niên đại và các giá trị lịch sử văn hoá

Môc Lôc

Më ®Çu 3

PhÇn thø nhÊt: Tæng quan 4

1. Tªn gäi, vÞ trÝ, m«i trêng vµ c¶nh quan 4

2. Bèi c¶nh ph¸t hiÖn, nghiªn cøu 4

2.1. LÞch sö x©y dùng 4

2.2. Quy m« kÕt cÊu, kiªn tróc 5

2.3. Niªn ®¹i 6

3. Qu¸ tr×nh ®iÒu tra, khai qu¹t vµ nghiªn cøu 6

3.1. Khai quËt lÇn 1, n¨m 2005 6

3.2. Khai quËt lÇn 2, n¨m 2006 7

3.3. Khai quËt lÇn 3, n¨m 2007 7

PhÇn thø hai: KÕt qu¶ Nghiªn Cøu 10

1. §Þa TÇng 10

1.1. DiÔn biÕn líp ®µo 10

1.2. DiÔn biÕn tÇng v¨n ho¸ 10

1.3. NhËn xÐt chung vÒ ®Þa tÇng 16

2. Di tÝch 16

2.1. Di tÝch thêi Lª - NguyÔn 17

2.2. Di tÝch thêi TrÇn 21

2.3 Di tÝch giai ®o¹n Cæ Loa 25

3. Di vËt 37

3.1. Di vËt thêi Lª - NguyÔn 37

3.1.1. VËt liÖu x©y dùng 37

3.1.2. Trang trÝ kiÕn tróc 45

3.1.3. §å gia dông 46

3.1.4. HiÖn vËt kh¸c 48

3.2. Di vËt thêi TrÇn 49

3.2.1 VËt liÖu x©y dùng 49

a. G¹ch 49

b. Ngãi 49

c. M¶nh th¸p ®Êt nung 51

1

3.2.2. §å gia dông 51

a. §å gèm tr¸ng men 52

b. §å sµnh 52

3.3. Di vËt giai ®o¹n Cæ Loa 55

3.3.1. §å ®¸ 55

a. Nh÷ng hiÖn vËt liªn quan ®Õn kü thuËt ®óc mòi tªn ®ång 3 c¹nh 55

b. Bµn mµi 63

c. C«ng cô ®¸ 65

d. §å ®¸ kh¸c 66

3.3.2. §å gèm vµ ®Êt nung 66

a. G¹ch Cæ Loa 66

b. Ngãi Cæ Loa 69

c. §å gia dông – gèm §«ng S¬n 73

d. §å ®Êt nung kh¸c 75

3.4 Gèm kiÓu H¸n 75

PhÇn thø ba: Niªn ®¹i vµ c¸c gi¸ trÞ lÞch sö V¨n ho¸

1. TÝnh chÊt, niªn ®¹i vµ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn 77

2. Gi¸ trÞ lÞch sö 79

PhÇn th t: KÕt LuËn 83

Më ®Çu

§Òn Thîng hay ®Òn An D¬ng V¬ng (§Òn Vua) lµ khu di tÝch víi nhiÒu

c«ng tr×nh kiÕn ttróc thê tù An D¬ng V¬ng. Tríc khi tiÕn hµnh khai quËt

kh¶o cæ häc, niªn ®¹i cña khu di tÝch nµy ®îc x¸c ®Þnh vµo thêi hËu Lª - ®Çu

NguyÔn, da vµo quy m«, mÆt b»ng, kÕt cÊu kiÕn tróc, phong c¸ch nghÖ thuËt

vµ trang trÝ kiÕn tróc.

