Những biến đổi về kinh tế - xã hội ở nông thôn tỉnh Đồng Tháp từ năm 1975 đến năm 2010

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

______

NGUYỄN THỊ THU NGA

NHỮNG BIẾN ĐỔI VỀ KINH TẾ - XÃ HỘI Ở NÔNG THÔN

TỈNH ĐỒNG THÁP TỪ NĂM 1975 ĐẾN NĂM 2010

Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam Cận đại và Hiện đại

Mã số: 62.22.54.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Trần Đức Cƣờng

Hà Nội – 2013

1

LỜI CAM ĐOAN

Luận án được hoàn thành năm 2013, tôi xin cam đoan đây là

công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, chưa được công bố dưới bất kỳ

hình thức nào, những số liệu sử dụng trong luận án và đánh giá là

trung thực và có cơ sở.

Tác giả

Nguyễn Thị Thu Nga

2

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin trân trọng cảm ơn Học viện Khoa học Xã hội, Phòng

Đào tạo và khoa Sử học đã tạo điều kiện thuận lợi đã tạo điều kiện

giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới PGS. TS

Trần Đức Cường, người Thầy tâm huyết đã tận tình hướng dẫn, động

viên khích lệ, dành nhiều thời gian định hướng và chỉ bảo tôi trong

quá trình thực hiện luận án.

Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới Ủy ban Nhân dân tỉnh

Đồng Tháp, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Đồng Tháp,

Trung tâm lưu trữ tỉnh Đồng Tháp, Cục Thống kê tỉnh Đồng Tháp, Sở

Khoa học và Công nghệ tỉnh Đồng Tháp, Viện Sử học, Trường Đại

học Đồng Tháp, Học viện Chính trị - Hành chính khu vực IV đã tạo

điều kiện thuận lợi cho tôi thực hiện luận án.

Cuối cùng, tôi xin gửi tấm lòng ân tình tới gia đình và bạn bè,

đồng nghiệp - những người luôn sát cánh, động viên và truyền nhiệt

huyết để tôi hoàn thành luận án này.

Tác giả

Nguyễn Thị Thu Nga

3

DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU

STT Số hiệu bảng Tên bảng Trang

1 2.1 Cơ cấu sử dụng đất tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2000 –

2010

30

2 2.2 Diện tích, dân số, mật độ dân số tỉnh Đồng Tháp năm

2010

34

3 3.1 Chỉ tiêu kinh tế xã hội tỉnh Đồng Tháp so với cả nước năm

1989 – 1992

71

4 3.2 Diện tích, năng xuất và sản lượng lương thực từ 1990

đến 2000

72

5 4.1 Giá trị và tỷ trọng cơ cấu sản xuất nông nghiệp tỉnh Đồng Tháp

Giai đoạn 2000 – 2010

100

6 4.2 Diện tích, năng suất, sản lượng cây lương thực có hạt của

tỉnh Đồng Tháp

102

7 4.3 Diện tích, sản lượng một số cây ăn quả chủ yếu của tỉnh

Đồng Tháp

104

8 4.4 Số lượng đàn gia súc, gia cầm tỉnh Đồng Tháp giai đoạn

1995 – 2010

106

9 4.5 Giá trị sản xuất thủy sản phân theo ngành họat động

109

10 4.6 Bảng tổng sản phẩm của tỉnh Đồng Tháp phân theo ngành

kinh tế

113

11 4.7 Dân số, lao động tỉnh Đồng Tháp phân theo khu vực và

ngành nghề

116

12 4.8 Cơ cấu, số người trong độ tuổi lao động có khả năng lao

động phân theo chuyên môn

117

13 4.9 Tỷ lệ hộ nghèo ở các khu vực 119

14 4.10 Cơ cấu hộ nông dân phân theo loại nhà ở 120

15 4.11 Một số đồ dùng lâu bền trong hộ nông dân và tỷ lệ hộ

nông dân sử dụng đồ dùng lâu bền trong gia đình

121

16 4.12 Số lượng trường, giáo viên, học sinh các cấp học theo các

năm

126

4

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU……………………………………………………………………….......1

Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN TỚI ĐỀ

TÀI.....................................................................................................................................12

1.1. Nhóm công trình nghiên cứu chung về tình hình kinh tế - xã hội cả nước trước

và trong thời kỳ đổi mới............................................................................................12

1.2. Nhóm công trình đề cập đến những vấn đề nông nghiệp, nông dân và nông thôn giai

đoạn trước và trong 25 năm đổi mới..................................................................................16

1.3. Nhóm các công trình nghiên cứu kinh tế - xã hội vùng nông thôn Đồng bằng

sông Cửu Long..........................................................................................................18

1.4. Nhóm những nghiên cứu về khu vực Đồng Tháp Mười và kinh tế nông nghiệp,

nông thôn tỉnh Đồng Tháp.......................................................................................24

Chương 2. TÌNH HÌNH KINH TẾ - XÃ HỘI NÔNG THÔN TỈNH ĐỒNG

THÁP TỪ NĂM 1975 ĐẾN NĂM 1988...............................................................27

2.1. Điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội tỉnh Đồng Tháp....................................27

2.2. Những thay đổi của kinh tế - xã hội ở nông thôn Đồng Tháp từ năm 1975 đến

năm 1988...................................................................................................................49

Tiểu kết chương 2....................................................................................................63

Chƣơng 3. NHỮNG BIẾN ĐỔI VỀ KINH TẾ - XÃ HỘI Ở NÔNG THÔN

ĐỒNG THÁP TỪ NĂM 1988 ĐẾN NĂM 2000...................................................65

3.1. Đường lối chính sách đổi mới của Đảng và Nhà nước, sự vận dụng của Đảng

bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Đồng Tháp nhằm phát triển kinh tế - xã hội vùng

nông

thôn............................................................................................................................65

3.2. Những chuyển biến kinh tế ..............................................................................70

3.3. Những chuyển biến xã hội ................................................................................84

Tiểu kết chương 3...................................................................................................93

Chƣơng 4. BƢỚC PHÁT TRIỂN MỚI VỀ KINH TẾ - XÃ HỘI Ở NÔNG

THÔN ĐỒNG THÁP TỪ NĂM 2001 ĐẾN NĂM 2010....................................94

4.1. Tỉnh Đồng Tháp vận dụng chủ trương của Đảng thực hiện công nghiệp hóa –

hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn giai đoạn 2001-2010......................................94

4.2. Kinh tế nông nghiệp, nông thôn Đồng Tháp trong việc thực hiện công nghiệp

hóa – hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn ............................................................97

4.3. Những biến đổ xã hội ở nông thôn tỉnh Đồng Tháp.......................................115

4.4. Tỉnh Đồng Tháp thực hiện hướng tới chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng

nông thôn mới giai đoạn 2010 – 2020...................................................................128

Tiểu kết chương 4.................................................................................................132

KẾT LUẬN............................................................................................................133

TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………………140

5

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội nước ta hiện nay, vấn đề nông

dân, nông nghiệp và nông thôn được đặc biệt coi trọng. Đây là vấn đề then chốt

góp phần giữ vững ổn định xã hội, tạo điều kiện đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện

đại hóa đất nước.

Năm 1996, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng Cộng sản

Việt Nam đã khẳng định: “Nước ta về cơ bản vẫn là một nước nông nghiệp lạc

hậu với gần 80% dân số sống ở nông thôn. Đây cũng là địa bàn tập trung đại bộ

phận người nghèo trong xã hội. Vì vậy phát triển nông nghiệp, nông thôn đã,

đang và sẽ là mối quan tâm hàng đầu, có vai trò quyết định đối với việc ổn định

tình hình kinh tế, xã hội tạo cơ sở cho phát triển công nghiệp”. [8; tr 44]

Nghị quyết của Hội nghị lần thứ 7 Ban chấp hành Trung ương khóa X

tháng 7 năm 2008 cũng xác định: “Nông nghiệp, nông dân, nông thôn có vị trí

chiến lược trong sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa, xây dựng bảo vệ Tổ

quốc, là cơ sở và lực lượng quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội bền vững,

giữ vững ổn định chính trị, bảo đảm an ninh quốc phòng, giữ gìn và phát huy

bản sắc dân tộc và bảo vệ môi trường sinh thái của đất nước”[ 49; tr 123].

