Ngoại bệnh lý - Tập 2 ppt

Bé y tÕ

vô khoa häc vμ ®μo t¹o

Ch¨m sãc søc kháe phô n÷

(Tμi liÖu ®μo t¹o Hé sinh trung häc)

M· sè: T.30 Z.1

Nhμ xuÊt b¶n Y häc

Hμ néi - 2006

1

§iÒu hμnh biªn so¹n

BS. NguyÔn Phiªn

BS. NguyÔn §×nh Loan

PGS. TS. NguyÔn §øc Vy

DS. §ç ThÞ Dung

TS. L−u H÷u Tù

ban biªn so¹n

BS. Nghiªm Xu©n §øc

BS. TrÇn NhËt HiÓn

BS. Hµ ThÞ Thanh HuyÒn

BS. NguyÔn Hoµng LÖ

ThS. NguyÔn BÝch L−u

PGS. TS. TrÇn ThÞ Ph−¬ng Mai

BS. Phã §øc NhuËn

CN. §oµn ThÞ NhuËn

ThS. D−¬ng ThÞ Mü Nh©n

CN. Vò Hång Ngäc

CN. §Æng ThÞ NghÜa

BS. Bïi S−¬ng

PGS. TS. Cao Ngäc Thµnh

ThS. Lª Thanh Tïng

TS. Huúnh ThÞ Thu Thuû

BS. Phan ThÞ Kim Thuû

Ban th− ký

DS. §ç ThÞ Dung

ThS. §ång Ngäc §øc

BS. Phan ThÞ Kim Thuû

Tham gia Tæ chøc b¶n th¶o

Th.S. PhÝ V¨n Th©m

© B¶n quyÒn thuéc Bé Y tÕ (Vô khoa häc vμ ®μo t¹o)

2

Lêi giíi thiÖu

Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 43/2000/N§-CP ngμy 30 th¸ng 8 n¨m 2000

cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt vμ h−íng dÉn triÓn khai LuËt Gi¸o dôc, Bé

Y tÕ ®· phª duyÖt ban hμnh c¸c ch−¬ng tr×nh khung cho gi¸o dôc trung häc

chuyªn nghiÖp nhãm ngμnh søc khoÎ. §Ó thèng nhÊt thùc hiÖn trong c¸c

tr−êng Trung häc y tÕ, Vô Khoa häc vμ §μo t¹o - Bé Y tÕ ®· biªn so¹n

Ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc Hé sinh vμ tæ chøc biªn so¹n bé s¸ch cho toμn bé

ch−¬ng tr×nh nμy. Tham gia biªn so¹n cã c¸c thÇy thuèc chuyªn khoa S¶n -

Phô, c¸c gi¸o viªn trung häc chuyªn nghiÖp vμ cao ®¼ng y tÕ cña nhiÒu

tr−êng. Bé s¸ch ®−îc Héi ®ång chuyªn m«n thÈm ®Þnh vμ ®−îc Bé Y tÕ ban

hμnh ®Ó lμm tμi liÖu d¹y - häc chÝnh thøc cña Ngμnh.

C¸c tr−êng ®μo t¹o Hé sinh trung häc sö dông tËp gi¸o tr×nh nμy kÕt

hîp víi gi¸o tr×nh do nhμ tr−êng biªn so¹n ®Ó lμm tμi liÖu gi¶ng d¹y vμ

h−íng dÉn häc sinh phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng vïng,

Cuèn s¸ch Ch¨m sãc søc khoÎ phô n÷ ®−îc biªn so¹n theo c¸c tiªu chÝ:

− B¸m s¸t môc tiªu, néi dung gi¸o dôc cña Ch−¬ng tr×nh khung vμ

Ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc Hé sinh do Bé Y tÕ ban hμnh.

− Nh÷ng néi dung chuyªn m«n ®−îc biªn so¹n c¨n cø vμo H−íng dÉn

chuÈn Quèc gia vÒ c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n cña Bé Y tÕ.

− CËp nhËt nh÷ng th«ng tin, kiÕn thøc míi vÒ lÜnh vùc Søc khoÎ sinh

s¶n ®Ó chän läc ®−a vμo gi¸o tr×nh m«n häc.

− §æi míi ph−¬ng ph¸p biªn so¹n, t¹o c¸c tiÒn ®Ò s− ph¹m ®Ó gi¸o

viªn, häc sinh c¸c tr−êng cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p d¹y - häc tÝch cùc.

