ngoại bệnh lý tập 2

1

Bé y tÕ

Ngo¹i bÖnh lý

TËp 2

M∙ sè: §.01.Z.10

Chñ biªn: PGS.TS. Ph¹m v¨n l×nh

Nhµ xuÊt b¶n y häc

Hµ Néi - 2008

2

ChØ ®¹o biªn so¹n:

Vô Khoa häc & §µo t¹o, Bé Y tÕ

Chñ biªn:

PGS.TS. Ph¹m V¨n L×nh

Nh÷ng ng−êi biªn so¹n:

1. PGS.TS. Ph¹m V¨n L×nh

2. PGS.TS. Bïi §øc Phó

3. TS. NguyÔn V¨n L−îng

4. PGS.TS. Lª §×nh Kh¸nh

5. ThS. NguyÔn Khoa Hïng

6. ThS.BS GVC Hµ Quang Dòng

7. ThS. BS GVC Bïi Huy Th¸i

8. ThS. BS GVC L− Thíi

9. ThS. BS Ph¹m V¨n Miªn

10. ThS. BS. Lª Nghi Thµnh Nh©n

11. ThS. BS. Lª Quang Thøu

12. ThS.BS. TrÇn Thóc Khang

HiÖu ®Ýnh :

1. TS. NguyÔn V¨n L−îng

2. TS. Ph¹m Anh Vò

3. ThS.BS. NguyÔn Khoa Hïng

4. KTV. Ng« ThÞ Vui

Tham gia tæ chøc b¶n th¶o:

C¸c thµnh viªn th−êng trùc Héi ®ång khoa häc §µo t¹o Tr−êng §¹i häc Y khoa HuÕ

© B¶n quyÒn thuéc Bé Y tÕ (Vô Khoa häc vµ §µo t¹o)

3

LêI GIíI THIÖU

Bé Y tÕ

4

Lêi nãi ®Çu

.

PGS. TS. PHAN QUAN CHÝ HIÕU

5

6

7

Môc lôc

Sái tiÕt niÖu 9

NhiÔm khuÈn tiÕt niÖu 28

ChÊn th−¬ng thËn 39

ChÊn th−¬ng niÖu ®¹o 51

U x¬ tiÒn liÖt tuyÕn 63

Ung th− thËn 79

Ung th− bµng quang 92

ChÊn th−¬ng ngùc kÝn vµ vÕt th−¬ng ngùc hë 106

ChÊn th−¬ng m¹ch m¸u ngo¹i biªn 118

T¾c ®éng m¹ch cÊp tÝnh ë chi 130

U trung thÊt vµ u phæi 140

Viªm mµng tim co th¾t 154

Ph×nh ®éng m¹ch vµ th«ng ®éng tÜnh m¹ch ngo¹i biªn 162

X¬ v÷a ®éng m¹ch 171

G·y x−¬ng hë 186

Viªm x−¬ng - lao x−¬ng 200

TrËt khíp 208

U x−¬ng 222

G·y th©n x−¬ng c¸nh tay 235

G·y trªn låi cÇu x−¬ng c¸nh tay 243

G·y hai x−¬ng c¼ng tay 254

G·y cæ x−¬ng ®ïi 268

G·y th©n x−¬ng ®ïi 279

G·y x−¬ng c¼ng ch©n 290

Báng 300

ChÊn th−¬ng sä n·o kÝn 314

VÕt th−¬ng sä n·o hë 325

ChÊn th−¬ng cét sèng 332

U n·o 341

9

Bµi 1

SáI HÖ TIÕT NIÖU

Môc tiªu

1. Tr×nh bµy ®−îc c¸c triÖu chøng l©m sµng cña sái tiÕt niÖu

2. KÓ tªn ®−îc c¸c xÐt nghiÖm h×nh ¶nh cÇn lµm ®Ó chÈn ®o¸n sái tiÕt niÖu.

3. Tr×nh bµy ®−îc c¸c biÕn chøng cña sái thËn-sái niÖu qu¶n

4. Nªu ®−îc c¸c chØ ®Þnh ®iÒu trÞ cña sái hÖ tiÕt niÖu

5. KÓ ®−îc c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ngo¹i khoa vÒ sái hÖ tiÕt niÖu vµ tr×nh bµy

®−îc chØ ®Þnh cña c¸c ph−¬ng ph¸p ®ã

1. §¹i c−¬ng

Sái hÖ tiÕt niÖu bao gåm sái thËn, sái niÖu qu¶n, sái bµng quang vµ niÖu

®¹o, sái thËn, niÖu qu¶n vµ bµng quang hay gÆp h¬n:

− Sái thËn lµ mét bÖnh phæ biÕn trªn thÕ giíi. ViÖt Nam n»m trong “vµnh

®ai” m¾c sái thËn kh¸ cao. Theo Nordin bÖnh nh©n bÞ sái thËn chiÕm 2-

3% tæng sè bÖnh nh©n nhËp viÖn, nh−ng ë c¸c n−íc thuéc vïng “vµnh

®ai” sái th× tÇn sè ng−êi m¾c bÖnh cµng cao h¬n: NhËt B¶n, Trung Quèc,

ViÖt Nam, Indonesia, Ên §é... TÇn sè bÞ sái ë nam gÊp hai lÇn ë n÷. Tuæi

m¾c bÖnh hay gÆp lµ tõ 30-50 tuæi.

Nh÷ng ng−êi lµm viÖc tÜnh t¹i, trong c¸c hÇm má hay chç nãng bøc dÔ

m¾c bÖnh sái. ChÕ ®é ¨n, n−íc uèng nhiÒu calci, phosphat, oxalat...®−îc cho lµ

nh÷ng nguyªn nh©n thuËn lîi g©y sái thËn.

KhÝ hËu nãng, kh«, h¹n chÕ khèi l−îng n−íc tiÓu bµi tiÕt còng dÔ g©y

m¾c bÖnh sái. Sau cïng yÕu tè di truyÒn ®−îc nªu lªn trong mét sè bÖnh nh−

bÖnh sái Cystine, sái calci trong bÖnh toan èng thËn.

− Sái niÖu qu¶n phÇn lín lµ do sái thËn r¬i xuèng (80% c¸c tr−êng hîp). Sù

di chuyÓn cña sái thËn xuèng niÖu qu¶n cã 80% xuèng bµng quang ra

ngoµi (theo A. Jaclin: sái cã ®−êng kÝnh < 6mm th× 80% ®−îc th¶i ra

ngoµi trong vßng 3 th¸ng). Sè cßn l¹i n»m l¹i c¸c chç hÑp sinh lý (niÖu

qu¶n s¸t bµng quang, niÖu qu¶n b¾t chÐo ®éng m¹ch chËu) vµ nhanh

chãng dÉn ®Õn biÕn chøng cho thËn.

10

− Sái bµng quang: ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña sái hÖ tiÕt niÖu cßn cã

nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, th−êng x¶y ra ë nam giíi vµ liªn quan ®Õn sù ø

®äng cña n−íc tiÓu do ch−íng ng¹i ë cæ bµng quang hay niÖu ®¹o.

ViÖc chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ sái bµng quang ®¬n gi¶n h¬n so víi sái ë phÇn

trªn cña hÖ tiÕt niÖu.

2. Lý thuyÕt vÒ h×nh thµnh sái

2.1. Sái thËn

Thµnh phÇn cÊu t¹o sái rÊt kh¸c nhau vµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh sái còng

rÊt phøc t¹p. HiÖn nay ch−a cã mét lý thuyÕt tæng qu¸t vÒ h×nh thµnh sái.

Cã 2 h−íng nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy:

− Sái ®−îc h×nh thµnh trong nhu m« thËn: Randall (1937) vµ Carr (1954).

− Sái ®−îc h×nh thµnh trong lßng hÖ tiÕt niÖu: ®©y lµ lý thuyÕt ®−îc c«ng

nhËn réng r·i nhÊt. Sù h×nh thµnh sái ph¶i tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n:

h×nh thµnh nh©n sái, kÕt tô c¸c nh©n sái, cè ®Þnh sái ë mét vÞ trÝ nhÊt

®Þnh vµ tõ ®ã sái to dÇn lªn.

Lý thuyÕt vÒ h×nh thµnh sái ®−îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c lo¹i sái, ®Æc biÖt

®èi víi sái calci lµ lo¹i hay gÆp nhÊt.