Xuất phát từ thực tiễn của đất nước và tham khảo kinh nghiệm nhiều

nước trên thế giới khi tiến hành công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước đều

phải ưu tiên phát triển nông nghiệp và lấy nông thôn làm tiền đề để giữ vững sự

ổn định xã hội, tiến hành công nghiệp hóa – hiện đại hóa, Đảng và Nhà nước

Việt Nam đã có nhiều chính sách quan trọng nhằm phát triển kinh tế nông

nghiệp, nông thôn. Kết qủa sau hơn 20 năm đổi mới, nông nghiệp Việt Nam đã

đạt được những thành tựu khá toàn diện và to lớn. Nông nghiệp có tốc độ tăng

trưởng khá cao theo hướng sản xuất hàng hóa, năng suất, chất lượng, hiệu quả,

đảm bảo vững chắc an ninh lương thực quốc gia, một số mặt hàng xuất khẩu

chiếm vị trí cao trên thị trường quốc tế như gạo, cà phê, điều, hạt tiêu, hàng thủy

6

sản... Kinh tế nông thôn đã và đang chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng công

nghiệp và dịch vụ, đời sống nông dân được cải thiện theo hướng tích cực, nông

thôn có những bước phát triển theo hướng nâng cao điều kiện sinh hoạt vật chất

cho nông thôn theo các tiêu chí “ điện, đường, trường, trạm”.

Trong sự nghiệp đấu tranh chống xâm lược, giành độc lập và thống nhất

cho tổ quốc, nông thôn miền Nam nói chung và nông thôn tỉnh Đồng Tháp nói

riêng là địa bàn đứng chân chiến lược của các lực lượng cách mạng, là một trong

nơi cung cấp nhân tài, vật lực cho hai cuộc kháng chiến chống Pháp (1945 -

1954) và chống Mỹ (1954 - 1975). Trong thời kỳ hòa bình xây dựng và phát

triển đất nước, nông thôn là địa bàn quan trọng để thực hiện các chính sách kinh

tế - xã hội của Đảng và Nhà nước. Công cuộc đổi mới toàn diện đất nước được

khởi đầu từ năm 1986 đến nay đã tác động sâu rộng đến từng người dân, từng

gia đình, từng địa phương trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã

hội. Nhiều vấn đề cấp bách đặt ra cần phải giải quyết ở khu vực nông thôn như

xác đinh vị trí, vai trò và tầm quan trọng của địa bàn nông thôn trong việc thực

hiện sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước, cũng như xây dựng xã

hội nông thôn ổn định và phát triển bền vững nhằm mục đích rút ngắn khoảng

cách chênh lệch giữa sự phát triển của thành thị và nông thôn, giữa các vùng, các

địa phương.

Nghiên cứu chuyển biến kinh tế - xã hội nông thôn nước ta nói chung,

nông thôn tỉnh Đồng Tháp nói riêng có tầm quan trọng đặc biệt đối với sự phát

triển, nhất là phát triển bền vững. Những kết quả nghiên cứu thu được không chỉ

phản ánh thực trạng hay là một bản tổng kết về tình hình kinh tế - xã hội nông

thôn của một tỉnh so với các tỉnh khác trong khu vực và toàn quốc mà còn góp

phần tìm ra nguyên nhân của những thành công và những khó, khăn thách thức

trên con đường phát triển. Chính vì vậy, nghiên cứu chuyển biến kinh tế - xã hội

nông thôn là một yêu cầu cấp thiết đối với các nhà nghiên cứu khoa học, nhất là

trong bối cảnh cả nước đang tiến hành công nghiệp hóa – hiện đại hóa nông

nghiệp, nông thôn.

