Nghiên cứu ứng dụng thực tế quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) và một số giải pháp nông học để nâng cao nâng suất cà phê bền vững ở Đăk Lăk

Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n

viÖn b¶o vÖ thùc vËt

b¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi kh&cn cÊp nhµ n−íc

nghiªn cøu øng dông thùc tÕ qu¶n lý

dÞch h¹i tæng hîp (IPM) vµ mét sè gi¶I ph¸p

n«ng häc ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt cµ phª

bÒn v÷ng ë ®¾kl¾k

chñ nhiÖm ®Ò tµi: ph¹m thÞ v−îng

7146

24/02/2009

Hµ néi - 2008

1

I. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

Khi ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®−îc trong sù nghiÖp ®æi míi kinh tÕ ViÖt

Nam, c¸c nhµ kinh tÕ thÕ giíi ®Òu thèng nhÊt nhËn ®Þnh: thµnh c«ng lín nhÊt lµ n«ng

nghiÖp. §iÒu ®ã hoµn toµn ®óng, tõ n¨m 1995 ®Õn nay n«ng nghiÖp ViÖt Nam kh«ng

chØ s¶n xuÊt ®ñ l−¬ng thùc, thùc phÈm nu«i sèng h¬n 83 triÖu d©n trong n−íc mµ cßn d−

thõa ®Ó xuÊt khÈu. Hµng n¨m ViÖt Nam xuÊt khÈu 4,5 triÖu tÊn g¹o, hµng ngh×n tÊn thÞt,

cµ phª, tiªu, rau qu¶, thu vÒ cho ®Êt n−íc hµng tû USD. Mét nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸

®· h×nh thµnh víi nh÷ng s¶n phÈm xuÊt khÈu næi tiÕng nh− cµ phª, cao su, chÌ, rau qu¶

hép. §Õn nay ViÖt nam ®· trë thµnh n−íc cã s¶n l−îng cµ phª v−ît qua Colombia vµ

chiÕm vÞ trÝ thø 2 trªn thÕ giíi, chØ sau Brazil. §−îc x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng c©y

c«ng nghiÖp xuÊt khÈu chñ lùc, chØ sau c©y lóa. Ngµnh cµ phª ®· tham gia cã hiÖu qu¶

vµo c¸c ch−¬ng tr×nh kinh tÕ x· héi nh− ®Þnh canh ®Þnh c−, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, t¹o c«ng

¨n viÖc lµm cho hµng triÖu lao ®éng ë miÒn nói trong ®ã cã mét phÇn lµ ®ång bµo d©n téc

Ýt ng−êi vµ ®ãng gãp mét tû träng quan träng vµo kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng n¨m cña ®Êt

n−íc.

C©y cµ phª ®−îc trång chñ yÕu t¹i c¸c tØnh T©y Nguyªn nh−: §akLak, L©m

§ång, Gia Lai, ®©y lµ nh÷ng vïng ®Êt ®á bazan, mµu mì, cã tÇng canh t¸c dµy, l¹i cã

khÝ hËu nãng vµ Èm nªn rÊt thÝch hîp cho cµ phª. §aklak lµ tØnh cã diÖn tÝch cµ phª lín

nhÊt cña c¶ n−íc, víi diÖn tÝch 178.000 ha, s¶n l−îng xuÊt khÈu trªn 300.000 tÊn/n¨m,

gi¸ trÞ xuÊt khÈu chiÕm trªn 90% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña tØnh. C©y cµ phª ®· ®ãng

gãp trªn 60% GDP cña tØnh vµ trªn 1/4 sè d©n trong tØnh sèng nhê vµo c©y cµ phª.

Ngµnh cµ phª ViÖt Nam nãi chung, §aklak nãi riªng ®ang ®øng tr−íc c¸c thö th¸ch lµ

suy gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng quèc tÕ nh−: chÊt l−îng s¶n phÈm chÕ

biÕn cßn nhiÒu ®iÓm bÞ kh¸ch hµng chª tr¸ch. Gi¸ b¸n cµ phª cña §aklak th−êng thÊp

h¬n tõ 50-150 USD/tÊn so víi s¶n phÈm cïng lo¹i cña c¸c n−íc kh¸c. Theo tæ chøc cµ

phª thÕ giíi (ICO) tõ th¸ng 10/2006 ®Õn 6/2007) cµ phª bÞ lo¹i th¶i trªn thÞ tr−êng LIFE

lµ 958,667 bao trong ®ã 74 % lµ cña ViÖt Nam (Ne’

stor Osorio-Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh￾ICO- héi th¶o triÓn väng thÞ tr−êng cµ phª ViÖt Nam-26-27/3/2008 t¹i Hµ Néi). Nh÷ng

lý do dÉn ®Õn yÕu kÐm nªu trªn lµ: diÖn tÝch cµ phª ph¸t triÓn víi tèc ®é qu¸ nhanh

trong khi c¬ së phôc vô cho s¶n xuÊt ch−a ph¸t triÓn mét c¸ch t−¬ng xøng nh−: c¸c ho¹t

