Nguồn vốn cho phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Cần Thơ: Luận án tiến sĩ kinh tế / Nguyễn Thế Bính

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THẾ BÍNH

NGUỒN VỐN CHO PHÁT TRIỂN DOANH

NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ CẦN THƠ

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ

TP.HỒ CHÍ MINH NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THẾ BÍNH

NGUỒN VỐN CHO PHÁT TRIỂN DOANH

NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ CẦN THƠ

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng

Mã số: 62.34.02.01

Người hướng dẫn khoa học 1: PGS.TS. Đoàn Thành Hà

Người hướng dẫn khoa học 2: TS. Ngô Gia Lưu

TP.HỒ CHÍ MINH NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả luận án có lời cam đoan danh dự về công trình nghiên cứu khoa học

này là của mình, như sau:

Tôi tên là: Nguyễn Thế Bính

Sinh ngày 30 tháng 1 năm 1969

Quê quán: Nghệ An

Hiện công tác tại: Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh,

Là nghiên cứu sinh khóa 15, Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM

Đề tài: Nguồn vốn cho phát triển các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn

thành phố Cần Thơ

Người hướng dẫn khoa học 1: PGS.,TS. Đoàn Thanh Hà

Người hướng dẫn khoa học 2: TS. Ngô Gia Lưu

Luận án được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng TP. HCM.

Đề tài này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có

tính độc lập riêng, các dữ liệu trong nghiên cứu trung thực và được chú thích

nguồn gốc rõ ràng, minh bạch và chưa được công bố toàn bộ nội dung này

bất kỳ ở đâu.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi.

TP. Hồ Chí Minh, ngày 1 tháng 8 năm 2013

Tác giả

Nguyễn Thế Bính

BẢNG DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

CHŨ VIẾT

TẮT

NGHĨA TIẾNG VIỆT NGHĨA TIẾNG NƯỚC

NGOÀI

CN-XD Công nghiệp – Xây dựng

CP Chính phủ

TCTD Tổ chức tín dụng

CTTC Cho thuê tài chính

CVHTLS Cho vay hỗ trợ lãi suất

DN Doanh nghiệp

DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa

ĐVT Đơn vị tính

ĐTMH Đầu tư mạo hiểm

ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long

KTNN Kinh tế Nhà nước

GTGT Giá trị gia tăng

KTTN Kinh tế tư nhân

NHTM Ngân hàng thương mại

NHTMNN Ngân hàng thương mại Nhà nước

NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần

NSNN Ngân sách Nhà nước

SXKD Sản xuất kinh doanh

TCTD Tổ chức tín dụng

TCTC Tổ chức tài chính

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

TM-DV Thương mại – dịch vụ

TTCK Thị trường chứng khoán

TP Thành phố

UBND Ủy ban nhân dân

XTTM Xúc tiến thương mại

VCCI Phòng Thương mại và Công nghiệp

Việt Nam

Vietnam Chamber of

Commerce and Industry

VINASME

Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa

Việt Nam

Vietnam Association of

Small and Medium

Enterprises

ADB Ngân hàng phát triển châu Á Asian Development Bank

CIC Trung tâm thông tin tín dụng Credit Information Center

EU Liên minh châu Âu European Union

FDI Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài Foreign Direct Investment

IMF Quỹ tiền tệ quốc tế International Monetary

Fund

JBIC Ngân hàng Hợp tác quốc tế Nhật Bản

Japan Bank for

International Coorperation

ODA Hỗ trợ phát triển chính thức

Official Development

Assistantce

SMEDF Quỹ phát triển doanh nghiệp nhỏ và

vừa

Small&Medium Enterprise

Development Fund

SBA Cục Quản lý kinh doanh nhỏ Hoa Kỳ

Small Business

Administration

WIPO Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới

World Intellectual

Property Organization

WB Ngân hàng thế giới World Bank

WTO Tổ chức Thương mại Thế giới World Trade Organization

DANH MỤC BẢNG

SỐ BẢNG TÊN BẢNG TRANG

Bảng 1.1 Tiêu chí xác định doanh nghiệp nhỏ và vừa của Nhật Bản 4

Bảng 1.2 Tiêu chuẩn phân định doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam 8

