Phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

NGUYỄN MẠNH HÙNG

PHÂN ĐỊNH

THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH VÀ

THẨM QUYỀN XÉT XỬ HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

NGUYỄN MẠNH HÙNG

PHÂN ĐỊNH

THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH VÀ

THẨM QUYỀN XÉT XỬ HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM

Chuyên ngành: Lí luận và lịch sử nhà nước và pháp luật

Mã số: 62.38.01.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS. PHẠM HỒNG THÁI

HÀ NỘI - 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu nêu trong Luận án là trung thực.

Những kết luận khoa học của Luận án chưa từng được ai công bố

trong bất kỳ công trình nào khác.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Nguyễn Mạnh Hùng

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ................................................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1 ............................................................................................................................... 7

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI....................................... 7

1.1. Nội dung cơ bản của các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp đến Đề tài.................. 7

1.1.1. Luận án tiến sĩ luật học................................................................................... 7

1.1.2. Các công trình khác........................................................................................ 9

1.2. Đánh giá kết quả của các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp đến Đề tài................11

1.2.1. Khái niệm và các hình thức khiếu kiện hành chính........................................ 11

1.2.2. Đa dạng hoá các phương thức giải quyết tranh chấp hành chính.................. 14

1.2.3. Thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính ................................................ 16

1.2.4. Thẩm quyền xét xử hành chính...................................................................... 18

1.2.5. Thụ lí khiếu nại hành chính .......................................................................... 21

1.2.6. Thụ lí vụ án hành chính ................................................................................ 22

CHƯƠNG 2 ............................................................................................................................. 24

CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI

HÀNH CHÍNH VÀ THẨM QUYỀN XÉT XỬ HÀNH CHÍNH............................................... 24

2.1. Khiếu kiện hành chính và sự đa dạng về thẩm quyền giải quyết tranh chấp hành chính ......24

2.1.1. Khiếu kiện hành chính .................................................................................. 24

2.1.2. Sự đa dạng về thẩm quyền giải quyết tranh chấp hành chính........................ 38

2.2. Quan niệm về phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền

xét xử hành chính...............................................................................................................................52

2.2.1. Nội dung của phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và

thẩm quyền xét xử hành chính ................................................................................ 54

2.2.2. Căn cứ phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm

quyền xét xử hành chính ......................................................................................... 61

CHƯƠNG 3 ............................................................................................................................. 71

THỰC TRẠNG PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH

CHÍNH VÀ THẨM QUYỀN XÉT XỬ HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY................ 71

3.1. Các tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét

xử hành chính theo pháp luật hiện hành ở Việt Nam......................................................................71

3.1.1. Các tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính............... 71

3.1.2. Các tranh chấp thuộc thẩm quyền xét xử hành chính .................................... 86

3.2. Thụ lí tranh chấp hành chính theo pháp luật hiện hành ở Việt Nam.......................................98

3.2.1. Thụ lí khiếu nại hành chính theo pháp luật hiện hành ở Việt Nam ................ 98

3.2.2. Thụ lí vụ án hành chính theo pháp luật hiện hành ở Việt Nam .....................111

CHƯƠNG 4 ............................................................................................................................127

QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI

HÀNH CHÍNH VÀ THẨM QUYỀN XÉT XỬ HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM............................127

4.1. Quan điểm phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét

xử hành chính ở Việt Nam..............................................................................................................127

4.2. Giải pháp phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền

xét xử hành chính ở Việt Nam ......................................................................................................130

4.2.1. Về phương diện cơ sở pháp lí ......................................................................130

4.2.2. Về phương diện tổ chức thực hiện pháp luật................................................157

KẾT LUẬN.............................................................................................................................164

CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CỦA NGHIÊN CỨU SINH CÓ LIÊN

QUAN ĐẾN NỘI DUNG ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ........................................................................166

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................................167

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định: "Đồng bào có oan ức, có thắc

mắc mới khiếu nại, ta giải quyết tốt các khiếu nại, đồng bào thấy Đảng và Chính

phủ quan tâm lo lắng đến họ, do đó mối quan hệ quần chúng nhân dân với Đảng và

Chính phủ được củng cố tốt hơn" [46, tr. 81].

