Nghiên cứu thành phần sâu hại lúa thuần, lúa lai và biện pháp phòng chống nhóm rầy hại thân vụ xuân

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

tr−êng ®¹I häc n«ng nghiÖp I

----------------------------

bïi ®øc thÞnh

¬

nghiªn cøu thµnh phÇn s©u h¹i lóa thuÇn,

lóa lai vµ biÖn ph¸p phßng chèng nhãm rÇy h¹i

th©n vô xu©n 2007 t¹i Trung t©m BVTV PhÝa B¾c,

v¨n l©m - h−ng yªn

luËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp

Chuyªn ngµnh : b¶o vÖ thùc vËt

M· sè : 60.62.10

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc : ts. trÇn ®×nh chiÕn

Hµ Néi - 2007

Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Luận văn Thạc sỹ khoa học --------------------------------------------------- i

Lêi cam ®oan

T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i, c¸c sè liÖu

vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch−a tõng ®−îc sö

dông vµ c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c

Mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®5 ®−îc c¸m ¬n vµ c¸c

th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®5 ®−îc chØ râ nguån gèc.

T¸c gi¶ luËn v¨n

Bïi §øc ThÞnh

Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Luận văn Thạc sỹ khoa học --------------------------------------------------- ii

Lêi c¶m ¬n

§Ó hoµn thµnh luËn v¨n nµy t«i ®5 nhËn ®−îc sù gióp ®ì, h−íng dÉn tËn

t×nh vµ ®éng viªn cña c¸c nhµ khoa häc, cña tËp thÓ gi¸o viªn bé m«n c«n

trïng, Ban l5nh ®¹o vµ c¸n bé C«ng ty cæ phÇn ho¸ chÊt N«ng nghiÖp Hoµ

B×nh, Ban gi¸m ®èc vµ c¸n bé Trung t©m BVTV phÝa B¾c.

Tr−íc hÕt t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c ®Õn

TS. TrÇn §×nh ChiÕn, Tr−ëng Bé m«n C«n trïng ®5 trùc tiÕp tËn t×nh h−íng

dÉn vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn chØnh luËn

v¨n nµy.

T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh tíi c¸c thÇy c« Bé m«n C«n

trïng, Khoa N«ng häc cïng tËp thÓ c¸c thÇy c« Khoa sau ®¹i häc Tr−êng §¹i

häc N«ng nghiÖp I ®5 tËn t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi vµ

hoµn thµnh luËn v¨n.

T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban l5nh ®¹o vµ c¸c c¸n bé C«ng ty cæ phÇn

ho¸ chÊt N«ng nghiÖp Hoµ B×nh, Ban gi¸m ®èc vµ c¸n bé Trung t©m BVTV

phÝa B¾c ®5 gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn thµnh luËn

v¨n.

Cuèi cïng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n gia ®×nh vµ b¹n bÌ ®5 ®éng viªn,

khÝch lÖ vµ gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn thµnh luËn v¨n.

T¸c gi¶ luËn v¨n

Bïi §øc ThÞnh

Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Luận văn Thạc sỹ khoa học --------------------------------------------------- iii

Môc lôc

Lêi cam ®oan i

Lêi c¶m ¬n ii

Môc lôc iii

Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t v

Danh môc c¸c b¶ng vi

Danh môc c¸c h×nh. viii

1. Më ®Çu i

1.1. §Æt vÊn ®Ò 1

1.2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi 3

2. Tæng quan tµi liÖu 4

2.1. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi 4

2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ë n−íc ngoµi 6

2.3. T×nh h×nh nghiªn cøu ë trong n−íc 14

3. Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 27

3.1. §èi t−îng nghiªn cøu 27

3.2. VËt liÖu nghiªn cøu 27

3.3. Dông cô thÝ nghiÖm 27

3.4. Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu 27

3.5. Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 27

4. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 36

4.1. Thµnh phÇn s©u h¹i trªn lóa lai vµ lóa thuÇn vô xu©n 2007 t¹i

V¨n L©m - H−ng Yªn 36

4.2. ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè sinh th¸i ®Õn diÔn biÕn mËt ®é

nhãm rÇy h¹i th©n lóa vô xu©n 2007 42

Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Luận văn Thạc sỹ khoa học --------------------------------------------------- iv