Bảng 2.1 Một số chỉ tiêu kinh tế xã hội thành phố Cần Thơ 48

Bảng 2.2 Thu chi ngân sách giai đoạn 2008 – 2012 49

Bảng 2.3 Vốn đầu tư phát triển trên địa bàn 50

Bảng 2.4 Vốn đầu tư phát triển do địa phương quản lý 50

Bảng 2.5 Huy động vốn và dư nợ cho vay của các tổ chức tín dụng 51

Bảng 2.6

Một số chỉ tiêu về doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn

thành phố Cần Thơ

55

Bảng 2.7 Doanh nghiệp nhỏ và vừa khu vực Nhà nước 56

Bảng 2.8 Doanh nghiệp nhỏ và vừa khu vực ngoài Nhà nước 56

Bảng 2.9 Doanh nghiệp nhỏ và vừa khu vực có vốn đầu tư nước ngoài 57

Bảng 2.10 Doanh nghiệp nhỏ và vừa theo ngành kinh tế 58

Bảng 2.11 Đóng góp của hệ thống doanh nghiệp nhỏ và vừa 65

Bảng 2.12 Các chỉ tiêu về nguồn vốn của các doanh nghiệp nhỏ và vừa 67

Bảng 2.13 Quy mô nguồn vốn của các doanh nghiệp nhỏ và vừa 68

Bảng 2. 14 Cơ cấu tài sản của các doanh nghiệp nhỏ và vừa 69

Bảng 2.15 Cơ cấu nguồn vốn của các doanh nghiệp nhỏ và vừa 69

Bảng 2.16 Tình trạng nguồn vốn 70

Bảng 2.17 Tình hình hoạt động của các tổ chức tín dụng 72

Bảng 2.18 Cơ cấu dư nợ của các tổ chức tín dụng 73

Bảng 2.19 Dư nợ cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa 73

Bảng 2.20 Hoạt động của các ngân hàng thương mại Nhà nước 74

Bảng 2.21 Hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần 75

Bảng 2.22 Hệ thống các quỹ tín dụng nhân dân 76

Bảng 2.23 Vốn huy động qua ngân hàng thương mại 83

Bảng 2.24 Vốn huy động qua tổ chức tài chính phi ngân hàng 84

Bảng 2.25 Vốn huy động vốn qua bạn bè người thân 85

Bảng 2.26 Vốn huy động qua các nguồn khác 85

Bảng 2.27 Trở ngại khi tiếp cận vốn vay 90

Bảng 2.28 Lãi suất bình quân của khoản vay phải trả 92

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

SỐ BIỂU

ĐỒ

TÊN BIỀU ĐỒ TRANG

Biểu đồ 2.1 Mức độ đáp ứng nhu cầu vốn 71

Biểu đồ 2.2 Nhu cầu thời hạn khoản vay 71

Biểu đồ 2.3 Tỷ trọng các nguồn huy động vốn 83

Biểu đồ 2.4 Tình hình tiếp cận các khoản vay ưu đãi 86

MỤC LỤC

Trang:

BẢNG DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. i

DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ iii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ .................................................................................... iv

MỞ ĐẦU ........................................................................................................ viii

CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ NGUỒN VỐN CỦA DOANH NGHIỆP

NHỎ VÀ VỪA .................................................................................................... 1

1.1 LÝ LUẬN VỀ DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA .................................. 1

1.1.1 Các tiêu chí phân định doanh nghiệp nhỏ và vừa ................................... 1

1.1.2 Những đặc điểm của loại hình doanh nghiệp nhỏ và vừa ....................... 9

1.1.3 Vai trò của hệ thống doanh nghiệp nhỏ và vừa .................................... 14

1.2 NGUỒN VỐN CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ...................... 16

1.2.1 Vốn chủ sở hữu. .................................................................................... 16

1.2.2 Các khoản nợ ......................................................................................... 21

1.2.3 Những nhân tố tác động đến nguồn vốn của các DNNVV ................... 32

1.3 BÀI HỌC KINH NGHIỆM VỀ NGUỒN VỐN ĐỐI VỚI DOANH

NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN THẾ GIỚI ................................................... 36

1.3.1 Kinh nghiệm quốc tế về nguồn vốn đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa .......... 36

1.3.2 Bài học cho Việt Nam ........................................................................... 42

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ................................................................................ 44

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG NGUỒN VỐN VÀ TIẾP CẬN

NGUỒN VỐN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN

ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ CẦN THƠ ........................................................... 46

2.1 TỔNG QUAN VỀ TỰ NHIÊN, KINH TẾ, XÃ HỘI CỦA THÀNH

PHỐ CẦN THƠ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN DOANH

NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ................................................................................ 46

2.1.1 Điều kiện tự nhiên và kinh tế, xã hội .................................................... 46

2.1.2 Những thuận lợi và khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội

ảnh hưởng đến phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa .......................................... 51

