Người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

TRƢƠNG VĂN HÒA

NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ

VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

TRƢƠNG VĂN HÒA

NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ

VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự

Mã số: 60380104

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Võ Thị Kim Oanh

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên: Trƣơng Văn Hòa, sinh năm 1968 là học viên lớp Cao học luật

khóa I - Long An, chuyên ngành: Luật hình sự. Mã số: 60.38.40, niên khóa

2010 – 2013.

Tôi được trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh phân công thực

hiện Luận văn thạc sỹ với đề tài “Ngƣời bị tạm giữ trong tố tụng hình sự

Việt Nam”.

Nay tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi cùng giáo

viên hướng dẫn. Tôi sẽ hoàn toàn chịu trách nhiệm về mọi thắc mắc, khiếu nại

sau này.

Tác giả luận văn

Trương Văn Hòa

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Bộ luật TTHS Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003

NBTG Người bị tạm giữ

TTHS Tố tụng hình sự

THTT Tiến hành tố tụng

TNHS Trách nhiệm hình sự

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU.............................................................................................. 1

CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ NGƢỜI BỊ

TẠM GIỮ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ ................................................... 6

1.1. Khái niệm chung về ngƣời bị tạm giữ................................................. 6

1.1.1. Định nghĩa người bị tạm giữ và người bị tạm giữ trong một số

trường hợp đặc biệt.................................................................................... 6

1.1.2. Vai trò và đặc điểm của người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự..... 8

1.2. Mối quan hệ giữa ngƣời bị tạm giữ với cơ quan và ngƣời tiến hành

tố tụng ......................................................................................................... 16

1.2.1. Mối quan hệ giữa người bị tạm giữ với Cơ quan điều tra và người

được Bộ luật tố tụng hình sự giao một số hoạt động tố tụng................... 16

1.2.2. Mối quan hệ giữa người bị tạm giữ với Viện kiểm sát................... 18

1.3. Sơ lƣợc về ngƣời bị tạm giữ trong tố tụng hình sự Việt Nam ........ 19

1.3.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1988........................................... 19

1.3.2 Giai đoạn từ năm 1988 đến trước năm 2003.................................. 23

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.............................................................................. 25

CHƢƠNG 2. PHÁP LUẬT THỰC ĐỊNH VỀ QUYỀN, NGHĨA VỤ CỦA

NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG................................. 26

2.1. Pháp luật thực định và thực tiễn áp dụng về quyền của ngƣời bị

tạm giữ ........................................................................................................ 26

2.1.1. Pháp luật thực định và thực tiễn về quyền được biết lý do mình bị

tạm giữ...................................................................................................... 26

2.1.2. Pháp luật thực định và thực tiễn về quyền được nghe giải thích về

quyền và nghĩa vụ của họ; có quyền trình bày lời khai ........................... 29

2.1.3. Pháp luật thực định và thực tiễn về quyền của người bị tạm giữ có

quyền tự mình bào chữa hoặc có quyền nhờ người khác bào chữa; quyền

đưa ra tài liệu, đồ vật, yêu cầu................................................................. 32

2.1.4. Pháp luật thực định và thực tiễn về quyền khiếu nại việc tạm giữ,

quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành

tố tụng....................................................................................................... 36

2.1.5. Pháp luật thực định và thực tiễn về quyền của người bị tạm giữ đối

với một số quyền khác .............................................................................. 41

2.2. Pháp luật thực định và thực tiễn áp dụng về nghĩa vụ của ngƣời bị

tạm giữ ........................................................................................................ 48

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2.............................................................................. 51

CHƢƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ

THỰC HIỆN QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ TRONG

TỐ TỤNG HÌNH SỰ .................................................................................... 52

3.1. Cải cách tƣ pháp và nhu cầu nâng cao việc thực hiện quyền và

nghĩa vụ của ngƣời bị tạm giữ trong tố tụng hình sự............................. 52

3.2. Đánh giá chung về việc áp dụng quyền và nghĩa vụ của ngƣời bị

tạm giữ trong tố tụng hình sự................................................................... 55

3.2.1 Những thành tựu và hạn chế trong xây dựng pháp luật ................. 55

3.2.2 Những thành tựu và hạn chế trong việc áp dụng pháp luật............ 61

3.2.3. Nguyên nhân của những hạn chế, vướng mắc trong việc thực hiện

quyền và nghĩa vụ của người bị tạm giữ.................................................. 66

3.3. Một số kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao việc đảm bảo quyền và

nghĩa vụ của ngƣời bị tạm giữ trong tố tụng hình sự............................. 68

3.3.1. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật........................................... 68

3.3.2. Nhóm giải pháp khác..................................................................... 71

KẾT LUẬN.................................................................................................... 74

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Người bị tạm giữ cùng với hai loại người khác gồm: bị can, bị cáo là

những người tham gia tố tụng có vị trí trung tâm trong quá trình tố tụng hình

sự, giải quyết vụ án. Người bị tạm giữ bị cơ quan tiến hành tố tụng nghi là

người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội có dấu hiệu của tội phạm và

hành vi đó được qui định trong Bộ luật Hình sự.

