Phân cấp ngân sách nhà nước và tăng trưởng kinh tế địa phương tại Việt Nam

i

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH HỒ CHÍ MINH

--------------------------------------

NGUYỄN DUY PHƢƠNG

PHÂN CẤP NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC &

TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ ĐỊA PHƢƠNG TẠI VIỆT NAM

Chuyên ngành : Kinh tế học

Mã số chuyên ngành : 60 03 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

TS. VÕ HỒNG ĐỨC

TP. Hồ Chí Minh, Năm 2016

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn thạc sĩ: “Phân cấp ngân sách nhà nƣớc và

tăng trƣởng kinh địa phƣơng tại Việt Nam” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này,

tôi xin cam đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa

từng được công bố hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong

luận văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại

các trường đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

Tp. Hồ Chí Minh, năm 2016

Tác giả

Nguyễn Duy Phƣơng

ii

LỜI CÁM ƠN

Lời đầu tiên tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS.Võ Hồng Đức,

người thầy đã tận tình định hướng, dành nhiều thời gian hướng dẫn, chỉnh sửa và

góp ý cho tôi trong suốt quá trình để hoàn thành luận văn này. Đề tài “Phân cấp

ngân sách nhà nƣớc và tăng trƣởng kinh tế tại các địa phƣơng tại Việt Nam”

sử dụng chỉ số Phân cấp ngân sách nhà nước được TS.Võ Hồng Đức xây dựng

và tôi đã kế thừa, tính toán chỉ số Phân cấp ngân sách nhà nước tại các địa

phương ở Việt Nam.

Xin chân thành cám ơn quý Thầy, Cô trường Đại học Mở Thành phố Hồ

Chí Minh đã tận tâm truyền đạt những kiến thức quý báu trong suốt thời gian tôi

theo học tại trường.

Bên cạnh đó tôi xin chân thành cảm ơn đến gia đình, bạn bè, các bạn học

viên cao học đã chia sẻ cho tôi những kiến thức và kinh nghiệm trong suốt quá

trình học tập và thực hiện nghiên cứu.

Trong quá trình thực hiện, mặc dù đã cố gắng hết sức để hoàn thiện nghiên

cứu, trao đổi và tiếp thu những ý kiến đóng góp của Quý Thầy, Cô và bạn bè,

tham khảo nhiều tài liệu, song không tránh khỏi những sai sót, hạn chế nhất định.

Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của Quý Thầy, Cô và bạn đọc.

Xin chân thành cảm ơn!

Tác giả

Nguyễn Duy Phƣơng

iii

TÓM TẮT

Quyết định có liên quan đến phân cấp ngân sách nhà nước (NSNN) giữa

ngân sách trung ương và ngân sách địa phương luôn là một quyết định khó khăn

và không dễ dàng đạt được sự đồng thuận giữa các bên có liên quan.Vấn đề này

luôn nhận được sự quan tâm lớn từ Nhà nước, chính quyền các cấp, nhà nghiên

cứu và cả người dân. Nghiên cứu “Phân cấp ngân sách và tăng trưởng kinh tế địa

phương” được thực hiện để kiểm tra tác động của phân cấp ngân sách nhà nước

đến tăng trưởng kinh tế tại 63 Tỉnh/Thành phố ở Việt Nam. Dựa trên việc lược

khảo cơ sở lý thuyết liên quan, các nghiên cứu thực nghiệm ở trong nước và ngoài

nước, chỉ số thực hiện mức độ Phân cấp ngân sách nhà nước bao gồm hai yếu tố

cấu thành là Quyền tự chủ tài chính và Tầm quan trọng tài chính. Do vậy, cách

tiếp cận mới – lần đầu tiên tại Việt Nam, là sử dụng nhiều chỉ số (hoặc chỉ số cấu

thành) thể hiện mức độ phân cấp NSNN được sử dụng trong nghiên cứu này.

Ngoài ra, khi tiến hành xác định và lượng hóa những tác động mức độ phân cấp

NSNN đến tăng trưởng kinh tế địa phương tại Việt Nam, một số các yếu tố khác

được sử dụng, bao gồm: (i) tỷ lệ tăng dân số lao động; (ii) độ mở thương mại; (iii)

vốn đầu tư trên địa bàn; và (iv) tỷ lệ lạm phát. Tăng trưởng kinh tế địa phương

được thể hiện thông qua mức GDP bình quân đầu người của Tỉnh/Thành phố.

Nghiên cứu được thực hiện trên mẫu nghiên cứu bao gồm 63 Tỉnh/Thành

phố ở Việt Nam trong giai đoạn 2008 đến năm 2013 từ nguồn số liệu được thu

thập từ Bộ Tài chính, Tổng Cục Thống kê và Niên giám Thống kê 63 Tỉnh/Thành

phố ở Việt Nam. Phương pháp DGMM được sử dụng trong nghiên cứu này.

Kết quả nghiên cứu đạt được có thể tóm tắt như sau: (i) mức độ phân cấp

NSNN cho địa phương tại Việt Nam vẫn đang ở mức thấp; (ii) Tự chủ tài chính

địa phương tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế địa phương; (iii) Tầm quan

trọng tài chính và Chỉ số Phân cấp NSNN tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh

tế địa phương. Trên nền tảng đạt được từ nghiên cứu này, một số hàm ý chính

sách có liên quan đến vấn đề phân cấp NSNN tại Việt Nam nhằm mục đích phát

triển kinh tế địa phương được đề cập.