Ngay từ những tháng đầu tiên thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hoà,

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Sắc lệnh số 64/SL ngày 23/11/1945 thành lập Ban

Thanh tra đặc biệt, đặt nền tảng pháp lí đầu tiên cho công tác giải quyết tranh chấp

hành chính nói chung và phương thức giải quyết khiếu nại hành chính nói riêng

trong thời kỳ xây dựng Nhà nước kiểu mới ở Việt Nam. Theo Điều 2 của Sắc lệnh

này, Ban Thanh tra đặc biệt có toàn quyền: nhận các đơn khiếu nại của nhân dân;

điều tra, hỏi chứng, xem xét các tài liệu giấy tờ của các Uỷ ban nhân dân hoặc các

cơ quan của Chính phủ cần thiết cho công việc giám sát; đình chức, bắt giam bất

cứ nhân viên nào trong Uỷ ban nhân dân hay của Chính phủ đã phạm lỗi trước khi

mang ra Hội đồng Chính phủ hay Toà án đặc biệt xét xử; tịch biên hoặc niêm

phong những tang vật và dùng mọi cách điều tra để lập một hồ sơ mang một phạm

nhân ra Toà án đặc biệt và có quyền đề nghị lên Chính phủ những điều cần sửa đổi

trong các cơ quan.

Để đáp ứng yêu cầu dân chủ hoá mọi mặt của đời sống xã hội, xây dựng Nhà

nước pháp quyền, phát triển nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ở Việt Nam,

từ ngày 01/07/1996, phương thức xét xử hành chính (giải quyết tranh chấp hành

chính tại Toà án nhân dân) đã được thiết lập và vận hành song song với phương

thức giải quyết khiếu nại hành chính nhằm khắc phục tình trạng nền hành chính

quốc gia độc quyền trong giải quyết các tranh chấp hành chính và từng bước bảo

đảm quyền lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp hành chính của cá nhân, tổ

chức có quyền, lợi ích hợp pháp bị xâm phạm bởi việc thực thi quyền hành pháp.

Vận hành song song phương thức giải quyết khiếu nại hành chính và phương

thức xét xử hành chính ở Việt Nam không chỉ là chủ trương đúng đắn của Đảng,

Nhà nước mà còn phù hợp với nguyện vọng chính đáng của nhân dân và phù hợp

với xu hướng đa dạng hoá các phương thức giải quyết tranh chấp hành chính ở các

nước trên thế giới. Tuy vậy, để phát huy hiệu lực và hiệu quả của cơ chế có nhiều

phương thức giải quyết tranh chấp hành chính thì việc phân định hợp lí thẩm quyền

giữa các phương thức này là nhu cầu tất yếu và có tính quyết định.

2

Thực tiễn xây dựng và tổ chức thực hiện pháp luật về giải quyết tranh chấp

hành chính trong những năm vừa qua ở Việt Nam cho thấy chế định pháp luật về

thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và chế định pháp luật về thẩm quyền

xét xử hành chính đã liên tục được hoàn thiện cả về nội dung và phương pháp quy

định. Tuy vậy, tình trạng né tránh, đùn đẩy trách nhiệm giải quyết tranh chấp hành

chính giữa phương thức giải quyết khiếu nại hành chính và phương thức xét xử

hành chính vẫn xảy ra phổ biến trong thực tế; tình trạng mất cân đối về số lượng

tranh chấp hành chính được giải quyết và chất lượng của việc giải quyết chúng giữa

hai phương thức này chưa được khắc phục làm hạn chế quyền lựa chọn phương

thức giải quyết tranh chấp hành chính của cá nhân, tổ chức. Từ đó, các quyền, lợi

ích hợp pháp bị xâm phạm bởi việc thực thi quyền hành pháp không được bảo vệ

kịp thời và triệt để; gây tâm lí bức xúc và làm giảm lòng tin của nhân dân đối với cơ

chế giải quyết tranh chấp hành chính. Nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế này

là việc phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử

hành chính theo quy định của pháp luật hiện hành ở Việt Nam chưa thực sự hợp lí.