2.2 TÌNH HÌNH HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ

VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ CẦN THƠ ................................ 54

2.2.1 Số lượng, quy mô .................................................................................. 54

2.2.2 Cơ cấu, thành phần ................................................................................ 55

2.2.3 Năng lực hoạt động................................................................................ 59

2.2.4 Những đóng góp cho kinh tế, xã hội thành phố Cần Thơ ..................... 64

2.2.5 Những tồn tại, hạn chế cơ bản ............................................................... 65

2.3 THỰC TRẠNG NGUỒN VỐN VÀ TIẾP CẬN VỐN CỦA CÁC

DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN TP. CẦN THƠ ............. 67

2.3.1 Thực trạng nguồn vốn............................................................................ 67

2.3.2 Thực trạng tiếp cận nguồn vốn .............................................................. 72

2.4 ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG NGUỒN VỐN VÀ TIẾP CẬN VỐN

CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH

PHỐ CẦN THƠ ............................................................................................... 87

2.4.1 Những thuận lợi ..................................................................................... 87

2.4.2 Những khó khăn, trở ngại ...................................................................... 88

2.4.3 Nguyên nhân .......................................................................................... 90

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ................................................................................ 99

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP TIẾP CẬN NGUỒN VỐN CHO CÁC

DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ

CẦN THƠ ..................................................................................................... 100

3.1 QUAN ĐỂM, MỤC TIÊU VÀ LỘ TRÌNH PHÁT TRIỂN CÁC

DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ CẦN

THƠ .......................................................................................................................... 100

3.1.1 Quan điểm phát triển ........................................................................... 100

3.1.2 Mục tiêu và lộ trình phát triển ............................................................. 101

3.2 GIẢI PHÁP TIẾP CẬN NGUỒN VỐN CHO CÁC DOANH

NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ CẦN

THƠ ............................................................................................................... 105

3.2.1 Giải pháp đối với doanh nghiệp .......................................................... 106

3.2.2 Giải pháp đối với nguồn cung ứng vốn ............................................... 115

3.2.3 Giải pháp đối với các Tổ chức hiệp hội .............................................. 130

3.3 KIẾN NGHỊ ........................................................................................... 131

3.3.1 Đối với Nhà nước ............................................................................... 131

3.3.2 Đối với chính quyền thành phố Cần Thơ ............................................ 136

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .............................................................................. 141

KẾT LUẬN .................................................................................................... 142

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

MỞ ĐẦU

1. LÝ DO NGHIÊN CỨU:

Thành phố Cần Thơ là trung tâm kinh tế, văn hóa, xã hội của vùng

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), có tiềm năng rất lớn về công nghiệp,

nông nghiệp, thủy sản và thương mại dịch vụ. Trong quá trình phát triển

kinh tế xã hội của thành phố Cần Thơ, hệ thống doanh nghiệp nhỏ và vừa

(DNNVV) luôn có vị trí rất quan trọng. Trong những năm qua, các DNNVV

đã có những bước tiến đáng kể, đóng góp to lớn vào sự phát triển kinh tế xã

hội của Thành phố (đóng góp khoảng 45% GDP, 29% tổng kim ngạch xuất

khẩu, khoảng 25% tổng thu ngân sách, góp phần giải quyết hơn 60% lao

động phi nông nghiệp). Có thể nói, hệ thống DNNVV đã và đang trở thành

bộ phận quan trọng trong kinh tế của thành phố Cần Thơ, là nơi tạo động lực

phát triển kinh tế (tốc độ tăng trưởng của loại hình doanh nghiệp này luôn

hơn tốc độ tăng trưởng của GDP và của các loại hình doanh nghiệp khác),

góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại

hóa.

