Nghiên cứu xây dựng kế hoạch bài dạy và tổ chức dạy học theo chủ đề “sự chuyển hóa của chất” trong bộ môn khoa học tự nhiên ở bậc trung học cơ sở theo chương trình gdpt mới

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA HÓA HỌC

----------

NGUYỄN ĐOÀN MINH TÂM

NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG KẾ HOẠCH BÀI DẠY

VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ

“SỰ CHUYỂN HÓA CỦA CHẤT”

TRONG BỘ MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở BẬC

TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO CHƯƠNG TRÌNH GDPT MỚI

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CỬ NHÂN SƯ PHẠM

Đà Nẵng, 5/2022

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA HÓA HỌC

----------

ĐỀ TÀI:

NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG KẾ HOẠCH BÀI DẠY VÀ TỔ CHỨC

DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ “SỰ CHUYỂN HÓA CỦA CHẤT”

TRONG BỘ MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở BẬC

TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO CHƯƠNG TRÌNH GDPT MỚI

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CỬ NHÂN SƯ PHẠM

Sinh viên thực hiện : Nguyễn Đoàn Minh Tâm

Lớp : 18SHH

Giảng viên hướng dẫn : TS. Trần Đức Mạnh

Đà Nẵng, 5/2022

SVTH: Nguyễn Đoàn Minh Tâm

LỜI CẢM ƠN

Khoa học tự nhiên là một môn học mới được đưa vào dạy học ở chương trình cấp

Trung học cơ sở từ năm học 2021 – 2022 thay thế cho ba môn học: Vật lý, Hóa học,

Sinh học. Chương trình môn học Khoa học tự nhiên được xây dựng theo quan điểm dạy

học tích hợp, với trọng tâm là các chủ đề nhằm kiểm tra, đánh giá và phát triển năng lực

của học sinh một cách toàn diện. Sự thay đổi này theo chương trình GDPT mới là một

sự cần thiết, mang tính thiết yếu nhằm bắt kịp một trong những xu hướng giáo dục đang

được coi trọng ở nhiều quốc gia trên thế giới cũng như ở Việt Nam: giáo dục STEM.

Chính vì thế, người giáo viên ở bộ môn mới này cũng cần thay đổi những phương pháp

dạy học đã dần trở nên lỗi thời, tập trung vào việc xây dựng và phát triển cho học sinh

một thế giới quan khoa học đúng đắn, hoàn hiện, khách quan và đa chiều, từ đó hướng

học sinh đến việc phát triển những năng lực và phẩm chất cần thiết, có thể áp dụng vào

giải quyết các tình huống khoa học được đặt ra trong thực tiễn.

Tuy vậy, việc thay đổi từ phương pháp dạy học truyền thống đã tồn tại trong nhiều

năm qua sang các phương pháp dạy học tích cực vẫn còn nhiều khó khăn đối với các

giáo viên. Đặc biệt đối với bộ môn Khoa học tự nhiên là một môn học thực nghiệm, việc

xây dựng kế hoạch bài dạy, xây dựng những phương pháp kiểm tra, đánh giá theo năng

lực của học sinh vẫn còn rất nhiều bất cập. Các giáo viên cũng đã tiếp cận những quan

điểm, phương pháp dạy học mới, hiện đại hơn để phát huy được năng lực học sinh và

để phù hợp với các yêu cầu của Chương trình GDPT 2018. Tuy nhiên, những thay đổi

này chưa thực sự rõ rệt, vẫn còn tồn tại những bất cập yếu kém ở nhiều nơi, những kiểu

dạy học theo lối một chiều, hiện tượng “thầy đọc trò viết” vẫn còn diễn ra rất phổ biến.

Một bộ phận nhỏ thầy giáo, cô giáo vẫn còn quan niệm rằng đến trường là dạy cho học

sinh kiến thức, điều này vô hình chung làm cho nền giáo dục nước nhà dậm chân tại

chỗ, làm cho những giờ học trở nên nhàm chán mà hơn hết là làm cho học sinh không

biết vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống.

