Giáo dục mầm non những vấn đề lí luận và thực tiễn

NHỮNG VÃN ĐỀ

Lf LUẬN VÀ THỤC TIẾN ■ ■

NGUYỄN ÁNH TUYẾT

PGS. TS NGUYỄN ÁNH TUYẾT

NGUYỄN ÁNH TUYẾT

$3<ẲG Q xm M cÌM . oưxìL

Nhũng vấn đề

Lí luận và thực tiễn ■ ■

(In lẩn thứhai)

NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC s ư PHẠM

Mã số : 02 . 01 . 530/681 . ĐH 2007

MỤC LỤC

- Lời giới thiệu 9

Phần I

THẾ GIỚI TRẺ THƠ

1 Trẻ em là gi? 15

2. Lọt lòng bé muôn gì? 26

3. Bú không chỉ cốt no 32

4. Bé khỉ và bé người 38

5. Có bao điều lạ từ thê giới bên ngoài 44

6. Thỏ thẻ như trẻ lên hai 50

7. Sông trong thế giới đồ vật 56

8. Khủng hoảng của tuổi lên ba 64

9. "Xã hội trẻ em" 70

10. Bé Mèo và bé Người 79

11. Đi tìm vẻ đẹp của trẻ thơ ở đâu? 83

12. Mỗi em bé là một con người riêng biệt 89

Phần II

NHỮNG QUAN ĐIEM c ơ b ả n c ủ a GDMN

12. Quan điểm I 99

13. Quan điểm II 100

14. Quan điểm III 101

3

15. Quan điểm IV 102

16. Quan điểm V 105

17. Quan điểm VI 106

18. Quan điểm VII 107

Phần III

GIA ĐÌNH VÀ TRẺ THƠ

19. Vai trò của gia đình đối vổi sự phát triển của trẻ thơ 113

20. Mẹ hát ru con 120

21. Mẹ nựng con 128

22. Người mẹ vổi những mầm non nghệ thuật 133

23. Kì vọng của cha mẹ đôi với con cái 142

24. Bà mẹ của những tâm hồn thơ 147

26. Người dẫn dắt các con vào thế giới tưởng tượng 149

27. Tinh yêu của người mẹ - nguồn cảm xúc của tuổi thơ 154

28. Người thầy đầu tiên của con 159

Phần IV

HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI

29. Hoạt động vui chơi của trẻ em 167

30. Trò chơi tượng trưng theo cách hiểu của Piagiet 176

31. Trò chòi đóng vai theo chủ đề 182

32. Trò chơi trí tuệ 199

33. Trò chơi dân gian trẻ em Việt Nam 207

34. Trò chơi điện tử 220

4

233

241

248

253

261

274

281

297

314

318

325

331

351

358

361

364

5

35. Vai trò của giáo dục thẩm mĩ đối với sự hình thành

nhân cách của trẻ Mẫu giáo

36. Thiên nhiên người bạn thân thiết của trẻ thơ

37. Truyện cổ tích — món ăn tinh thần của trẻ thơ

38. Truyện đồng thoại với trẻ thơ

40. Thơ ca và trẻ thơ

41. Đồng dao với trẻ thơ

42. Âm nhạc vói trẻ thơ

43. Tạo hình với trẻ thơ

44. Một cách giới thiệu mẫu khi hướng dẫn trẻ

hoạt động tạo hình

45. Sự tích hươu ba chân

Phần VI

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC

46. Thế nào là một em bé ngoan?

47. "Lễ giáo" (Nói rộng ra là giáo dục

đạo đức) trong GDMN

48. Khi trẻ không vâng lòi

49. Những trò chơi bạo lực

50. Khi trẻ nói tục, chửi bậy

51. Sớm giáo dục tính tự lực cho trẻ

Phần V

GIÁO DỤC THẨM M ĩ

52. Trí tuệ của trẻ em được hình thành như thế nào? 371

53. Khái niệm dạy và học trong GDMN 383