Vô Khoa häc vμ §μo t¹o - Bé Y tÕ ch©n thμnh c¶m ¬n Quü d©n sè Liªn

hiÖp quèc, Dù ¸n VIE/01/P10 ®· hç trî trong qu¸ tr×nh biªn so¹n gi¸o tr×nh

m«n häc. C¸m ¬n c¸c chuyªn gia Quèc tÕ cña Quü d©n sè Liªn hiÖp quèc ®·

tham gia ®ãng gãp ý kiÕn víi c¸c t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh biªn so¹n gi¸o

tr×nh m«n häc nμy.

TËp gi¸o tr×nh m«n häc ch¾c ch¾n cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt, Vô Khoa

häc vμ §μo t¹o - Bé Y tÕ mong nhËn ®−îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c

®ång nghiÖp, c¸c thÇy, c« gi¸o vμ häc sinh c¸c tr−êng ®Ó tËp gi¸o tr×nh ngμy

cμng hoμn thiÖn.

Bé Y TÕ

Vô KHOA HäC Vμ §μO T¹O

3

4

Môc lôc

Lêi giíi thiÖu

Bμi 1. Gi¶i phÉu sinh lý bé phËn sinh dôc n÷ vμ khung chËu 7

Bμi 2. Ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n tuæi vÞ thμnh niªn 32

Bμi 3. Ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n ë ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh 45

Bμi 4. Gi¸o dôc søc kháe phô n÷ 54

Bμi 5. Rèi lo¹n kinh nguyÖt vμ ra m¸u ©m ®¹o bÊt th−êng 60

Bμi 6. C¸c dÞ tËt bÈm sinh cña ®−êng sinh dôc n÷ 70

Bμi 7. Sa sinh dôc 76

Bμi 8. NhiÔm khuÈn ®−êng sinh s¶n vμ c¸c bÖnh l©y truyÒn

qua ®−êng t×nh dôc 83

Bμi 9. C¸c khèi u sinh dôc 108

Bμi 10. Rß bμng quang - ©m ®¹o 127

Bμi 11. V« sinh 133

Bμi 12. Ph¸ thai b»ng ph−¬ng ph¸p hót thai ch©n kh«ng 140

§¸p ¸n m«n häc 159

5

Bμi 1

Gi¶i phÉu sinh lý bé phËn sinh dôc n÷

vμ khung chËu

Môc tiªu

1. KÓ tªn vμ chØ trªn tranh hoÆc m« h×nh ®Çy ®ñ c¸c thμnh phÇn

cña bé phËn sinh dôc n÷ vμ c¸c liªn quan cña nã.

2. Tr×nh bμy ®−îc cÊu tróc vμ chøc n¨ng cña tö cung.

3. Tr×nh bμy ®−îc ho¹t ®éng néi tiÕt cã chu kú cña buång trøng vμ

kinh nguyÖt.

4. KÓ tªn vμ sè ®o c¸c ®−êng kÝnh cña khung chËu n÷.

I. Gi¶i phÉu bé phËn sinh dôc n÷

1. ¢m hé

¢m hé gåm tÊt c¶ nh÷ng phÇn bªn ngoμi nh×n thÊy ®−îc tõ x−¬ng vÖ

(x−¬ng mu) ®Õn tÇng sinh m«n.

− Vïng mu (®åi vÖ n÷): lμ líp tæ chøc mì n»m trªn x−¬ng vÖ cã l«ng

bao phñ bªn ngoμi.

− ¢m vËt: t−¬ng ®−¬ng víi d−¬ng vËt ë nam giíi nh−ng kh«ng cã thÓ

xèp vμ kh«ng cã niÖu ®¹o n»m trong. ¢m vËt dμi kho¶ng 1-2 cm, ®−êng

kÝnh ngang kho¶ng 0,5 cm. ¢m vËt cã nhiÒu m¹ch m¸u, lμ c¬ quan t¹o c¶m

trong sinh dôc.

− Hai m«i lín: ë hai bªn ©m hé, nèi tiÕp víi ®åi vÖ n÷ ®Õn vïng tÇng

sinh m«n. Sau tuæi dËy th× còng cã l«ng bao phñ.

− Hai m«i nhá: lμ hai nÕp gÊp cña da ë trong 2 m«i lín, kh«ng cã l«ng

nh−ng cã nhiÒu tuyÕn vμ nhiÒu d©y thÇn kinh c¶m gi¸c.

− Lç niÖu ®¹o: n»m trong vïng tiÒn ®×nh (1 vïng h×nh tam gi¸c giíi

h¹n phÝa tr−íc lμ ©m vËt, hai bªn lμ hai m«i bÐ, phÝa sau lμ mÐp sau ©m

hé), n»m ë d−íi ©m vËt, hai bªn lç niÖu ®¹o cã tuyÕn SkÌne.