Mặt khác, tuy thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét

xử hành chính ở Việt Nam đã và đang giành được sự quan tâm đáng kể của giới

nghiên cứu khoa học pháp lí, song hai loại thẩm quyền này lại chủ yếu được nghiên

cứu một cách biệt lập với nhau. Do đó, chưa có công trình nào ở cấp độ luận án tiến

sĩ hay nghiên cứu tập trung, toàn diện, có hệ thống về phân định hai loại thẩm

quyền này ở Việt Nam. Hơn nữa, kết quả nghiên cứu của các công trình trước đây

có nhiều nội dung đã lạc hậu so với những thay đổi gần đây về quan điểm lập pháp,

thực tiễn quy định và tổ chức thực hiện pháp luật về thẩm quyền giải quyết khiếu

nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính; đưa ra nhiều quan điểm khác

nhau, thậm chí là trái ngược nhau về một số nội dung của phân định thẩm quyền

giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam.

Từ những lí do nêu trên mà việc chọn và nghiên cứu đề tài "Phân định thẩm

quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt

Nam" là cần thiết để đáp ứng yêu cầu về lí luận và thực tiễn được đặt ra ở Việt Nam

hiện nay.

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài

Đối tượng nghiên cứu của đề tài Phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại

hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam gồm:

Thứ nhất, những quan điểm lập pháp, nội dung và phương pháp quy định của

pháp luật hiện hành liên quan đến vấn đề phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại

3

hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam, có sự đối chiếu cần thiết

với một số quốc gia khác.

Thứ hai, thực tiễn tổ chức thực hiện pháp luật về phân định thẩm quyền giải

quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính trong những năm gần

đây ở Việt Nam.

Thứ ba, tâm lí của nhân dân và các đánh giá khoa học đối với hiệu quả, phạm

vi, cách thức xác định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền

xét xử hành chính ở Việt Nam.

Đề tài được nghiên cứu theo những phương diện chủ yếu sau:

Thứ nhất, khái niệm và các hình thức khiếu kiện hành chính.

Thứ hai, khái niệm thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm

quyền xét xử hành chính.

Thứ ba, khái niệm, nội dung, căn cứ phân định thẩm quyền giải quyết khiếu

nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính.

Thứ tư, các tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và

thẩm quyền xét xử hành chính theo quy định của pháp luật hiện hành ở Việt Nam.

Thứ năm, thụ lí khiếu nại hành chính và thụ lí vụ án hành chính theo quy định

của pháp luật hiện hành ở Việt Nam.

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài

Mục tiêu nghiên cứu của Đề tài là xác định cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn về

phương diện xây dựng pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật cho việc phân định

thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính nhằm

bảo đảm tối đa quyền lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp hành chính của

người khiếu kiện; phát huy tối đa những ưu điểm, hạn chế tối thiểu những nhược

điểm của từng phương thức; tăng cường mối tương quan thống nhất giữa thẩm

quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính; nâng cao

hiệu quả của cơ chế giải quyết tranh chấp hành chính ở Việt Nam.

Để đạt được mục tiêu nêu trên, Đề tài có các nhiệm vụ:

Thứ nhất, làm sáng tỏ các căn cứ lí luận và thực tiễn để phân định hợp lí thẩm

quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam.

Thứ hai, đánh giá khách quan, toàn diện, có hệ thống về thực trạng phân định

thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở

Việt Nam hiện nay cả về phương diện cơ sở pháp lí và tổ chức thực hiện pháp luật.