Chính từ đó, tôi khi đưa ra đề tài này với mong muốn có thể giải quyết phần nào

bất cập trên, giúp giáo viên có thể xây dựng được các chủ đề dạy học và phương pháp

kiểm tra đánh giá phù hợp với phát triển năng lực học sinh cũng như đáp ứng được yêu

cầu của Chương trình GDPT 2018.

SVTH: Nguyễn Đoàn Minh Tâm

Để hoàn thành được đề tài Khóa luận tốt nghiệp này, em xin chân thành cảm

ơn TS. Trần Đức Mạnh. Thầy đã trực tiếp hướng và tận tình chỉ bảo em tìm ra hướng

nghiên cứu, các bước tiếp cận thực tiễn dạy học, tìm kiếm những nguồn tài liệu đáng

tin cậy trong và ngoài nước. Thầy đã giúp đỡ em rất nhiều suốt quá trình tiến hành

khảo sát, điều tra, đánh giá và thực nghiệm sư phạm, hướng dẫn em cách xử lý và

phân tích số liệu, giải quyết vấn đề và tìm ra hướng kết luận để em có thể hoàn thành

bài Khóa luận tốt nghiệp của mình một cách tốt nhất.

Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban giám hiệu trường Đại học Sư phạm -

Đại học Đà Nẵng, Ban chủ nhiệm khoa Hoá học, các phòng ban trong nhà trường, các

thầy cô giáo trong khoa Hoá học đã luôn động viên, chỉ dẫn, đóng góp ý kiến và tạo

những điều kiện thuận lợi cho em trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu.

Lần đầu tiên thực hiện đề tài Khóa luận tốt nghiệp, việc mắc những sai sót là

điều không thể tránh khỏi, vì vậy những đóng góp quý báu từ quý thầy cô chắc chắn

sẽ giúp em khắc phục những lỗi sai đó và hoàn thiện đề tài nghiên cứu một cách tốt

hơn. Em xin cảm ơn quý thầy cô!

Đà Nẵng, ngày 10 tháng 05 năm 2022

Tác giả

Nguyễn Đoàn Minh Tâm

SVTH: Nguyễn Đoàn Minh Tâm

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................3

BẢNG CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI........................................7

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU TRONG ĐỀ TÀI ...................................................8

PHẦN MỞ ĐẦU: KHÁI QUÁT ĐỀ TÀI....................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................1

2. Mục tiêu đề tài ........................................................................................................1

3. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................1

4. Đối tượng nghiên cứu.............................................................................................2

5. Phạm vi nghiên cứu................................................................................................3

6. Hiệu quả nghiên cứu ..............................................................................................3

7. Nội dung chính........................................................................................................4

8. Tổng quan các phương pháp nghiên cứu.............................................................6

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN DẠY HỌC BỘ MÔN ..............8

KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CẤP TRUNG HỌC CƠ SỞ .........................................8

1.1. Khái niệm dạy học...............................................................................................8

1.1.1. Khái niệm dạy học truyền thống.....................................................................8

1.1.2. Khái niệm dạy học theo phương pháp dạy học mới .......................................8

1.1.3. Các nguyên tắc dạy học theo chương trình GDPT mới ...............................10

1.2. Cấu trúc dạy học bộ môn Khoa học tự nhiên.................................................12

1.2.1. Khái niệm Khoa học tự nhiên .......................................................................12

1.2.2. Mục tiêu dạy học và cấu trúc dạy học bộ môn Khoa học tự nhiên ..............14

1.2.3. Sự cần thiết phải tổ chức dạy học tích hợp môn Khoa học tự nhiên............16

1.3. Tổ chức dạy học bộ môn Khoa học tự nhiên theo chương trình Giáo dục

phổ thông tổng thể 2018...........................................................................................17

1.3.1. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực chung: ......................................18

1.3.2. Yêu cầu cần đạt về năng lực đặc thù:...........................................................18

1.4. Xây dựng tiêu chí đánh giá chủ đề “Sự chuyển hóa của chất” trong bộ môn

Khoa học tự nhiên ....................................................................................................21

1.5. Tổ chức kiểm tra đánh giá năng lực trong dạy học theo chủ đề ..................22

1.5.1. Khát quát khái niệm kiểm tra, đánh giá trong học tập: ...............................22

1.5.2. Mục tiêu đánh giá, kiểm tra trong dạy học theo chủ đề:..............................23

1.5.3. Phương pháp và công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực của HS trong dạy học

theo phương pháp tích cực:....................................................................................24