− Mμng trinh vμ lç ©m ®¹o: mμng trinh cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, cã

nhiÒu ®Çu d©y thÇn kinh c¶m gi¸c, kh«ng cã sîi c¬ tr¬n, che èng ©m ®¹o

bªn trong, chØ chõa mét lç nhá ë gi÷a ®Ó m¸u kinh nguyÖt ra ngoμi. Hai

bªn lç ©m ®¹o cã tuyÕn Bartholin, cã nhiÖm vô tiÕt dÞch gióp ©m ®¹o kh«ng

bÞ kh«.

7

¢m hé nhËn m¸u tõ ®éng m¹ch thÑn trong vμ m¸u trë vÒ qua tÜnh

m¹ch thÑn trong. §−êng b¹ch huyÕt dÉn ®Õn c¸c h¹ch vïng bÑn. ¢m hé cã

c¸c ®Çu d©y thÇn kinh thÑn trong.

Vïng mu

M«i lín

BÒ mÆt ngoµi

thÉm mµu cã l«ng

BÒ mÆt

trong nh½n

Bao ©m vËt

¢m vËt

NÕp h·m

©m vËt

M«i nhá

NÕp h·m

©m hé

H×nh 1: ¢m hé H×nh 2: ¢m vËt

2. ¢m ®¹o

− ¢m ®¹o lμ èng c¬ tr¬n nèi ©m hé ®Õn cæ tö cung, n»m gi÷a niÖu ®¹o

vμ bμng quang ë phÝa tr−íc, trùc trμng ë phÝa sau.

− ¢m ®¹o cã chiÒu dμi kh¸c nhau gi÷a c¸c thμnh: thμnh tr−íc 6,5 cm,

thμnh sau 9,5 cm, 2 thμnh bªn 7,5 cm.

− Vßm ©m ®¹o tiÕp cËn víi c¸c tói cïng, ë phÝa sau, vßm ©m ®¹o ng¨n

c¸ch víi trùc trμng qua cïng ®å sau vμ tói cïng Douglas lμ ®iÓm thÊp nhÊt

trong æ bông.

− ¢m ®¹o b×nh th−êng lμ mét èng dÑt, thμnh tr−íc vμ thμnh sau ¸p

vμo nhau. Khi ®Î, ©m ®¹o cã thÓ gi·n réng ®Ó thai nhi ®i qua ®−îc.

− Niªm m¹c ©m ®¹o th−êng cã nhiÒu nÕp nh¨n ngang, chÞu ¶nh

h−ëng cña c¸c néi tiÕt tè n÷, th−êng h¬i Èm do dÞch tiÕt tõ cæ tö cung vμ

buång tö cung ra.

Thμnh ©m ®¹o cã líp c¬ tr¬n víi thí c¬ däc ë n«ng vμ thí vßng ë s©u.

C¸c thí c¬ liªn tiÕp víi c¬ cæ tö cung.

M¹ch m¸u:

− §éng m¹ch: 1/3 trªn ©m ®¹o do nh¸nh cæ tö cung - ©m ®¹o cña ®éng

m¹ch tö cung, 1/3 gi÷a do ®éng m¹ch bμng quang d−íi vμ 1/3 d−íi do nh¸nh

cña ®éng m¹ch trùc trμng gi÷a vμ ®éng m¹ch thÑn trong.

8

− TÜnh m¹ch: cã rÊt nhiÒu, t¹o thμnh nh÷ng ®¸m rèi tÜnh m¹ch n»m ë

líp d−íi niªm m¹c vμ ®æ vÒ tÜnh m¹ch h¹ vÞ.

− B¹ch m¹ch: 1/3 trªn ®æ vÒ c¸c h¹ch b¹ch huyÕt quanh ®éng m¹ch

chËu, 1/3 gi÷a ®æ vÒ c¸c h¹ch b¹ch huyÕt quanh ®éng m¹ch h¹ vÞ, 1/3 d−íi

®æ vÒ c¸c h¹ch b¹ch huyÕt vïng bÑn.

ThÇn kinh: b×nh th−êng ©m ®¹o kh«ng cã ®Çu nh¸nh d©y thÇn kinh.

