Nguyên tắc hoạt động của Tổ chức thương mại thế giới

Ch¬ng I. C¬ së lý luËn chung.

I.Giíi thiÖu tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi ( WTO).

1.LÞch sö h×nh thµnh.

Th¸ng 2 n¨m 1946, Héi ®ång kinh tÕ vµ x· héi Liªn HiÖp Quèc ®· triÖu tËp

mét héi nghÞ bµn vÒ th¬ng m¹i vµ viÖc lµm. V¨n kiÖn cuèi cïng cña héi nghÞ

nµy lµ HiÕn ch¬ng Lahabana. §©y lµ c¬ së ®Ó 23 níc th¬ng lîng ký NghÞ ®Þnh

th t¹m thêi vÒ viÖc thi hµnh "HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ mËu dÞch

(GATT) vµo ngµy 23 th¸ng 10 n¨m 1947, chÝnh thøc cã hiÖu lùc tõ ngµy 1

th¸ng 1 n¨m 1948.

Vµ thÕ lµ GATT, c«ng íc mang tÝnh chÊt l©m thêi, trë thµnh tho¶ thuËn

®a ph¬ng then chèt vÒ mËu dÞch toµn cÇu. HiÖp ®Þnh GATT trë thµnh v¨n kiÖn

c«ng ph¸p quèc tÕ ®Çu tiªn ®iÒu chØnh quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia

mang tÝnh chÊt ®a ph¬ng. NhiÖm vô chÝnh cña GATT lµ tù do ho¸ th¬ng m¹i,

c¾t gi¶m thuÕ quan, b·i bá c¸c h¹n chÕ vÒ nhËp khÈu vµ chÊm døt mäi ph©n

biÖt ®èi xö vÒ kinh tÕ vµ bu«n b¸n gi÷a c¸c níc. BÊt cø sù thay ®æi nµo trong

hiÖp ®Þnh còng ®ßi hái ph¶i ®îc tÊt c¶ c¸c thµnh viªn ®ång ý. NÕu cã sù tranh

chÊp, mäi thµnh viªn ph¶i ®ång thuËn vÒ gi¶i ph¸p.

Khi GATT ra ®êi, c¸c quèc gia chØ xem ®©y lµ mét gi¶i ph¸p dung hoµ

t¹m thêi nhng trªn thùc tÕ nã tån t¹i trong mét thêi gian dµi. GATT ®· tr¶i qua

b¶y vßng ®µm ph¸n, kh«ng kÓ vßng khai sinh ra nã gåm: 1949 (vßng Annecy),

1951 (vßng Torquay), 1956 (vßng Geneva), 1960 - 1961 (vßng Dillon), 1964 -

1967 (vßng Kennedy), 1973 - 1979 (vßng Tokyo) vµ 1986 - 1994 (vßng

Uruguay).

Sau h¬n 40 n¨m tån t¹i cña m×nh, GATT ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo t¨ng

trëng kinh tÕ thÕ giíi. Nhng do c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp kh«ng hiÖu qu¶

vµ ngêi ®îc lîi chñ yÕu lµ Mü nªn c¸c quèc gia kh¸c ®ßi ph¶i cã mét tæ chøc

thay thÕ GATT cã hiÖu qu¶ h¬n. Trong vßng Uruguay (vßng ®µm ph¸n cuèi

cïng cña GATT) c¸c quèc gia thµnh viªn ®· ®ång thuËn thµnh lËp Tæ chøc th-

¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ®Ó kÕ vÞ GATT tõ ngµy 1 th¸ng 1 n¨m 1995.

1

Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) lµ tæ chøc quèc tÕ, lµ thiÕt chÕ ph¸p

lý cña hÖ thèng th¬ng m¹i thÕ giíi quy ®Þnh c¸c nghÜa vô chñ yÕu mang tÝnh

cam kÕt ®Ó x¸c ®Þnh c¸c chÝnh phñ x©y dùng vµ thùc thi luËt ph¸p vµ c¸c quy

chÕ th¬ng m¹i trong níc nh thÕ nµo.