2.1.1. Sái calci

D−íi d¹ng oxalat calci hoÆc phosphat calci. C¸c hoµn c¶nh bÖnh lý cña

sái calci th−êng gÆp lµ:

− T¨ng calci niÖu

− Rèi lo¹n chuyÓn hãa

− T¨ng oxalat niÖu

2.1.2. Sái kÕt hîp víi nhiÔm khuÈn

Thµnh phÇn bao gåm phosphat, amoniac vµ magnesi. Trªn thùc tÕ th−êng

kÕt hîp víi carbonat apatit, d−íi d¹ng sái san h« hai bªn thËn dÉn ®Õn suy thËn,

hay gÆp ë n÷. C¸c vi khuÈn ProtÐus, Pseudomonas, Klebsiella, Staphylococcus...

t¸c ®éng lªn urª niÖu lµm cho n−íc tiÓu biÕn thµnh kiÒm (pH > 7) vµ lµm t¨ng

c¸c thµnh phÇn bicarbonat vµ ion amonium g©y ra lo¹i sái nµy.

2.1.3. Sái acid uric

Acid uric ®−îc läc qua cÇu thËn råi t¸i hÊp thu ë èng l−în xa víi l−îng

kho¶ng 400mg/24 giê. ë pH = 5, n−íc tiÓu b¶o hßa víi 60mg acid uric, ë pH = 6

n−íc tiÓu b¶o hßa víi 220mg acid uric. Nh− vËy ë pH thÊp cña n−íc tiÓu sái

acid uric dÔ h×nh thµnh.

11

2.2. Sái niÖu qu¶n

Nh− trªn ®· nãi sái niÖu qu¶n 80% lµ do r¬i tõ thËn xuèng. Mét sè sái

niÖu qu¶n sinh ra t¹i chç do dÞ d¹ng niÖu qu¶n nh−: niÖu qu¶n ph×nh to, niÖu

qu¶n t¸ch ®«i, niÖu qu¶n sau tÜnh m¹ch chñ... §ã lµ c¸c yÕu tè lµm dÔ cho sù ø

®äng n−íc tiÓu dÉn ®Õn sù l¾ng ®äng c¸c tinh thÓ ®Ó kÕt tô thµnh sái.

2.3. Sái bµng quang: cã 2 lo¹i:

2.3.1. Sái cã tÝnh chÊt ®Þa ph−¬ng

GÆp ë c¸c trÎ em nam ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Nguyªn nh©n lµ do

thøc ¨n thiÕu chÊt ®¹m vµ t×nh tr¹ng mÊt n−íc (dÐhydratation) kÐo dµi.

Thµnh phÇn chñ yÕu cña sái lµ urat anmonium, oxalat calci.

2.3.2. Sái thø ph¸t

Hay gÆp nhÊt, do ø ®äng vµ nhiÔm khuÈn. Sù ø ®äng m¹n tÝnh n−íc tiÓu

trong bµng quang hay gÆp ë nam giíi trong bÖnh u x¬ tiÒn liÖt tuyÕn, x¬ hÑp cæ

bµng quang, hÑp niÖu ®¹o... NhiÔm khuÈn ë bµng quang do ®Æt èng th«ng tiÓu

l©u ngµy, do trøng s¸n m¸ng (bilharziose), do u bµng quang... còng lµ nguyªn

nh©n g©y sái bµng quang.

Sái bµng quang do sái trªn thËn vµ niÖu qu¶n r¬i xuèng chØ khi cã bÊt

th−êng t¹i cæ bµng quang : x¬ hÑp cæ bµng quang, u bµng quang n»m t¹i cæ

bµng quang, bµng quang thÇn kinh...

3. Gi¶i phÉu bÖnh lý

3.1. Thµnh phÇn hãa häc cña sái

Sái calci (Oxalate vµ phosphate) chiÕm tû lÖ cao nhÊt (80%) tiÕp ®Õn lµ

phospho anmoniaco magnesi (15%), acid uric (2-3%) vµ cystin (1%).

− Sái oxalat calci cã mµu n©u, nhiÒu gai, rÊt r¾n, c¶n quang, gÆp c¶ 2 giíi

nh−ng sái phospho-anmoniac magnesi hay gÆp ë n÷ giíi.