Tö cung

Bµng quang

Cïng ®å

sau ©m ®¹o

Cïng ®å tr−íc

©m ®¹o ¢m ®¹o

C¬ n©ng

hËu m«n ¢m ®¹o

C¬ bÞt trong

Hè ngåi

trùc trµng

Hoµnh niÖu

sinh dôc

Hµnh

Trô ©m vËt

ThiÕt ®å c¾t ®øng däc ©m ®¹o ThiÕt ®å c¾t ®øng ngang ©m®¹o

H×nh 3: ¢m ®¹o

3. TÇng sinh m«n

TÇng sinh m«n hay ®¸y chËu gåm tÊt c¶ c¸c phÇn mÒm, c©n, c¬, d©y

ch»ng bÞt lç d−íi khung chËu. TÇng sinh m«n cã d¹ng h×nh tr¸m, giíi h¹n ë

phÝa tr−íc lμ bê d−íi x−¬ng vÖ, hai bªn lμ hai ô ngåi, phÝa sau lμ ®Ønh

x−¬ng côt. §−êng nèi hai ô ngåi chia tÇng sinh m«n ra lμm hai phÇn: tÇng

sinh m«n tr−íc hay ®¸y chËu niÖu sinh dôc vμ tÇng sinh m«n sau hay ®¸y

chËu hËu m«n (gi÷a nam vμ n÷, tÇng sinh m«n tr−íc kh¸c nhau cßn tÇng

sinh m«n sau gièng nhau).

Nót thí trung t©m

tÇng sinh m«n

C¬ ngang n«ng

C¬ vßng

hËu m«n ngoµi C¬ ngåi-côt

C¬ n©ng

hËu m«n

Hoµnh niÖu

sinh dôc

C¬ hµnh-xèp

C¬ ngåi ngang

ô ngåi

Tam gi¸c

niÖu sinh-dôc

D©y ch»ng Tam gi¸c hËu m«n

cïng - ngåi

H×nh 4: TÇng sinh m«n

9

TÇng sinh m«n tr−íc ë n÷ lμ mét vïng ®−îc giíi h¹n bëi phÝa tr−íc lμ

mÐp sau ©m hé vμ phÝa sau lμ hËu m«n. §ã lμ mét khèi h×nh tam gi¸c ®Òu,

mçi c¹nh 4cm gåm da, tæ chøc mì vμ c¬. TÇng sinh m«n lÊp kÝn phÇn hë

gi÷a trùc trμng vμ ©m ®¹o, lμ trung t©m cña c¸c c¬ t¹o thμnh ®¸y chËu.

Tõ s©u ra n«ng, tÇng sinh m«n gåm cã 3 tÇng: tÇng s©u, tÇng gi÷a vμ

tÇng n«ng. Mçi tÇng gåm cã c¬ vμ ®−îc bao bäc bëi mét líp c©n riªng.

− TÇng s©u: gåm cã c¬ n©ng hËu m«n vμ c¬ ngåi côt, ®−îc bao bäc bëi

hai l¸ cña c©n tÇng sinh m«n s©u.

− TÇng gi÷a: gåm cã c¬ ngang s©u vμ c¬ th¾t niÖu ®¹o. C¶ hai c¬ nμy

®Òu n»m ë tÇng sinh m«n tr−íc vμ ®−îc bao bäc bëi hai l¸ cña c©n tÇng sinh

m«n gi÷a.

− TÇng n«ng: gåm 5 c¬ lμ: c¬ ngang n«ng, c¬ hμnh hang, c¬ ngåi hang,

c¬ khÝt ©m m«n vμ c¬ th¾t hËu m«n. C¬ th¾t hËu m«n n»m ë tÇng sinh m«n

sau, 4 c¬ cßn l¹i ®Òu n»m ë tÇng sinh m«n tr−íc vμ ®−îc phñ bëi c©n tÇng

sinh m«n n«ng.

C¸c c¬ n©ng hËu m«n, c¬ ngang s©u, c¬ ngang n«ng, c¬ hμnh hang, c¬

khÝt ©m m«n, c¬ th¾t hËu m«n vμ c¬ th¾t niÖu ®¹o ®Òu b¸m vμo nót thí

trung t©m ®¸y chËu. §ã lμ mét nót c¬ vμ sîi n»m gi÷a èng hËu m«n vμ c¸c

c¬ cña tÇng sinh m«n tr−íc.

TÇng sinh m«n cã nhiÖm vô n©ng ®ì c¸c c¬ quan trong tiÓu khung

(bμng quang, tö cung, ©m ®¹o, trùc trμng). Khi sinh ®Î, tÇng sinh m«n ph¶i

gi·n máng vμ më ra ®Ó ng«i thai vμ c¸c phÇn cña thai tho¸t ra ngoμi. Trong

giai ®o¹n sæ thai, nÕu tÇng sinh m«n kh«ng gi·n tèt cã thÓ bÞ r¸ch vμ cã thÓ

tæn th−¬ng ®Õn nót thí trung t©m ®¸y chËu. Tr−êng hîp tÇng sinh m«n bÞ

nh·o do ®Î nhiÒu lÇn hoÆc do r¸ch mμ kh«ng ®−îc kh©u phôc håi sÏ dÔ bÞ

sa sinh dôc vÒ sau.