Thứ ba, đề xuất quan điểm, giải pháp về phương diện cơ sở pháp lí và tổ chức

thực hiện pháp luật nhằm bảo đảm việc phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại

4

hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính phù hợp với yêu cầu xây dựng Nhà

nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế ở Việt Nam hiện nay.

4. Phương pháp nghiên cứu Đề tài

Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lê

nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng

Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị

trường và hội nhập quốc tế. Trên cơ sở đó, Đề tài làm sáng tỏ về phương diện lí

luận và chính trị của việc phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và

thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam. Bên cạnh đó, trong quá trình nghiên cứu

Đề tài, một số phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng để thu thập, xử lí, đánh

giá các thông tin lí luận và thực tiễn liên quan đến từng nội dung và chỉ ra mối liên

hệ biện chứng giữa các thông tin này trong tổng thể vấn đề phân định thẩm quyền

giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam.

Phương pháp hệ thống được sử dụng để xâu chuỗi các thông tin liên quan đến

từng nội dung thuộc phạm vi nghiên cứu của Đề tài trong một chỉnh thể thống nhất.

Qua đó, Luận án đánh giá, kiến nghị nhằm bảo đảm tính thống nhất giữa khiếu nại

hành chính và khởi kiện vụ án hành chính; giữa phạm vi các tranh chấp thuộc thẩm

quyền giải quyết khiếu nại hành chính và phạm vi các tranh chấp thuộc thẩm quyền

xét xử hành chính; giữa thụ lí khiếu nại hành chính và thụ lí vụ án hành chính.

Phương pháp tổng hợp được sử dụng để khái quát hoá các thông tin liên quan

đến khái niệm thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính; khái niệm thẩm quyền

xét xử hành chính; khái niệm, nội dung, căn cứ phân định thẩm quyền giải quyết

khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính; thực trạng quy định về các

tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử

hành chính.

Phương pháp thống kê được sử dụng để xác định nhu cầu khiếu kiện hành chính,

số lượng các tranh chấp hành chính đã được thụ lí và chất lượng của việc thụ lí, giải

quyết các tranh chấp này ở Việt Nam.

Phương pháp phân tích được sử dụng để làm rõ nội dung, ý nghĩa của các

quan điểm lí luận, quy định của pháp luật, thông tin thực tiễn về phân định thẩm

quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam.

Phương pháp so sánh được sử dụng để chỉ ra những điểm tương đồng hay

khác biệt giữa các quan điểm lập pháp về trình tự khiếu kiện hành chính, về đối

tượng của khiếu kiện hành chính, về thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính;

những điểm tương đồng hay khác biệt giữa nội dung, phương pháp quy định và tổ

5

chức thực hiện pháp luật liên quan đến khiếu nại hành chính và khởi kiện vụ án

hành chính; liên quan đến phạm vi các tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết

khiếu nại hành chính và phạm vi các tranh chấp thuộc thẩm quyền xét xử hành

chính; liên quan đến thụ lí khiếu nại hành chính và thụ lí vụ án hành chính.

Phương pháp lịch sử cụ thể được sử dụng để đánh giá mức độ phù hợp của các

quan điểm lập pháp; nội dung, phương pháp quy định và tổ chức thực hiện pháp luật

liên quan đến đa dạng hoá các phương thức giải quyết tranh chấp hành chính, mở

rộng phạm vi đối tượng của khiếu kiện hành chính, trình tự khiếu kiện hành chính,

phân cấp thẩm quyền giải quyết tranh chấp hành chính và thụ lí tranh chấp hành

chính với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Ngoài ra, Luận án có sử dụng kết quả điều tra xã hội của một số công trình

nghiên cứu trước đây để nhận định, đánh giá về ý thức pháp luật, tâm lí của nhân

dân, cán bộ, công chức trong lĩnh vực khiếu kiện và giải quyết tranh chấp hành

chính ở Việt Nam.