®éng khoa häc c«ng nghÖ bao gåm nghiªn cøu vÒ gièng, kü thuËt canh t¸c, b¶o vÖ thùc

vËt, ®Õn c¸c c¬ së h¹ tÇng. Ngoµi ra do më réng diÖn tÝch cµ phª nhanh chãng ®· ®−a

®Õn n¹n ph¸ rõng, khai th¸c nguån n−íc ngÇm vµ n−íc mÆt mét c¸ch bõa b·i dÉn ®Õn

c¹n kiÖt c¸c nguån tµi nguyªn, gi¶m dÇn ®é che phñ thùc vËt, dÉn ®Õn suy tho¸i m«i

tr−êng, c¸c yÕu tè khÝ hËu, ®Êt ®ai thay ®æi theo chiÒu h−íng bÊt lîi cho s¶n xuÊt n«ng

nghiÖp nh− h¹n h¸n, lò lôt, ngoµi ra c¸c dÞch h¹i trªn cµ phª ph¸t triÓn nhanh, víi nhiÒu

chñng loµi, møc ®é vµ tû lÖ g©y h¹i ngµy cµng lín. §Ó phßng chèng dÞch h¹i, ng−êi

trång cµ phª chñ yÕu vÉn dùa vµo thuèc ho¸ häc, liÒu l−îng vµ sè lÇn phun n¨m sau cao

h¬n n¨m tr−íc, viÖc lµm ®ã ®· dÉn ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò míi nÈy sinh, rÊt phøc t¹p vµ

kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc, nh− nhiÔm ®éc m«i tr−êng, nhiÒu lo¹i s©u h¹i míi ph¸t triÓn

t¸i ph¸t víi møc ®é trÇm träng h¬n sau mét thêi gian sö dông thuèc ho¸ häc. ChØ tÝnh

riªng vïng cµ phª §akLak hµng n¨m cã hµng chôc ngµn ha bÞ h¹i do rÖp s¸p, gØ s¾t,

tuyÕn trïng, ®ôc th©n... møc h¹i tõ trung b×nh ®Õn nÆng.

2

Trong c¸c dÞch h¹i quan träng cho cµ phª t¹i §¨k L¨k tõ 1998 ®Õn nay lµ do

tËp ®oµn rÖp s¸p: RÖp s¸p h¹i tÊt c¶ c¸c bé phËn trªn mÆt ®Êt vµ d−íi mÆt ®Êt cña c©y

cµ phª. C¸c ®Þa ph−¬ng bÞ rÖp s¸p h¹i nÆng cña §¨k L¨k lµ Kr«ng Bók 3.700 ha, Ea

Hleo 3.500 ha, thµnh phè Bu«n Ma Thuét 3.147 ha, Kr«ng P¨k 2.130 ha.. NhiÒu diÖn

tÝch cµ phª sau khi në hoa ®Ëu qu¶ bÞ nhiÔm rÖp s¸p lµm rông hÕt qu¶. C¸c diÖn tÝch cµ

phª bÞ h¹i nÆng ®· gi¶m n¨ng suÊt cµ phª nghiªm träng. RÖp s¸p g©y h¹i kh«ng chØ lµm

¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng ph¸t triÓn, n¨ng suÊt cña c©y cµ phª trong thêi ®iÓm bÞ h¹i

cña ngay n¨m bÞ h¹i, mµ nã cßn g©y ¶nh h−ëng cho v−ên cµ phª vµo c¸c n¨m kÕ tiÕp

sau, nÕu cµ phª kh«ng ®−îc ch¨m sãc, håi phôc tèt. C¸c ®Þa ph−¬ng cña tØnh §aklak ®·

triÓn khai c¸c biÖn ph¸p phßng trõ rÖp s¸p, nh−ng hiÖu qu¶ thÊp. Theo sè liÖu ®iÒu tra

cña Chi côc BVTV §akLak hµng n¨m toµn tØnh ®· ®−a vµo sö dông kho¶ng 600 tÊn

thuèc BVTV c¸c lo¹i vµo qu¶n lý dÞch h¹i cho c©y cµ phª, c¸ biÖt cã n¬i sö dông tíi 35

lÝt thuèc trõ s©u/1 ha cµ phª/1 vô (NguyÔn V¨n Khoa, 1999). Ng−êi s¶n xuÊt vµ c¸c nhµ

ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch thùc sù lóng tóng tr−íc t×nh tr¹ng rÖp s¸p g©y h¹i cµ phª, tr−íc

thùc tr¹ng trªn Bé KHCN ®· giao nhiÖm vô cho ViÖn B¶o VÖ Thùc VËt thùc hiÖn ®Ò tµi

"Nghiªn cøu øng dông thùc tÕ qu¶n lý dich h¹i tæng hîp (IPM) vµ mét sè gi¶i ph¸p

n«ng häc ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt cµ phª bÒn v÷ng ë ®¨k l¨k” b¾t ®Çu tõ n¨m 2005.

Nh»m ®Ò xuÊt ®−îc biÖn ph¸p phßng chèng rÖp s¸p cã hiÖu qu¶ phôc vô s¶n xuÊt cµ phª

§akLak.

3

Ch−¬ng I

Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc

1.1. Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc

Cµ phª lµ c©y c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, lµ mét mÆt hµng th−¬ng m¹i quan

träng ë trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. NÕu so s¸nh víi nh÷ng mÆt hµng ®−îc bu«n b¸n nhiÒu

nhÊt th× mÆt hµng cµ phª chØ ®øng sau s¶n phÈm dÇu ho¶. Theo tµi liÖu cña Tæ chøc Cµ

phª Quèc tÕ (ICO) trªn thÕ giíi hiÖn nay cã kho¶ng 80 n−íc trång cµ phª víi tæng diÖn

tÝch trªn 10 triÖu ha vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ xuÊt khÈu hµng n¨m kho¶ng 55 tû ®« la. Ngµy

nay cã tíi hµng tr¨m triÖu ng−êi trªn thÕ giíi uèng cµ phª, vµ ë c¸c n−íc trång cµ phª

®· sö dông tíi 20 triÖu ng−êi lao ®éng.

+ Cµ phª vèi (Coffea canephora): tõ T©y Phi vµ Madagascar ®−a sang Nam Mü vµ

Amsterdam vµo n¨m 1899. Sau ®ã tõ Amsterdam (Hµ Lan) ®−a sang Java vµo n¨m

1900 vµ sau ®ã tõ Java l¹i trë vÒ ch©u phi vµo n¨m 1912. Cµ phª vèi cã chiÒu cao tõ 8-

12 m, nhiÒu th©n, Ýt cµnh thø cÊp. Cµ phª vèi Coffea canephora var. robusta lµ gièng

®−îc trång nhiÒu nhÊt, chiÕm trªn 90% diÖn tÝch cµ phª vèi trªn thÕ giíi. C¸c n−íc

trång nhiÒu cµ phª vèi gåm cã Camaroon, C«te’ d’Ivoire. Uganda, Madagascar, Ên §é,

Indonexia, Philippines, Brazil...T¹i ViÖt Nam gièng cµ phª vèi Coffea canephora var.

robusta ®−îc trång trªn 95% diÖn tÝch.

+ Cµ phª chÌ (Coffea arabica): tõ Ethiopia ®em ®Õn Yªmen sang Java (1690) ®Õn

Amsterdam n¨m 1706, sang Trung Mü n¨m 1724, ®Õn Colombia n¨m 1724. Cµ phª chÌ

cã nhiÒu gièng nh− Typica, Bourbon, Caturra (Brazil, Colombia), Mundo Novo (Brazil),

Tica (Trung Mü), gièng lïn San Ramon vµ gièng Blue Mountain ë Jamaica.

Cµ phª chÌ vµ cµ phª vèi lµ hai gièng quan träng nhÊt vÒ mÆt kinh tÕ, chiÕm trªn

90% s¶n l−îng cµ phª toµn thÕ giíi. Ngoµi ra cßn 2 loµi cµ phª kh¸c ®−îc trång víi quy

m« nhá h¬n lµ Coffea liberica Bull var liberica (®−îc gäi lµ cµ phª d©u da) vµ Coffea

deweira var Excelsa ( ®−îc gäi lµ cµ phª mÝt).