7

Đồng Tháp là một trong 13 tỉnh thuộc khu vực Đồng bằng sông Cửu

Long. Nền kinh tế của tỉnh chủ yếu là hoạt động nông nghiệp với thế mạnh là

sản xuất lúa gạo. Đối với tỉnh Đồng Tháp nông nghiệp, nông thôn đã, đang và sẽ

đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển đi lên của tỉnh. Kinh tế nông

nghiệp Đồng Tháp trong những năm gần đây có những chuyển biến mạnh, từ

nền sản xuất nông nghiệp truyền thống mang nặng tính tự cung tự cấp sang kinh

tế nông nghiệp hàng hoá, đã góp phần đưa kinh tế của tỉnh từng bước ổn định và

phát triển, đồng thời làm cơ sở cho công cuộc công nghiệp hoá – hiện đại hoá

nông nghiệp, nông thôn. Vì thế, việc nghiên cứu đề tài “ Những biến đổi về kinh

tế - xã hội ở nông thôn tỉnh Đồng Tháp từ năm 1975 đến năm 2010” có ý nghĩa

cả về mặt khoa học và thực tiễn.

Ý nghĩa khoa học

Cho đến nay, Việt Nam vẫn là một nước nông nghiệp. Tỉnh Đồng Tháp là

một tỉnh thuần nông. Do đó, các vấn đề kinh tế - xã hội nông thôn là đối tượng

được quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học thuộc các lính vực khác

nhau: kinh tế, văn hóa, xã hội, lịch sử… Bên cạnh những nét tương đồng với các

địa phương khác trong vùng đồng bằng sông Cửu Long, tỉnh Đồng Tháp có

những nét đặc trưng về điều kiện tự nhiên, xã hội và lịch sử hình thành so với

các tỉnh trong khu vực. Cho nên việc nghiên cứu những biến đổi trong kinh tế -

xã hội nông thôn tỉnh Đồng Tháp không những góp phần nghiên cứu kinh tế - xã

hội nông thôn đương đại Việt Nam mà còn làm sáng tỏ những biến đổi trong đời

sống kinh tế - xã hội nông thôn tỉnh Đồng Tháp nói riêng và khu vực Đồng bằng

sông Cửu Long nói chung. Sự biến đổi về kinh tế - xã hội nông thôn đang diễn ra

hết sức mau lẹ, đặt ra nhiều vấn đề đòi hỏi giải quyết để nông thôn bước vào con

đường công nghiệp hóa – hiện đại hóa và tham gia có hiệu quả vào quá trình hội

nhập khu vực và thế giới, góp phần hoàn thành sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện

đại hóa đất nước.

Do đó, việc nghiên cứu nông thôn tỉnh Đồng Tháp sẽ tô đậm và làm

phong phú thêm bức tranh kinh tế - xã hội của đất nước và sẽ góp phần vào việc

8

nghiên cứu kinh tế - xã hội nông thôn Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng và

nông thôn cả nước nói chung.

Ý nghĩa thực tiễn

Dân cư nông thôn Việt Nam hiện chiếm gần 80% số dân cả nước và trong

đó khoảng 67% hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp. Kinh tế nông nghiệp

chiếm khoảng 20% GDP của cả nước. Đây là một nguồn lực hết sức to lớn cho

phát triển đất nước trong thời kỳ hiện nay. Chính vì vậy, nghiên cứu vấn đề kinh

tế - xã hội ở địa bàn nông thôn không những góp phần làm sáng rõ chính sách

phát triển nông nghiệp, nông thôn của Đảng và Nhà nước mà còn chuyển tải

những dữ liệu phản ánh thực trạng, các vấn đề đặt ra từ thực tế cuộc sống trong

quá trình phát triển. Qua đó cung cấp nguồn tài liệu tham khảo giúp các nhà

hoạch định chính sách có được cơ sở thực tiến để kiến nghị với Đảng và Nhà

nước các chủ trương, chính sách phù hợp với thực tế nông nghiệp, nông thôn

hiện nay.