4. Tö cung

Tö cung lμ c¬ quan t¹o thμnh bëi c¸c líp c¬ tr¬n dμy. §©y lμ n¬i lμm tæ

vμ ph¸t triÓn cña trøng ®· thô tinh cho tíi khi thai tr−ëng thμnh. Khèi

l−îng tö cung thay ®æi tuú theo giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ng−êi phô n÷, theo

chu kú kinh nguyÖt vμ t×nh tr¹ng thai nghÐn.

10

4.1. H×nh thÓ vμ cÊu tróc

PhÇn trªn

©m ®¹o

PhÇn trong

©m ®¹o

¢m ®¹o

Bµng quang

5 cm

Th©n TC

2,5 cm Cæ TC

§¸y

Lç trong

Lç ngoµi

H×nh 5: Tö cung

Tö cung cã d¹ng h×nh nãn côt, ®¸y réng ë trªn, ®−îc chia lμm 3 phÇn:

4.1.1. Th©n tö cung

Th©n tö cung cã d¹ng h×nh thang, phÇn réng ë trªn gäi lμ ®¸y tö cung,

hai gãc bªn lμ chç èng dÉn trøng th«ng víi buång tö cung, lμ n¬i b¸m cña hai

d©y ch»ng trßn vμ d©y ch»ng Tö cung - Buång trøng, gäi lμ sõng tö cung.

Th©n tö cung cã chiÒu dμi kho¶ng 4 cm, chiÒu réng kho¶ng 4-5 cm,

träng l−îng kho¶ng 50 gam (ë nh÷ng ng−êi ®Î nhiÒu, kÝch th−íc tö cung cã

thÓ lín h¬n mét chót).

CÊu tróc th©n tö cung gåm 3 phÇn:

− Phñ ngoμi tö cung lμ phóc m¹c (thanh m¹c).

+ Tõ mÆt trªn cña bμng quang, phóc m¹c l¸ch xuèng gi÷a bμng

quang vμ tö cung t¹o thμnh tói cïng bμng quang - tö cung råi lËt lªn che

phñ mÆt tr−íc, ®¸y vμ mÆt sau tö cung. Sau ®ã phóc m¹c l¸ch xuèng gi÷a

tö cung vμ trùc trμng (s©u ®Õn tËn1/3 trªn cña thμnh sau ©m ®¹o) t¹o

thμnh tói cïng tö cung - trùc trμng (tói cïng Douglas). Phóc m¹c ë mÆt

tr−íc vμ sau nhËp l¹i ë hai bªn vμ kÐo dμi ra ®Õn v¸ch chËu t¹o thμnh d©y

ch»ng réng.

+ ë d−íi do phóc m¹c kh«ng phñ hÕt nªn cßn ®Ó hë mét phÇn eo vμ cæ

tö cung, dμi kho¶ng 1,5 cm ë phÝa trªn chç b¸m cña ©m ®¹o vμo cæ tö cung.

− C¬ tö cung gåm 3 líp:

+ Líp ngoμi gåm nh÷ng sîi c¬ däc.

11

+ Líp gi÷a dμy nhÊt, gåm nh÷ng sîi c¬ ®an chÐo bao quanh c¸c m¹ch

m¸u. Sau khi ®Î, c¸c sîi c¬ nμy co rót l¹i, chÌn Ðp vμo c¸c m¹ch m¸u lμm

cho m¸u tù cÇm.

+ Líp trong lμ c¬ vßng. C¸c líp c¬ ë th©n tö cung t¹o thμnh mét hÖ

thèng cã tÝnh chÊt võa gi·n võa co.

− Trong cïng lμ niªm m¹c tö cung. §ã lμ líp biÓu m« tuyÕn gåm 2

líp: líp ®¸y máng, Ýt thay ®æi theo chu kú kinh nguyÖt, líp n«ng thay ®æi

theo chu kú kinh nguyÖt vμ bong ra khi hμnh kinh. Niªm m¹c tö cung lμ

biÓu m« trô, chØ cã mét líp tÕ bμo.

