Những vấn đề pháp lý về đổi mới, phát triển doanh nghiệp nhà nước trong điều kiện cải cách kinh tế ở

Những vấn đề pháp lý về đổi mới, phát triển

doanh nghiệp nhà nước trong điều kiện cải

cách kinh tế ở nước ta hiện nay

Trần Thành Thọ

Khoa Luật

Luận án TS. ngành: Luật kinh tế; Mã số: 62 38 50 01

Người hướng dẫn: PGS.TS. Dương Đăng Huệ, TS. Nguyễn Minh Mẫn

Năm bảo vệ: 2008

Abstract. Nghiên cứu và phân tích những vấn đề lý luận cơ bản về doanh nghiệp

nhà nước, phân biệt doanh nghiệp nhà nước với các loại hình doanh nghiệp thuộc

các thành phần kinh tế khác trong nền kinh tế, đặc biệt trong điều kiện phát triển nền

kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam để có cách hiểu đúng về

loại hình doanh nghiệp này từ góc độ pháp lý. Nghiên cứu quá trình hình thành và

phát triển quan niệm pháp lý về doanh nghiệp nhà nước cũng như sức ép phải thay

đổi các quan niệm này. Phân tích, đánh giá thực trạng hệ thống pháp luật và thực

hiện pháp luật về đổi mới, phát triển doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam trong gần

hai thập kỷ qua. Đề ra những phương hướng đổi mới, các giải pháp cụ thể và một số

kiến nghị nhằm đẩy mạnh việc đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả của doanh

nghiệp nhà nước trong thời gian tới như: Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về đổi mới,

phát triển và quản lý doanh nghiệp nhà nước; đổi mới phương thức quản lý nhằm

nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước đối với doang nghiệp nhà

nước; thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và phòng chống tham nhũng trong quá

trình đổi mới, phát triển doanh nghiệp nhà nước; tăng cường giám sát và đánh giá

hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước; phát huy vai trò của các tổ chức

chính trị, chính trị - xã hội trong các doanh nghiệp nhà nước sau đổi mới, phát triển;

định hướng đúng đắn trong việc phát triển các tập đoàn kinh tế.

Keywords. Doanh nghiệp nhà nước; Luật kinh tế; Pháp luật Việt Nam; Tư pháp

Content

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Với định hướng xã hội chủ nghĩa, Việt Nam phát triển nền kinh tế đa thành phần, trong

đó kinh tế nhà nước có vai trò chủ đạo và trở thành công cụ để Nhà nước định hướng và điều

tiết nền kinh tế. Tuy nhiên, doanh nghiệp nhà nước trong những năm qua nhiều về số lượng

nhưng kém về hiệu quả; nhiều doanh nghiệp nhà nước thua lỗ kéo dài.

Vì vậy, đổi mới, phát triển doanh nghiệp nhà nước là một đòi hỏi khách quan, một chủ

trương cấp thiết đã được đẩy mạnh trên thực tế. Nhờ đó, số lượng doanh nghiệp nhà nước đã

giảm đáng kể, nhiều doanh nghiệp hoạt động kém hiệu quả đã được loại bỏ, hiệu quả trong

hoạt động của doanh nghiệp được cải thiện, cơ chế quản lý và hoạt động kinh doanh của

doanh nghiệp được đổi mới, doanh nghiệp nhà nước bước đầu thích nghi với môi trường cạnh

tranh.

Tuy nhiên, việc đổi mới, phát triển doanh nghiệp nhà nước vẫn còn nhiều hạn chế. Các

doanh nghiệp nhà nước được cổ phần hóa chủ yếu vẫn có quy mô vừa và nhỏ. Tổng số vốn

nhà nước theo sổ sách kế toán của các doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa mới chỉ chiếm