− Sái acid uric cã mµu hung, r¾n, kh«ng c¶n quang, gÆp ë ch©u ¢u nhiÒu

h¬n ch©u ¸.

− Sái Cystin cã mµu n©u nh¹t, r¾n, Ýt c¶n quang, xuÊt hiÖn ë bÖnh nh©n trÎ.

Thùc tÕ c¸c thµnh phÇn nµy th−êng phèi hîp víi nhau ®Ó t¹o thµnh sái

hçn hîp.

3.2. H×nh th¸i vµ vÞ trÝ sái

3.2.1. Sái thËn

− Sái ®µi thËn h×nh trßn hay nhiÒu c¹nh nh−ng bê ®Òu. Sè l−îng tõ mét

®Õn hµng chôc, cã khi hµng tr¨m viªn.

12

− Sái bÓ thËn h×nh tam gi¸c, n»m trong xoang (sinus) hay ngoµi xoang thËn.

− Sái san h« cã h×nh d¹ng nh− cµnh san h« víi th©n lµ ë bÓ thËn vµ c¸c

nh¸nh n»m lan ra cæ ®µi thËn vµ ngän ë c¸c ®µi thËn.

3.2.2. Sái niÖu qu¶n

− Th−êng cã h×nh bÇu dôc hoÆc h×nh trô, bê nh½n hay xï x× nh− qu¶ d©u,

®−êng kÝnh thay ®æi tõ vµi mm ®Õn trªn 1cm.

− Sè l−îng th−êng lµ 1 viªn, cã khi 2 viªn. NÕu nhiÒu viªn xÕp kÕ tiÕp nhau

th× t¹o thµnh “chuçi sái niÖu qu¶n”. Sái niÖu qu¶n 2 hai bªn rÊt nguy

hiÓm, dÔ dµng dÉn tíi v« niÖu (anurie)

− VÞ trÝ: 70-75% tr−êng hîp sái niÖu qu¶n n»m ë 1/3 d−íi, 25-30% gÆp ë 1/3

trªn vµ 1/3 gi÷a niÖu qu¶n.

3.2.3. Sái bµng quang

− Sái bµng quang cã kÝch th−íc kh¸c nhau, b»ng h¹t ng« hay qu¶ trøng vÞt,

h×nh trßn hay bÇu dôc, bê ®Òu, th−êng lµ 1 viªn.

− Sái bµng quang n»m ë ®¸y bµng quang vµ di chuyÓn theo t− thÕ cña bÖnh

nh©n. Cã khi sái n»m ë cao do dÝnh vµo niªm m¹c bµng quang hoÆc lät

trong tói thõa bµng quang. Cã tr−êng hîp sái cã h×nh d¹ng nh− qu¶ chïy

c¾m vµo xoang tiÒn liÖt tuyÕn.

4. TriÖu chøng l©m sµng

Sái thËn vµ sái niÖu qu¶n ®Òu

g©y nªn t¾c nghÏn cña ®−êng tiÕt

niÖu trªn, do ®ã triÖu chøng l©m

sµng cña 2 lo¹i sái nµy gÇn nh−

gièng nhau. Trong khi ®ã sái bµng

quang chñ yÕu g©y ra c¸c triÖu

chøng kÝch thÝch ®−êng tiÓu d−íi.

Do ®ã sÏ tr×nh bµy lµm hai phÇn

kh¸c nhau (H 1.1).

4.1. Sái thËn vµ sái niÖu qu¶n

4.1.1. TriÖu chøng c¬ n¨ng

− C¬n ®au quÆn thËn (®iÓn

h×nh): ®©y lµ c¬n ®au kÞch

ph¸t, xuÊt hiÖn ®ét ngét sau

khi bÖnh nh©n lµm c¸c ®éng

t¸c cè g¾ng hoÆc lao ®éng

H×nh 1.1: C¸c lo¹i sái tiÕt niÖu

13

nÆng (g¸nh v¸c, ch¹y nh¶y...). §au d÷ déi nh− nghiÒn n¸t phñ t¹ng, ®au

nhÊt lµ ë vïng th¾t l−ng, lan däc xuèng d−íi kÕt thóc ë bé phËn sinh dôc

ngoµi hay mÆt trong ®ïi. BÖnh nh©n kh«ng thÓ n»m yªn trªn gi−êng

®−îc. Ên vµo vïng th¾t l−ng g©y ®au d÷ déi (ph¶n øng c¬ th¾t l−ng).