Mặc dù có nhiều thuận lợi từ những chính sách phát triển của nhà

nước cũng như của thành phố Cần Thơ, tuy nhiên, hệ thống doanh nghiệp

này vẫn còn nhiều khó khăn trong quá trình phát triển như: quy mô nhỏ,

thiếu vốn và khó tiếp cận nguồn vốn, trình độ công nghệ còn lạc hậu, khả

năng quản trị doanh nghiệp yếu, thiếu nguồn nhân lực có trình độ cao, thiếu

mặt bằng để phát triển sản xuất kinh doanh, đại bộ phận chưa quan tâm đến

xây dựng thương hiệu, khó liên kết để tạo thế mạnh chung. Trong những

hạn chế đó thì thiếu vốn cũng như trở ngại trong tiếp cận nguồn vốn là vấn

đề nghiêm trọng nhất cản trở đến tiến trình phát triển. Trong khi đó, mặc

dù có nhiều nguồn cung ứng nguồn vốn, nhưng xuất phát từ nhiều nguyên

nhân, các DNNVV trên địa bàn thành phố Cần Thơ trong thời gian qua vẫn

khó tiếp cận. Để phát triển các DNNVV trên địa bàn thành phố Cần Thơ thì

vấn đề đặt ra cần được giải quyết trong bối cảnh hiện tại là: Đánh giá được

quy mô, cơ cấu và nhu cầu nguồn vốn đối với từng nhóm ngành nghề trong

hệ thống các DNNVV trên địa bàn thành phố Cần Thơ? Những hạn chế, trở

ngại dẫn đến tình trạng thiếu vốn và khó tiếp cận nguồn vốn cũng như

những nguyên nhân của nó? Làm thế nào để mở rộng khả năng tiếp cận

nguồn vốn cho các DNNVV trên địa bàn thành phố Cần Thơ? Đây cũng

chính là lý do tác giả chọn đề tài: Nguồn vốn cho phát triển doanh

nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Cần Thơ để nghiên cứu trong

luận án của mình nhằm tháo gỡ một trong những những tồn tại, khó khăn

chính của hệ thống doanh nghiệp này trên địa bàn thành phố Cần Thơ với

mục đích phát huy đến mức cao nhất hiệu quả hoạt động, sức cạnh tranh

cũng như tiềm năng của loại hình kinh tế này phục vụ cho sự nghiệp chung

là đẩy nhanh tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hóa trong xu thế hội nhập.

2. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN:

Cho đến thời điểm nghiên cứu này thực hiện, đã có nhiều công trình

nghiên cứu có đề cập đến nguồn vốn của loại hình DNNVV ở nhiều cấp độ

nghiên cứu khác nhau. Cụ thể:

− Trong nghiên cứu “Mở rộng và nâng cao khả năng tiếp cận tín dụng

của các doanh nghiệp nhỏ và vừa” của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế

Trung ương (2009) các tác giả đã chỉ ra rằng thiếu vốn và khó tiếp cận

nguồn vốn là một trong những cản trở lớn nhất trong quá trình phát triển của

loại hình doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay. Theo nghiên cứu

này, tình trạng thiếu vốn và khó tiếp cận nguồn vốn của các DNNVV xuất

phát từ cả hai phía, bản thân doanh nghiệp và hệ thống ngân hàng thương

mại. Tuy nhiên, nghiên cứu này chỉ tập trung phân tích những rào cản đối

với các DNNVV trong việc tiếp cận nguồn vốn tín dụng mà không đề cập

đến các nguồn vốn cũng như những kênh cung ứng vốn khác mà trong thực

tế, DNNVV có thể tiếp cận để giải quyết những khó khăn về nguồn vốn của

mình [77].

− Nghiên cứu của TS. Trương Quang Thông (2010) trong đề tài “Tài

trợ tín dụng ngân hàng cho các DNNVV – Một nghiên cứu thực nghiệm tại

khu vực thành phố Hồ Chí Minh”, đã khảo sát, đánh giá thực trạng hoạt

động của các DNNVV trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, qua đó gợi ý

chính sách hỗ trợ phát triển hệ thống doanh nghiệp này trên địa bàn thành

phố Hồ Chí Minh thông qua chính sách tài trợ tiếp cận vốn tín dụng từ hệ

thống ngân hàng thương mại [38].

− Hỗ trợ về vốn và tiếp cận nguồn vốn là một trong những nhóm giải

pháp quan trọng được đề xuất nhằm phát triển DNNVV của Việt Nam đến

năm 2020 trong nghiên cứu “Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt

Nam” của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (2010). Theo nghiên

cứu này, để các DNNVV Việt Nam phát triển cần đầu tư đổi mới trang thiết

bị - công nghệ, mở rộng liên kết và xúc tiến thị trường, nhưng thiếu vốn và

không được hỗ trợ tiếp cận vốn đã ngăn cản tiến trình nâng cao năng lực

cạnh tranh của các DNNVV của Việt Nam. Tuy vậy, nghiên cứu chỉ tập

trung phân tích thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình phát triển,

chưa làm rõ nguyên nhân cũng như nhưng chính sách hỗ trợ cụ thể để giúp

hệ thống doanh nghiệp này giải quyết bài toán về vốn [76].

− Luận án tiến sỹ của Nguyễn Minh Tuấn (2011) về đề tài “Phát triển

dịch vụ ngân hàng hỗ trợ phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam”