Ngôn ngữ văn hóa trong kịch bản tuồng Hộ sanh đàn của Đào Tấn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN

HU NH TH U N CHI

NGÔN NGỮ VĂN HÓA TRONG K CH BẢN TUỒNG

HỘ SANH ĐÀN CỦA ĐÀO TẤN

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 8220121

Ngƣời hƣớng dẫn: TS. VÕ MINH HẢI

LỜI CAM ĐOAN

T ủ ƣ

ƣ ủ TS V M ả C ộ ết quả nghiên

c ề ƣ hề ƣ c sử dụ ể bảo vệ một h c

vị nào. M i s úp ỡ cho việc th c hiện luậ ă ã ƣ c cả ơ

các thông tin trích d n trong luậ ă ã ƣ c chỉ rõ nguồn gốc rõ ràng và

ƣ c phép công bố T ị ệ ƣ ƣ ề

n n n 1 t n n m 2021

Tác giả luận văn

Hu nh Th u n Chi

ỜI CẢM ƠN

Đƣ p ủ T ƣ Đại h Q N ơ ồ ủ

ƣ n TS. Võ Minh Hả ã ệ ề ậ ă Ngôn

ngữ văn hóa trong kịch bản tuồng Hộ sanh đàn của Đào Tấn.

ả ơ ầ TS. Võ Minh Hải – Khoa Khoa h c

xã hộ ă ƣ Đại h Q N ơ ã ậ ƣ

, chỉ bả ộ úp ỡ ậ ă

Để ậ ng cả ơ B G ệu

ƣ ng, P ò Đ ạ ại h c, Ban chủ nhiệm khoa Khoa h c xã hội

ă – T ƣ Đại h Q N ơ ã ỗ tr cho tôi rất nhiều trong

suốt quá trình h c tập, nghiên c u; cùng toàn thể Quý Thầ C ã

truyề ạt cho tôi những kiến th c quý báu trong suốt th i gian h c tập và rèn

luyện tạ ƣ ể tôi có thể th c hiệ ề tài luậ ă ạ ĩ ú i hạn

mặc dù bi ả ƣởng rất nhiều do dịch bệnh Covid-19.

Mặ ã ề ố ể ệ ề tài ộ ỉ

nhấ ƣ iến th c, kỹ ă i gian th c hiện còn hạn hẹp nên khó

tránh khỏi những thiếu sót. T ấ nhận ƣ p ủ ầ

ạ ồ ệp ể luậ ă ủa tôi ƣ ỉ ơ

T ả ơ

n n n 15 t n 9 n m 2021

Tác giả luận văn

Hu nh Th u n Chi

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1

1. Lý do ch ề tài ....................................................................................... 1

2. Tổng quan tình hình nghiên c u................................................................ 3

3 Đố ƣ ng và phạm vi nghiên c u ............................................................. 9

4 P ƣơ p p u ......................................................................... 10

5. Mụ í ệm vụ nghiên c u .......................................................... 11

6. Nhữ p ủa luậ ă ................................................................. 12

7. Cấu trúc của luậ ă .............................................................................. 12

C ƣơ 1 ĐÀO TẤN VÀ TUỒNG NÔM BÌN ĐỊN .............................. 14

1 1 Đ Tấn – C ƣ i và s nghiệp...................................................... 14

1.1.1. Hành trạng ...................................................................................... 14

1.1.2. S nghiệp ă c .......................................................................... 18

1.2. Tuồ N B Định – Đặ ểm và giá trị ...................................... 25

1.2.1. Một số ặ ể ơ ản của tuồ N B Định...................... 26

1.2.2. Giá trị ă ủa tuồ N B Định .................................... 31

1.3. Tuồ Đ Tấn trong tiế ă B Định ............................ 34

1.3.1. Những ả ƣởng của tuồ Đ Tấ ến l ƣ ng sáng tác

tuồ B Định ....................................................................................... 34

1.3.2. Những ảnh hƣởng của tuồ Đ Tấ ế i số ă ã

hộ B Định ........................................................................................... 35

Tiểu kế C ƣơ 1 ....................................................................................... 37

C ƣơ 2 NGỮ LIỆU VĂN OÁ TRONG KỊC BẢN TUỒNG NÔM

HỘ SANH ÀN – K ẢO SÁT VÀ ĐÁN GIÁ ........................................... 38

2 1 Vă ản khảo sát – kịch bản tuồng Hộ san n ................................. 38