KÌm theo cã thÓ n«n, bông ch−íng, bÝ trung ®¹i tiÖn, tiÓu r¾t buèt, tiÓu

m¸u toµn b·i. C¬n ®au kÐo dµi vµi chôc phót, thËm chÝ vµi ngµy.

− §au quÆn thËn kh«ng ®iÓn h×nh: ®au ©m Ø vïng th¾t l−ng, t¨ng lªn khi lao

®éng nÆng hoÆc ®Êm nhÑ vµo vïng th¾t l−ng. §au kh«ng cã h−íng lan.

− Rèi lo¹n tiÓu tiÖn (®¸i r¾t, ®¸i buèt): gÆp trong tr−êng hîp sái niÖu qu¶n

n»m s¸t thµnh bµng quang, kÝch thÝch bµng quang g©y nªn c¸c triÖu

chøng nh− viªm bµng quang.

− §¸i m¸u: lµ lo¹i ®¸i m¸u toµn b·i. N−íc tiÓu ®á hång, ®á t−¬i, cã khi cã

m¸u côc. §¸i m¸u x¶y ra sau khi lao ®éng nÆng, di chuyÓn xa trªn ®−êng

xãc, kÌm theo cã ®au quÆn thËn.

− §¸i ®ôc: N−íc tiÓu tõ vÈn ®ôc tíi ®ôc nh− n−íc vo g¹o, mïi thèi...do cã

biÕn chøng nhiÔm khuÈn tiÕt niÖu.

− V« niÖu: l−îng n−íc tiÓu < 150ml/24 giê. §©y lµ mét biÕn chøng nguy

hiÓm cña sái niÖu qu¶n hai bªn hoÆc mét sè sái thËn hai bªn.

4.1.2. TriÖu chøng thùc thÓ: chØ khi sái ®· g©y biÕn chøng:

− ThËn to, ®au Ýt do ø n−íc.

− ThËn to, ®au, rung thËn (+) do bÞ ø n−íc nhiÔm trïng hoÆc ø mñ.

4.1.3. TriÖu chøng toµn th©n

Sái thËn-niÖu qu¶n g©y biÕn chøng suy thËn m¹n, cã thÓ kh¸m thÊy c¸c

triÖu chøng cña t×nh tr¹ng t¨ng urª m¸u cao m¹n tÝnh.

− ThiÕu m¸u

− GÇy sót

− Nhøc ®Çu, mÊt ngñ, ¨n uèng kÐm.

4.2. Sái bµng quang

− B×nh th−êng bÖnh nh©n kh«ng c¶m thÊy g× hoÆc chØ thÊy tøc, nÆng ë h¹

vÞ nÕu sái to. ChØ khi bÖnh nh©n ®i tiÓu th× c¶m gi¸c ®au míi râ rÖt, ®au

tøc h¹ vÞ, t¨ng lªn vµo cuèi b·i, ®au lan theo niÖu ®¹o ra miÖng s¸o. ë trÎ

em v× ®au nªn trÎ cÇm lÊy d−¬ng vËt khãc, n−íc tiÓu sãn ra tay nªn ngöi

cã mïi khai, triÖu chøng “bµn tay khai”.

− §¸i r¾t do t×nh tr¹ng bµng quang bÞ kÝch thÝch th−êng xuyªn.

14

− §¸i t¾c gi÷a dßng: b¾t ®Çu ®i tiÓu th× tiÓu dÔ nh−ng ®−îc mét lóc th× c¶m

thÊy viªn sái di chuyÓn xuèng thÊp g©y t¾c tia tiÓu. XuÊt hiÖn tiÕp theo

®ã ®au buèt däc niÖu ®¹o.

− §¸i ra m¸u cuèi b·i.

− §¸i ®ôc nÕu cã nhiÔm khuÈn kÌm theo.

− Kh¸m thùc thÓ cã thÓ ph¸t hiÖn hÑp niÖu ®¹o, u x¬ tiÒn liÖt tuyÕn hoÆc

nÕu sái to cã thÓ sê thÊy ®−îc qua th¨m trùc trµng.