5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

Trên cơ sở kế thừa kết quả của các công trình nghiên cứu trước đây về khiếu

kiện hành chính và giải quyết tranh chấp hành chính, Đề tài có những đóng góp mới

về phương diện khoa học nhằm xác định một cách hệ thống, toàn diện vấn đề phân

định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính

ở Việt Nam, cụ thể:

Thứ nhất, xây dựng được khái niệm khiếu kiện hành chính gồm hai hình thức:

khiếu nại hành chính và khởi kiện vụ án hành chính.

Thứ hai, xây dựng được khái niệm thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành

chính và thẩm quyền xét xử hành chính; đưa ra nhận định về xu hướng đa dạng hoá

các loại thẩm quyền giải quyết tranh chấp hành chính ở Việt Nam và trên thế giới;

phân tích những ưu điểm và nhược điểm vốn có của từng loại thẩm quyền giải

quyết tranh chấp hành chính.

Thứ ba, xây dựng được khái niệm phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại

hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính; chỉ ra được sự cần thiết và xác định

được những nội dung, căn cứ của phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành

chính và thẩm quyền xét xử hành chính.

Thứ tư, đánh giá được thực trạng phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại

hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính về phương diện cơ sở pháp lí và tổ

chức thực hiện pháp luật ở Việt Nam trong những năm gần đây.

6

Thứ năm, đề xuất được các quan điểm, giải pháp về phương diện cơ sở pháp

lí và tổ chức thực hiện pháp luật nhằm bảo đảm việc phân định thẩm quyền giải

quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính trong thời gian sắp tới

phù hợp với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập

quốc tế ở Việt Nam.

Bên cạnh đó, các luận cứ, đánh giá, kết luận, kiến nghị của Đề tài có độ tin cậy

và có giá trị tham khảo tốt trong thực tiễn công tác nghiên cứu, giảng dậy, hoàn

thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện pháp luật về khiếu kiện hành

chính, giải quyết tranh chấp hành chính nói chung; phân định thẩm quyền giải quyết

khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính nói riêng ở Việt Nam, cụ thể:

Thứ nhất, kết quả nghiên cứu Đề tài có thể được sử dụng làm tài liệu tham

khảo để nghiên cứu nhằm tiếp tục hoàn thiện cơ chế giải quyết tranh chấp hành

chính ở Việt Nam.

Thứ hai, kết quả nghiên cứu Đề tài có thể được sử dụng làm tài liệu giảng

dậy, học tập các môn học có liên quan đến khiếu kiện hành chính và giải quyết

tranh chấp hành chính tại các cơ sở đào tạo về pháp luật ở Việt Nam.

Thứ ba, kết quả nghiên cứu Đề tài có thể được sử dụng làm tài liệu phục vụ

công tác hoàn thiện hệ thống pháp luật về khiếu kiện hành chính, giải quyết tranh

chấp hành chính; nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp hành chính của phương

thức giải quyết khiếu nại hành chính và phương thức xét xử hành chính; góp phần

thực hiện chủ trương cải cách nền hành chính quốc gia, đổi mới hệ thống tư pháp và

dân chủ hoá mọi mặt đời sống xã hội theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền

xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế ở Việt Nam hiện nay.

6. Kết cấu của Luận án

Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, Luận án được kết cấu gồm bốn chương:

Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến Đề tài

Chương 2. Cơ sở lí luận của phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành

chính và thẩm quyền xét xử hành chính

Chương 3. Thực trạng phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính

và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam hiện nay

Chương 4. Quan điểm và giải pháp phân định thẩm quyền giải quyết khiếu

nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam

7

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

1.1. Nội dung cơ bản của các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp

đến Đề tài

Trong những năm gần đây, các công trình nghiên cứu về khiếu kiện hành

chính và giải quyết tranh chấp hành chính không chỉ nhiều về số lượng mà còn rất

đa dạng về phạm vi và cấp độ nghiên cứu. Nhìn chung các công trình này chủ yếu là

luận án tiến sĩ luật học, sách chuyên khảo, bài báo khoa học được công bố ở Việt

Nam và nước ngoài. Do thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền

xét xử hành chính là những nội dung trọng tâm của cơ chế giải quyết tranh chấp

hành chính, nên các công trình này ít nhiều đều có những nội dung liên quan trực

tiếp đến vấn đề phân định thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và thẩm

quyền xét xử hành chính ở Việt Nam. Trong đó có một số công trình tiêu biểu sau.

1.1.1. Luận án tiến sĩ luật học

Thứ nhất, Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thế Thuấn: Tăng cường hiệu quả pháp

luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân ở Việt Nam hiện nay, được bảo vệ

vào năm 2001.

Luận án đã nghiên cứu vấn đề hiệu quả pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố

cáo ở phương diện lí luận và thực tiễn. Trên cơ sở đó, Luận án đã đưa ra những khái

niệm, những yếu tố cơ bản làm căn cứ để xác định hiệu quả pháp luật về giải quyết

khiếu nại, tố cáo; những điều kiện bảo đảm pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo

được thực hiện có hiệu quả; các nguyên tắc và giải pháp cơ bản cho việc tăng cường

hiệu quả pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Thứ hai, Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thanh Bình: Thẩm quyền của Toà án nhân

dân trong việc giải quyết các khiếu kiện hành chính, được bảo vệ vào năm 2003.

Luận án đã nghiên cứu những vấn đề lí luận về thẩm quyền giải quyết các

khiếu kiện hành chính của Toà án nhân dân, thực trạng thẩm quyền này ở Việt Nam

và kiến nghị một số nội dung nhằm hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền giải quyết

các khiếu kiện hành chính của Toà án nhân dân.

Thứ ba, Luận án tiến sĩ của Nguyễn Hạnh: Hoàn thiện thủ tục pháp lí về giải

quyết khiếu nại của công dân, được bảo vệ vào năm 2005.

Luận án đã nghiên cứu vấn đề thủ tục giải quyết khiếu nại của công dân về

phương diện lí luận và thực tiễn. Trên cơ sở đó, Luận án đã đưa ra những khái niệm

cơ bản liên quan đến thủ tục giải quyết khiếu nại, đánh giá thực trạng thực hiện thủ

8

tục giải quyết khiếu nại theo quy định của pháp luật qua các thời kỳ và đề xuất

phương hướng, giải pháp hoàn thiện thủ tục giải quyết khiếu nại của công dân.

Thứ tư, Luận án tiến sĩ của Trần Văn Sơn: Tăng cường pháp chế xã hội chủ

nghĩa trong hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo của các cơ quan hành chính nhà

nước ở Việt Nam hiện nay, được bảo vệ vào năm 2006.

Luận án đã nghiên cứu hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo của các cơ quan

hành chính nhà nước dưới góc độ yêu cầu của nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa

về phương diện lí luận và thực tiễn ở Việt Nam. Trên cơ sở đó, Luận án kiến nghị

những giải pháp nhằm tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trong hoạt động giải

quyết khiếu nại, tố cáo của các cơ quan hành chính nhà nước ở Việt Nam.

Thứ năm, Luận án tiến sĩ của Hoàng Quốc Hồng: Đổi mới tổ chức và hoạt

động của Toà hành chính đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt

Nam hiện nay, được bảo vệ vào năm 2007.

Luận án đã nghiên cứu về cơ sở lí luận của việc đổi mới tổ chức và hoạt động

của Toà hành chính; quá trình hình thành, phát triển, thực trạng tổ chức và hoạt

động của Toà hành chính ở Việt Nam. Trên cơ sở đó, Luận án đã đưa ra những yêu

cầu, quan điểm, giải pháp cho việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Toà hành

chính theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam.