- S¶n xuÊt vµ tiªu thô cµ phª trªn thÕ giíi: c¨n cø vµo lo¹i cµ phª xuÊt khÈu ICO

®· chia c¸c n−íc s¶n xuÊt cµ phª thµnh c¸c nhãm: nhãm s¶n xuÊt cµ phª Arabica, nhãm

s¶n xuÊt cµ phª Robusta. Tuy nhiªn còng cã n−íc thuéc nhãm Arabica còng s¶n xuÊt

cµ phª Robusta hay ng−îc l¹i cã nh÷ng n−íc thuéc nhãm Robusta còng s¶n xuÊt cµ phª

Arabica.

4

Theo thèng kª cña FAO s¶n l−îng cµ phª trªn toµn thÕ giíi vµo n¨m 2000 ®¹t

7.259 triÖu tÊn, n¨ng suÊt trung b×nh ®¹t 618 kg/ha vµ diÖn tÝch trång 11.748.000 ha.

жo Hawaii (Mü), lµ nh÷ng n¬i cã truyÒn thèng vÒ nghÒ trång cµ phª, cßn ë ®¶o Kona

c©y cµ phª ®· ®−îc trång vµ th−¬ng m¹i ho¸ c¸ch ®©y hµng tr¨m n¨m. T¹i Puerto Rico

s¶n l−îng cµ phª ®¹t 8.650 tÊn vµo n¨m 2001, víi gi¸ trung b×nh lµ 4.041 ®« la/tÊn vµ

tæng thu nhËp lµ 34.955 triÖu ®« la, t¹i khu vùc nµy c©y cµ phª lµ c©y ®øng thø 2 vÒ gi¸

trÞ hµng ho¸. ë nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn, cµ phª lµ mét ngµnh s¶n xuÊt quan träng,

gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª ë mét sè n−íc cã tû träng kh¸ lín trong tæng gi¸ trÞ

kim ng¹ch xuÊt khÈu, trong ®ã cã ViÖt Nam.

Còng theo dù b¸o cña FAO (2006), hµng n¨m diÖn tÝch trång cµ phª trªn toµn thÕ

giíi t¨ng 0,5% tõ n¨m 2000 ®Õn 2010, s¶n l−îng −íc tÝnh hµng n¨m ®¹t 7 triÖu tÊn (117

triÖu bao). C¸c n−íc thuéc Mü La Tinh vµ Caribbean vÉn lµ c¸c n−íc dÉn ®Çu vÒ n¨ng

suÊt, diÖn tÝch vµ s¶n l−îng cµ phª trªn thÕ giíi. T¹i Brazil kÕ ho¹ch gi¶m s¶n l−îng cµ

phª xuèng cßn 1,3 triÖu tÊn vµo n¨m 2010 so víi 2,1 triÖu tÊn trong giai ®o¹n 1998-

2000. Cßn Colombia dù kiÕn sÏ ®¹t s¶n l−îng 747.000 tÊn cµ phª vµo n¨m 2010 so víi

n¨m 1998-2000 lµ 699.000 tÊn. C¸c n−íc kh¸c ë Trung Mü nh− Mexico kÕ ho¹ch ®¹t

s¶n l−îng 273.000 tÊn, Guatemala ®¹t 348.000 tÊn vµ Costa Rica ®¹t 194.000 tÊn vµo

n¨m 2010. Ch©u Phi, diÖn tÝch trång cµ phª sÏ t¨ng 1,5% hµng n¨m, nh×n chung chiÕn

l−îc ë khu vùc nµy lµ t¨ng n¨ng suÊt chø kh«ng t¨ng diÖn tÝch trång cµ phª tõ nay ®Õn

n¨m 2010. Ethiopia lµ n−íc s¶n xuÊt cµ phª chÌ lín nhÊt Ch©u Phi , s¶n l−îng −íc ®¹t

207.000 tÊn vµo n¨m 2010. Ch©u ¸ dù ®Þnh t¨ng diÖn tÝch trång cµ phª hµng n¨m 2,1%,

®¹t 1,7 triÖu tÊn vµo n¨m 2010. Indonesia lµ n−íc s¶n xuÊt cµ phª lín nhÊt trong khu

vùc, kÕ ho¹ch ®Õn n¨m 2010 ®¹t 654 000 tÊn. Cßn t¹i Ên §é diÖn tÝch trång t¨ng 3,1 %/

n¨m, s¶n l−îng ®¹t 409 000 tÊn vµo 2010. ViÖt Nam, theo dù tÝnh diÖn tÝch trång cµ phª

hµng n¨m t¨ng 2,0% vµ −íc tÝnh s¶n l−îng ®¹t 561. 000 tÊn vµo n¨m 2010.