2.1.1. Khái niệm kịch bản tuồng. ............................................................. 38

2.1.2. Lịch sử truyền bản Hộ san n .................................................... 40

2.1.3. Tóm t t kịch bản tuồng Hộ san n............................................. 40

2.2. Khảo sát ngữ liệ ă c và bình dân trong tuồng Hộ sanh

n củ Đ Tấn.......................................................................................... 43

2.2.1. Tiêu chí khảo sát ............................................................................ 43

2.2.2. Kết quả khảo sát ............................................................................. 46

2.2.3. Một số nhận xét.............................................................................. 49

2.3. Nghệ thuật sử dụng ngữ liệ ă ồ N Đ Tấn ....... 54

2.3.1. Hệ thống ngữ liệ ă ƣ c d n dụng t nhiên, linh hoạt,

sáng tạo..................................................................................................... 54

2.3.2. S kết h p hài hoà hai hệ thống ngữ liệu bác h c và bình dân

trong tuồ N Đ Tấn ....................................................................... 56

Tiểu kế C ƣơ 2 ....................................................................................... 60

C ƣơ 3 IỆU QUẢ T ẨM MỸ CỦA Ệ T ỐNG NGỮ LIỆU VĂN

OÁ TRONG TUỒNG NÔM HỘ SANH ÀN............................................. 61

3.1. Ngữ liệ ă i việc thể hiệ ộ chính trị và phản ánh hiện

th c xã hội trong Hộ San n.................................................................... 61

3.1.1. Ngữ liệ ă i việc thể hiệ ộ chính trị...................... 61

3.1.2. Ngữ liệ ă i việc phản ánh hiện th c xã hội.................... 63

3.2. Ngữ liệ ă i việc thể hiệ ƣ ƣởng, quan niệm Nho giáo

trong thế gi i nghệ thuật Hộ San n........................................................ 65

3.2.1. Ngữ liệ ă i việc thể hiệ ƣ ƣởng trung quân ............... 65

3.2.2. Ngữ liệ ă i việc thể hiện quan niệm nhân sinh.............. 67

3.3. Ngữ liệ ă i việc thể hiện tâm lý nhân vật trong

Hộ San n................................................................................................. 70

3.3.1. Ngữ liệ ă i việc thể hiện tâm lý nhân vật chính diện..... 71

3.3.2. Ngữ liệ ă i việc thể hiện tâm lý nhân vật phản diện...... 74

Tiểu kế C ƣơ 3 ....................................................................................... 78

KẾT LUẬN..................................................................................................... 79

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................ 82

PHỤ LỤC

QUYẾT ĐỊN GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN T ẠC SĨ (BẢN SAO)

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đ Tấ ộ ă ệ ộ “ ệ ậ ặ

ệ ” ( D ệ ) ị ử ă ệ ậ V ệ N ơ ữ Đ

Tấ ò ƣ “ ậ ổ” ủ ệ ậ ồ Ô ã ể ạ ộ ả

ă p p ú ồ ộ ị ố ề ơ 40 ị

ả ạ ậ C ể ộ ữ ả

ể ấ ủ ệ ậ ồ C ộ ệp Đ Tấ ã

ú ạ ẽ ủ ừ ữ ă ầ ủ

ế ỉ

Theo tác giả Lê Ng c Cầ ƣ “Sự nghiên cứu tuồng và chèo hầu

n ư c ỉ thu hẹp vào phạm vi sân khấu, mặt v n ọc ít ược c ú ý ến. Cách

l m n ư vậ có k u n ướng làm giảm bớt những giá tr thẩm mỹ của tuồng

và chèo, kéo nó xuống hàng một nghệ thuật diễn xuất ơn t uần tron ó vai

trò của kỹ thuật biểu diễn xâm chiếm ưu t ế ơn so với vai trò của nội dung

thực sự v n ọc của tác phẩm” [12, tr.5]. Mỗi loại hình nghệ thuậ ều có một

chất liệ ể diễ ạt. Chất liệu của hội h a là màu s c, chất liệu của âm

nhạ Đối v i tuồng, bên cạnh những chất liệ ặ ƣ ƣ

diễn xuất, hình thể, gi ng nói của diễn viên, không thể thiếu một nhân tố ơ

bản quan tr ầu là kịch bản tuồng mà hạt nhân của nó không gì khác

ngoài chất liệu ngôn từ. Lâu nay, trong một số công trình nghiên c u tuồng ít

ề cập ến phần kịch bả ă c tuồng về các vấ ề ƣ ặ ƣ

ngữ, nội dung, nghệ thuật kịch bản tuồng.

