đồng

nghiệp đã hỗ trợ, giúp đỡ và động viên để tôi có thể hoàn thành luận văn này.

TP. Hồ Chí Minh, 2020

Nguyễn Ngọc Thùy Trang

iii

TÓM TẮT

Với vai trò là kênh trung gian tài chính, cầu nối giữa các chủ thể trong nền

kinh tế, là nơi thực thi chính sách, chủ trương của Chính phủ nhằm mục tiêu ổn định

kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát và đảm bảo an sinh xã hội, hệ thống tài chính nói

chung và hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần (NHTMCP) nói riêng có vai trò

rất quan trọng trong nền kinh tế thị trường. Tuy nhiên, kể từ khi Việt Nam gia nhập

tổ chức thương mại thế giới WTO, các NHTMCP Việt Nam dần bộc lộ nhiều hạn

chế về khả năng cạnh tranh so với những ngân hàng, tổ chức phi tài chính nước

ngoài khác. Nhằm cải thiện tình hình, đề án “Cơ cấu lại tổ chức tín dụng 2011 –

2015” của Thủ tướng Chính phủ đã ra đời dẫn đến những ngân hàng yếu kém, hoạt

động không hiệu quả dần được thay thế bằng những ngân hàng khác hoạt động hiệu

quả hơn. Vì vậy, yêu cầu về đánh giá hiệu quả hoạt động luôn được các ngân hàng

quan tâm và đặt lên hàng đầu. Đứng trước vấn đề đó, luận văn này được thực hiện

nhằm đánh giá hiệu quả hoạt động của các NHTMCP tại Việt Nam, đặc biệt vấn đề

hiệu quả hoạt động được đo lường bằng phương pháp phân tích hiệu quả kỹ thuật

(HQKT) thay vì sử dụng những chỉ số tài chính tính toán thông thường. Hai phương

pháp chính được sử dụng trong nghiên cứu này phương pháp phân tích bao dữ liệu

(DEA) và phân tích biên ngẫu nhiên (SFA). Luận văn đã tìm ra mức HQKT trung

bình các NHTMCP đạt được trong giai đoạn nghiên cứu đối với phương pháp DEA

là 96,10% và đối với phương pháp SFA là 67,70%. Trong đó, hai nhân tố thuộc

nhóm hiệu quả quản lý có ảnh hưởng mạnh mẽ đến HQKT ngân hàng là ROA và

ETA. Do vậy, các ngân hàng đặc biệt là NHTMCP cần chú trọng trong việc nâng

cao hiệu quả quản lý của mình để cải thiện hiệu quả hoạt động, góp phần “thăng

hạng”, gia tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường tài chính.

TỪ KHÓA: Hiệu quả kỹ thuật, hiệu quả hoạt động, phân tích biên ngẫu nhiên

(SFA), phân tích bao dữ liệu (DEA).

iv

ABSTRACT

Financial intermediaries or the Joint Stock Commercial Banks have totally

important role in the ecomonic activity. They are connect entities in the economy

and a place to implement the policies of Government. Like other markets, financial

market is still under competition pressure from international financial institutions,

especially since Vietnam joined the World Trade Organization (WTO). Joint Stock

Commercial Banks have gradually revealed many limitations on their

competitiveness such as: Financial capacity, management capacity or technology

system,... compared to the other foreign banks and non-financial organizations.

Hence, the project "Restructuring credit institutions the period of 2011 - 2015" of

the Prime Minister was born, leading to the competition of local banking in recent

years. Finally, inefficient banking are gradually being replaced by other efficient

banking. Therefore, the requirements of performance evaluation are being paid

attention. Facing with this problem, thesis was conducted to evaluate the

performance of Joint Stock Commercial Banks in Vietnam, specially the

performance issue is measured by the method of analyzing technical efficiency

instead of using the usual calculated financial ratios. The two main objectives of

the study are: (1) Measuring technical efficiency of Joint Stock Commercial Banks;

(2) Identify the factors affecting the technical efficiency and their impact. Two

methods of measuring technical efficiency are Data Envelopment Analysis (DEA)

and Stochastic Frontier Analysis (SFA). The research data sample includes 152

observations corresponding to 19 Joint Stock Commercial Banks operating in

Vietnam the period of 2011 - 2018. The study results showed that the average

technical efficiency of commercial banks in the research period is 96.10% for DEA

and 67.70% for SFA. Furthermore, the factors of effective management (ROA,

ETA) have strongly impact on technical efficiency. Therefore, banks or Joint Stock

Commercial Banks need to focus on their management to improve their

performance and increase competitiveness in the financial market.

