Nguyễn Trãi Kẻ tư văn sinh đất việt

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(43)/N¨m 2007

6

NguyÔn Tr·i - “kÎ t− v¨n sinh ®Êt ViÖt”

Ph¹m ThÞ Ph−¬ng Th¸i (Khoa KHTN & XH - §H Th¸i Nguyªn)

Trong lÞch sö v¨n hãa n−íc nhµ, NguyÔn Tri lµ mét trong nh÷ng ®Ønh cao v−ît bËc vµ

®iÓn h×nh vÒ kh¶ n¨ng vµ ho¹t ®éng v¨n hãa. Trªn chÆng ®−êng nh©n sinh 62 n¨m, øc Trai ®

®ãng gãp nh÷ng thµnh tùu quÝ gi¸ ®èi víi kho tµng v¨n hãa d©n téc. D−êng nh− «ng ý thøc s©u

s¾c vÒ vai trß vµ sø mÖnh v¨n hãa ®èi víi vËn mÖnh d©n téc, tõ ®ã, tù x¸c ®Þnh nhiÖm vô cña b¶n

th©n, tr−íc hÕt, víi t− c¸ch lµ mét c«ng d©n. L©u nay, ® cã biÕt bao c«ng tr×nh, bµi viÕt nghiªn

cøu, ca ngîi nh÷ng thµnh tùu NguyÔn Tri cèng hiÕn ®èi víi nÒn v¨n hãa §¹i ViÖt. Tuy nhiªn,

®éng c¬ nµo th«i thóc NguyÔn Tri b−íc vµo “mÆt trËn v¨n hãa” víi mét tinh thÇn tù nhiÖm cao

c¶, cã lÏ còng Ýt ®−îc bµn tíi. T×m hiÓu khÝa c¹nh nhá nµy, chóng t«i muèn kh¼ng ®Þnh ý thøc

d©n téc s©u s¾c, môc tiªu cao c¶, thiªng liªng vµ nh÷ng ®ãng gãp lín lao cña nhµ v¨n hãa øc

Trai ®èi víi nÒn v¨n hãa d©n téc.

S¸ch x−a kÓ l¹i, sau khi tham chÝnh ®−îc s¸u n¨m, ® gióp n−íc Lç thÞnh trÞ, Khæng Tö

quyÕt ®Þnh bá quª h−¬ng xø së, ®i kh¾p thiªn h¹ ®Ó tiÕp tôc thùc hiÖn mÖnh Trêi. §ã lµ n¨m 496,

khi «ng ® 56 tuæi, tuæi mµ nh− «ng nãi “tuæi biÕt mÖnh trêi” vµ “v©ng theo (mÖnh trêi)”. Ngµy

kia ®Õn ®Êt Khu«ng, bÞ v©y khèn, phu tö nãi víi c¸c m«n ®Ö cña m×nh r»ng: “Trêi ch−a muèn

hñy diÖt v¨n hãa (cña V¨n v−¬ng) ®ã, th× ng−êi Khu«ng lµm g× ®−îc ta” (Thiªn chi vÞ t¸ng t− v¨n

d, Khu«ng nh©n k× nh− d− hµ!” [2,62]. Khæng Tö tin r»ng, Trêi ® giao cho «ng sø m¹ng phôc

håi ®¹o cña Chu c«ng, lËp l¹i trËt tù trong thiªn h¹, còng gièng nh− Socrate tõng tin, m×nh cã

nghÜa vô thiªng liªng trong viÖc thøc tØnh d©n téc Hy l¹p. Suèt bao n¨m, Khæng Tö ® g¾ng

c«ng thùc hiÖn nhiÖm vô cña kÎ t− v¨n: ®µo t¹o nh÷ng con ng−êi l−¬ng thiÖn, cã lÔ nghÜa, nhÊt lµ

®µo t¹o mét h¹ng sÜ qu©n tö cã nh©n, trÝ, dòng ®Ó lµm quan gióp n−íc… Con ®−êng thùc hiÖn

“mÖnh Trêi” cña Khæng Kh©u tr¶i qua nhiÒu gian nan, nh−ng cuèi cïng trong chõng mùc nµo ®ã

còng ® hoµn thµnh. ¤ng trë thµnh “vÞ thÇy duy nhÊt, ë trªn mäi thÇy kh¸c”, “lµ vÞ thÇn sèng

gi÷a nh©n quÇn” [2, 63]. §ã lµ chuyÖn xø ng−êi.

LÞch sö ViÖt Nam, thÕ kû XV cã mét ng−êi ® tù ý thøc tr¸ch nhiÖm cña kÎ t− v¨n vµ

dµnh gÇn trän cuéc ®êi ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô thiªng liªng Êy. §ã lµ ng−êi anh hïng, nhµ v¨n hãa d©n téc

NguyÔn Tri.

Sau khi chiÕn tranh kÕt thóc, d©n téc §¹i ViÖt b−íc sang giai ®o¹n míi, x©y dùng nÒn

th¸i b×nh mu«n thuë. NguyÔn Tri dèc hÕt nhiÖt huyÕt, tµi trÝ cña m×nh ®Ó thùc hiÖn hoµi bo,

x©y dùng mét ®Êt n−íc “vua d©n hoµ môc” nh− v−¬ng triÒu cæ ®¹i Trung Quèc thêi vua Nghiªu

ThuÊn. NguyÔn Tri chñ tr−¬ng thay ®æi s¸ch l−îc: “Thêi lo¹n th× dông vâ, thêi b×nh th× dông

v¨n trÞ”, x©y dùng vµ cai trÞ ®Êt n−íc b»ng con ®−êng v¨n trÞ, b»ng thi, th−, lÔ, nh¹c. ViÖc lµm

thiÕt yÕu lµ gi¸o dôc ý thøc, t− t−ëng, v¨n ho¸ cho con ng−êi. Quan ®iÓm ®óng ®¾n cña NguyÔn

Tri dùa trªn c¬ së lÝ luËn vÒ b¶n chÊt con ng−êi vµ t×nh h×nh thùc tiÔn x héi lóc bÊy giê.

Theo Khæng Tö, con ng−êi, ngoµi b¶n tÝnh tù nhiªn cßn cã b¶n chÊt x héi. Hai yÕu tè

nµy ®−îc kh¸i qu¸t b»ng kh¸i niÖm chÊt vµ v¨n. ChÊt lµ nh÷ng thuéc tÝnh vèn cã cña con ng−êi