1.6. Kết luận chương 1 .............................................................................................27

SVTH: Nguyễn Đoàn Minh Tâm

CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ VÀ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ CHỦ ĐỀ .........28

“SỰ CHUYỂN HÓA CỦA CHẤT” TRONG BỘ MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN

.......................................................................................................................................28

2.1. Tổng quan chủ đề “Sự chuyển hóa của chất” ................................................28

2.1.1. Lý do lựa chọn chủ đề...................................................................................28

2.1.2. Tổng quan kiến thức trong chủ đề ................................................................29

2.2. Khái quát mục tiêu dạy học chủ đề .................................................................44

2.1.1. Về năng lực ...................................................................................................44

2.1.2 Về phẩm chất .................................................................................................45

2.3. Xây dựng kế hoạch dạy học chủ đề “Sự chuyển hóa của chất” ....................45

2.4. Kết luận chương 2 .............................................................................................71

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..............................................................72

3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm ...............................................................72

3.2. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................72

3.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận..................................................................72

3.2.2. Phương pháp điều tra ...................................................................................72

4.2.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.............................................................73

3.2.4. Phương pháp thống kê..................................................................................73

3.3. Nội dung nghiên cứu .........................................................................................73

3.4. Kết quả định lượng quy trình xây dựng chủ đề dạy học...............................73

3.4.1. Về chủ đề dạy học tích hợp đã xây dựng ......................................................73

3.4.2. Về những mục tiêu kiến thức và năng lực HS có thể đạt được.....................75

3.5. Kết quả định lượng sự hứng thú của học sinh đối với bộ môn Khoa học tự

nhiên ..........................................................................................................................76

3.5.1. Về mức độ hứng thú của HS đối với môn Khoa học tự nhiên ......................76

3.5.2. Về ý kiến của HS môn Khoa học tự nhiên khó hay dễ ..................................76

3.5.3. Về kiến thức bài học Khoa học tự nhiên được giáo viên truyền tải dễ hiểu,

dễ nắm bắt...............................................................................................................76

3.5.4. Về bài học Khoa học tự nhiên liên hệ với thực tế đời sống..........................77

3.5.5. Về HS giải thích được vấn đề thực tiễn dựa trên kiến thức Khoa học tự

nhiên........................................................................................................................77

3.5.6. Về các thí nghiệm trong sách giáo khoa Khoa học tự nhiên được mô tả dễ

hiểu, gần gũi ...........................................................................................................78

3.6. Kết luận chương 3 .............................................................................................78

KẾT LUẬN ..................................................................................................................79

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................81

SVTH: Nguyễn Đoàn Minh Tâm

BẢNG CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI

Viết tắt Nghĩa của chữ viết tắt

CT Chương trình

GDPT Giáo dục phổ thông

CTGDPT Chương trình giáo dục phổ thông

GD Giáo dục

GD&ĐT Giáo dục và đào tạo

DHTH Dạy học tích hợp

DHTHTCĐ Dạy học tích hợp theo chủ đề

PPDH Phương pháp dạy học

PP Phương pháp

YCCĐ Yêu cầu cần đạt

GV Giáo viên

HS Học sinh

SGK Sách giáo khoa

KHTN Khoa học tự nhiên

NL Năng lực

PC Phẩm chất

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

KHBD Kế hoạch bài dạy

SVTH: Nguyễn Đoàn Minh Tâm

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU TRONG ĐỀ TÀI

Bảng 1.1: Các thành phần năng lực Khoa học tự nhiên.....................................21

Bảng 1.2: Tiêu chí đánh giá chủ đề trong bộ môn Khoa học tự nhiên ...............22

Bảng 1.3: Tiêu chí so sánh đánh giá theo năng lực và đánh giá theo chuẩn kiến

thức, kỹ năng HS .................................................................................................26

Bảng 1.4: Phương pháp, công cụ đánh giá và quy trình tổ chức kiểm tra đánh

giá năng lực HS...................................................................................................26