Cã thÓ thÊy s¶n l−îng cµ phª thÕ giíi phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ

hËu, c¸c diÔn biÕn khÝ hËu bÊt th−êng nh− h¹n h¸n, m−a b·o, s−¬ng muèi...¶nh h−ëng

rÊt lín kh«ng nh÷ng ®Õn s¶n l−îng cµ phª ngay ë vô ®ã mµ cßn ¶nh h−ëng ®Õn viÔn

c¶nh cña s¶n xuÊt cµ phª. Khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng bÞ h¹n h¸n nghiªm träng,

®¸ng kÓ lµ Indonesia, Papua New Guinea vµ Philippines. N¾ng h¹n ®· g©y ra nhiÒu vô

ch¸y rõng, huû ho¹i m«i tr−êng. NhiÒu diÖn tÝch cµ phª ®· bÞ c−a bá, trong ®ã ViÖt

Nam ®· tõng chÞu ¶nh h−ëng nghiªm träng do thêi tiÕt h¹n h¸n g©y ra cho cµ phª.

Ngoµi ra m−a lín còng g©y tæn thÊt cµ phª, nhÊt lµ vµo giai ®o¹n thu ho¹ch vµ chÕ biÕn.

Ph©n bãn: cµ phª lµ lo¹i c©y l©u n¨m, v× vËy viÖc bãn ph©n kh«ng chØ ®Ó nu«i qu¶

mµ cßn ®Ó t¹i cµnh l¸ dù tr÷ cho n¨m sau. T¹i Ên §é l−îng ph©n bãn b×nh qu©n cho 1 ha

cã n¨ng suÊt d−íi 1 tÊn lµ 80kg N, 60 kg P2O5, 80 kg K2O vµ trªn 1 tÊn cÇn lµ 120 kg

N, 90 kg P2O5, 120 kg K2O ( Bheemaiah, 1992). Còng theo t¸c gi¶ cho biÕt, l−îng dinh

d−ìng lÊy ®i tõ s¶n phÈm thu ho¹ch chØ b»ng 1/3 tæng sè dinh d−ìng mµ c©y cÇn ®Ó nu«i

qu¶ vµ bé khung t¸n.

N−íc t−íi: caramori (1996) ®· th«ng b¸o kÕt qu¶ thùc nghiÖm tõ 1957-1961 t¹i

Ruiru, Kenya, tæng l−îng n−íc t−íi cho cµ phª trong 4 n¨m (kh«ng kÓ n¨m 1958) lµ

5

1900 mm. Nhê vËy tæng s¶n l−îng cµ phª t¨ng 370kg/ha (t¨ng 12%), trung b×nh mçi

n¨m t¨ng 0,77kg/ha trªn 1 mm n−íc t−íi.

Gathaara vµ Kiara (1988) ®· th«ng b¸o kÕt qu¶ thùc nghiÖm tõ 1984-1987 cho viÖc t−íi

n−íc cho cµ phª ë vïng Ruiri, Kenya thÊy r»ng nÕu cµ phª ®−îc t−íi n−íc trong suèt hai

mïa kh« ®· lµm s¶n l−îng cµ phª h¹t t¨ng, còng nh− t¨ng chÊt l−îng cµ phª lo¹i A lªn

®¸ng kÓ tõ 30-43%. Ngoµi ra t¸c gi¶ cßn khuyÕn c¸o lµ l−îng n−íc t−íi nªn lµ 38 mm

chu kú t−íi lµ 21 ngµy. Cßn Akunda vµ Kuma (1981) ®Ò nghÞ quyÕt ®Þnh thêi ®iÓm t−íi

dùa vµo lóc giÊy clorua coban kh« chuyÓn tõ mµu xanh sang mµu hång khi ¸p tê giÊy

vµo mÆt l¸ tõ 4-5 phót lóc gi÷a tr−a n¾ng ë Kenya. L−îng n−íc t−íi trong l¸ cã kho¶ng

2,0 Mpa vµ khi ®ã tiÕn hµnh t−íi.

Cã rÊt nhiÒu c¸ch t−íi ®Ó lùa chän cho phï hîp víi c©y cµ phª. V× thiÕt bÞ t−íi rÊt

®a d¹ng, tuy nhiªn cã ba lo¹i hÖ thèng t−íi sau ®©y ®· ¸p dông trªn cµ phª ë nhiÒu n−íc

trªn thÕ giíi.