N¨m 2005, tríc khi trïng tu t«n t¹o khu di tÝch nµy, c«ng t¸c kh¶o s¸t,

khai quËt th¨m dß kh¶o cæ häc ®· ®îc tiªn hµnh. KÕt qu¶ khai quËt ®· cung

cÊp cho giíi khoa häc nhiÒu t liÖu míi vÒ khu di tÝch nµy. §ã lµ viÖc ph¸t

hiÖn trong lßng ®Êt §Òn Thîng líp v¨n ho¸ giai ®o¹n Cæ Loa-giai ®o¹n

v¨n ho¸ §«ng S¬n s¬ kú S¾t. Trong líp v¨n ho¸ nµy, c¸c nhµ kh¶o cæ häc

®· lµm xuÊt lé di tÝch ®óc mòi tªn ®ång 3 c¹nh Cæ Loa. §©y lµ ph¸t hiÖn

2

quan träng ®Çu tiªn liªn quan vµ g¾n trùc tiÕp víi lÞch sö Cæ Loa vµ víi

An D¬ng V¬ng. Thø hai lµ viÖc ph¸t hiÖn líp v¨n ho¸ thêi TrÇn n»m ngay

trªn líp v¨n ho¸ giai ®o¹n Cæ Loa, kh«ng cã líp v« sinh ng¨n c¸ch. Ph¸t

hiÖn nµy ®· gióp c¸c nhµ kh¶o cæ häc x¸c ®Þnh ch¾c ch¾n niªn ®¹i khëi dùng

cña §Òn Thîng vµo thêi TrÇn.

Víi tÇn quan träng vµ gi¸ trÞ cña nh÷ng ph¸t hiÖn míi t¹i §Òn Thîng,

liªn tiÕp trong 2 n¨m 2006 vµ 2007 ViÖn Kh¶o cæ häc ®· khai quËt §Òn Th￾îng lÇn thø 2 vµ thø 3. Hai cuéc khai quËt nµy ®· kh¼ng ®Þnh nh÷ng kÕt

qu¶ cña lÇn khai quËt tríc vµ ph¸t hiÖn thªm mét hÖ thèng di tÝch ®óc mòi

tªn ®ång 3 c¹nh Cæ Loa víi dÊu tÝch cña nhiÒu lß ®óc, nhiÒu mang khu«n

b»ng ®¸, b»ng ®Êt nung,… Ngoµi vËt liÖu x©y dùng, ®· ph¸t hiÖn nhiÒu ®å

gia dông thêi TrÇn, mét lÇn n÷a ®· x¸c ®Þnh ch¾c ch¾n líp v¨n ho¸ TrÇn,

kiÕn tróc TrÇn ë §Òn Thîng.

Nh÷ng di tÝch quan trong vµ quý gi¸ nµy ®· ®îc c¸c nhµ kh¶o cæ häc

khai quËt, nghiªn cøu víi ý thøc gi÷ l¹i ®Ó b¶o tån t¹i chç, gióp cho c«ng t¸c

nghiªn cøu, tham quan du lÞch häc tËp vÒ lÞch sö di tÝch l©u dµi.

ViÖc tËp hîp t liÖu míi ph¸t hiÖn ®îc mét c¸ch hÖ thèng sÏ gióp chóng

ta cã nhËn thøc míi vÒ khu di tÝch §Òn Thîng, còng gióp hiÓu thªm vÒ lÞch

sö khu di tÝch lÞch sö Cæ Loa, vÒ An D¬ng V¬ng, lµ vÊn ®Òn träng t©m trong

nghiªn cøu lÞch sö c¸c ®« thÞ cæ ë níc ta tríc ngµy Hµ Néi kû niÖn 1000 n¨m

tuæi.

PhÇn thø nhÊt

Tæng quan

1. Tªn gäi, vÞ trÝ, m«i trêng c¶nh quan.

§Òn thê An D¬ng V¬ng cßn ®îc gäi l §Òn Vua hay §Òn Th à îng. Theo

d©n gian, ch÷ “Thîng “ë ®©y cã nghÜa lµ “bËc nhÊt” ®Ó so s¸nh víi c¸c ®Òn

kh¸c trong vïng Cæ Loa còng thê An D¬ng V¬ng. ChÝnh v× vËy nªn ë 2 Nghi

m«n ®Òn ®Òu ghi 4 ch÷ H¸n lín: “NhÊt ®Ö Tiªn tõ”, ngh· lµ ®Òn thê vµ bËc

nhÊt.