54. Bé đi mẫu giáo 390

55. Hình thành tính linh hoạt trong hoạt động

tư duy cho trẻ 397

56. Chuẩn bị cho trẻ vào lớp một như thế nào 404

57. Giảm tải, bắt đầu từ mẫu giáo 411

58. Bao giò nên cho trẻ học tiếng nước ngoài 415

59. Nếu trẻ nói lắp 421

60. Phát triển ngôn ngữ cho trẻ em khiếm thính 424

61. Những em bé biết đọc sốm 429

Phần VIII

MÔI TRƯỜNG VÓI TRẺ THƠ

62. Môi trường nhân văn và trẻ thơ 437

63. Đưa giáo dục môi trường vào trong GDMN 445

64. Những quan điểm cơ bản về GDMT trong GDMN 451

65. Các phương pháp giáo dục môi trường

trong trường Mầm non 461

66. Những chủ đề chính của giáo dục môi trường

trong trường Mầm non 478

Phần VII

GIÁO DỤC TRÍ TUỆ

6

Phần IX

GIÁO DỤC MẦM NON NÔNG THỒN

67. Nghĩ về một con đường phát triển GDMN

nông thôn nước ta 487

68. Cơ sở khoa học của việc tổ chức nhóm trẻ mẫu giáo

không cùng độ tuổi - lớp ghép 499

69. Thử tìm mô hình liên kết Mau giáo và Tiểu học 506

70. Tiếng Việt là ngôn ngữ thứ hai của trẻ

dân tộc ít người 511

Phần X

SƯ PHẠM MẦM NON

71. Một mầm non trên cây đại thụ 521

72. Bắt đầu từ Sư phạm 526

73. Suy nghĩ vê mục tiêu đào tạo... 531

74. Tích hợp là bản chất của khoa học GDMN 537

75. Từ tích hợp trong chương trình nuôi dạy trẻ đến

tích hợp trong chương trình đào tạo GVMN 545

76. Về hệ thông khoa học đào tạo GVMN 550

77. Phương pháp tiếp cận tích hợp... 560

78. Nghĩ về khoa GDMN Trường ĐHSPHN

đầu thế kỉ XXI 564

79. Hưổng nghiên cứu GDMN trong những năm

đầu thế kỉ XXI 572

MỘT SỐ VẤN ĐỂ TRONG QUÁ TRÌNH LÀM LUẬN ÁN

KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON 581

DANH MỤC CÁC BÀI VIẾT SÁCH CÔNG TRÌNH

KHOA HỌC ĐÃ ĐƯỢC CÔNG Bố 595

7

LỜI GIỚI THIỆU

Tôi rất vui mừng viết mấy lời giới thiệu cuôn sách này của

PGS.TS. Nguyễn Ánh Tuyết - người Chủ nhiệm khoa đầu tiên

của khoa Giáo dục mầm non đầu tiên ở nước ta được thành

lập cách đây 19 năm. 19 năm qua, khi làm Chủ nhiệm khoa

Giáo dục mầm non, trường Đại học Sư phạm Hà Nội, tác giả

đã giữ thêm chức vụ Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu trẻ em

trưốc tuổi học, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, rồi Chủ tịch

Hội đồng Giáo dục Mầm non, Bộ Giáo dục và Đào tạo, nay

đang nghỉ hưu nhưng vẫn tiếp tục giảng dạy và nghiên cứu

khoa học giáo dục mầm non. Tác giả thực sự là nhà khoa học

đầu ngành Giáo dục mầm non của nước nhà. Cuốn sách này

cho ta những tri thức của cả sinh lí học, tâm lí học tuổi mầm

non lẫn giáo dục học mầm non, và đào tạo cán bộ ngành mầm

non. Đúng là ở đây đã tìm thấy cả những vấn đề lí luận và

thực tiễn của ngành Giáo dục mầm non nước ta cuối thê kỉ XX

đầu thế kỉ XXI.