1) HÖ thèng t−íi bÐc: cã thÓ di ®éng hoÆc cè ®Þnh, t−íi c¸ch nµy cÇn ®Ó n−íc thÊm s©u,

hiÖu qu¶ viÖc t−íi ®¹t 80-85%. T−íi c¸ch nµy lµm s¹ch l¸, kÝch thÝch qu¸ tr×nh hoa në.

2) HÖ thèng t−íi gèc: trang thiÕt bÞ rÎ tiÒn, tæn thÊt n−íc thÊp, chi phÝ nhiªn liÖu thÊp ,

tuy nhiªn chi phÝ nh©n c«ng cao, thao t¸c nÆng nÒ, cÇn t¹o bån xung quanh gèc. Lµm bé

rÔ tæn th−¬ng do lµm bån (thÕ giíi kh«ng sö dông). ViÖt Nam lµ n−íc duy nhÊt ¸p dông

phæ biÕn kü thuËt nµy cho cµ phª, v× trång ©m do vËy khi lµm bån kh«ng g©y tæn th−¬ng

®Õn rÔ.

3) Kü thuËt t−íi nhá giät: ®−îc sö dông ë Ên §é, Brazil (Azizuddin, 1994). Ph−¬ng ph¸p

nµy tæn thÊt n−íc Ýt nhÊt, gi¶m chi phÝ vËn hµnh vµ h¹n chÕ cá d¹i… tuy nhiªn l¹i tèn

kÐm cho chi phÝ trang thiÕt bÞ. Theo Ram (1992) t−íi nhá giät lµm t¨ng n¨ng suÊt cµ

phª lªn 1,764 kg/ha so víi kh«ng t−íi.

C¸c nghiªn cøu vÒ s©u bÖnh h¹i cµ phª

BÖnh h¹i chÝnh trªn cµ phª

BÖnh gØ s¾t : bÖnh do nÊm Hemileia vastatrix g©y ra. Nh÷ng diÖn tÝch cµ phª bÞ h¹i

do nÊm nµy cã thÓ sÏ kh«ng bao giê phôc håi sau khi bÞ h¹i nÆng. BÖnh cã liªn quan tíi

nhiÖt ®é, bµo tö ë trªn l¸, n¶y mÇm vµ lÊy dinh d−ìng tõ l¸, lµm cho l¸ chuyÓn sang

mµu n©u vµ mµu gØ s¾t. NhiÖt ®é thÊp th× qu¸ tr×nh n¶y mÇm diÔn ra chËm h¬n, ë nh÷ng

khu vùc ë ®é cao so víi mùc n−íc biÓn, nhiÖt ®é vµ ®é Èm ë ®ã sÏ lµm cho bµo tö nÊm

n¶y mÇm rÊt chËm ®Õn nçi l¸ chÕt tù nhiªn tr−íc khi bµo tö nÊm cã thÓ x©m nhËp vµ

g©y h¹i. Nãi chung bÖnh gØ s¾t l¸ h¹i cµ phª chÌ arabica h¬n lµ cµ phª vèi robusta. BÖnh

cã mÆt ë nhiÒu vïng trång cµ phª trªn toµn thÕ giíi.

Ng−êi ta ®· t×m thÊy nh÷ng c©y cµ phª sèng sãt trªn mét v−ên cµ phª thuéc gièng

cµ phª chÌ arabica trªn mét v−ên cµ phª ®· bÞ xo¸ sæ bëi bÖnh gØ s¾t. Tªn ng−êi chñ

6

v−ên lµ Kent, do vËy ng−êi ta gäi lµ c©y cµ phª Kent. C©y cµ phª Kent sau ®ã ®· ®−îc

göi tíi Ên §é, §«ng ¸, vµ nhiÒu khu vùc kh¸c n¬i mµ nÊm Hemileia vastatrix g©y h¹i

nÆng. C¸c c©y cµ phª thuéc loµi cµ phª Kent cã thÓ chèng chÞu víi nÊm gØ s¾t rÊt tèt.