§Òn Thîng täa l¹c ë gãc t©y nam thµnh Néi Cæ Loa, thuéc ®Þa phËn

Xãm Chïa, phÝa t©y lµ Xãm Lan Tr×, phÝa ®«ng vµ phÝa B¾c lµ ®Êt thæ c thuéc

thµnh Néi, phÝa nam lµ híng chÝnh cña §Òn, tríc nghi m«n cã hå níc tiÕp

liÒn víi thµnh trung, cã ®êng liªn th«n ch¹y qua.

3

§Òn c¸ch ®×nh Ngù triÒn di quy (®×nh Cæ Loa hay ®×nh An D¬ng V-

¬ng) vµ Am Mþ Ch©u kho¶ng 300m vÒ phÝa t©y, c¸c cña Nam (cöa chung cña

vßng thµnh Trung vµ thµnh Ngo¹i) vµ chî Sa kho¶ng 600m.

2. Bèi c¶nh ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu.

2.1. LÞch sö x©y dùng.

Theo truyÒn thuyÕt, sau khi th¾ng qu©n Nam H¸n, n¨m 938, Ng«

QuyÒn ®ãng ®« t¹i Cæ Loa vµ «ng ®· x©y dùng c¸c cung cÊm, ®Òn ®µi,…

HiÖn nay, t¹i §Òn Thîng cã ®«i c©u ®èi:

Thôc quèc s¬n hµ nguyªn cæ ViÖt;

Loa thµnh cung cÊm xíng tiÒn Ng«.

NghÜa lµ: Non s«ng níc Thôc nguyªn lµ níc ViÖt cæ;

Cung tÈm ë Loa thµnh khëi dùng thêi tiÒn Ng«.

Tuy nhiªn, hiÖn nay c¸c kiÕn tróc thê tù ë Cæ Loa ®Òu thuéc c¸c giai

®äan sau thêi Ng«. RÊt cã thÓ, nh÷ng kiÕn tróc thêi Ng« ®· bÞ hñy ho¹i do

thiªn nhiªn hoÆc c¸c thêi sau ph¸ bá, nªn kh«ng cßn ®Õn ngµy nay.

V¨n bia t¹i §Òn Thîng kh«ng ghi l¹i qu¸ tr×nh khëi dùng §Òn. Nhng

còng theo c¸c v¨n bia nµy vµ niªn ®¹i ghi trªn c©y h¬ng ®¸ tríc cæng §Òn,

§Òn Thîng ®îc trïng tu nhiÒu lÇn vµo c¸c n¨m: 1715, 1732- 1736 vµ 1893-

1897. §Æc biÖt, lÇn trung tu lín vµo 1893-1897 ®· ph¸t hiÖn nhiÒu hiÖn vËt

®ång díi nÒn ®iÖn vµ ®· ®em ®óc tîng An D¬ng V¬ng thê trong HËu cung

®Õn hiÖn nay.

Nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü, céng víi thêi gian

nªn di tÝch bÞ h h¹i nhiÒu.

GÇn ®©y, vµo c¸c n¨m 1993-1994, 1996-1997 vµ 2004-2005, khu ®Òn

®· ®îc trïng tu lín ë c¸c kiÕn tróc chÝnh, phôc håi 2 nhµ t¶o m¹c vµ c¸c

c«ng tr×nh phô; chØnh trang néi thÊt.

HiÖn nay, ®Õn §Òn Thîng sÏ thÊy di tÝch khang trang, nhng vÉn gi÷ ®-

îc nÐt cæ kÝnh, th©m nghiªm cña ng«i ®Òn truyÒn thèng, võa cã quy m« kiÕn

tróc hoµnh tr¸ng, kiªn cè vµ v÷ng ch·i.