4.2.1. ¶nh h−ëng cña gièng lóa ®Õn diÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u, RÇy

l−ng tr¾ng t¹i Trung t©m B¶o vÖ thùc vËt phÝa B¾c 42

4.2.2. ¶nh h−ëng cña c¸c gièng lóa ®Õn diÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u,

RÇy l−ng tr¾ng vµ RÇy x¸m t¹i V¨n L©m - H−ng Yªn vô xu©n

2007 45

4.2.3. ¶nh h−ëng cña 3 mËt ®é cÊy ®Õn diÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u,

RÇy l−ng tr¾ng t¹i V¨n L©m -H−ng Yªn vô xu©n 2007 49

4.2.4. ¶nh h−ëng cña c¸c ch©n ®Êt kh¸c nhau ®Õn diÔn biÕn mËt ®é

RÇy n©u, RÇy l−ng tr¾ng t¹i V¨n L©m - H−ng Yªn vô xu©n

2007 52

4.3. Thµnh phÇn thiªn ®Þch b¾t måi cña RÇy n©u h¹i lóa vô xu©n

2007 t¹i V¨n L©m - H−ng Yªn 55

4.4. DiÔn biÕn mËt ®é thiªn ®Þch b¾t måi trªn lóa vô xu©n 2007 57

4.5. BiÖn ph¸p phßng chèng nhãm rÇy h¹i th©n 59

4.5.1. Thö tÝnh kh¸ng cña gièng víi RÇy n©u trªn n−îng m¹ vô xu©n

2007 59

4.5.2. T×m hiÓu kh¶ n¨ng ¨n RÇy n©u cña nhãm thiªn ®Þch b¾t måi 61

4.5.3. Kh¶o s¸t mét sè lo¹i thuèc ho¸ häc phßng trõ RÇy n©u, RÇy

l−ng tr¾ng h¹i lóa vô xu©n 2007 63

4.5.4. HiÖu qu¶ kinh tÕ phßng chèng RÇy n©u, RÇy l−ng tr¾ng b»ng

thuèc ho¸ häc ë 3 mËt ®é rÇy kh¸c nhau 66

5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 72

Tµi liÖu tham kh¶o 74

Phô lôc 81

Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Luận văn Thạc sỹ khoa học --------------------------------------------------- v

Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t

BMAT B¾t måi ¨n thÞt

BVTV B¶o vÖ thùc vËt

§C §èi chøng

RLT RÇy l−ng tr¾ng

RN RÇy n©u

VSV Vi sinh vËt

XL Xö lý

Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Luận văn Thạc sỹ khoa học --------------------------------------------------- vi

Danh môc c¸c b¶ng

STT Tªn b¶ng Trang

2.1. Thêi gian ph¸t sinh c¸c løa rÇy c¸m tõ n¨m 1995 - vô xu©n

2007 5

2.2. DiÖn tÝch nhiÔm RÇy n©u, RÇy l−ng tr¾ng c¸c tØnh phÝa B¾c tõ

n¨m 1995 - 2007 15

2.3. Thêi gian ph¸t dôc cña c¸c tuæi RÇy n©u qua c¸c thêi gian

trong n¨m 17

2.4. Thêi gian ph¸t dôc cña c¸c pha ph¸t triÓn RÇy n©u qua c¸c

th¸ng trong n¨m 17

2.5. Tû lÖ rÇy c¸nh dµi vµ c¸nh ng¾n thay ®æi theo giai ®o¹n sinh

tr−ëng c©y lóa 19

4.1. Thµnh phÇn s©u h¹i trªn lóa lai t¹i V¨n L©m - H−ng Yªn vô

xu©n 2007 37

4.2. Thµnh phÇn s©u h¹i trªn lóa thuÇn t¹i V¨n L©m - H−ng Yªn vô

xu©n 2007 39

4.3. ¶nh h−ëng cña gièng lóa ®Õn diÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u, RÇy

l−ng tr¾ng t¹i Trung t©m B¶o vÖ thùc vËt phÝa B¾c 43

4.4. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u trªn c¸c gièng t¹i V¨n L©m - H−ng