Thứ sáu, Luận án tiến sĩ của Nguyễn Văn Quang: A comparative study of the

systems of review of administrative action by courts and tribunals in Australia and

Viet Nam: What Vietnam can learn from Australian experience, được trình tại

Latrobe University, Melbourne, Australia vào năm 2007.

Luận án đã tập trung nghiên cứu so sánh hệ thống xét xử hành chính bằng tòa

án và cơ quan tài phán hành chính ở Australia và Việt Nam trên cả hai phương diện

pháp luật và thiết chế nhằm mục đích tìm kiếm những kinh nghiệm phù hợp có thể

áp dụng trong bối cảnh cụ thể của Việt Nam.

Thứ bẩy, Luận án tiến sĩ của Ngô Mạnh Toan: Hoàn thiện pháp luật khiếu

nại, tố cáo trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam, được bảo vệ

vào năm 2008.

Luận án đã nghiên cứu về cơ sở lí luận và phân tích quá trình hình thành, phát

triển của các quy định pháp luật về khiếu nại, tố cáo; đánh giá thực trạng các quy

định này và kiến nghị các giải pháp hoàn thiện pháp luật về khiếu nại, tố cáo nhằm

đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam.

Thứ tám, Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thị Thuỷ: Quyền khiếu nại hành chính

của công dân ở Việt Nam hiện nay, được bảo vệ vào năm 2009.

9

Luận án đã nghiên cứu những vấn đề lí luận về quyền khiếu nại hành chính;

các bảo đảm cho việc thực hiện quyền khiếu nại hành chính; đánh giá thực trạng

pháp luật và thực hiện pháp luật về quyền khiếu nại hành chính; kiến nghị các giải

pháp để nâng cao hiệu quả thực hiện quyền khiếu nại hành chính của công dân ở

Việt Nam.

Thứ chín, Luận án tiến sĩ của Trần Kim Liễu: Toà hành chính trong Nhà nước

pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân, được bảo vệ vào

năm 2011.

Luận án đã nghiên cứu về cơ sở lí luận cho sự tồn tại của Toà hành chính; cơ

sở pháp lí cho tổ chức và hoạt động của Toà hành chính; đánh giá về thực trạng tổ

chức, hoạt động và vai trò của Toà hành chính ở Việt Nam theo tiến trình lịch sử; đề

xuất một số quan điểm và giải pháp phát huy vai trò của Toà hành chính trong Nhà

nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân.

1.1.2. Các công trình khác

Bên cạnh hệ thống giáo trình của các cơ sở đào tạo luật học (về các môn học:

Luật hành chính; Luật tố tụng hành chính; Công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo)

cung cấp các kiến thức nền làm cơ sở cần thiết cho việc phân định thẩm quyền giải

quyết khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính, đã có nhiều sách

chuyên khảo của cá nhân hoặc nhóm tác giả đề cập đến một số nội dung của vấn đề

này. Trong đó, có thể nêu ra một số sách sau:

Thứ nhất, cuốn "Quyết định hành chính, hành vi hành chính - Đối tượng xét

xử của Toà án" do TS. Phạm Hồng Thái làm chủ biên, xuất bản năm 2001. Cuốn

sách đã đề cập đến những quan điểm lí luận về đối tượng của xét xử hành chính,

thẩm quyền xét xử hành chính; đánh giá những quy định của pháp luật hiện hành ở

thời điểm nghiên cứu về đối tượng của xét xử hành chính, thẩm quyền xét xử hành

chính ở Việt Nam; đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định này và nâng

cao hiệu quả của công tác xét xử hành chính.

Thứ hai, cuốn "Pháp luật về khiếu nại và tố cáo" do PGS.TS. Phạm Hồng

Thái làm chủ biên, xuất bản năm 2003. Cuốn sách chủ yếu đề cập đến những vấn đề

lí luận và thực tiễn về khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo theo Luật

Khiếu nại, tố cáo số 09/1998/QH10 ngày 02/12/1998; kiến nghị hoàn thiện pháp

luật và nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo ở Việt Nam.