2.2. Quy m«, kÕt cÊu kiÕn tróc.

§Òn Thîng ®îc x©y dùng theo híng Nam, c¸c c«ng tr×nh chÝnh cña

ng«i ®Òn n»m trªn trôc Dòng ®¹o hay cßn gäi lµ trôc ThÇn ®¹o. Tõ trªn cao

xuèng thÊp, theo 5 cÊp ®é kh¸c nhau bao gåm: HËu cung, Trung ®êng, Ph-

¬ng ®×nh, TiÒn ®êng vµ 2 d·y T¶o m¹c, S©n thîng cïng 2 d·y T¶, H÷u vu,

Nhµ bia; s©n H¹ cïng 2 m¾t rång; Nghi m«n ngäai cïng s©n l¸t ®¸, ®«i rång

4

thµnh bËc vµ 3 c©y h¬ng ®¸; cuèi cïng lµ khu hå níc víi giÕng Ngäc n»m

gi÷a.

Theo thuyÕt phong thñy, vµ nh÷ng quan niÖn triÕt lý ph¬ng §«ng th× vÞ

trÝ x©y dùng §Òn Thîng lµ n¬i “Tô linh, tô phóc”. Khu ®Êt nµy còng ®îc coi

lµ “®Çu rång”, ®Êt cao ë trªn, díi lµ hå níc, lµ n¬i “©m d¬ng ®èi ®·i” t¹o ®îc

søc m¹nh vÒ sù hßa hîp trêi ®Êt, lµm nªn linh thiªng. Híng Nam còng lµ h￾íng “Th¸nh nh©n, Nam diÖn nhi thÝnh Thiªn h¹” vµ còng lµ híng thiÖn t©m

trªn nÒn t¶ng trÝ tuÖ, theo quan niÖm gi¸o lý ph¬ng §«ng. Cã lÏ do quan

niÖm nµy mµ hÇu hÕt c¸c ®Òn, ®×nh thê An D¬ng V¬ng vµ am Mþ Ch©u ®Òu

®îc x©y dùng quay vÒ phÝa nam.

Tríc Nghi m«n cã 1 gß ®Êt næi cao ®îc gäi lµ hßn Ngäc, øng víi thÕ

®Êt hµm rång – rång ngËm ngäc.

KiÕn tróc ®Çu tiªn khi ta vµo §Òn Thîng lµ Nghi m«n ngo¹i (cæng

ngoµi hay Tam quan). Trªn kho¶ng s©n réng l¸t ®¸ tríc Nghi m«n, dùng 3 c©y

h¬ng ®¸, 4 mÆt ®Òu kh¾c ch÷ H¸n vµ ch¹m næi hoa v¨n h×nh rång vµ sãng níc.

Nghi m«n ®îc x©y b»ng g¹ch, 3 cöa, 2 tÇng 8 m¸i. DÉn lªn cöa chÝnh cña

Nghi m«n lµ 7 bËc giËt cÊp, 2 bªn lµ ®«i rång ®¸. Qua Nghi m«n ngäai vµo

®Òn Nghi m«n néi, gi÷a lµ kho¶ng s©n l¸t g¹ch B¸t Trµng, gäi lµ s©n h¹. Gi÷a

s©n lµ trôc ThÇn ®¹o l¸t ®¸ dÉn lªn ®Òn chÝnh, 2 bªn s©n lµ ®«i m¾t rång. Nghi

m«m néi x©y 5 cöa (ngò m«n), nÒn cao h¬n s©n h¹ gÇn 2m, ®îc x©y 7 bËc.

Hai bªn còng cã ®«i rång ®¸. Nghi mé néi còng x©y b»ng g¹ch, 2 tÇng, 8 m¸i,

trªn nãc ®¾p næi h×nh rång chÇu mÆt nguyÖt. Hai mÆt quay vµo s©n h¹, trªn 2

Nghi m«n H¹ vµ Thîng ®Òu ghi 4 ch÷: “Tiªn tõ ®Ö nhÊt”. Bíc qua Nghi m«n

néi lµ ®Õn s©n Thîng-s©n chÝnh ®îc l¸t g¹ch B¸t Trµng. Gi÷a s©n lµ trôc ThÇn

®¹o l¸t ®¸, 2 bªn s©n lµ 2 d·y T¶ vu vµ H÷u vu.