Là một tỉnh nằm ở trung tâm Đồng bằng sông Cửu Long, hoạt động sản

xuất nông nghiệp đóng vai trò chủ đạo, hơn ở đâu hết đời sống nông thôn tỉnh

Đồng Tháp biểu hiện rõ những cơ hội và thách thức trong quá trình phát triển

nông nghiệp. Nghiên cứu những biến đổi kinh tế - xã hội nông thôn tỉnh Đồng

Tháp trong giai đoạn từ năm 1975 đến năm 2010, chúng tôi hi vọng sẽ góp phần

đánh giá thực trạng quá trình chuyển biến kinh tế - xã hội nông thôn qua các thời

kỳ. Từ đó nêu lên những tồn tại, thách thức, triển vọng cùng với những khuyến

nghị về tiến trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn trên

địa bàn tỉnh. Mặt khác, việc nghiên cứu những chuyển biến kinh tế - xã hội nông

thôn trong giai đoạn từ năm 1975 đến năm 2010 còn mang ý nghĩa tổng kết việc

thực hiện đường lối phát triển đất nước của Đảng và Nhà nước ở một địa phương

cụ thể, nêu lên các thành tựu cũng như những tồn tại và vai trò lãnh đạo của

Đảng và Nhà nước trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước sau 38 năm

hoà bình, thống nhất đất nước.

9

2. Phạm vi và đối tƣợng nghiên cứu

2.1. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi không gian là địa bàn tỉnh Đồng Tháp ngày nay (theo địa giới

hành chính năm 2010) - một tỉnh thuần nông, nằm trong vùng đồng bằng

sông Cửu Long – vùng trọng điểm lương thực của cả nước. Với trên 80%

dân cư sống ở địa bàn nông thôn, hơn ở đâu hết mối quan hệ giữa nông dân,

nông nghiệp, và nông thôn ở đây được gắn bó chặt chẽ với nhau. Trong khi

nghiên cứu tác giả chủ yếu tập trung ở địa bàn nông thôn nhưng cũng không

thể tách bạch các đơn vị hành chính thuộc địa bàn này bởi địa giới hành

chính luôn có sự đan xen giữa khu vực thành thị và nông thôn. Như vậy, đôi

chỗ chúng tôi sẽ nói chung tình hình kinh tế - xã hội của cả tỉnh Đồng Tháp

sau đó sẽ phân tích để làm nổi bật vùng nông thôn.

Phạm vi thời gian nghiên cứu của đề tài là từ năm 1975 đến năm 2010,

bao gồm ba giai đoạn cơ bản: giai đoạn từ năm 1975 đến trước khi có Nghị

quyết 10 của Bộ chính trị (tháng 4 năm 1988), giai đoạn sau khi có Nghị quyết

10 (tháng 4 năm 1988) đến năm 2000, và giai đoạn từ năm 2001 đến năm 2010 -

10 năm đầu thực hiện đường lối công nghiệp hóa – hiện đại hóa nông nghiệp,

nông thôn.

Đối với tỉnh Đồng Tháp sự phân kỳ này là dựa vào các mốc thời gian

mang dấu ấn đối với sự phát triển nói chung và diện mạo nông nghiệp, nông

thôn nói riêng.

Giai đoạn từ năm 1975 đến năm 1987: kinh tế - xã hội tỉnh Đồng Tháp từ

sau khi hòa bình lập lại đến trước khi có Nghị quyết 10/ NQ – TW của Bộ Chính

trị (1988).

Giai đoạn từ năm 1988 đến năm 2000: kinh tế - xã hội tỉnh Đồng Tháp từ

khi thực hiện Nghị quyết 10 về “Đổi mới kinh tế nông nghiệp”, và Chỉ thị 74 –

CT, ngày 18/3/1988 của Hội đồng Bộ trưởng về việc khai thác và phát triển

10

kinh tế - xã hội Đồng Tháp Mười đã tác động mạnh mẽ đến kinh tế nông nghiệp

nông thôn tỉnh Đồng Tháp.