5. TriÖu chøng cËn l©m sµng

5.1. XÐt nghiÖm sinh hãa m¸u vµ n−íc tiÓu

− §Þnh l−îng Creatinin m¸u, Ure m¸u, ®é thanh th¶i Creatinin vµ Ure;

lµm ®iÖn gi¶i ®å, dù tr÷ kiÒm... rÊt cÇn thiÕt ®Ó ®¸nh gi¸ chøc n¨ng thËn

vµ ¶nh h−ëng cña sái tíi thËn, cã gi¸ trÞ tiªn l−îng vµ theo dâi.

− T×m hång cÇu trong n−íc tiÓu, t×m b¹ch cÇu vµ cÊy n−íc tiÓu t×m vi

khuÈn ®Ó ph¸t hiÖn nhiÔm trïng tiÕt niÖu.

− X¸c ®Þnh pH n−íc tiÓu, ph©n tÝch c¸c lo¹i tinh thÓ ®Ó biÕt b¶n chÊt sái.

5.2. XÐt nghiÖm h×nh ¶nh: RÊt quan träng ®Ó chÈn ®o¸n sái

5.2.1. Chôp hÖ tiÕt niÖu kh«ng chuÈn bÞ (H 1.2)

Cho chÈn ®o¸n sái trong > 95% c¸c tr−êng hîp, theo møc ®é c¶n quang

gi¶m dÇn: sái phosphat calci (Oxalate calci, phospho-ammoniaco-magnesi,

cystine). Cã 3-4% kh«ng ph¸t hiÖn ra sái. Sái kh«ng c¶n quang (sái acid uric

vµ xanthine).

5.2.2. Siªu ©m

− Cã mét sè tr−êng hîp lµ sái c¶n quang nh−ng khã ph¸t hiÖn ra: sái n»m

chång lªn x−¬ng (®èt sèng, x−¬ng chËu) hoÆc thËn ø n−íc lín n»m che

tr−íc viªn sái.

− CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt sái c¶n quang víi sái tói mËt, sái tôy, v«i hãa

tÜnh m¹ch (phlÐbolithe) tho¸i hãa cét sèng.

− Ph¸t hiÖn ra ®−îc c¶ sái c¶n quang lÉn sái kh«ng c¶n quang do tÝnh chÊt

ph¶n ©m cña 2 lo¹i gièng nhau.

− §¸nh gi¸ ®−îc møc ®é ¶nh h−ëng cña sái thËn niÖu qu¶n lªn thËn qua

h×nh ¶nh d·n ®µi bÓ thËn vµ ®é dµy nhu m« thËn.

15

A B C

H×nh 1.2: Chôp hÖ tiÕt niÖu kh«ng chuÈn bÞ: Sái thËn (A),

sái niÖu qu¶n (B), sái bµng quang (C)

5.2.2. Chôp niÖu ®å tÜnh m¹ch

(UIV: Urographie Intraveineuse) (H1.3):

C¸c h×nh ¶nh sau ®©y hay gÆp trong sái

thËn vµ niÖu qu¶n (sÏ nãi râ h¬n trong bµi

biÕn chøng sái tiÕt niÖu).

− ChËm bµi tiÕt

− ChËm lµm ®Çy

− §µi, bÓ thËn, niÖu qu¶n gi·n phÝa trªn

sái.

− NÕu lµ sái kh«ng c¶n quang (cÇn kÕt

hîp thªm víi siªu ©m) th× thÊy h×nh

khuyÕt s¸ng trong ®−êng bµi tiÕt hoÆc

thuèc c¶n quang dõng t¹i mét vÞ trÝ cña

niÖu qu¶n.

5.2.3. Chôp niÖu qu¶n-bÓ thËn ng−îc dßng

(UPR: UrÐtÐro-pyelographie rÐtrograde)

§−îc sö dông khi kh«ng ph¸t hiÖn ra sái trªn phim hÖ tiÕt niÖu kh«ng

chuÈn bÞ vµ UIV. Thuèc c¶n quang b¬m ng−îc tõ d−íi lªn sÏ dõng t¹i viªn sái.