§Òn thê n»n trªn nÒn cao, bao gåm nhiÒu c«ng tr×nh kiÕn tróc kÕt nèi

nhau. Tríc tiªn lµ Tßa TiÒn tÕ. TiÕp theo lµ 2 d·y hµnh lang ®îc nèi m¸i víi

nhµ TiÒn tÕ. Gi÷a 2 d·y hµnh lang, TiÒn tÕ vµ Trung ®êng lµ tßa Ph¬ng ®×nh.

M¸i Ph¬ng ®×nh lµm theo kiÓu 2 tÇng 8 m¸i, lîp ngãi mòi hµi. Hai bªn nãc

®ôc 2 cöa giã ®îc ch¹m kh¾c khÐo l« mang phong c¸ch nghÖ thuËt thêi M¹c,

thÕ kû 16. Ban thê ®Æt chÝnh gi÷a Ph¬ng ®×nh thê 4 vÞ quan “Tø trô triÒu

®×nh lµ: Ph ” ¬ng chÝnh hÇu TrÇn Tù Minh Th¸i s – ; Cao c¶nh hÇu Cao Lç

– Th¸i s phô quèc; Trung tÝn hÇu Vò B¶o Trung vµ H÷u thõa tíng Lý ¤ng

Träng (§øc Th¸nh ChÌm). Sau Ph¬ng ®×nh lµ Trung ®êng thê thÇn Kim Quy,

mét tßa nhµ 3 gian, hÑp lßng, hai cöa ng¸ch nhá më ë 2 bªn th«ng víi HËu

cung. Gian thê Vua ®Æt chÝnh gi÷a HËu cung. Bªn c¹nh ®Òn chÝnh lµ 2 d·y

Gi¶i vò (nhµ kh¸ch) cã cöa nhá nèi víi nhµ TiÒn tÕ.

Nhµ bia lµ kiÕn tróc kh«ng thÓ t¸ch rêi víi tæng thÓ kiÕn tróc ng«i ®Òn,

5

®îc x©y dùng trªn khu ®Êt cao, phÝa sau h÷u vu, cã d¹ng kiÕn tróc kiÓu ph-

¬ng ®×nh: 2 tÇng 8 m¸i. Cã 5 tÊm bia lín nhá kh¸c nhau dùng trong lßng nhµ

bia. ChÝnh gi÷a lµ tÊm bÞa lín, 4 mÆt, m¸i kiÓu mui luyÖn, mÆt chÝnh b¾c cã

®Ò “T¹o lËp bi”, lËp n¨m ThÞnh §øc 2 (1654).

2.3. Niªn ®¹i.

C¨n cø vµ quy m«, kÕt cÊu kiÕn tróc, phong c¸ch vµ nghÖ thuËt trang

trÝ kiÕn tróc th× khu di tÝch §Òn Thîng cã niªn ®¹i vµo thÕ kû 18 – 19. Tuy

nhiªn, trong c¸c kiÕn tróc ë ®©y, cßn gi÷ ®îc c¸c chi tiÕt kiÕn tróc ë giai ®o¹n

sím h¬n, vµo thêi M¹c (thÕ kû 16) nh ®«i cöa giã ë tßa Ph¬ng ®×nh. HoÆc

nÕu theo truyÒn thuyÕt vµ c©u ®èi trong ®Òn th× §Òn Thîng cã thÓ ®· ®îc x©y

dùng vµo thêi Ng« QuyÒn, c¸c ®©y 1000 n¨m.

T liÖu hiÖn vËt kh¶o cæ häc ph¸t hiÖn nh÷ng n¨m gÇn ®©y t¹i §Òn Th￾îng cho thÊy, §Òn Thîng ®îc x©y dùng sím nhÊt vµo thêi TrÇn (thÓ kû 13 –

14).