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CÁM ƠN................................................................................................................ ii

TÓM TẮT..................................................................................................................... iii

MỤC LỤC .................................................................................................................... iv

DANH MỤC HÌNH.................................................................................................... vii

DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. viii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................................... ix

CHƢƠNG 1

TỒNG QUAN VỀ NGHIÊN CỨU......................................................................... 1

1.1 Đặt vấn đề nghiên cứu ............................................................................................. 1

1.2 Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 4

1.3 Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................................. 4

1.4 Tính mới của nghiên cứu ......................................................................................... 4

1.5 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 5

1.5.1 Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 5

1.5.2 Phạm vi nghiên cứu................................................................................. 5

1.6 Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 5

1.7 Ý nghĩa của nghiên cứu ........................................................................................... 6

1.8 Kết cấu của nghiên cứu............................................................................................ 7

CHƢƠNG 2

CƠ SỞ LÝ THUYẾT................................................................................................ 8

2.1 Cơ sở lý thuyết......................................................................................................... 8

2.1.1 Phân cấp ngân sách nhà nước ................................................................. 8

2.1.2 Các chỉ tiêu đo lường phân cấp ngân sách nhà nước.............................. 8

2.2 Tăng trưởng kinh tế ............................................................................................... 12

2.2.1 Tăng trưởng kinh tế và cách đo lường ................................................... 12

2.2.2 Các lý thuyết về tăng trưởng kinh tế ...................................................... 14

2.3 Các nghiên cứu liên quan....................................................................................... 15

v

2.3.1 Các nghiên cứu lý thuyết........................................................................ 15

2.3.2 Các nghiên cứu thực nghiệm liên quan đến đề tài ở nước ngoài .......... 17

2.3.3 Bảng tổng hợp kết quả nghiên cứu thực nghiệm ở nước ngoài ............. 21

2.3.4 Các nghiên cứu thực nghiệm ở trong nước............................................ 23

2.3.5 Bảng tổng hợp các nghiên cứu thực nghiệm trong nước ....................... 27

2.3.6 Nhận xét các nghiên cứu thực nghiệm ................................................... 28

2.4 Thực trạng phân cấp ngân sách nhà nước tại Việt Nam........................................ 29

2.4.1 Luật ngân sách nhà nước 1996 .............................................................. 30

2.4.2 Luật ngân sách nhà nước 2002 .............................................................. 30

2.4.3 Sự khác biệt giữa Luật NSNN năm 1996 và luật NSNN năm 2002........ 30

2.4.4 Phân cấp nguồn thu NSNN..................................................................... 33

2.4.4.1 Nguồn thu NSTW hưởng 100% .............................................. 33 2.4.4.2 Nguồn thu NSĐP hưởng 100% 32

2.4.4.2 Nguồn thu NSĐP hưởng 100% .............................................. 34

2.4.5 Phân cấp nhiệm vụ chi NSNN ................................................................ 36

2.4.5.1 Nhiệm vụ chi của NSTW......................................................... 36

2.4.5.2 Nhiệm vụ chi của NSĐP......................................................... 37

2.4.6 Tỷ lệ phân chia giữa NSTW và NSĐP.................................................... 39

2.4.7 Nhận xét về phân cấp ngân sách nhà nước ở Việt Nam ........................ 40

CHƢƠNG 3

PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU,

DỮ LIỆU VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ......................................................... 41

3.1 Khung tiếp cận phương pháp nghiên cứu.............................................................. 41

3.2 Dữ liệu nghiên cứu................................................................................................. 42

3.3 Mô hình kinh tế lượng đề xuất............................................................................... 42

3.3.1 Mô hình 1 (mô hình FA)......................................................................... 43

3.3.2 Mô hình 2 (mô hình FI).......................................................................... 43

3.3.3 Mô hình 3 (mô hình FDI)....................................................................... 44

3.3.4 Các giả thiết kỳ vọng về các biến trong mô hình nghiên cứu ................ 46

CHƢƠNG 4

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ............................................................................... 48

4.1 Thống kê mô tả các biến trong mô hình ................................................................ 48

vi

4.2 Phân tích kết quả mô hình nghiên cứu................................................................... 53

4.2.1 Phân tích kết quả mô hình 1................................................................... 54

4.2.2 Phân tích kết quả mô hinh 2................................................................... 54

4.2.3 Phân tích kết quả mô hình 3................................................................... 55

4.3 Kiểm định mô hình nghiên cứu ............................................................................. 55

4.3.1 Kiểm định mô hình 1 .............................................................................. 55

4.3.2 Kiểm định mô hình 2 .............................................................................. 56

4.3.3 Kiểm định mô hình 3 .............................................................................. 56

CHƢƠNG 5

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ....................................................................... 59

5.1 Tóm tắt nghiên cứu ................................................................................................ 59

5.2 Kết luận.................................................................................................................. 59

5.3 Khuyến nghị........................................................................................................... 61

TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 64

PHỤ LỤC A.............................................................................................................. 69

PHỤ LỤC B .............................................................................................................. 70

vii

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1 Sơ đồ Phân cấp hành chính ở Việt Nam theo Hiến pháp 1992..................29

Hình 3.1 Khung phân tích kỳ vọng tác động các biến đến tăng trưởng kinh tế........46

Hình 4.1 Đồ thị Chỉ số tự chủ tài chính 13/63 Tỉnh /Thành năm 2011, năm 2012,

năm 2013....................................................................................................................49

Hình 4.2 Đồ thị Chỉ số tầm quan trọng tài chính 13/63 Tỉnh /Thành năm 2011, năm

2012, năm 2013..........................................................................................................50