Tôi đọc Giáo dục m ầm non: những vấn đê lí luận và

thực tiễn một cách thích thú, vô cùng hấp dẫn, đầy ắp các sự

kiện khoa học, các quan sát tinh tế thông tin cực kì phong

phú từ bốn phương. Đọc phần I "Thế giới tuổi thơ", có cảm

nhận như là một tập truyện văn nghệ viết về trẻ em, đọc kĩ

lại có cảm nhận như là "Nhập đề" hay nhập môn của một

cuốn chuyên khảo hay một giáo trình về giáo dục mầm non

với cách tiếp cận tâm lí học lịch sử - văn hoá của Liên Xô,

của Vưgôtxki — nhà tâm lí học mác-xít lỗi lạc, ngày nay được

9

giới tâm lí học thế giới công nhận (xem Kỉ yếu Hội nghị

quốc tế của Hội lí thuyết hoạt động quốc tế họp mùa hè

năm 2002 tại Amsterdam, Hà Lan). Tiếp theo đó - phần II -

lại thấy một hệ thống quan điểm chỉ đạo xây dựng ngành

Giáo dục mầm non, và cũng là một bài phương pháp luận sâu

sắc về khoa học giáo dục mầm non. Rồi nối tiếp - phần n i

"gia đình và trẻ thơ" và cả các phần sau nữa, ta đọc được

những hiểu biết khá cơ bản về lí thuyết phát triển rất khoa

học vận dụng vào trẻ em tuổi mầm non, với ngôn từ giản dị,

dễ hiểu và rất thuyết phục người đọc. Trong phần IV tác giả

đã trình bày ở trẻ em tuổi mẫu giáo hoạt động vui chơi là

hoạt động chủ đạo, đưa lí thuyết hoạt động vào tâm lí học và

giáo dục học mầm non một cách hết sức tự nhiên như cuộc

sông thật của trẻ, với ngôn từ hết sức gần gũi với quảng đại

quần chúng, dễ tiếp nhận và vận dụng vào việc chăm sóc con

em mình. Tác giả đã nhắc nhở chúng ta cách dạy con một

cách khoa học, trẻ ở tuổi này chơi mà học, không "phổ thông

hoá" mẫu giáo, và cũng lên án cảnh quá tải của chương

trình, sách và cách dạy các cháu ở một sô" trường mầm non,

mẫu giáo hiện nay.

Tiếp theo, tập sách đã trình bầy ba mặt (tạm gọi như

vậy) giáo dục mầm non : giáo dục thẩm mĩ, giáo dục đạo đức,

giáo dục trí tuệ, theo một thứ tự, như chúng ta thấy ở đây,

rất đúng lí luận và thực tiễn, giáo dục mầm non chủ yếu bắt

đầu bằng giáo dục thẩm mĩ - qua thơ ca, truyện cổ tích, âm

nhạc, tranh vẽ và vẽ tranh, v.v. rất đậm tình người, tính

người và tính dân tộc; qua giáo dục thẩm mĩ mà đi đến giáo

dục đạo đức, và cả giáo dục trí tuệ cũng thế. Điểu tôi rất

thích thú ở đây, cũng như ở các phần khác, là các chân lí

10

khoa học nói qua các chuyện sống động của cuộc sống thực

của trẻ ngay ngày hôm nay - một tấm gương về việc

thực hiện nguyên lí giáo dục "lí luận gắn liền vối thực tiễn",

"khoa học phục vụ cuộc sống".

Đọc tập sách này tôi cảm nhận rõ hơi thở của cuộc sống, có

thể nói, tác giả và tác phẩm này nêu một minh chứng khá đẹp,

khá hùng hồn rằng tâm lí học và giáo dục học của chúng ta là

các khoa học của cuộc sống (life sciences) - khoa học về cuộc

sống, từ cuộc sông mà ra và trở về với cuộc sống, phục vụ cuộc

sống. Phần VIII đưa vấn đề môi trường là vấn đề thòi sự của

toàn nhân loại vào Giáo dục mầm non, tác giả rất thức thời, rất

cập nhật. Hơn thế nữa, lại mở đầu bằng môi trường nhân văn,

rồi mới đến môi trường tự nhiên. Tôi đặc biệt thích thú tư

tưởng coi con người có một đặc tính, và cũng có thể coi là một

khả năng rất đặc biệt, một nhu cầu rất đặc thù là giao tiếp với

con người, bắt đầu từ lúc lọt lòng mẹ trẻ thích nựng, thích được

mẹ (và người khác) âu yếm vuốt ve, mà trong tâm lí học coi là

cùng với hoạt động, giao tiếp là một con đường rất cơ bản, rất

quan trọng để hình thành và phát triển tâm lí của con người

nói chung, của trẻ em nói riêng.

Người đọc có thể hơi ngạc nhiên thấy trong sách có

phần IX nói về giáo dục mầm non nông thôn. Riêng tôi, đọc

đến phần này tôi thấy thật đáng quý! Nước ta đang còn là

nước nông nghiệp, khoảng 75% dân cư sông ở nông thôn,

tôi nghĩ làm gì cũng nên nghĩ đến người nông dân. Ớ đây

một nhà khoa học tâm lí giáo dục có riêng một phần cuốn

sách dành cho nông thôn: góp ý về cách làm giáo dục

mầm non ở nông thôn.

11

Tiếp theo, không lấy gì làm ngạc nhiên lắm khi đọc ở

phần cuối sách nói về sư phạm mầm non - tác giả đã mở đầu

công việc này ở Đại học sư phạm Hà Nội và suốt mấy thập kỉ

qua đã gắn bó với sự nghiệp vinh quang này. Sách kết thúc

rất đẹp bằng những suy nghĩ sâu sắc về phương hướng nghiên

cứu giáo dục mầm non trong những năm đầu thế kỉ XXI.

Nay tuy đã nghỉ hưu tác giả vẫn canh cánh bên lòng góp phần

phát triển giáo dục nước nhà. Khép lại cuốn sách, người đọc

có thể cảm nhận rõ bài học lớn của đời ngưòi như vậy - thật là

một báu vật!

Hà Nội, ngày 10 tháng 10 năm 2004

Giáo sư, V iện sĩ P h am M inh Hạc

12