Giai đoạn từ năm 2001 đến năm 2010: 10 năm kinh tế - xã hội nông

thôn tỉnh Đồng Tháp trong quá trình thực hiện đường lối công nghiệp hóa –

hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Mặc dù, từ năm 1996 cả nước đã bước

vào thời kỳ công nghiệp hóa – hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn, nhưng

đối với tỉnh Đồng Tháp, cũng như các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long thì

phải đến năm 2001, tức là sau khi có Quyết định số 173, ngày 26 tháng 11

năm 2001 của Thủ tướng Chính phủ về “Phát triển kinh tế - xã hội vùng

Đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2001 - 2005”, nhiệm vụ trọng tâm đề

ra “tạo bước chuyển dịch nhanh cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng

công nghiệp và dịch vụ” và tiếp theo đó là Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh

Đồng Tháp lần thứ VII (2001) về nhiệm vụ, mục tiêu và kế hoạch 5 năm

2001 – 2005 phát triển nông nghiệp, nông thôn, trong đó “trọng tâm phát

triển nông nghiệp theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa” và “đặc biệt

chú trọng sản xuất nông sản phẩm gắn với công nghiệp chế biến hàng xuất

khẩu và thị trường”.

Qua sự phân chia giai đoạn như trên, luận án sẽ trình bày một cách liên

tục các sự kiện, vấn đề làm nổi bật lên những biến đổi cơ bản về kinh tế - xã hội

nông thôn thôn qua các giai đoạn nêu trên.

2.2. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng của đề tài đã được xác định như tên gọi, là những biến đổi về

kinh tế - xã hội ở nông thôn tỉnh Đồng Tháp thời kỳ từ năm 1975 đến năm 2010.

Tuy nhiên, trong quá trình nghiên cứu, tác giả chưa có điều kiện đề cập đầy đủ

tới tất cả các khía cạnh thuộc lĩnh vực kinh tế - xã hội nông thôn, trong đó có các

vấn đề như bảo tồn và phát huy các giá trị của văn hóa truyền thống, vấn đề quy

hoạch và xây dựng nông thôn mới... mà chỉ tập trung làm rõ:

Trước hết, về biến đổi kinh tế, luận án trình bày những chuyển biến của

kinh tế nông nghiệp, biểu hiện trên ba lĩnh vực chủ yếu là trồng trọt, chăn nuôi

11

và nuôi trồng thủy sản và vai trò của nó đối với sự phát triển kinh tế nông thôn.

Đối tượng nghiên cứu của luận án được xác định là kinh tế nông thôn, nhưng tác

giả không đi sâu nghiên cứu kinh tế nông nghiệp với tư cách là đối tượng của

ngành kinh tế học hay xã hội học, mà gắn kinh tế với xã hội ở nông thôn cũng

như ở thành thị vì kinh tế nông nghiệp ở thành thị trong thời điểm nghiên cứu

chiếm vị trí không lớn.

Về khía cạnh xã hội, luận án đi sâu nghiên cứu một số mặt cơ bản của cộng

đồng xã hội, cơ cấu xã hội, đời sống của cư dân nông thôn tỉnh Đồng Tháp.

Từ những chuyển biến kinh tế - xã hội, luận án nêu lên những nhân tố chủ

yếu tạo nên sự chuyển biến đó, đồng thời cũng chỉ ra những tồn tại và giải pháp

để Đồng Tháp thực hiện thành công công cuộc công nghiệp hóa – hiện đại hóa

nông nghiệp, nông thôn.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nguồn tài liệu đáng tin cậy, luận án tái dựng lại một cách hệ thống về

sự biến đổi kinh tế - xã hội nông thôn tỉnh Đồng Tháp trong giai đoạn từ năm 1975 đến

năm 2010. Từ đó đưa ra những nhận xét về quá trình phát triển đã qua, những thành

tựu và vấp váp, những khuyết nhược điểm về nhận thức, các chủ trương chính sách và

các biện pháp thực hiện qua đó góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho việc định hướng

con đường phát triển kinh tế - xã hội nông thôn của tỉnh trong thời gian tới.