Yªn vô xu©n 2007 46

4.5. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy l−ng tr¾ng trªn c¸c gièng t¹i V¨n L©m -

H−ng Yªn vô xu©n 2007 47

4.6. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy x¸m trªn c¸c gièng t¹i V¨n L©m - H−ng

Yªn vô xu©n 2007 48

4.7. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u, RÇy l−ng tr¾ng trªn 3 mËt ®é cÊy

t¹i V¨n L©m - H−ng Yªn vô xu©n 2007 50

Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Luận văn Thạc sỹ khoa học --------------------------------------------------- vii

4.8. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u, RÇy l−ng tr¾ng trªn c¸c ch©n ®Êt

kh¸c nhau t¹i V¨n L©m - H−ng Yªn vô xu©n 2007 53

4.9. Thµnh phÇn c¸c lo¹i thiªn ®Þch b¾t måi trªn lóa lai vµ lóa thuÇn

vô xu©n 2007 t¹i V¨n L©m - H−ng Yªn 56

4.10. DiÔn biÕn mËt ®é thiªn ®Þch b¾t måi cña nhãm rÇy h¹i th©n vô

xu©n 2007 t¹i V¨n L©m - H−ng Yªn 57

4.11. X¸c ®Þnh tÝnh kh¸ng cña gièng víi RÇy n©u trªn n−¬ng m¹ vô

xu©n 2007 t¹i Trung t©m B¶o vÖ thùc vËt phÝa B¾c 60

4.12. Kh¶ n¨ng ¨n RÇy n©u cña mét sè loµi thiªn ®Þch b¾t måi 61

4.13. ¶nh h−ëng cña mét sè lo¹i thuèc ho¸ häc ®Õn mËt ®é RÇy n©u,

RÇy l−ng tr¾ng trªn gièng lóa Khang d©n 18 63

4.14. HiÖu lùc trõ rÇy cña thuèc ho¸ häc 65

4.15. ¶nh h−ëng cña thuèc ho¸ häc ®Õn diÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u,

RÇy l−ng tr¾ng 67

4.16. DiÕn biÕn mËt ®é thiªn ®Þch qua c¸c k× ®iÒu tra 68

4.17. C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt 68

4.18. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c mËt ®é rÇy 69

Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Luận văn Thạc sỹ khoa học --------------------------------------------------- viii

Danh môc c¸c h×nh

STT Tªn h×nh Trang

4.1. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u trªn mét sè gièng chÝnh 44

4.2. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy l−ng tr¾ng trªn mét sè gièng chÝnh 44

4.3. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u trªn c¸c gièng gieo trång phæ biÕn 46

4.4. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy l−ng tr¾ng trªn c¸c gièng gieo trång

phæ biÕn 47

4.5. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy x¸m trªn c¸c gièng gieo trång phæ biÕn 48

4.6. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u trªn c¸c mËt ®é cÊy 51

4.7. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy l−ng tr¾ng trªn c¸c mËt ®é cÊy 51

4.8. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy n©u trªn c¸c ch©n ®Êt kh¸c nhau 54

4.9. DiÔn biÕn mËt ®é RÇy l−ng tr¾ng trªn c¸c ch©n ®Êt kh¸c nhau 54

4.10. DiÔn biÕn mËt ®é thiªn ®Þch b¾t måi nhãm rÇy h¹i th©n 59

Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Luận văn Thạc sỹ khoa học --------------------------------------------------- ix