BÖnh ®èm l¸ do nÊm: bÖnh nµy lµm chÕt c©y nhanh h¬n bÖnh gØ s¾t. L¸ rông, hÐo óa

vµ t¸ch rêi. BÖnh phæ biÕn ë ch©u Mü. NhiÒu vïng ë Mehico, Guatelama, Costa Rica,

Colombia vµ Brazil cã nh÷ng v−ên cµ phª bÞ xo¸ sæ bëi loµi bÖnh nµy. BÖnh ®èm l¸ do

nÊm g©y h¹i c¶ trªn c¸c c©y trång kh¸c nh− cacao, cam quýt, chóng chØ h¹i cµ phª chÌ

arabica. Ph−¬ng ph¸p hiÖu qu¶ trõ bÖnh ®èm l¸ lµ sö dông Perenox, Captan, pha chÕ víi

7 kg sunphat ®ång, 7 kg v«i, vµ kho¶ng 140 lÝt n−íc phun mï ®Ó ng¨n chÆn bÖnh.

BÖnh trªn qu¶ : bÖnh do nÊm Colletotrichum coffeanum loµi nÊm nµy thuéc gièng

Colletotrichum vµ ®−îc coi nh− lµ nßi ho¹t ®éng tÝch cùc so víi hai loµi nÊm trªn.

NÊm Colletotrichum coffeanum chØ g©y h¹i trªn qu¶. BÖnh g©y h¹i ë nhiÒu thêi

®iÓm kh¸c nhau, khi nÊm Colletotrichum coffeanum tÊn c«ng vµo nh÷ng m« mµu xanh

ë giai ®o¹n b¾t ®Çu h×nh thµnh qu¶ vµ x©m nhËp vµo bªn trong qu¶ g©y h¹i h¹t. BÖnh

g©y h¹i nghiªm träng ë Kenya vµ Congo. C¸c gièng cµ phª nh− Jamaican Blue

Mountain cã kh¶ n¨ng chèng chÞu víi bÖnh tèt. Phßng trõ bÖnh b»ng phun Perenox vµ

nh÷ng thuèc trõ nÊm cã chøa ®ång kh¸c phun 4 lÇn trong 1 n¨m.

BÖnh hÐo Tracheomycosis: bÖnh do nÊm Fusarium xylorioides. §©y lµ bÖnh do vi

sinh vËt g©y ra, chóng ë trong ®Êt vµ x©m nhËp vµo c¸c vÕt th−¬ng ë tÇng thÊp hoÆc ë

d−íi rÔ. BÖnh lan qua th©n vµo c¸c sîi m¹ch. TriÖu chøng cña bÖnh lµ lµm vµng vµ

rông l¸. BÖnh th−êng g©y h¹i c©y cµ phª ë c¸c vïng ®Êt kh« vµ Êm ë c¸c khu vùc gÇn

xÝch ®¹o Ch©u Phi. BÖnh tÊn c«ng cµ phª vèi robusta vµ lµm xo¸ sæ hµng v¹n ha cµ phª

ë c¸c vïng nãi trªn.

S©u h¹i chÝnh trªn cµ phª

-TuyÕn trïng (TT) h¹i cµ phª: ®©y lµ loµi dÞch h¹i nguy hiÓm trªn cµ phª cña nhiÒu

n−íc trªn thÕ giíi. ChiÕn l−îc qu¶n lý tuyÕn trïng lµ lµm gi¶m quÇn thÓ tuyÕn trïng

d−íi møc cã thÓ g©y ra thiÖt h¹i, c¸c biÖn ph¸p cÇn ¸p dông nh− sau

Tr−íc trång: trªn nh÷ng khu ruéng bÞ h¹i nÆng, ®Ó ®Êt trèng Ýt nhÊt 9 – 12 th¸ng

tr−íc khi trång l¹i. Gi÷ ruéng kh«ng bÞ cá d¹i mäc. Môc ®Ých lµ lµm gi¶m nh÷ng khu

vùc sinh s¶n cña ký chñ cña tuyÕn trïng. Còng cã thÓ trång c©y che phñ ®Êt, nh÷ng c©y

kh«ng ph¶i lµ ký chñ cña tuyÕn trïng. Tuy nhiªn gi¶i ph¸p nµy sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶

nÕu vÉn cã cá d¹i x©m nhËp vµo c©y trång che phñ ®Êt.

C©y gièng : trong tr−êng hîp ruéng kh«ng bÞ nhiÔm TT nèt s−ng, chän c©y gièng

khoÎ. Lo¹i bá tÊt c¶ c¸c c©y gièng bÞ nhiÔm tõ v−ên −¬m. Trång cµ phª trªn ®Êt ®·

®−îc khö trïng, tu©n thñ ®óng c¸c thao t¸c vÖ sinh trong v−ên −¬m .