Nghiên cứu về quá trình chuyển biến tình hình kinh tế - xã hội trên địa bàn nông

thôn tỉnh Đồng Tháp từ năm 1975 đến năm 2010, việc thực hiện đề tài còn mang ý

nghĩa tổng kết lại việc triển khai và thực hiện đường lối đổi mới của Đảng ở một địa

phương, qua đó đưa ra một số nhận xét nhằm góp phần gợi ý một số biện pháp để nông

nghiệp tỉnh Đồng Tháp có bước phát triển mới nhằm cải thiện đời sống nông dân và

thực hiện thành công nhiệm vụ công nghiệp hóa – hiện đại hóa nông nghiệp, nông

thôn hiện nay.

12

3.2.Nhiệm vụ nghiên cứu

Trình bày, phân tích những điều kiện và tiềm năng của tỉnh, về quá trình

phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn nông thôn tỉnh Đồng Tháp, chỉ ra những

biến đổi kinh tế - xã hội nông thôn của địa phương qua các giai đoạn: 1975 –

1987; 1988 – 2000; 2001 – 2010. Qua đó, đánh giá, so sánh với các tỉnh trong và

ngoài khu vực, rút ra nguyên nhân và bài học kinh nghiệm của thành công và

hạn chế cho hôm nay và mai sau.

4. Phƣơng pháp nghiên cứu và nguồn tài liệu

4.1. Phương pháp nghiên cứu

Trên cơ sở phương pháp luận Mác xít, đứng trên lập trường chủ nghĩa

duy vật biện chứng và duy vật lịch sử vào hoàn cảnh cụ thể, luận án sử dụng

phương pháp lịch sử và phương pháp lô-gich là phương pháp cơ bản. Thông

qua quá trình nghiên cứu tác giả sẽ kết hợp các phương pháp liên ngành, bao

gồm phương pháp lịch sử, kinh tế học, xã hội học, văn hóa học, phương pháp

thống kê, phân tích, so sánh và đối chiếu,... Ngoài ra, tác giả luận án với điều

kiện thuận lợi có quá trình công tác tại tỉnh Đồng Tháp từ năm 2003 đến năm

2010 nên trong quá trình thực hiện luận án còn thực hiện phương pháp điều tra,

điền dã để tiếp cận thực tiễn nông nghiệp, nông thôn Đồng Tháp nhằm làm

tăng thêm tính thuyết phục cho những vấn đế mà đề tài hướng tới.

Nội dung của đề tài được xác định là chuyển biến kinh tế - xã hội và cách

tiếp cận chủ yếu từ góc độ lịch sử chứ không phải từ góc độ kinh tế học hay xã

hội học nông thôn. Vấn đề kinh tế thường gắn với xã hội trong những giai đoạn

cụ thể, do đó khi nghiên cứu, vấn đề kinh tế cũng được chú trọng thông qua sự

tác động của đường lối, và các chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của

nhà nước. Kết quả đạt được trên phương diện kinh tế lại đưa đến sự chuyển biến

trong đời sống nông dân và diện mạo nông thôn. Với các vấn đề xã hội cũng

được tiếp cận trên cơ sở chuyển biến từ kinh tế mang lại và cũng gắn bó chặt chẽ

13

với đường lối, chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về đời sống nông

dân và xã hội nông thôn.

4.2. Nguồn tài liệu

Nguồn tư liệu sử dụng nghiên cứu đề tài được tập hợp và khai thác từ

nhiều nguồn khác nhau:

Một là, các Văn kiện, Nghị quyết của Đảng và Nhà nước,của Tỉnh ủy,

HĐND, UBND và các Sở, Ban ngành tỉnh Đồng Tháp qua các giai năm từ 1975

đến 2010 có liên quan đến vấn đề kinh tế - xã hội nông thôn.

Hai là, nguồn tài liệu do Cục Thống kê Đồng Tháp công bố ( bao gồm:

niên giám thống kê qua các năm và các cuộc điều tra như điều tra về nông

nghiệp, nông thôn, mức sống dân cư, lao động và việc làm, dân số - gia đình và

nhà ở, ...) Nguồn tài liệu này cung cấp cơ bản số liệu về kinh tế - xã hội của

Đồng Tháp qua các năm, các giai đoạn. Đây là nguồn tài liệu giữ vị trí quan

trọng đối với việc nghiên cứu đề tài này. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng nguồn số

liệu qua các số liệu báo cáo của các ban ngành trực tiếp liên quan tới nông

nghiệp, nông thôn như Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đồng Tháp,

Ủy ban Nhân dân tỉnh Đồng Tháp.