3. Qu¸ tr×nh ®iÒu tra, khai quËt vµ nghiªn cøu.

3.1. Khai quËt lÇn thø nhÊt, n¨m 2004 -2005.

§Çu n¨m 2005, thùc hiÖn luËt di s¶n v¨n ho¸, tríc khi trïng tu, t«n t¹o

c¸c kiÕn tróc thê tù t¹i di tÝch §Òn Thîng (®Òn An D¬ng V¬ng), Ban Qu¶n lý

di tÝch vµ Danh th¾ng Hµ Néi ®· mêi ViÖn Kh¶o Cæ häc tiÕn hµnh khai quËt

th¨m dß t¹i §Òn Thîng. S¸u hè khai quËt ®Òu ®îc më ë khu ®Êt phÝa ®«ng

§Òn, víi tæng diÖn tÝch 134m2

(S¬ ®å 1).

KÕt qu¶ khai quËt cho thÊy, ®Þa tÇng 6 hè khai quËt kh¸ æn ®Þnh.

Ngoµi líp ®Êt mÆt vµ ®Êt sinh thæ, tÇng v¨n ho¸ gåm 3 líp, tõ trªn xuèng díi

®îc cÊu t¹o nh sau:

- Líp v¨n ho¸ thêi Lª-NguyÔn (trªn cïng).

- Líp v¨n ho¸ thêi TrÇn (ë gi÷a),

- Líp v¨n ho¸ Cæ Loa (díi cïng),

Trong c¸c líp v¨n hãa, ®Òu ph¸t hiÖn ®îc nh÷ng di tÝch, di vËt ®iÓn

h×nh cho tõng thêi kú. Líp v¨n hãa thêi Lª - NguyÔn víi kh¸ nhiÒu g¹ch,

ngãi vµ trang trÝ kiÕn tróc, cïng ®å gia dông phï hîp víi líp kiÕn tróc hiÖn

®ang tån t¹i ë di tÝch §Òn Thîng nãi riªng còng nh toµn bé c¸c kiÕn tróc thê

tù An D¬ng V¬ng ë khu di tÝch Cæ Loa nãi chung.

Hai ph¸t hiÖn míi trong ®ît khai quËt nµy:

Thø nhÊt: lÇn ®Çu tiªn ph¸t hiÖn nh÷ng di tÝch vµ di vËt lµ vËt liÖu x©y

dùng, trang trÝ kiÕn tróc, ®å dïng hµng ngµy cña c d©n thêi TrÇn. Tríc khai

6

quËt kh¶o cæ häc, chóng ta chØ biÕt niªn ®¹i sím nhÊt cña §ÒnThîng vµo

thêi Lª - NguyÔn, thÒ kû 18 – 19.

Thø hai lµ ph¸t hiÖn líp v¨n hãa giai ®o¹n v¨n hãa §«ng S¬n muén

ë §Òn Thîng. Cïng víi §Òn Thîng, nhiÒu ®Þa ®iÓm v¨n hãa §«ng S¬n ë

khu vùc Cæ Loa ®· ®îc ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu. C¸c di tÝch vµ di vËt