4.1.2. Eo tö cung

Eo tö cung lμ n¬i th¾t nhá l¹i, tiÕp gi¸p gi÷a th©n tö cung vμ cæ tö

cung, dμi kho¶ng 0,5 cm. Vμo th¸ng cuèi cña thêi kú thai nghÐn vμ khi

chuyÓn d¹, eo tö cung sÏ gi·n ra vμ trë thμnh ®o¹n d−íi tö cung.

Eo tö cung chØ cã hai líp c¬: c¬ däc vμ c¬ vßng, kh«ng cã c¬ chÐo. V×

vËy, khi vì tö cung th−êng vì ë ®o¹n d−íi tö cung.

4.1.3. Cæ tö cung

− Cæ tö cung b×nh th−êng dμi kho¶ng 2 - 3 cm, réng kho¶ng 2 cm. Lóc

ch−a ®Î cæ tö cung trßn ®Òu, mËt ®é ch¾c, lç ngoμi cña cæ tö cung trßn. Khi

ng−êi phô n÷ ®· ®Î, cæ tö cung dÑp l¹i, mËt ®é mÒm h¬n, lç ngoμi cæ tö

cung réng ra vμ kh«ng trßn nh− lóc ch−a ®Î. Cμng ®Î nhiÒu, lç cæ tö cung

cμng réng ra theo chiÒu ngang.

− Niªm m¹c èng cæ tö cung lμ nh÷ng tuyÕn tiÕt ra chÊt nhÇy, cßn mÆt

ngoμi cæ tö cung ®−îc bao phñ bëi líp tÕ bμo l¸t, kh«ng chÕ tiÕt.

4.2. M¹ch m¸u vμ thÇn kinh

4.2.1. §éng m¹ch

§éng m¹ch tö cung lμ mét nh¸nh cña ®éng m¹ch h¹ vÞ, ë vïng eo tö

cung th× b¾t chÐo niÖu qu¶n, cho c¸c nh¸nh cÊp m¸u:

− Nh¸nh niÖu qu¶n.

− Nh¸nh bμng quang - ©m ®¹o.

− Nh¸nh cæ tö cung - ©m ®¹o cã 5 - 6 nh¸nh nhá, mçi nh¸nh nhá chia

ra lμm 2 ngμnh cho mÆt tr−íc vμ sau ©m ®¹o, cæ tö cung.

− C¸c nh¸nh tö cung: ®i vμo ®¸y tö cung, ph¸t triÓn nhiÒu khi cã thai

®Ó cÊp m¸u nu«i d−ìng thai.

§éng m¹ch tr¸i vμ ph¶i Ýt tiÕp nèi nhau nªn cã ®−êng v« m¹ch ë däc

gi÷a th©n tö cung vμ cæ tö cung. Trªn l©m sμng, khi lμm thñ thuËt cÇn kÑp

cæ tö cung (th−êng kÑp ë ®iÓm 12 giê hoÆc 6 giê).

12

− C¸c nh¸nh cÊp m¸u nu«i d−ìng èng dÉn trøng vμ buång trøng tiÕp

nèi víi c¸c nh¸nh cña ®éng m¹ch buång trøng.

4.2.2. TÜnh m¹ch

TÜnh m¹ch líp n«ng ch¹y cïng theo ®éng m¹ch tö cung, cïng víi ®éng

m¹ch b¾t chÐo ë mÆt tr−íc niÖu qu¶n. TÜnh m¹ch líp s©u ®i sau niÖu qu¶n.

C¶ hai tÜnh m¹ch ®æ vμo tÜnh m¹ch h¹ vÞ.

4.2.3. B¹ch m¹ch

B¹ch m¹ch t¹o thμnh mét hÖ thèng chi chÝt ë nÒn d©y ch»ng réng phÝa

trong chç b¾t chÐo cña ®éng m¹ch tö cung vμ niÖu qu¶n, ®æ vμo nhãm h¹ch

c¹nh ®éng m¹ch chñ bông vμ nhãm h¹ch ®éng m¹ch h¹ vÞ.

4.2.4. ThÇn kinh

Cã rÊt nhiÒu nh¸nh t¸ch ra tõ ®¸m rèi h¹ vÞ, ch¹y theo d©y ch»ng tö

cung - cïng ®Õn eo tö cung.

4.3. VÞ trÝ vμ liªn quan

− Tö cung n»m trong tiÓu khung, d−íi phóc m¹c, gi÷a bμng quang ë

phÝa tr−íc vμ trùc trμng ë phÝa sau.

− Th©n tö cung th−êng gËp tr−íc so víi trôc cña cæ tö cung gãc kho¶ng 1000

-

1200

, t¹o víi trôc ©m ®¹o gãc kho¶ng 900

.