18,25% toàn bộ vốn nhà nước tại các doanh nghiệp nhà nước. Việc cổ phần hóa doanh nghiệp

nhà nước chưa được tiến hành đối với các doanh nghiệp có quy mô lớn, như các tổng công ty

nhà nước; việc sắp xếp, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước trong các lĩnh vực tài chính,

ngân hàng, bảo hiểm được tiến hành rất chậm. Việc thành lập các tổng công ty, tập đoàn kinh

tế được tiến hành theo cách thức cơ học, mệnh lệnh hành chính mà không dựa trên các quy

luật kinh tế nên không có sự gắn kết chặt chẽ giữa các thành viên. Hiệu quả hoạt động của

các doanh nghiệp nhà nước chưa cao và chưa bền vững; cơ chế quản lý nhà nước đối với

doanh nghiệp và cơ chế quản lý kinh doanh của doanh nghiệp chưa phù hợp với nền kinh tế

thị trường; cơ chế Bộ, ủy ban nhân dân cấp tỉnh là cơ quan chủ quản can thiệp quá sâu vào

hoạt động của doanh nghiệp nhà nước vẫn còn tồn tại, trong nhiều lĩnh vực vẫn còn phổ biến.

Mặc dù việc đổi mới, phát triển doanh nghiệp nhà nước đã đạt được những kết quả nhất

định nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, như: Tỷ trọng vốn đã được cổ phần hóa thấp, chỉ bằng

khoảng 18,25 % tổng số vốn nhà nước tại các doanh nghiệp nhà nước; việc sắp xếp, cổ phần

hóa doanh nghiệp nhà nước tiến hành khá chậm, mới chỉ bước đầu tiến hành đối với các

doanh nghiệp có quy mô lớn; việc thành lập các tập đoàn kinh tế được tiến hành chậm; hiệu

quả hoạt động của khu vực doanh nghiệp nhà nước chưa cao và bền vững; cơ chế quản lý nhà

nước đối với doanh nghiệp và cơ chế quản lý kinh doanh của doanh nghiệp có hiệu quả chưa

cao.

Những hạn chế này cho thấy Việt Nam chưa có một cách tiếp cận khoa học về doanh

nghiệp nhà nước và các vấn đề pháp lý cần đặt ra khi đổi mới, phát triển loại hình doanh

nghiệp này, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập WTO. Việc nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài

"Những vấn đề pháp lý về đổi mới, phát triển doanh nghiệp nhà nước trong điều kiện cải

cách kinh tế ở nước ta hiện nay" do đó, mang tính cấp thiết, góp phần giải quyết những vấn

đề về lý luận, pháp lý và thực tiễn để đẩy nhanh quá trình đổi mới, phát triển doanh nghiệp

nhà nước ở Việt Nam.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Đã có nhiều công trình nghiên cứu về cải cách doanh nghiệp nhà nước từ giác độ kinh tế

và pháp luật, được thể hiện ở nhiều cấp độ nghiên cứu khác nhau, như: "Đổi mới doanh

nghiệp nhà nước ở Việt Nam" do Võ Đại Lược chủ biên, ấn hành năm 1997, Nxb Khoa học -

Xã hội; "Cổ phần hóa và quản lý doanh nghiệp nhà nước sau cổ phần hóa " do Lê Văn Tâm

chủ biên, ấn hành năm 2004 tại Nxb Chính trị quốc gia; "Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà

nước - những vấn đề lý luận và thực tiễn" do Lê Hồng Hạnh chủ biên được Nxb Chính trị

quốc gia, ấn hành năm 2004; "Chuyên khảo Luật kinh tế" của Phạm Duy Nghĩa ấn hành năm

2004 tại Nxb Đại học quốc gia...

Ở góc độ nghiên cứu có tính quốc tế cũng đã có nhiều công trình đề cập đến cải cách

doanh nghiệp nhà nước, như: "Chính sách phát triển kinh tế - kinh nghiệm và bài học của

Trung Quốc" tập I, II và III, tài liệu nghiên cứu của UNDP và Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh

tế Trung ương; "Diễn đàn cải cách kinh tế Việt Nam - Trung Quốc", ngày 13,14-5-2004 tại

Hà Nội của CIEM, CIRD và UNDP. Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) đã có

những nghiên cứu và hướng dẫn về cải cách doanh nghiệp nhà nước, được công bố rải rác từ

những năm 2000 đến 2007.

Các công trình nghiên cứu trên đây đã đề cập nhiều khía cạnh và ở các mức độ khác nhau

về việc sắp xếp lại các doanh nghiệp nhà nước nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu tập

trung, đầy đủ về vấn đề đổi mới, phát triển doanh nghiệp nhà nước.