KEYWORDS: Technical efficiency (TE), bank efficiency, Stochastic Frontier

Analysis (SFA), Data Envelopment Analysis (DEA).

v

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................... ii

TÓM TẮT................................................................................................................ iii

DANH MỤC BẢNG ................................................................................................ ix

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................... x

Chương 1: GIỚI THIỆU.......................................................................................... 1

1.1. Lý do nghiên cứu............................................................................................. 1

1.2. Vấn đề nghiên cứu ........................................................................................... 3

1.3. Câu hỏi và mục tiêu nghiên cứu....................................................................... 4

1.3.1. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................... 4

1.3.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................. 4

1.4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4

1.5. Nội dung nghiên cứu........................................................................................ 4

1.6. Ý nghĩa của nghiên cứu ................................................................................... 5

Chương 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT............................................................................. 6

2.1. Hiệu quả hoạt động ngân hàng......................................................................... 6

2.1.1. Hiệu quả tài chính ..................................................................................... 6

2.1.2. Hiệu quả kỹ thuật...................................................................................... 7

2.2. Lý thuyết đo lường hiệu quả kỹ thuật............................................................... 8

2.2.1. Phương pháp bao dữ liệu (DEA) ............................................................. 10

2.2.2. Phương pháp phân tích biên ngẫu nhiên (SFA) ....................................... 11

2.2.3. Đánh giá phương pháp SFA - DEA......................................................... 12

2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kỹ thuật ngân hàng ............................... 13

vi

2.3.1. Mối quan hệ giữa quy mô ngân hàng và hiệu quả kỹ thuật ...................... 14

2.3.2. Mối quan hệ giữa tỷ số lợi nhuận trên tổng tài sản và hiệu quả kỹ thuật .. 14

2.3.3. Mối quan hệ giữa tỷ lệ nợ xấu và hiệu quả kỹ thuật................................. 15

2.3.4. Mối quan hệ giữa tỷ lệ tiền gửi/cho vay và hiệu quả kỹ thuật .................. 15

2.3.5. Mối quan hệ giữa tỷ lệ vốn chủ sở hữu/tổng tài sản và hiệu quả kỹ thuật. 15

2.4. Các giả thuyết nghiên cứu.............................................................................. 17

Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 18

3.1. Đo lường hiệu quả kỹ thuật các NHTMCP tại Việt Nam................................ 18

3.1.1. Xác định yếu tố đầu ra – đầu vào ................................................................ 18

3.1.2. Phương pháp phân tích biên ngẫu nhiên - SFA........................................ 22

3.1.3. Phương pháp bao dữ liệu – DEA............................................................. 23

3.1.4. Mô hình hồi quy phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt

động của NHTMCP tại Việt Nam..................................................................... 24

3.1.4.1. Biến phụ thuộc ..................................................................................... 24

3.1.4.2. Các biến tác động................................................................................. 24

3.2. Dữ liệu nghiên cứu ........................................................................................ 26

3.3. Các phương pháp phân tích dữ liệu và kiểm định........................................... 27

Chương 4: PHÂN TÍCH DỮ LIỆU VÀ KẾT QUẢ.............................................. 29

NGHIÊN CỨU........................................................................................................ 29

4.1. Đo lường hiệu quả kỹ thuật của các NHTMCP tại Việt Nam ......................... 29

4.1.1. Mô tả mẫu nghiên cứu............................................................................. 29

4.1.2. Phương pháp phân tích biên ngẫu nhiên – SFA ....................................... 31

4.1.3. Phương pháp bao dữ liệu – DEA............................................................. 33

vii

4.2. Đánh giá các nhân tố tác động đến hiệu quả hoạt động của các NHTMCP tại

Việt Nam.............................................................................................................. 38

4.2.1. Phân tích ma trận tương quan.................................................................. 40

4.2.2. Phân tích hồi quy .................................................................................... 40

4.2.3. Kiểm định sự phù hợp của mô hình......................................................... 42

4.2.3.1. Kiểm định Hausman............................................................................. 42

4.2.3.2. Kiểm định F ......................................................................................... 43

4.2.3.3. Kiểm định Breusch – Pagan Lagrange Multiplier (LM)........................ 44

4.2.3.4. Kiểm định đa cộng tuyến...................................................................... 44

4.2.3.5. Kiểm định phương sai sai số thay đổi................................................... 45

4.2.3.6. Kiểm định tự tương quan của sai số giữa các đơn vị chéo..................... 46

4.5. Điều chỉnh mô hình........................................................................................ 46

4.6. Thảo luận kết quả nghiên cứu ........................................................................ 48

Chương 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ ................................................. 50