6. BiÕn chøng cña sái tiÕt niÖu

6.1. §¹i c−¬ng

T¾c nghÏn ®−êng tiÕt niÖu ®Æc biÖt lµ ®−êng tiÕt niÖu trªn (do sái thËn vµ

niÖu qu¶n), vµ nhiÔm trïng tiÕt niÖu lµ hËu qu¶ chñ yÕu cña sái tiÕt niÖu vµ lµ

H×nh 1.3: UIV: thËn tr¸i chËm

bµi tiÕt, c¸c ®µi thËn d·n do sái

niÖu qu¶n tiÓu khung tr¸i (sè 1)

16

nguyªn nh©n cña tÊt c¶ c¸c biÕn chøng. T×nh tr¹ng t¾c nghÏn ®−êng tiÕt niÖu

trong ®a sè c¸c tr−êng hîp ®Òu dÔ dµng ®¸nh gi¸ ®−îc b»ng siªu ©m thËn vµ chôp

niÖu ®å tÜnh m¹ch (UIV). Tiªn l−îng cña sái thËn phô thuéc vµo hai yÕu tè:

− Xu h−íng t¸i ph¸t sái tïy thuéc vµo nguyªn nh©n g©y sái

− ¶nh h−ëng cña sái lªn chøc n¨ng thËn do t¾c nghÏn nhiÔm trïng vµ ®«i

khi lµ hËu qu¶ cña c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ niÖu khoa lÊy sái.

6.2. TiÕn triÓn cña sái tiÕt niÖu

6.2.1. Mét viªn sái cã thÓ n»m yªn t¹i chç trong thËn nhiÒu th¸ng ®Õn

nhiÒu n¨m

− Trong kho¶ng thêi gian nµy, viªn sái cã thÓ t¨ng kÝch th−íc nÕu c¸c bÊt

th−êng vÒ sinh hãa g©y ra sái vÉn cßn tån t¹i, nÕu kh«ng th× kÝch th−íc

cña nã kh«ng thay ®æi. Viªn sái cã thÓ g©y ra:

+ §¸i m¸u vi thÓ hay ®¹i thÓ.

+ T¾c nghÏn ®−êng tiÕt niÖu phÝa trªn sái, dÉn tíi gi·n ®µi-bÓ thËn vµ

nhiÔm trïng tiÕt niÖu.

+ Sái n»m l©u trong thËn nhÊt lµ sái ë c¸c ®µi thËn d−íi hoÆc sái t¹o

thµnh trong c¸c tói thõa bÓ thËn hay ®µi thËn.

− Sái thËn-niÖu qu¶n cã thÓ di chuyÓn xuèng d−íi, vµo bµng quang vµ ®−îc

th¶i ra ngoµi hay kh«ng lµ phô thuéc vµo:

+ VÞ trÝ sái: sái ®µi d−íi khã di chuyÓn

+ KÝch th−íc: ®−êng kÝnh sái < 4mm th× 80% ®−îc ®¸i ra tù nhiªn,

< 6mm cã 60%.

+ H×nh d¸ng sái vµ bÒ mÆt : Sái trßn hay bÇu dôc, bê ®Òu dÔ dµng di

chuyÓn xuèng d−íi h¬n sái gãc c¹nh xï x×.

+ B¶n chÊt sái: sái kh«ng c¶n quang (acid uric vµ trong vµi tr−êng hîp,

sái urate vµ cystine) cã thÓ tan ra khi kiÒm hãa n−íc tiÓu.

6.2.2. Mét viªn sái niÖu qu¶n nÕu kh«ng ®−îc th¶i ra ngoµi tù nhiªn

hoÆc ®iÒu trÞ thÝch hîp sÏ nhanh chãng ¶nh h−ëng tíi chøc n¨ng thËn

− ThËn gi·n do ø n−íc.

− Viªm thËn bÓ thËn cÊp

− ThÊn ø mñ do nhiÔm trïng

− MÊt chøc n¨ng cña thËn nÕu t¾c nghÏn niÖu qu¶n thêi gian dµi

6.3. Sái bµng quang

§−îc t¹o thµnh do c¸c bÊt th−êng vïng cæ bµng quang + niÖu ®¹o (u x¬

tiÒn liÖt tuyÕn, hÑp niÖu ®¹o...) rÊt hiÕm khi ®−îc ®¸i ra ngoµi mµ th−êng ph¸t