Tuồ Đ Tấ ỉnh cao của nghệ thuật Tuồng B Định. Phong

cách Tuồ Đ Tấn là một thể thống nhất từ ƣ ƣở ến cấu trúc kịch bản,

từ ă c Tuồ ến nghệ thuật biểu diễn, từ âm nhạ ế ũ ạo và

mỹ thuật sân khấ … Đ Tấ ã ữ é ƣ ú ủa Tuồng cung

2

ết h p v i những riêng biệt Tuồng hát bộ B Đị ể tạo thành

p ặ ƣ

K ế ạ ặ ƣ ủ ă

N T ộ ề ập ế ệ ậ T ồ

ƣ ộ ể ƣ ă Từ ộ ă ồ ộ

ạ ệ ậ ấ ổ ề ủ ộ ề ủ ƣ

ủ ấ S ồ ạ ƣ ề ă ở ồ ổ ế

ỏ ạ ấ ị ƣ ề ế ệ ả

í T ổ ệ ệ ậ ồ ầ ố

B ạ ập ủ ạ ệ ậ ƣ ẻ

ếp ậ ẻ í ƣở ạ ệ

ậ ệ ậ ồ ầ ề C ẽ ộ ữ

ơ ả ế ộ T ồ ầ ị ộ í

ƣ T ế ƣ ữ ế ệ ơ p ƣ

ép ế ố ầ ộ ã ấ

Ở B Đị ữ ă ầ ỗ ủ ị

p ƣơ ộ ũ ả

N ữ ă T ƣ Đạ Q N ơ ã í ệ ả ạ

ƣ ể ề ữ é ẹp ủ ộ ệ ậ ộ ã

ổ ủ ă N ặ Đã ều lần nghệ thuật

Tuồ Đ Tấ ƣ ƣ i thiệu ở ƣ ng h c tại Tỉ B Định,

ƣ ƣ p ổ biến sâu rộng nghệ thuật mà chỉ mang tính hình th c. Thế

ƣ ƣởng th ƣ c cái hay của loại hình này không nhiều. Thiết

ĩ T ồ Đào Tấ ƣ c phát triể ơ ơ ần phải có nhiều

ƣ i biết và hiểu về nó. Đ ề ặt ra một yêu cầu cấp thiế ƣ T ồng

Đ Tấ ến gần v i thế hệ trẻ ện pháp hữu hiệu nhấ ƣ ại

hình nghệ thuật này trở thành một trong những nội dung giáo dụ ĐNK

3

ƣ Đ ề ẽ giúp cho l p trẻ hôm nay nhậ ƣ c những

giá trị tinh thần vô cùng to l ƣ c kế ệu Tuồng của quê

ƣơ B Định. Từ chỗ hiể ƣ c các giá trị, các em biết trân tr ng, yêu

quý và có ý th c, trách nhiệm giữ gìn và bảo tồn di sản tinh thần to l

L ộ ƣ ủ ƣơ B Đị ể p p ầ ỏ é

ủ ệ ữ ố ị ố ủ ệ ậ ồ Đ Tấ

ệ ƣ ầ ả ề ữ ƣ Đ Tấ ử

ụ ở ồ ủ ừ ă ệ ĩ

p p ầ ữ ị ă Đ Tấ ã ể

ạ B Đị V ệ N

Từ ữ ú ấ ề Ngôn ngữ văn hoá

trong k ch bản tuồng Hộ sanh đàn của Đào Tấn ể ề ậ ă ạ

ĩ ủ ậ ă ủ ú ể

p ộ p ầ ỏ ố ị ử ệ ậ T ồ

N ả Đ Tấ ă T P ƣ

B Đị

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu

2.1. ch sử nghiên cứu tuồng Nôm Bình Đ nh

C ể ồ N ộ ạ ệ ậ ấ ổ ề

ủ ộ V ệ N B Đị ; ồ ạ ƣ

ề ề ị ả ồ N ế ở “ ấ ă ”