HiÖn nay WTO lµ mét tæ chøc quèc tÕ cã quy m« lín nhÊt thÕ giíi (trõ

Liªn HiÖp Quèc) víi 146 thµnh viªn chÝnh thøc. Thªm vµo ®ã, tho¶ thuËn

WTO còng cã quy m« kh¸ ®å sé víi 29 v¨n b¶n ph¸p quy riªng rÏ, bao qu¸t

mäi thø tõ n«ng nghiÖp ®Õn v¶i vãc vµ may mÆc, tõ dÞch vô ®Õn mua s¾m cña

chÝnh phñ, tõ nguån gèc hµng ho¸ ®Õn së h÷u trÝ tuÖ. Ngoµi ra cßn cã 25 v¨n

b¶n bæ sung lµ tuyªn bè, quyÕt ®Þnh vµ ghi nhí cÊp bé trëng gi¶i thÝch râ c¸c

nghÜa vô vµ cam kÕt cña c¸c thµnh viªn WTO. Nh vËy râ rµng WTO cã nhiÒu

kh¸c biÖt so víi GATT vµ chñ yÕu ë 5 ®iÓm c¬ b¶n sau:

- GATT chØ lµ mét lo¹t quy ®Þnh, mét tho¶ thuËn ®a ph¬ng kh«ng mang

tÝnh chÊt thiÕt chÕ vµ chØ cã mét ban th ký ®iÒu phèi nhá. WTO lµ mét thiÕt

chÕ thêng trùc, cã c¶ mét bé phËn v¨n phßng ®iÒu hµnh lín.

- C¸c quy ®Þnh cña GATT ®îc ¸p dông trªn c¬ së "l©m thêi". C¸c cam

kÕt cña WTO lµ toµn bé vµ thêng trùc.

- C¸c quy ®Þnh cña GATT chØ ¸p dông ®èi víi bu«n b¸n hµng ho¸. WTO

th× ngoµi hµng ho¸ cßn bao qu¸t c¶ th¬ng m¹i trong dÞch vô vµ th¬ng m¹i vÒ

ph¬ng diÖn liªn quan ®Õn quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.

- GATT lµ c«ng cô ®a ph¬ng, vµ tõ nh÷ng n¨m 1980, cã thªm nhiÒu

hiÖp ®Þnh cña mét sè bªn nªn mang tÝnh chÊt chän lùa. HÇu hÕt c¸c hiÖp ®Þnh

cña WTO lµ ®a ph¬ng vµ nh vËy ®ßi hái sù c¶m kÕt b¾t buéc cña tÊt c¶ c¸c

thµnh viªn.

- HÖ thèng xö lý tranh chÊp cña WTO nhanh h¬n, linh ®éng h¬n, vµ nh

vËy gi¶m nguy c¬ bÕ t¾c so víi hÖ thèng cña GATT. ViÖc thùc thi còng ®îc

b¶o ®¶m h¬n.

2

"GATT 1947" tån t¹i cho ®Õn cuèi n¨m 1995. Nhng "GATT 1994", bæ

sung vµ cËp nhËt nã, lµ bé phËn tæng thµnh cña WTO vµ vÉn tiÕp tôc ph¸t huy

chøc n¨ng t¸c dông vÒ th¬ng m¹i hµng ho¸ quèc tÕ trong tæ chøc míi nµy.

2.Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi.

2.1. Nguyªn t¾c thø nhÊt: Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö trong th¬ng m¹i quèc tÕ.

Theo ®iÒu kho¶n vÒ "®·i ngé tèi huÖ quèc - MFN", mçi níc thµnh viªn

sÏ dµnh sù u ®·i cña m×nh ®èi víi s¶n phÈm cña c¸c thµnh viªn kh¸c, kh«ng cã

níc nµo dµnh lîi thÕ th¬ng m¹i ®Æc biÖt cho bÊt kú mét níc nµo kh¸c hay ph©n

biÖt ®èi xö chèng l¹i níc ®ã. TÊt c¶ ®Òu trªn c¬ së b×nh ®¼ng vµ chia sÎ lîi Ých

vÒ mËu dÞch trong mäi lÜnh vùc. Mét lo¹i h×nh chèng ph©n biÖt ®èi xö kh¸c lµ

"®èi xö quèc gia". Lo¹i h×nh nµy ®ßi hái khi hµng ho¸ th©m nhËp vµo mét thÞ

trêng th× nã ph¶i ®îc ®èi xö kh«ng kÐm u ®·i so víi hµng ho¸ t¬ng tù s¶n xuÊt

trong níc. Ngoµi ra, WTO cßn ®a ra c¸c ®iÒu kho¶n kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi

xö kh¸c bao gåm c¸c hiÖp ®Þnh, c¸c quy t¾c vÒ xuÊt xø, kiÓm nghiÖm hµng

ho¸ tríc khi giao hµng, vÒ biÖn ph¸p ®Çu t liªn quan ®Õn th¬ng m¹i vµ vÒ ¸p

dông c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh vµ kiÓm dÞch.

2.2.Nguyªn t¾c thø hai: Th¬ng m¹i ngµy cµng ®îc tù do h¬n th«ng qua ®µm

ph¸n.