Danh môc c¸c ¶nh

STT Tªn ¶nh Trang

1. RÇy n©u c¸nh dµi 41

2. RÇy n©u c¸nh ng¾n 41

3. RÇy non 41

4. Trøng 41

5. ®iÒu tra thÝ nghiÖm 42

6. Theo dâi nhÖn ¨n rÇy 62

7. Theo dâi bä c¸nh ng¾n ¨n rÇy 62

8. Theo dâi bä rïa ®á ¨n rÇy 62

9. ThÝ nghiÖm thuèc trõ RÇy n©u hai lóa vô Xu©n 2007 64

10. MËt ®é 1: kh«ng xö lý 71

11. MËt ®é 1: xö lý 71

12. MËt ®é 2: kh«ng xö lý 71

13. MËt ®é 2: xö lý 71

14. MËt ®é 3: kh«ng xö lý 71

15. MËt ®é 3: xö lý 71

Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Luận văn Thạc sỹ khoa học --------------------------------------------------- 1

1. Më ®Çu

1.1. §Æt vÊn ®Ò

Lóa( Oryza sativa L.) lµ c©y l−¬ng thùc quan träng trong s¶n xuÊt n«ng

nghiÖp. Trªn 1/2 d©n sè thÕ giíi dïng g¹o lµm l−¬ng thùc. §Ó ®¶m b¶o nhu

cÇu vÒ lóa g¹o ngµy cµng t¨ng cho con ng−êi, ngoµi vÊn ®Ò t¨ng diÖn tÝch vµ

n¨ng suÊt lóa th× viÖc b¶o vÖ n¨ng suÊt nh»m gi¶m tæn thÊt do s©u bÖnh g©y ra

nãi chung vµ nhãm rÇy h¹i th©n nãi riªng lµ mét c«ng viÖc cã ý nghÜa to lín.

Trong nh÷ng n¨m võa qua, cïng víi sù t¨ng tr−ëng cña s¶n xuÊt lóa g¹o,

ph¸t triÓn th©m canh vµ nh÷ng chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, mét sè s©u bÖnh

chÝnh h¹i lóa ®5 diÔn biÕn phøc t¹p. DiÖn tÝch lóa hµng n¨m bÞ nhiÔm RÇy n©u,

RÇy l−ng tr¾ng t¨ng nhanh do nhiÒu gièng lóa kh¸ng rÇy ®5 mÊt tÝnh chèng

chÞu. Sù thay ®æi Biotype RÇy n©u ë c¸c tØnh §ång b»ng s«ng Hång cßn lµ mét

vÊn ®Ò cÇn ®−îc theo dâi th−êng xuyªn ®Ó ®èi phã kÞp thêi, nhanh chãng, tr¸nh

tæn thÊt tíi n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng lóa trong s¶n xuÊt l−¬ng thùc hiÖn nay.

Theo b¸o c¸o tæng kÕt cña Trung t©m B¶o vÖ thùc vËt phÝa B¾c th× diÖn

tÝch lóa bÞ nhiÔm nÆng RÇy n©u, RÇy l−ng tr¾ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y

t−¬ng ®èi cao, sau s©u cuèn l¸ nhá. N¨m 2006 diÖn tÝch nhiÔm RÇy n©u, RÇy

l−ng tr¾ng tõ hµng chôc ®Õn hµng tr¨m ngh×n ha, mËt ®é rÇy n¬i cao trªn

10.000 con/m2

, g©y ch¸y ë nhiÒu n¬i. T¹i c¸c tØnh §ång b»ng s«ng Cöu Long,

RÇy n©u ®5 bïng ph¸t trªn diÖn réng lµm thiÖt h¹i −íc tÝnh kho¶ng ngµn tû

®ång, g©y nªn mèi lo ng¹i cho s¶n xuÊt.

Mét sè nghiªn cøu ®5 chØ ra r»ng RÇy n©u ë ViÖt Nam ®ang thay ®æi ®éc

tÝnh (NguyÔn C«ng ThuËt, L−¬ng Minh Ch©u, Hå v¨n ChiÕn vµ céng sù, 1991,

1993, 1996, 2000). Ngoµi g©y h¹i trùc tiÕp RÇy n©u cßn lµ m«i giíi truyÒn bÖnh

vµng lïn vµ lïn xo¾n l¸ trªn lóa [2]. Theo b¸o c¸o cña Ban chØ ®¹o phßng trõ