Nhận định bước đầu về thế kỷ trong văn xuôi quốc ngữ miền bắc giai đoạn 1900 -1932

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 1(45) Tập 1/N¨m 2008

3

NhËn ®Þnh b−íc ®Çu vÒ ThÓ ký trong v¨n xu«i quèc ng÷ miÒn B¾c

giai ®o¹n 1900 – 1932

Cao ThÞ H¶o (Tr−êng §H S− ph¹m - §H Th¸i Nguyªn)

Cïng víi truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt, ký lµ mét trong ba thÓ lo¹i nßng cèt cÊu thµnh nªn

hÖ thèng v¨n xu«i tù sù. Tuy nhiªn, nãi ®Õn v¨n xu«i quèc ng÷ miÒn B¾c giai ®o¹n tr−íc 1932,

c¸c nhµ nghiªn cøu th−êng kh¼ng ®Þnh vai trß tiªn phong cña truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt, thÓ lo¹i

ký Ýt ®−îc quan t©m chó ý. TrÇn §×nh H−îu – Lª ChÝ Dòng trong gi¸o tr×nh V¨n häc ViÖt Nam

1900 – 1930 (Ch−¬ng 7) khi viÕt vÒ v¨n häc míi còng chØ ®Ò cËp ®Õn c¸c thÓ lo¹i th¬, kÞch,

truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt [1]. HoÆc cã t¸c gi¶ quan t©m ®Õn ký nh−ng míi dõng l¹i ë nh÷ng

nhËn ®Þnh mang tÝnh kh¸i qu¸t. Ch¼ng h¹n, Ph¹m ThÕ Ngò cho r»ng, viÕt ký “coi nh− mét c«ng

viÖc luyÖn tËp viÕt v¨n” [2] ë giai ®o¹n giao thêi mµ th«i. Míi ®©y, NguyÔn H÷u S¬n ®] tËp hîp

c¸c bµi du ký trªn Nam Phong t¹p chÝ vµ cho xuÊt b¶n cuèn Du ký ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh sù hiÖn

h÷u cña thÓ tµi nµy trong dßng v¨n xu«i ®Çu thÕ kû XX ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, trong c«ng tr×nh

nµy t¸c gi¶ míi chó ý ®Õn mét tiÓu lo¹i cña ký, ®ã lµ du ký vµ còng ch−a cã ®iÒu kiÖn ®i s©u ®Ó

kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña nã trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa v¨n häc ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XX. VËy vÊn

®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ t¹i sao ký l¹i xuÊt hiÖn nhiÒu ë miÒn B¾c trong giai ®o¹n b¶n lÒ cña qu¸ tr×nh

chuyÓn giao v¨n häc tõ trung ®¹i sang hiÖn ®¹i vµ ký víi t− c¸ch lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc vÉn

ch−a ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu quan t©m mét c¸ch thÊu ®¸o nh− truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt? Lµm

râ vÊn ®Ò nµy sÏ gãp phÇn kh¼ng ®Þnh thªm vai trß cña thÓ lo¹i ký trong tiÕn tr×nh hiÖn ®¹i ho¸

v¨n häc d©n téc. Bëi, ký kh«ng chØ cã mét vÞ trÝ kh¸ quan träng trong ®êi sèng v¨n xu«i miÒn

B¾c giai ®o¹n ®Çu thÕ kû XX nãi riªng, mµ nã cßn ph¶n ¸nh mét b−íc qu¸ ®é trªn con ®−êng t×m

tßi nh÷ng h×nh thøc míi cña v¨n xu«i ViÖt Nam nãi chung víi nh÷ng ®Æc thï riªng biÖt khi

chuyÓn tõ ph¹m trï v¨n häc trung ®¹i sang v¨n häc hiÖn ®¹i.

1. Ký xuÊt hiÖn phong phó, ®a d¹ng trªn v¨n ®µn v¨n häc quèc ng÷ miÒn B¾c

Ký lµ thÓ lo¹i ghi chÐp nh÷ng sù viÖc ®] x¶y ra. Ng−êi viÕt ký th−êng chÐp nh÷ng sù viÖc

cã liªn quan ®Õn m×nh vµ lÊy b¶n th©n lµm vai chñ ®éng trong c©u chuyÖn. §iÓm nh×n vµ quan s¸t

chñ yÕu lµ cña t¸c gi¶, chÝnh t¸c gi¶ lµ ng−êi diÔn t¶ l¹i c©u chuyÖn, kÓ l¹i nh÷ng ®iÒu m¾t thÊy tai

nghe vÒ nh÷ng viÖc l¹ tÝch kú ë mét xø së mµ m×nh ®] ®Æt ch©n ®Õn hoÆc kÓ chuyÖn ®] tr¶i qua

trong qu¸ khø, thuËt chuyÖn trong giÊc m¬ ®Ó ®−a ng−êi ®äc ®Õn nh÷ng cuéc phiªu l−u n¬i miÒn

xa xø l¹, nh÷ng phong tôc tËp qu¸n l¹ nh»m t¹o nªn sù ham mª kh¸m ph¸, g©y høng thó rung ®éng

cho ng−êi ®äc. Ký chÝnh lµ mét h×nh thøc v¨n xu«i ghi chÐp sù thùc mét c¸ch trung thµnh nhÊt.

NÕu nh− miÒn Nam, ngay tõ cuèi thÕ kû XIX, ®] nhen nhãm mÇm mèng v¨n xu«i quèc

ng÷ trªn Gia §Þnh b¸o, qua quan niÖm cña nh÷ng t¸c gi¶ tiªn phong vµ ®−a ra chñ tr−¬ng viÕt

v¨n xu«i n«m na dÔ hiÓu nh− lêi nãi th−êng, h−íng ®Õn quÇn chóng vµ viÕt vÒ nh÷ng chuyÖn ®êi

th−êng th× ë miÒn B¾c, v¨n xu«i quèc ng÷ xuÊt hiÖn muén h¬n. ë miÒn B¾c ®Çu thÕ kû XX, v¨n

xu«i quèc ng÷ míi ra ®êi vµ sím h¬n c¶ ph¶i kÓ ®Õn thÓ ký. Trong khi truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt

xuÊt hiÖn mét c¸ch th−a thít th× ký l¹i nh− mét thÓ lo¹i chñ ®¹o cña v¨n xu«i quèc ng÷ miÒn B¾c

ë giai ®o¹n ®Çu míi thµnh h×nh nµy. Nã kh«ng chØ xuÊt hiÖn sím mµ cßn xuÊt hiÖn nhiÒu h¬n c¶

so víi truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt. Ngay tõ n¨m 1916, GiÊc méng con cña T¶n §µ ®] ra ®êi vµ