− Liªn quan cña tö cung cã thÓ chia lμm 2 phÇn:

+ PhÇn ë trªn ©m ®¹o: qua phóc m¹c liªn quan phÝa tr−íc víi bμng

quang, phÝa sau víi trùc trμng, phÝa trªn víi quai ruét non.

+ PhÇn ë trong ©m ®¹o: gåm cã ®o¹n d−íi cña cæ tö cung. ¢m ®¹o b¸m

vμo cæ tö cung theo mét ®−êng vßng vμ t¹o ra c¸c cïng ®å tr−íc, sau vμ hai

bªn. V× ®−êng b¸m cña thμnh ©m ®¹o vμo cæ tö cung chÕch tõ 1/3 d−íi ë

phÝa tr−íc cæ tö cung ®Õn 2/3 trªn ë phÝa sau cæ tö cung, nªn cïng ®å sau

s©u h¬n cïng ®å tr−íc. Cïng ®å sau cña ©m ®¹o liªn quan ®Õn tói cïng

Douglas. Khi trong æ bông cã dÞch hoÆc cã m¸u (chöa ngoμi tö cung vì)

th¨m kh¸m thÊy cïng ®å sau phång lªn vμ ®au.

13

15

14

13

12

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

1- TÜnh m¹ch chËu h«ng tr¸i. 2- X−¬ng cïng. 3- Trùc trµng. 4- Tói cïng tö cung trùc trµng.

5- ¢m ®¹o. 6- NiÖu ®¹o. 7- M«i bÐ. 8- M«i lín. 9- X−¬ng mu. 10- Bµng quang.

11- Phóc m¹c. 12- Tö cung. 13- Buång trøng. 14- èng dÉn trøng. 15 - §éng m¹ch chËu

H×nh 6: ThiÕt ®å c¾t ®øng däc qua chËu h«ng

4.4. C¸c ph−¬ng tiÖn gi÷ tö cung t¹i chç

Tö cung ®−îc gi÷ ch¾c ch¾n trong tiÓu khung lμ nhê c¸c tæ chøc b¸m

ch¾c tõ tö cung ®Õn c¸c bé phËn xung quanh vμ c¸c d©y ch»ng.

C¸c c¬ n©ng hËu m«n, nót thí trung t©m ®¸y chËu gi÷ ch¾c ©m ®¹o t¹i

chç, mμ ©m ®¹o l¹i b¸m ch¾c vμo cæ tö cung nªn t¹o thμnh mét khèi ©m

®¹o - tö cung ch¾c ch¾n. §é nghiªng cña tö cung so víi ©m ®¹o lμ 900

gióp

tö cung kh«ng bÞ tôt ra khi ®øng.

C¸c d©y ch»ng gi÷ tö cung:

− D©y ch»ng réng: lμ nÕp phóc m¹c trïm lªn ë hai mÆt tr−íc vμ sau

vμ kÐo dμi ra tËn thμnh bªn cña v¸ch chËu.

− D©y ch»ng trßn: lμ mét d©y ch»ng nöa sîi, nöa c¬ ®i tõ phÇn tr−íc

cña sõng tö cung tíi lç s©u cña èng bÑn, råi tíi lç n«ng cña èng bÑn. T¹i

®©y nã t¹o thμnh c¸c sîi ch¹y vμo tæ chøc liªn kÕt cña m«i lín vμ vïng mu

(®åi vÖ n÷).

− D©y ch»ng tö cung - cïng lμ mét d©y ch»ng ch¾c nhÊt gåm c¸c sîi

liªn kÕt vμ c¸c sîi c¬ tr¬n ®Ýnh phÇn d−íi tö cung vμo x−¬ng cïng.

14

1

2

3

4

5 6

1- Tua èng dÉn trøng. 4- D©y ch»ng réng.

2- D©y ch»ng èng dÉn trøng. 5- D©y ch»ng tö cung buång trøng.

3- M¹c treo èng dÉn trøng. 6- èng dÉn trøng

H×nh 7: D©y ch»ng

5. Buång trøng

Buång trøng lμ c¬ quan võa néi tiÕt (tiÕt ra estrogen tõ tuæi vÞ thμnh

niªn ®Õn tuæi m·n kinh), võa ngo¹i tiÕt (phãng no·n).