NhiÒu lý thuyÕt kinh tÕ häc hiÖn ®¹i ®· chØ ra r»ng "lîi thÕ so s¸nh" lµ

c¨n nguyªn cña th¬ng m¹i quèc tÕ. Tuy vËy lÞch sö vµ kinh nghiÖm cho thÊy,

tÊt c¶ c¸c níc cã lîi thÕ, ch¼ng h¹n lîi thÕ vÒ chi phÝ lao ®éng hay nguån tµi

nguyªn thiªn nhiªn, còng cã thÓ trë thµnh kh«ng thÓ c¹nh tranh ®îc trong mét

vµi s¶n phÈm hay dÞch vô khi nÒn kinh tÕ cña hä ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, víi

nh÷ng u thÕ cña nÒn kinh tÕ më, chóng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh ë mét n¬i

kh¸c. §©y lµ mét qu¸ tr×nh dÇn dÇn. MÆt kh¸c b¶o hé qu¸ møc sÏ lµm nÒn

kinh tÕ tr× trÖ, kh«ng hiÖu qu¶. ChÝnh v× nh÷ng lîi Ých trªn mµ mét trong

nh÷ng môc tiªu mang tÝnh nguyªn t¾c cña WTO lµ ng¨n c¶n xu thÕ b¶o hé vµ

tiÕn tíi xo¸ bá chñ nghÜa b¶o hé.

3

ViÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp trong WTO ®îc coi lµ mét yÕu tè trung t©m

b¶o ®¶m cho viÖc vËn hµnh th¬ng m¹i mét c¸ch an toµn vµ n»m trong dù kiÕn.

C¸c thµnh viªn ph¶i dùa vµo cam kÕt kh«ng hµnh ®éng ®¬n ph¬ng chèng l¹i

nh÷ng ®iÒu mµ hä coi lµ vi ph¹m luËt lÖ th¬ng m¹i, mµ ph¶i dùa vµo hÖ thèng

gi¶i quyÕt tranh chÊp ®a ph¬ng vµ ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vµ ph¸n quyÕt

cña hÖ thèng nµy.

Trong vßng 30 ngµy sau khi nhËn ®îc khiÕu kiÖn hoÆc kh¸ng ¸n, c¬

quan xö lý tranh chÊp (DSB) ph¶i häp ®Ó ph¸n quyÕt. Bªn bÞ kiÖn ph¶i tuyªn

bè râ ý ®Þnh chÊp hµnh khuyÕn nghÞ. NÕu cã khã kh¨n trong viÖc tu©n thñ

ngay lËp tøc th× cã thÓ ®îc DSB cho kÐo dµi "mét thêi gian hîp lý" ®Ó chÊp

hµnh. Trong trêng hîp vÉn kh«ng chÊp hµnh ®îc th× thµnh viªn bÞ kiÖn ph¶i

th¬ng lîng víi bªn nguyªn ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn båi thêng cã thÓ chÊp

nhËn ®îc cho c¶ hai phÝa - ch¼ng h¹n, gi¶m thuÕ suÊt vÒ mét sè lÜnh vùc nµo

®ã cã lîi cho bªn nguyªn.

NÕu sau 21 ngµy mµ yªu cÇu båi thêng vÉn cha ®îc tho¶ m·n th× bªn

nguyªn cã thÓ ®Ò nghÞ DSB cho phÐp m×nh thùc hiÖn viÖc ®×nh chØ tho¶ nhîng

hoÆc nghÜa vô víi phÝa bªn kia. DSB sÏ ®ång ý víi ®Ò nghÞ nµy sau khi m·n

h¹n 30 ngµy nãi trªn. Vô viÖc sÏ n»m trong nghÞ tr×nh cña DSB cho ®Õn khi ®·

®îc hoµn toµn gi¶i quyÕt. Nh vËy, DSB cã thÈm quyÒn duy nhÊt thµnh lËp c¸c

héi ®ång xÐt xö, thô lý c¸c b¸o c¸o cña héi ®ång xÐt xö vµ kh¸ng c¸o, duy tr×

gi¸m s¸t viÖc thùc thi c¸c ph¸n quyÕt vµ khuyÕn nghÞ, cho phÐp vËn dông c¸c

biÖn ph¸p tr¶ ®òa trong nh÷ng trêng hîp kh«ng chÞu chÊp hµnh khuyÕn nghÞ.

2.3.Nguyªn t¾c thø ba: Nguyªn t¾c dÔ dù ®o¸n.