ã ố ấ ệ ủ ạ ấ ề ố

ặ ệ

T ƣ ữ ă ƣ C ạ T ộ ố ả ằ

ụ Đ Tấ ữ ả ệ ủ ả ĩ

ể ễ ã ạ ộ ệ ơ ả ề ồ ề Hý trườn

tù bút lục [19 7] Đ ữ ép ả ạ ƣ

4

ề T ồ Đ ữ ép ả ạ ƣ ề

T ồ T p ẩ ũ ò ề ấ ề ầ

é ề ộ p ẩ ũ ã ấp ƣ ệ ĩ

ồ ữ ậ ầ ế ƣở ể ễ ộ ệ

ậ Nă 1926 Nam p on tạp c í ( ố 65) T V N ễ

Đ P ụ ã ế ề ệ ậ ễ ƣ ủ V ệ N T

ế ũ ã ƣ ầ ộ ố ặ ế ộ ị ệ

ậ ồ ổ N ở Q ả N B Đị Đầ ập 40

ủ ế ỉ N ễ Đ P ụ Ƣ B T ú Dạ ị ũ ếp ụ

ậ ả ệ ữ ƣ ế ủ T ồ N ộ ố ở ể

ể ạ ể ấ ở Đông Lộ Địch (Le Cid) [ ạ 45 8]

Từ ă 1945 í ề ạ T ú T P ạ

P ú T ế ộ ộ ễ T ồ ạ ệ ủ

Q ả N ƣ 1945 ũ ã ể ề p ƣơ

ệ ậ ủ ộ ệ ậ C ầu ôi ( Vũ N

L ễ ƣ ầ ệ ) ét về p ƣơ ện lý luận và biên khảo, chú giải

kịch bản tuồng, chúng tôi cho rằng nhữ p ủa cụ Phạm Phú Tiết là

vô cùng to l n và sâu s c.

T ạ 1945 ế 1975 ở ả ề N - B ơ

ả ệ ậ ộ ố ả ã ầ ơ ế ậ

ấ ấ ả ộ ố ầ ế

ị ả ấ T ồ ị ả ồ N B Đị

( ủ ế ủ N ễ D Đ Tấ )

V ệ ập B T ồ ộ Bộ Vă

ế ố Mỹ ộ ủ ƣơ í ế ệ ệ ả ố

ộ ả ồ ố ổ ủ ề Cơ ập p ộ ố

ỳ ú ấ ể ƣ ụ P ạ P ú T ế Mị Q

5

N ễ L ồ Lã L N Cầ L Cƣ Vũ N L ễ …

C K T ƣở Đ ơ ƣ ừ

ă ậ ừ ă ƣ ầ ỉ ă ả

ồ N C ể ã ỗ ữ

ậ ề T ồ ạ ƣ: Tuồng cổ -

Nghiên cứu và hiệu ín v n bản (1973), Sơ k ảo l ch sử nghệ thuật Tuồng

(1978), Tuồng - Hát bội và bản sắc sân khấu truyền thống Việt Nam (1981),

Nghệ thuật biểu diễn Tuồng (1983), Nghệ thuật Tuồn cun n (1 8 ) Mấy

iều cơ bản trong biên d ch Tuồng (1990), Tổng tập V n ọc Việt Nam - Tập

15A (dành riêng cho kịch bản Tuồng - 1994), Tuồng Quảng Nam (1999), Từ

iển nghệ thuật Hát bội Việt Nam (2000)…S i của Ban nghiên c u

Tuồ ã ột dấu mộc quan tr ng trong diễn trình lịch sử nghiên c u

phê bình của bộ môn này. S ộng của cá ến việc

nghiên c u tuồng cổ B Định là vô cùng thiết th c.

T ếp ƣ ầ ề ă ả ồ B Đị ặ ệ

ơ ả ố ệ ộ ủ Đ Tấ ế p ể ủ ồ B

Đị ú ể ậ ữ p ủ ả Q Tấ

Q G Đƣ ở ả ừ ữ ă 1960 ủ ế ỉ ƣ ập

o Tấn v H t bội n n ( ấ ả ă 2007) ữ ĩ p

ả ộ ệ ố ế p ữ p ƣơ p p ền dã và phân tích

ạ ã ú ấ ƣ ố ệ ả ƣở

ạ ữ Đ Tấ ộ B Đị

Đ ề ị ử T ồ V ệ N B Đị ú

ế Vũ N L ễ ộ ã

ộ ệ ậ V ữ p ủ ừ ộ

ị ề Đ Tấ ữ ă 1980 ủ ế ỉ ƣ ập T ư mục o

Tấn ồ ộ Đ Tấ ( o Tấn - T ơ v Từ o Tấn - Tồn o Tấn qua