5.1. H×nh thÓ vμ vÞ trÝ

Buång trøng cã h×nh h¹t, dÑt, cã hai mÆt trong vμ ngoμi, hai ®Çu trªn

vμ d−íi, n»m ¸p vμo thμnh bªn cña chËu h«ng, phÝa sau d©y ch»ng réng,

chÕch vμo trong vμ ra tr−íc. Buång trøng cã kÝch th−íc kho¶ng 3,5 cm x 2

cm x 1 cm. Tr−íc tuæi vÞ thμnh niªn, buång trøng nh½n ®Òu. Tõ tuæi vÞ

thμnh niªn, buång trøng kh«ng nh½n n÷a v× hμng th¸ng cã nang De Graaf

vì ra, gi¶i phãng no·n råi t¹o thμnh sÑo. Sau tuæi m·n kinh, buång trøng

trë l¹i nh½n bãng.

1

2

3

4

5

6

7

8

1- D©y treo èng dÉn trøng. 5- D©y ch»ng èng dÉn trøng buång trøng.

2- D©y ch»ng th¾t l−ng buång trøng. 6- D©y ch»ng tö cung buång trøng.

3- M¹c treo èng dÉn trøng. 7- D©y ch»ng réng

4- M¹c treo buång trøng. . 8- D©y ch»ng trßn

H×nh 8: Buång trøng vµ èng dÉn trøng

15

5.2. Liªn quan

MÆt ngoμi buång trøng liªn quan víi thμnh bªn tiÓu khung. ë ®ã

buång trøng n»m trong hè buång trøng. Hè buång trøng n»m gi÷a c¸c

nh¸nh cña ®éng m¹ch chËu. Trªn thùc tÕ, khi ng−êi phô n÷ ®· sinh ®Î,

buång trøng kh«ng cßn n»m trong hè buång trøng mμ sa xuèng d−íi, cã khi

xuèng h¼n sau tói cïng Douglas. §¸y hè cã d©y thÇn kinh bÞt ch¹y qua,

nªn cã thÓ bÞ ®au khi viªm buång trøng.

MÆt trong buång trøng liªn quan víi èng dÉn trøng vμ c¸c quai ruét.

ë bªn ph¶i cßn liªn quan víi manh trμng vμ ruét thõa, bªn tr¸i liªn quan

víi ®¹i trμng sigma. NhiÔm khuÈn ë buång trøng cã thÓ lan tíi èng dÉn

trøng vμ ruét thõa.

5.3. M¹ch m¸u, thÇn kinh

5.3.1. §éng m¹ch cã 2 nguån:

− §éng m¹ch buång trøng t¸ch ra tõ ®éng m¹ch chñ ë ngay d−íi ®éng

m¹ch thËn, cho 3 nh¸nh: nh¸nh èng dÉn trøng, nh¸nh buång trøng vμ

nh¸nh nèi. Nh¸nh nèi tiÕp nèi víi nh¸nh nèi buång trøng cña ®éng m¹ch

tö cung, t¹o nªn mét cung nèi d−íi buång trøng. Nhê vËy, khi c¾t tö cung

hoÆc èng dÉn trøng, Ýt khi x¶y ra rèi lo¹n dinh d−ìng vμ chøc n¨ng néi tiÕt

cña buång trøng.

− §éng m¹ch tö cung t¸ch ra hai nh¸nh: nh¸nh buång trøng vμ

nh¸nh nèi ®Ó nèi tiÕp víi ®éng m¹ch buång trøng.

5.3.2. TÜnh m¹ch

Ch¹y kÌm theo ®éng m¹ch ®æ vμo tÜnh m¹ch buång trøng. TÜnh m¹ch

buång trøng ph¶i ®æ vμo tÜnh m¹ch chñ d−íi, cßn tÜnh m¹ch buång trøng

tr¸i ®æ vμo tÜnh m¹ch thËn tr¸i.

5.3.3. B¹ch m¹ch

Ch¹y theo ®éng m¹ch buång trøng vÒ c¸c h¹ch c¹nh bªn ®éng m¹ch chñ.

5.3.4. ThÇn kinh

Gåm nh÷ng nh¸nh cña ®¸m rèi liªn m¹c treo vμ ®¸m rèi thËn.

5.4. C¸c ph−¬ng tiÖn gi÷ buång trøng

− M¹c treo buång trøng lμ nÕp phóc m¹c nèi buång trøng vμo mÆt

sau cña d©y ch»ng réng. Phóc m¹c dÝnh vμo buång trøng theo mét ®−êng

ch¹y däc ë bê tr−íc gäi lμ ®−êng Farre, nªn cã kho¶ng 1/3 buång trøng

kh«ng cã phóc m¹c phñ lªn. Nhê ®ã no·n r¬i th¼ng vμo æ bông vμ ®−îc èng

dÉn trøng høng lÊy dÉn vμo tö cung.

16