5.1. Kết luận ......................................................................................................... 50

5.2. Hàm ý quản trị............................................................................................... 51

TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................... 54

PHỤ LỤC................................................................................................................ 57

Phụ lục 1: Kết quả ước lượng hàm sản xuất biên ngẫu nhiên với giả định dạng

hàm Cobb-Douglas............................................................................................... 57

Phụ lục 2: Kết quả ước lượng hàm sản xuất biên ngẫu nhiên với giả định dạng

hàm sản xuất Translog.......................................................................................... 59

Phụ lục 3: Kết quả ước lượng hàm sản xuất biên ngẫu nhiên Translog với giả

định Phi hiệu quả kỹ thuật bằng 0 ......................................................................... 61

viii

Phụ lục 4: Kết quả ước lượng hàm sản xuất biên ngẫu nhiên Translog với giả

định Phi hiệu quả kỹ thuật khác 0 ......................................................................... 63

Phụ lục 5: Kết quả ước lượng hàm sản xuất biên ngẫu nhiên Translog với giả

định Phi hiệu quả kỹ thuật không thay đổi theo thời gian...................................... 65

Phụ lục 6: Kết quả ước lượng hàm sản xuất biên ngẫu nhiên Translog với giả

định Phi hiệu quả kỹ thuật thay đổi theo thời gian................................................. 67

Phụ lục 7: Kết quả tính toán giá trị LR-test (Bảng 4.2).......................................... 69

Phụ lục 8: Bảng phân phối Mixed – Chi squared của Kodde và Palm (1986)........ 70

Phụ lục 9: Hiệu quả kỹ thuật của các NHTMCP tại Việt Nam giai đoạn 2011 –

2018 theo phương pháp SFA ................................................................................ 71

Phụ lục 10: Hiệu quả kỹ thuật của các NHTMCP tại Việt Nam giai đoạn 2011 –

2018 theo phương pháp DEA ............................................................................... 75

ix

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1: Bảng mô tả các biến ................................................................................. 16

Bảng 3.1: Bảng tổng hợp các yếu tố đầu vào - đầu ra................................................ 20

Bảng 3.2: Đo lường các biến nghiên cứu .................................................................. 25

Bảng 3.3: Tổng hợp các ngân hàng trong mẫu nghiên cứu........................................ 26

Bảng 4.1: Mô tả các biến của mô hình đo lường hiệu quả kỹ thuật ........................... 29

Bảng 4.2: Kiểm định tỷ số hợp lý tổng quát cho tham số của mô hình hàm sản xuất

biên ngẫu nhiên (SFA).............................................................................................. 31

Bảng 4.3: Hiệu quả kỹ thuật đo lường bằng phương pháp SFA................................. 32

Bảng 4.4: Hiệu quả kỹ thuật đo lường bằng phương pháp DEA................................ 33

Bảng 4.5: Chỉ số Malmquist bình quân thời kỳ 2011 – 2018..................................... 34

Bảng 4.6: Kết quả ước lượng effch, techch, pech, sech, tfpch cho 19 NHTMCP tại

Việt Nam giai đoạn 2011 – 2018 .............................................................................. 35

Bảng 4.7: Kết quả hiệu quả kỹ thuật của các NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2011 –

2018 theo phương pháp SFA và DEA....................................................................... 36

Bảng 4.8: Xếp hạng hiệu quả kỹ thuật của các NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2011

– 2018 theo phương pháp SFA và DEA.................................................................... 37

Bảng 4.9: Mô tả các biến .......................................................................................... 39

Bảng 4.10: Ma trận tương quan ................................................................................ 40

Bảng 4.11: Kết quả hồi quy lần thứ nhất với biến phụ thuộc là TE_DEA.................. 41

Bảng 4.12: Kết quả hồi quy lần thứ nhất với biến phụ thuộc là TE_SFA .................. 41

Bảng 4.13: Kết quả kiểm định Hausman................................................................... 43

Bảng 4.14: Kiểm định F ........................................................................................... 44

Bảng 4.15: Kiểm định Breusch – Pagan Lagrange Multiplier ................................... 44

Bảng 4.16: Kiểm định đa cộng tuyến với biến phụ thuộc TE_DEA .......................... 45

Bảng 4.17: Kiểm định phương sai sai số thay đổi ..................................................... 45

Bảng 4.18: Kiểm định tự tương quan........................................................................ 46

Bảng 4.19: Kết quả ước lượng hồi quy lần hai với biến phụ thuộc là TE_DEA......... 47

Bảng 4.20: Kết quả ước lượng hồi quy lần hai với biến phụ thuộc là TE_SFA ......... 47