Thứ ba, cuốn "Cơ chế giải quyết khiếu nại - Thực trạng và giải pháp" do TS.

Hoàng Ngọc Giao làm chủ biên, xuất bản năm 2009. Cuốn sách đã đề cập đến cơ

chế giải quyết khiếu nại hành chính ở các phương diện lí luận và thực tiễn, qua đó

đánh giá những hạn chế và đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế này.

10

Thứ tư, cuốn "Administrative Division Court in Vietnam: Model, Jurisdiction

and Lesson from foreign experiences" của Dr. Pham Hong Quang, xuất bản năm

2010. Cuốn sách đã phân tích, đánh giá ở các phương diện lí luận, thực tiễn về mô

hình tổ chức và thẩm quyền của Toà hành chính ở Việt Nam kết hợp với những

kinh nghiệm tương ứng của một số nước (điển hình là Cộng hoà Pháp, Trung Quốc

và Nhật Bản) nhằm khẳng định về sự cần thiết và đưa ra một số kiến nghị hoàn

thiện về mô hình tổ chức; mở rộng tối đa thẩm quyền của Toà hành chính trong điều

kiện thành lập cơ quan tài phán hành chính trực thuộc chính phủ và các Toà hành

chính khu vực ở Việt Nam.

Bên cạnh đó, có một số sách, bài báo đề cập đến kinh nghiệm giải quyết tranh

chấp hành chính ở nước ngoài đã đưa ra nhiều nhận định quan trọng mà Việt Nam

có thể tham khảo để phân định một cách hợp lí, hiệu quả thẩm quyền giải quyết

khiếu nại hành chính và thẩm quyền xét xử hành chính. Trong đó, có một số công

trình đáng chú ý sau:

Thứ nhất, cuốn "Administrative Courts in Indonesia: A Socio-legal Study"

của Adriaan Bedner, xuất bản năm 2001. Cuốn sách là công trình nghiên cứu toàn

diện, hệ thống về quá trình hình thành, thực trạng tổ chức và hoạt động của Toà án

hành chính ở Indonesia. Trên cơ sở phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả xét

xử hành chính từ bên trong và bên ngoài hệ thống Toà án hành chính (pháp luật,

thẩm quyền, thủ tục, tổ chức bộ máy, nhân sự, nguồn tài chính, v.v.), Cuốn sách đã

đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện về tổ chức và hoạt động của Toà án hành

chính ở Indonesia.

Thứ hai, cuốn "Tribunals in the Common Law World" do Robin Creyke làm

chủ biên, xuất bản năm 2008. Cuốn sách phản ánh kết quả nghiên cứu của nhóm tác

giả về cơ quan tài phán ở một số nước thuộc hệ thống thông luật (Common law).

Trong đó, có nhiều nội dung liên quan đến vai trò của cơ quan tài phán trong giải

quyết các tranh chấp hành chính ở Australia, Canada, New Zealand và Vương quốc

Anh. Bằng phương pháp luật học so sánh, Cuốn sách đã chỉ ra những điểm tương

đồng và khác biệt về thực trạng tổ chức, hoạt động và xu hướng phát triển của mô

hình giải quyết tranh chấp hành chính bằng cơ quan tài pháp ở bốn quốc gia này.

Thứ ba, bài báo "Pháp điển hoá, kiểm soát, châu Âu hoá: Hiện trạng của luật

hành chính Đức" của GS.TS. Franz Reimer, trường Đại học Tổng hợp Giessen

Cộng hoà Liên bang Đức, đã mô tả khái quát quá trình hình thành, từng bước hoàn

thiện phương thức giải quyết khiếu nại hành chính và phương thức xét xử hành

chính trong hệ thống giám sát hành vi của cơ quan công quyền; chỉ ra ý nghĩa và