HÖ thèng th¬ng m¹i ®a ph¬ng lµ mét sù cè g¾ng cña c¸c quèc gia nh»m

cung cÊp cho c¸c nhµ ®Çu t, ngêi chñ, ngêi lao ®éng vµ ngêi tiªu dïng mét

m«i trêng kinh doanh thuËn lîi ®Ó cã thÓ khuyÕn khÝch th¬ng m¹i, ®Çu t vµ t¹o

c«ng ¨n viÖc lµm, còng nh c¸c c¬ héi vµ gi¸ c¶ thÊp trªn thÞ trêng. M«i trêng

®ã cÇn ®îc æn ®Þnh vµ cã kh¶ n¨ng dù ®o¸n tríc, ®Æc biÖt lµ víi nh÷ng c«ng

viÖc liªn quan ®Õn ®Çu t vµ ph¸t triÓn.

4

VÊn ®Ò mÊu chèt cña nh÷ng ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i cã thÓ dù b¸o tríc lµ sù râ

rµng cña luËt ph¸p trong níc, c¸c quy ®Þnh vµ thùc tiÔn. NhiÒu hiÖp ®Þnh cña WTO

chøa ®ùng nh÷ng ®iÒu kho¶n râ rµng ®ßi hái ph¶i c«ng bè trong toµn quèc, vÝ dô

th«ng qua c¸c b¸o chÝ, c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng hay th«ng b¸o chÝnh

thøc víi WTO. PhÇn lín c«ng viÖc cña c¸c quan chøc WTO cã liªn quan lµ xem

xÐt l¹i nh÷ng th«ng b¸o nµy. ViÖc gi¸m s¸t nµy sÏ cung cÊp thªm c¸c biÖn ph¸p

nh»m khuyÕn khÝch sù râ rµng cña c¸c ®iÒu luËt vµ c¸c quy ®Þnh ë c¶ ph¹m vi

trong níc vµ quèc tÕ.

2.4.Nguyªn t¾c thø t: Nguyªn t¾c t¹o ra m«i trêng c¹nh tranh b×nh ®¼ng.

WTO lµ mét tæ chøc híng tíi tù do ho¸ th¬ng m¹i trªn toµn cÇu nhng

hiÖn t¹i nã vÉn chÊp nhËn mét sè d¹ng b¶o hé (thuÕ...) mµ WTO cho phÐp c¸c

níc thµnh viªn sö dông ®Ó chèng tr¶ l¹i mäi biÖn ph¸p cã thÓ g©y mÐo mã vÒ

gi¸ c¶ trong níc hoÆc g©y tæn h¹i cho chÝnh níc b¹n hµng nh viÖc b¸n ph¸ gi¸,

trî cÊp ®Çu vµo, ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phô thu ®èi víi hµng nhËp khÈu ®Ó b¶o

hé néi ®Þa, sö dông c¸c hµng rµo thuÕ ®Ó h¹n chÕ hoÆc h¹n chÕ bu«n b¸n...

Theo nguyªn t¾c nµy buéc c¸c thµnh viªn ph¶i ®a ra nh÷ng øng xö c«ng b»ng

víi c¸c níc b¹n hµng nh gi¶m bít c¸c b¶o hé, râ rµng c¸c luËt lÖ th¬ng m¹i, ®a

ra c¸c biÖn ph¸p b¶o hé trÝ tuÖ...

C¸c quy t¾c vÒ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö ®îc ®a ra ®¶m b¶o ho¹t ®éng th-

¬ng m¹i b×nh ®¼ng; t¬ng tù c¸c quy t¾c vÒ chèng ph¸ gi¸ vµ trî cÊp nh»m môc

®Ých ®ã. HiÖp ®Þnh vÒ n«ng s¶n cña WTO ®a ra nh»m gia t¨ng sù c«ng b»ng

trong th¬ng m¹i n«ng s¶n. HiÖp ®Þnh ®a biªn vÒ mua s¾m cña c¸c chÝnh phñ sÏ

quy ®Þnh c¸c nguyªn t¾c c¹nh tranh cho c¸c vô mua s¾m cña hµng ngh×n c¬

quan kh¸c nhau cña chÝnh phñ ë nhiÒu quèc gia. Cßn nhiÒu vÝ dô kh¸c vÒ ®iÒu

kho¶n cña WTO ®îc ®a ra ®Ó ®Èy m¹nh sù c¹nh tranh c«ng b»ng vµ kh«ng bÞ

bãp mÐo.

2.5.Nguyªn t¾c thø n¨m: Nguyªn t¾c dµnh cho c¸c thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn

mét sè u ®·i.