Ba là, nguồn tài liệu từ các công trình khoa học của tỉnh như tổng kết 10

năm, 15 năm, 20 năm,... nghiên cứu của tỉnh hình kinh tế - xã hội, phân tầng xã

hội,... cùng với các báo cáo tổng kết tình hình kinh tế - xã hội của tỉnh qua các

kỳ đại hội. Nguồn tài liệu này mang tính khái quát nhưng có phân tích, so sánh

với các giai đoạn trước và có khuyến nghị, định hướng cho sự phát triển.

Bốn là, nguồn tài liệu được công bố trên các trang web của các tỉnh, thành

khu vực đồng bằng sông Cửu Long, Tổng cục thống kê, Bộ Nông nghiệp và Phát

triển nông thôn,...

Năm là, sách chuyên khảo liên quan đến đề tài, chủ yếu các sách viết về

vùng Đồng bằng sông Cửu Long qua các thời kỳ. Nguồn tài liệu này giúp tác giả

có cái nhìn về Đồng Tháp trong mối tương quan giữa Đồng Tháp với các tỉnh

trong khu vực.

14

- Các luận án, luận văn, công trình điều tra của các nhà sử học, kinh tế, xã

hội học... trong và ngoài nước đã công bố có liên quan tới đề tài.

- Một số sách, báo, tạp chí xuất bản ở Trung ương và địa phương.

- Ngoài ra, khi thực hiện nghiên cứu đề tài, tác giả đã tiến hành điều tra

thực tế để thu thập tài liệu, thực hiện công tác xác minh, giám định tư liệu, điền

dã ở các địa phương của tỉnh cũng như một số tỉnh thuộc đồng bằng sông Cửu

Long.

Mặc dù đã cố gắng nhưng vì lý do khách quan và hạn chế chủ quan, đối

với một số nguồn tài liệu phục vụ nghiên cứu về Đồng Tháp giai đoạn trước năm

1975 tác giả ít có điều kiện tiếp cận nguồn tư liệu gốc, do đó tác giả đã mạnh dạn

trích dẫn lại từ các nguồn công trình nghiên cứu trước đó của các tác giả khác.

Trong khi trích dẫn lại, tác giả luôn tuân thủ ba nguyên tắc: một là các công trình

nghiên cứu có độ tin cậy cao; hai là trích dẫn rõ ràng; ba là có sử dụng phương

pháp đối chiếu với các công trình trong phạm vi cùng chủ đề.

5. Đóng góp của luận án

Luận án có những đóng góp cơ bản nhƣ sau:

Một là, trên cơ sở sưu tầm, tập hợp, hệ thống hóa nhiều nguồn tư liệu, với

nhiều cách tiếp cận khác nhau, trong đó có một số tư liệu mới được công bố,

luận án tái hiện bức tranh về sự biến đổi kinh tế - xã hội ở nông thôn tỉnh Đồng

Tháp trong 35 năm kể từ năm 1975 đến năm 2010.

Hai là, làm rõ vị trí, vai trò và những đóng góp cũng như hạn chế của kinh

tế nông nghiệp và nông thôn Đồng Tháp trong quá trình phát triển kinh tế - xã

hội của tỉnh Đồng Tháp, của đồng bằng sông Cửu Long và của cả nước nhằm

phát huy hơn nữa sức mạnh của nông dân và nông nghiệp trong quá trình công

nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước hiện nay. Thông qua đó, chỉ ra những cơ hội

và thách thức trên con đường phát triển nông nghiệp của Đồng Tháp nói riêng và

vùng đồng bằng sông Cửu Long nói chung.

Ba là, cùng với những công trình nghiên cứu trước đó, luận án cung cấp

nguồn tư liệu và những kiến giải cho việc nghiên cứu về nông nghiệp, nông dân