Bảng 3.1. Kết quả đánh giá của thầy/cô về các chủ đề dạy học đã xây dựng ....74

Bảng 3.2. Kết quả khảo sát về những mục tiêu kiến thức và năng lực HS có thể

đạt được theo thang điểm từ 1 đến 10.................................................................75

Bảng 3.3. Kết quả khảo sát về mức độ hứng thú của HS đối với môn Khoa học

tự nhiên................................................................................................................76

Bảng 3.4. Kết quả khảo sát về ý kiến của HS độ khó/dễ môn Khoa học tự nhiên

.............................................................................................................................76

Bảng 3.5. Kết quả khảo sát về về kiến thức bài học Khoa học tự nhiên được giáo

viên truyền tải dễ hiểu, dễ nắm bắt .....................................................................77

Bảng 3.6. Kết quả khảo sát về bài học Khoa học tự nhiên liên hệ với thực tế đời

sống .....................................................................................................................77

Bảng 3.7. Kết quả khảo sát về HS giải thích được vấn đề thực tiễn dựa trên kiến

thức Khoa học tự nhiên .......................................................................................77

Bảng 3.8. Kết quả khảo sát về các thí nghiệm trong sách giáo khoa Khoa học tự

nhiên được mô tả dễ hiểu, gần gũi ......................................................................78

SVTH: Nguyễn Đoàn Minh Tâm Trang 1

PHẦN MỞ ĐẦU: KHÁI QUÁT ĐỀ TÀI

1. Tính cấp thiết của đề tài

Khoa học tự nhiên – một môn học mới vừa được đưa vào giảng dạy trong chương

trình THCS từ năm học 2021 – 2022 – là môn học tích hợp các môn khoa học cơ bản:

Hóa học, Vật lý, Sinh học và Khoa học Trái đất, trở thành một môn học hoàn toàn mới

thay thế cho ba môn học cũ. Sự thay đổi này theo chương trình GDPT mới là một sự cần

thiết, mang tính thiết yếu nhằm bắt kịp một trong những xu hướng giáo dục đang được

coi trọng ở nhiều quốc gia trên thế giới cũng như ở Việt Nam – giáo dục STEM. Chính

vì thế, việc xây dựng chủ đề trong bộ môn Khoa học tự nhiên theo chương trình GDPT

mới là một điều vô cùng cấp thiết, nhằm định hướng cho học sinh các kiến thức và kỹ

năng hoàn hiện và tổng kết ở cấp THPT, định hướng được sự phát triển bản thân và định

hướng giáo dục nghề nghiệp.

2. Mục tiêu đề tài

Trong chương trình THCS, bộ môn Khoa học tự nhiên là một môn học bắt buộc,

giúp học sinh phát triển toàn diện các phẩm chất, năng lực đã được hình thành ở cấp tiểu

học và đặt nền móng vững chắc cho việc nhìn nhận thế giới tự nhiên dưới góc độ khoa

học; hoàn thiện vốn tri thức, các kỹ năng nền tảng và các phương pháp học tập để có thể

phát triển năng lực và tư duy một cách hoàn thiện. Chính vì vậy, việc xây dựng các chủ

đề ở bộ môn này nhằm giúp giáo viên có thể định hướng một cách đúng đắn và toàn

diện cho học sinh, tạo điều kiện cho học sinh tham gia khám phá thế giới tự nhiên, phát

triển nhận thức, tư duy logic và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn thông qua

các hoạt động giảng dạy, trải nghiệm, thực hành thí nghiệm, giúp học sinh bắt kịp sự đổi

mới qua từng ngày của thế giới mà các em đang sống, cũng như nhìn nhận thế giới một

cách khách quan hơn.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

Đề tài với mục đích xây dựng chương trình môn Khoa học tự nhiên với đầy đủ

những mục tiêu và yêu cầu cần đạt của Chương trình tổng thể theo chương trình GDPT

mới, từ đó hoàn thành được những nhiệm vụ ban đầu được đặt ra khi thực hiện đề tài

này:

- Nghiên cứu dạy học ở lĩnh vực Khoa học tự nhiên bậc THCS trong hệ thống

GDPT tổng thể nhằm tìm ra sự tương quan với các yếu tố giáo dục khác, từ đó hình

thành một hệ thống giáo dục thống nhất, định hướng phát triển toàn diện cho HS.