H¬n 3/4 sè thµnh viªn cña WTO lµ c¸c níc ph¸t triÓn vµ c¸c níc ®ang

ph¸t triÓn vµ c¸c níc ®ang trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ theo híng thÞ

5

trêng. C¸c níc nµy ®ang ë trong thêi kú chuyÓn ®æi ®Ó ®iÒu chØnh theo c¸c

®iÒu kho¶n phøc t¹p vµ phi thuÕ quan cña WTO, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c n íc

nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn nhÊt. Trong phÇn IV cña GATT - 1994, bao gåm 3

®iÒu kho¶n ®· ®îc ®a ra n¨m 1965, lµ nh»m khuyÕn khÝch c¸c níc c«ng

nghiÖp gióp ®ì c¸c níc ®ang ph¸t triÓn thµnh viªn "nh mét sù cè g¾ng cã ý

thøc vµ kiªn quyÕt" trong c¸c ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i cña hä vµ kh«ng ®ßi hái

mét sù ®¸p l¹i nµo vÒ sù nhîng bé cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong th¬ng l￾îng. BiÖn ph¸p tiÕp theo ®îc tho¶ thuËn t¹i thêi ®iÓm cuèi cña vßng ®µm ph¸n

Tokyo n¨m 1979 vµ ®îc ®Ò cËp mét c¸ch th«ng thêng nh lµ "®iÒu kho¶n cã

thÓ", ®a ra mét c¬ së ph¸p lý vÜnh viÔn cho sù nhîng bé th©m nhËp thÞ trêng

cña c¸c níc ph¸t triÓn ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn theo hÖ thèng u ®·i phæ

cËp (GSP).

3. C¬ cÊu tæ chøc cña Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi.

Héi nghÞ cÊp bé trëng lµ c¬ quan quyÒn lùc tèi cao cña WTO, gåm ®¹i

diÖn cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn, Ýt nhÊt hai n¨m häp mét lÇn vµ cã thÓ ra quyÕt

®Þnh vÒ mäi vÊn ®Ò thuéc bÊt kú hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ®a ph¬ng nµo.

C«ng viÖc thêng ngµy do mét sè c¬ quan sau ®©y chÞu tr¸ch nhiÖm: §¹i

héi ®ång, còng bao gåm c¸c thµnh viªn, cã tr¸ch nhiÖm b¸o c¸o cho Héi nghÞ

cÊp Bé trëng. §¹i héi ®ång ®iÒu hµnh c«ng viÖc thêng xuyªn nh©n danh Héi

nghÞ cÊp bé trëng, thµnh lËp hai bé phËn chuyªn tr¸ch lµ C¬ quan xö lý tranh

chÊp (DSB) vµ Ban kiÓm ®iÓm chÝnh s¸ch th¬ng m¹i (TPRB).

§¹i héi ®ång giao tr¸ch nhiÖm cho 3 c¬ quan chøc n¨ng sau:

- Héi ®ång mËu dÞch vÒ hµng ho¸.

- Héi ®ång mËu dÞch vÒ dÞch vô.

- Héi ®ång mËu dÞch vÒ c¸c ph¬ng diÖn liªn quan ®Õn së h÷u trÝ tuÖ.

C¸c héi ®ång nµy ho¹t ®éng theo chøc n¨ng vµ nhiÖm vô ®îc giao, cã

c¸c tiÓu ban gióp viÖc. Biªn chÕ cña Ban th ký cã 500 ngêi, ®øng ®Çu lµ Tæng

gi¸m ®èc vµ bèn Phã tæng gi¸m ®èc. Ng©n s¸ch cña WTO do ®ãng gãp cña

6

c¸c thµnh viªn tÝnh theo tû phÇn cña mçi níc trong tæng kim ng¹ch th¬ng m¹i

thÕ giíi

H×nh 1.S¬ ®å c¬ cÊu Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi

4.C¸c níc thµnh viªn.

KÓ tõ ngµy thµnh lËp ®Õn nay, Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi ho¹t ®éng rÊt hiÖu

qña vµ cho ®Õn nay ®· cã 146 thµnh viªn. ViÖc mét quèc gia nµo ®ã gia nhËp Tæ

chøc th¬ng m¹i thÕ giíi ph¶i ®¸p øng nh÷ng ®iÒu kiÖn cña tæ chøc nµy, chÝnh v×

thÕ, ®Ó ®îc gia nhËp vµo tæ chøc nµy hä ph¶i hÕt søc nç lùc chuÈn bÞ c¶ vÒ nguån

lùc, c¬ së h¹ tÇng tíi ®êng lèi chÝnh s¸ch kinh tÕ. §iÒu nµy lµm cho hä tËp trung

mét c¸ch tèi ®a. Sau khi gia nhËp hä ph¶i chÞu sù rµng buéc ®iÒu kiÖn cña tæ chøc,

7