Thông thường người bị tạm giữ ở giai đoạn khởi tố sẽ trở thành bị can ở

giai đoạn điều tra và trở thành bị cáo ở giai đoạn xét xử. Do đó, người tiến

hành tố tụng thường hay có định kiến xem những người bị tạm giữ là tội

phạm và oan sai sẽ xảy ra nếu như cơ quan và người tiến hành tố tụng không

thực hiện đúng những chế định về người bị tạm giữ được Bộ luật tố tụng hình

sự qui định. Chế định người bị tạm giữ được qui định trong các điều luật của

Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 nhưng trọng tâm và quan trọng nhất là Điều 48.

Tính có căn cứ và hợp pháp của việc bắt, tạm giữ đã hình thành nên địa vị

pháp lý của người bị tạm giữ. Xuất phát từ địa vị pháp lý của người bị tạm giữ

nêu trên nên nguy cơ người bị tạm giữ dễ bị xâm phạm các quyền cơ bản của

họ như: Quyền được bảo hộ về tính mạng, sức khỏe, chính trị, dân sự… bởi

người tiến hành tố tụng và cơ quan tiến hành tố tụng gây ra. Ngoài ra, người

bị tạm giữ còn được hiểu là người đang bị tình nghi thực hiện tội phạm, do

vậy Bộ luật Tố tụng hình sự qui định tương đối đầy đủ về các chế định về vấn

đề này. Phải khẳng định rằng đây là cơ sở pháp lý quan trọng để ràng buộc cơ

quan, người tố tụng hình sự, tôn trọng, bảo vệ cũng như đảm bảo thực hiện

quyền, nghĩa vụ tố tụng của người bị tạm giữ. Tuy nhiên, Bộ luật Tố tụng

hình sự hiện nay vẫn còn một số điểm qui định bất cập, chưa rõ ràng, thiếu

tính chặt chẽ, chưa đảm bảo cho người bị tạm giữ thực hiện đầy đủ quyền tố

tụng của họ, nhất là quyền yêu cầu, quyền bào chữa hoặc nhờ người khác bào

chữa. Thậm chí có những quyền qui định còn mang tính hình thức… Trong

thực tế quyền cơ bản của người bị tạm giữ được Bộ luật Tố tụng hình sự qui

định đó là có quyền yêu cầu người bào chữa cho mình ngay thời điểm bị bắt

nhưng trong thực tế thường thì quyền này bị người tiến hành tố tụng lấy nhiều

lý do để từ chối hoặc có trường hợp do pháp luật chưa qui định, qui định chưa

2

đầy đủ dẫn đến hệ quả bất lợi cho người bị tạm giữ. Vì thế, việc ép cung,

mớm cung, dùng nhục hình bắt nhận tội vẫn còn xảy ra.

Do đó, việc nghiên cứu chế định người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự

Việt Nam để tìm ra những giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi chế định này

từ phía cơ quan, người tiến hành tố tụng và bản thân người bị tạm giữ cũng

như để tìm ra một số giải pháp kiến nghị hoàn thiện chế định người bị tạm giữ

trong Bộ luật tố tụng hình sự là một điều hết sức cần thiết mang ý nghĩa khoa

học và thực tiễn cao. Vấn đề này còn được xem là một cách thức bảo vệ, bảo

đảm quyền của người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự Việt Nam.

Vì lý do vừa trình bày trên, tác giả chọn đề tài: Người bị tạm giữ trong

tố tụng hình sự Việt Nam làm luận văn tốt nghiệp khóa học của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu liên quan đến chế định người bị tạm giữ trong tố tụng hình

sự Việt Nam thời gian qua đã có một số công trình như:

- Hội thảo quốc tế về quyền con người trong tố tụng hình sự do Viện

kiểm sát nhân dân tối cao và Ủy ban nhân quyền Australia phối hợp tổ chức

vào tháng 3 năm 2010 tại thành phố Hồ Chí Minh. Tài liệu này đề cập đến

việc hoàn thiện quyền và nghĩa vụ của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo, người

bào chữa theo yêu cầu cải cách tư pháp. Sách viết về Đảm bảo quyền con

người trong tư pháp hình sự Việt Nam – nhà xuất bản Đại học Quốc gia thành

phố Hồ Chí Minh – năm 2010 của tiến sĩ Võ Thị Kim Oanh chủ biên. Đây là

tài liệu có nhiều bài viết của các tác giả đi sâu về việc đảm bảo quyền của các

chủ thể tham gia tố tụng hình sự và các chủ thể tiến hành tố tụng. Trong hai

tài liệu nêu trên có bài viết của PGS. TS Trần Văn Độ “Hoàn thiện quyền và

nghĩa vụ tố tụng của người bị tam giữ, bị can, bị cáo theo yêu cầu cải cách tư

pháp”.Tuy nhiên, vể tổng thể người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự chưa

được tài liệu đề cập đến một cách toàn diện.

- Đề tài luận văn thạc sĩ Các biện pháp ngăn chặn bắt, giữ, tạm giam

trong tố tụng hình sự Việt Nam của thạc sĩ Lê Đông Phong. Luận văn đi sâu

nghiên cứu các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự trong đó có một số

biện pháp ngăn chặn là cơ sở hình thành địa vị tố tụng của người bị tạm giữ