§«ng S¬n ë Cæ Loa, mòi tªn ®ång 3 c¹nh chØ ë Cæ Loa míi cã, g¹ch vµ

ngãi ©m … d¬ng trang trÝ hoa v¨n cã rÊt nhiÒu vµ tËp trung ë Cæ Loa, mµ

kh«ng ph¸t hiÖn ®îc ë ®©u ngoµi Cæ Loa. Cïng víi nh÷ng hiÖn vËt tiªu

biÓu cña v¨n hãa ®«ng S¬n b»ng chÊt liÖu ®ång vµ ®Êt nung, ë khu vùc Cæ

Loa cßn cã mét sè hiÖn vËt tiªu biÓu mang ®Æc trng riªng biÖt mµ kh«ng n¬i

nµo cã vµ quan träng h¬n c¶ lµ quy m« to lín, cña 3 vßng thµnh Cæ Loa

kh«ng chØ næi tiÕng ë trong níc mµ ë c¶ khu vùc §«ng Nam ¸ ®¬ng thêi,…

Víi nh÷ng lý do nh vËy, nªn tríc chóng t«i, ®· cã mét sè nhµ nghiªn cøu gäi

g¹ch ngãi ph¸t hiÖn ®îc ë khu vùc Cæ Loa lµ “gèm Cæ Loa” (Tr¬ng Hßang

Ch©u 1989), mòi tªn ®ång 3 c¹nh lµ mòi tªn ®ång Cæ Loa, lìi cµy ®ång h×nh

tim lµ lìi cµy ®ång Cæ Loa (L¹i V¨n Tíi 2000). Víi nh÷ng ph¸t hiÖn míi

gÇn ®©y, chóng t«i gäi giai ®äan v¨n hãa §«ng S¬n muén ë ®©y lµ giai ®o¹n

v¨n hãa Cæ Loa (L¹i V¨n Tíi 1997, 2000).

Theo ®ã, mét ph¸t hiÖn quan träng vµ bÊt ngê lµ trong líp v¨n ho¸ Cæ

Loa ®· ph¸t hiÖn di tÝch ®óc mòi tªn ®ång 3 c¹nh mµ ®îc c¸c nhµ nghiªn cøu

gäi lµ mòi tªn ®ång Cæ Loa. Trong ph¹m vi hè H3 cña ®ît khai quËt nµy, di

tÝch míi xuÊt lé mét phÇn, phÇn cßn l¹i n»m trong v¸ch B¾c. Tuy nhiªn, do

nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau mµ di tÝch ®îc lÊp l¹i b¶o tån, chê ®ît khai

quËt tiÕp theo.

3.2. Khai quËt lÇn thø hai, n¨m 2006.

NhËn thÊy ®©y lµ di tÝch quan träng ®èi víi lÞch sö §Òn Thîng nãi

riªng vµ khu di tÝch Cæ Loa nãi chung, ViÖn Kh¶o cæ häc ®· phèi hîp víi

Trung t©m B¶o tån di tÝch Cæ Loa vµ Thµnh cæ Hµ Néi khai quËt di tÝch ®óc

mòi tªn ®ång t¹i hè H3 §Òn Thîng lÇn thø hai vµo th¸ng 11 n¨m 2006.

§ît khai quËt nµy ®· kh¼ng ®Þnh kÕt qu¶ khai quËt lÇn thø nhÊt (2005)

trªn ph¬ng diÖn cÊu t¹o tÇng v¨n ho¸, ®Æc biÖt lµ di tÝch ®óc mòi tªn ®ång.

NÕu nh lÇn khai quËt tríc, di tÝch nµy míi xuÊt lé(reveal) mét phÇn, nh÷ng

ngêi khai quËt cha hiÓu biÕt hÕt cÊu tróc, quy m« cña di tÝch, th× lÇn khai

quËt thø hai (2006), chóng t«i ®· gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò ®ã.

Di tÝch xuÊt lé h×nh ch÷ nhËt, dµi theo chiÒu b¾c – nam lµ 252cm; réng

theo chiÒu ®«ng – t©y lµ 150cm. Xung quanh di tÝch cã nh÷ng lç ch©n cét vµ

trong di tÝch ph¸t hiÖn ®îc líp ngãi lîp, cho thÊy di tÝch cã m¸i che b»ng ngãi

Cæ Loa. VÒ cÊu tróc, di tÝch gåm 3 khu lß n»m liÒn kÒ nhau (¶nh 92 - 95).

7

- Khu 1 ë phÝa nam, cã b×nh diÖn thÊp h¬n c¶.

- Khu 2 ë gi÷a, n»m ®Ì lªn mét phÇn cña khu 1.

- Khu 3 ë phÝa b¾c, cã b×nh diÖn cao nhÊt.

C¸c khu lß ®óc ®Òu t×m thÊy mang khu«n ®óc, ph¸c vËt khu«n, phÕ

liÖu khu«n, nguyªn liÖu lµm khu«n, xØ ®ång vµ nhiÒu nhÊt lµ líp than

®en. Quan träng h¬n lµ ë c¸c khu lß ®óc ®Òu t×m ®îc n¬i ®Æt èng dÉn giã,

vïng ®Êt ch¸y do t¸c ®éng cña nhiÖt ®é khi nÊu ch¶y ®ång trong qu¸ tr×nh

®óc.

Di tÝch n»n trong líp v¨n ho¸ Cæ Loa, nªn cã niªn ®¹i cña líp v¨n ho¸

®ã (thÕ kû III - II tr. C«ng nguyªn). MÆc dï ®îc ph©n ®Þnh thµnh 3 khu ®óc

kh¸c nhau, nhng thêi ®iÓm sö dông chØ lµ tríc sau trong cïng mét giai ®o¹n.

Cã thÓ cho r»ng, ®©y lµ ph¸t hiÖn quan träng vµ næi tiÕng thø ba, sau

ph¸t hiÖn kho mòi tªn ®ång hµng v¹n chiÕc ë ®Þa ®iÓm CÇu Vùc (1959) vµ

ph¸t hiÖn trèng ®ång Cæ Loa I trong chøa hµng tr¨m ®å ®ång §«ng S¬n ë

®Þa ®iÓm M¶ Tre (1982). Quan trong h¬n n÷a lµ ®· kh¼ng ®Þnh mh÷ng

mòi tªn ®ång ®· ph¸t hiÖn ë Cæ Loa tõ tríc ®Õn nay ®Òu ®îc ®óc t¹i chç,

t¹i khu vùc gãc t©y b¾c cña thµnh Néi Cæ Loa thêi An D¬ng V¬ng.

3.3. Khai quËt lÇn thø ba, n¨n 2007.

Di tÝch ®óc mòi tªn ®ång ë §Òn Thîng ®îc c¸c nhµ khoa häc ®¸nh gi¸

lµ di tÝch quan träng, quý hiÕm vµ “®éc nhÊt v« nhÞ” ë ViÖt Nam cho ®Õn thêi

®iÓm nµy (2006), nªn c¸c nhµ kh¶o cæ häc trùc tiÕp khai quËt ®Ò nghÞ ®îc gi÷

l¹i ®Ó b¶o tån t¹i chç vµ ®· ®îc c¸c nhµ khoa häc ®Çu ngµnh, c¸c nhµ l·nh

®¹o v¨n ho¸ vµ c¬ quan chøc n¨ng qu¶n lý v¨n ho¸ ñng hé. Mét sè ph¬ng ¸n

b¶o tån ®îc ®Ò xuÊt, nhng cha cã sù lùa chän mét c¸ch khoa häc. H¬n n÷a,

muèn b¶o tån tèt, chóng ta ph¶i nghiªn cøu réng vµ kü h¬n líp v¨n ho¸ chøa

di tÝch quan träng nµy. §ã lµ lý do mµ Trung t©m B¶o tån Khu di tÝch Cæ Loa

– Thµnh cæ Hµ Néi ®Ò nghÞ UBND Tp. Hµ Néi cho tiÕp tôc khai quËt di tÝch

§Òn Thîng lÇn thø ba, n¨m 2007.

VÞ trÝ hè khai quËt: nÕu lÊy §Òn Thîng lµm trung t©m th× 2 hè khai

quËt n¨m nay n»m vÒ 2 phÝa cña HËu cung vµ ®Òu cã híng chÝnh lµ b¾c -

nam (S¬ ®å 1).

- Hè 1, ký hiÖu: 07 §T HI n»n phÝa ®«ng HËu cung, còng lµ phÝa ®«ng

cña hè IIb khai quËt lÇn thø nhÊt n¨m 2004 – 2005, ký hiÖu lµ 05 §T HIIb

(mét phÇn v¸ch T©y ¨n vµo hè nµy 20cm) vµ hè 3 khai quËt vµo n¨m 2005 vµ

2006 (ký hiÖu lµ 05 §T HIII vµ 06§T HIII) (c¸ch hè nµy 50cm). Hè I h×nh

thíc thî, cã diÖn tÝch 110m2

(S¬ ®å 1).

8