Nhân vật trữ tình trong thơ Trần Đăng Khoa sau thời thiếu niên

51(3): 18 - 23 Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 3 - 2009

18

NHÂN VẬT TRỮ TÌNH TRONG THƠ TRẦN ĐĂNG KHOA

SAU THỜI NIÊN THIẾU

Lê Hồng My (Trường ĐH Sư phạm – ĐH Thái Nguyên)

Vào những năm 1968 - 1970, hiện tượng

thơ Trần Đăng Khoa đã thu hút sự quan tâm

đặc biệt của những người sáng tác, phê bình

thơ và những người yêu thơ. Tên tuổi Trần

Đăng Khoa - “Em bé thi sĩ của Việt Nam” - đã

được giới thiệu rộng rãi trên báo chí trong và

ngoài nước. Vẻ đẹp của hình tượng nhân vật

trữ tình trong thơ thời niên thiếu của Trần

Đăng Khoa đã được khẳng định qua bài giới

thiệu: “Thơ em Khoa” của nhà thơ Xuân Diệu

(1973); bài báo khoa học: “Thế giới nghệ thuật

thơ Trần Đăng Khoa thời kỳ niên thiếu” của

nhà nghiên cứu Trần Đăng Xuyền (2003) và

qua nhiều tài liệu nghiên cứu khác. Tuy nhiên,

hình tượng nhân vật trữ tình trong thơ sau thời

niên thiếu của Trần Đăng Khoa lại là vấn đề

mới chưa được nghiên cứu.

Đi sâu tìm hiểu thơ Trần Đăng Khoa sau

thời niên thiếu, chúng tôi nhận thấy: sự đổi

thay của hoàn cảnh và cảm hứng sáng tác của

tác giả đã làm hiện diện rõ hai “môtip” nhân

vật trữ tình mới trong thơ anh: nhân vật trữ

tình - người lính và nhân vật trữ tình suy tư,

chiêm nghiệm những nỗi niềm nhân thế. Cả

hai dạng nhân vật trữ tình này đều có tiền đề

từ trước nhưng đến chặng đường sáng tác sau

mới hiện lên rõ nét.

1. Người lính nơi biên cương và biển khơi

Anh bộ đội, chú bộ đội là hình ảnh sáng đẹp

trong thơ thời niên thiếu của Trần Đăng Khoa.

Các chú bộ đội trong thơ bé Khoa thật hiền,

thật vui, lại cực kỳ dũng cảm, mang vẻ đẹp

huyền thoại gắn liền với những chiến công

vang dội, những kỳ tích lẫy lừng.

Với tâm nguyện “Trận đánh cuối cùng

không thể thiếu tên tôi”, với tình yêu Tổ quốc

và lẽ sống thiêng liêng: “Cao hơn trang thơ là

cả cuộc đời, là Tổ quốc một còn, một mất”

(Thư thơ), Trần Đăng Khoa bước vào cuộc đời

quân ngũ khi cuộc chiến đấu giải phóng miền

Nam bước vào trận cuối. Mang “Màu áo lính

với niềm tâm sự lính”, cảm xúc về người lính

càng dồi dào, hình ảnh người lính càng đậm nét

trong thơ Trần Đăng Khoa. Người lính không

phải là nhân vật trữ tình duy nhất, song là hình

tượng nhân vật trữ tình nổi bật nhất trong thơ

sau thời niên thiếu của anh. Anh bộ đội từ vị trí

khách thể thẩm mĩ đã chuyển sang vai trò của

chủ thể trữ tình, từ “Người em yêu thương” đã

trở thành người sống “Cuộc đời lính”, “Hát

niềm tâm sự lính” trong thơ Trần Đăng Khoa.

Bước vào quân ngũ, Trần Đăng Khoa trực

tiếp nếm trải và thấu hiểu nỗi gian khổ của

cuộc đời người lính. Hiện lên rõ nhất, sâu đậm

nhất và cũng ám ảnh trong thơ Trần Đăng

Khoa là nỗi gian khổ của người lính biển. Các

anh hàng ngày phải đối mặt với bão tố, cá

mập, chim ác và kẻ thù để bảo toàn sinh mạng

và bảo vệ đảo. Cuộc sống nơi đầu sóng ngọn

gió của các anh có những khó khăn không

giống như những chiến trường khác. Doanh

trại của lính đảo giữa đại dương mênh mông

là: “Lều bạt chông chênh giữa nước giữa trời/

Đến một cái gai cũng không sống được”

(Đồng đội tôi trên đảo Thuyền Chài). Sống

giữa bốn bề sóng nước mà vẫn thiếu nước,

thèm nước ngọt, các anh phải kiên nhẵn đợi

từng giọt mưa rơi. Nỗi ao ước của những

người lính biển thật giản dị và cảm động:

“Chúng tôi không cạo đầu, để tóc lên như cỏ/

Rồi khao nhau/ Bữa tiệc linh đình bày toàn

nước ngọt/ Ôi ước gì được thấy mưa rơi” (Đợi

mưa trên đảo Sinh Tồn). Có những nỗi gian

khổ các anh đã trải qua mà trong điều kiện sống

ở đất liền khó có thể hình dung nổi: “Đảo vẫn

chìm dưới ba mét nước/ Măng khô hết rồi. Chỉ