7

Phßng trõ cá d¹i: phßng trõ tÊt c¶ c¸c loµi cá d¹i lµ ký chñ cña TT nèt s−ng trªn

ruéng cµ phª, ®Æc biÖt lµ nh÷ng diÖn tÝch bao quanh gèc cµ phª vµ gi÷a c¸c luèng cµ

phª. Nh÷ng c©y cµ phª trång l¹i cã thÓ mang mét sè l−îng kh¸ lín quÇn thÓ TT nèt

s−ng.

Trång l¹i: trång l¹i nh÷ng ruéng cµ phª bÞ h¹i nÆng b»ng nh÷ng c©y con ®−îc ghÐp

trªn gèc ghÐp cã søc chèng chÞu víi TT. NÕu cã thÓ trång ë nh÷ng khu vùc ë ®é cao

tr−íc sau ®ã ®Õn khu vùc d−íi thÊp ®Ó ng¨n chÆn sù di chuyÓn cña TT qua con ®−êng

xãi mßn ®Êt. Nhæ bá tÊt c¶ c¸c c©y vµ rÔ c©y trªn c¸c v−ên bÞ nhiÔm bÖnh. Gi¶i ph¸p

nµy nh»m ng¨n chÆn sù t¨ng lªn cña quÇn thÓ tuyÕn trïng.

Qu¶n lý ®Êt: bæ sung nh÷ng thµnh phÇn h÷u c¬ vµo trong ®Êt gÇn gèc c©y cµ phª ®Ó

kÝch thÝch sù c¹nh tranh cña c¸c vi sinh vËt víi TT vµ n©ng cao tÝnh chÊt ®Êt. Che phñ

h÷u c¬ còng sÏ gióp duy tr× ®é Èm ®Êt vµ t¨ng c−êng dinh d−ìng cho c©y cµ phª. Che

phñ nªn c¸ch th©n chÝnh cña c©y mét vµi cm .

VÖ sinh: tr¸nh kh«ng ®Ó l©y lan TT tõ khu vùc bÞ nhiÔm sang khu vùc kh«ng bÞ

nhiÔm.

§iÒu tra: ®iÒu tra ®Þnh kú ®Ó ph¸t hiÖn kÞp thêi, x¸c ®Þnh sù ph©n bè vµ sù nghiªm

träng cña nh÷ng triÖu chøng lµm suy gi¶m n¨ng suÊt.

BiÖn ph¸p canh t¸c

Tr¸nh viÖc t−íi n−íc vµ bãn ph©n qu¸ nhiÒu trªn nh÷ng khu ruéng bÞ nhiÔm bÖnh vµ

TT nÆng. T−íi n−íc qu¸ nhiÒu sÏ lµm t¨ng nèt s−ng vµ gióp cho TT sinh s¶n m¹nh h¬n

vµ còng lµm t¨ng c−êng sù di chuyÓn cña chóng trong ®Êt. V−ên cµ phª cÇn cã hÖ thèng

tho¸t n−íc ®Ó tr¸nh xãi mßn vµ sù di chuyÓn cña TT trªn v−ên.

Th−êng xuyªn ph©n tÝch mÉu ®Êt vµ m« l¸ ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh d−ìng ®Êt.

Nh÷ng c©y cµ phª bÞ h¹i do TT ®iÓn h×nh lµ nh÷ng c©y bÞ mÊt c©n b»ng vÒ dinh d−ìng.

§Ó ®Êt hoang tíi tËn khi mËt ®é quÇn thÓ TT d−íi møc g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i cã thÓ

x¸c ®Þnh ®−îc. Mét sè thao t¸c gióp lµm gi¶m quÇn thÓ TT mét c¸ch nhanh chãng ®ã

lµ:

¾ Kh«ng ®Ó cá d¹i mäc

¾ T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®Èy nhanh sù ph©n huû cña rÔ cµ phª

¾ LÊy mÉu ®Ó x¸c ®Þnh quÇn thÓ TT

- S©u ®ôc l¸ cµ phª: th−êng xuÊt hiÖn vµo lóc thêi tiÕt kh«, cã ®Ønh cao vµo th¸ng 1-2

vµ nghiªm träng h¬n lµ vµo th¸ng 6-7 ë Puerto Rico. S©u ®ôc l¸ h¹i ®· t¹o ra c¸c vÕt

th−¬ng ngo»n nghÌo trªn l¸, l¸ bÞ h¹i sím bÞ rông. NÕu s©u ®ôc l¸ kh«ng ®−îc phßng

trõ ®óng sÏ lµm gi¶m 50% kh¶ n¨ng quang hîp, lµm gi¶m ®¸ng kÓ träng l−îng cña