Nghiên cứu thành phần, phân bố các loài Nưa (Amorphophallus spp.) củ có glucomannan và chọn loài có triển vọng phát triển trồng ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ

CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

-----------------------------

TRẦN VĂN TIẾN

Tên luận án:

NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN, PHÂN BỐ CÁC LOÀI NƢA

(AMORPHOPHALLUS SPP.) CỦ CÓ GLUCOMANNAN VÀ

CHỌN LOÀI CÓ TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN TRỒNG Ở

MỘT SỐ TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC

Hà Nội - 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ

CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

-----------------------------

TRẦN VĂN TIẾN

Tên luận án:

NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN, PHÂN BỐ CÁC LOÀI NƢA

(AMORPHOPHALLUS SPP.) CỦ CÓ GLUCOMANNAN VÀ

CHỌN LOÀI CÓ TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN TRỒNG Ở

MỘT SỐ TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC

Chuyên ngành: Thực vật học

Mã số: 62 42 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. TS. Nguyễn Văn Dƣ

2. PGS.TS. Hà Văn Huân

Hà Nội -2017

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận án "Nghiên cứu thành phần, phân bố các loài Nưa

(Amorphophallus spp.) củ có glucomannan và chọn loài có triển vọng phát triển

trồng ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam" là công trình của riêng bản thân

tôi và chưa hề công bố ở bất cứ công trình nào khác.

Các số liệu trích dẫn trong Luận án đều chỉ rõ nguồn gốc.

Mọi sự giúp đỡ đã có lời cám ơn.

Tác giả Luận án

Nghiên cứu sinh

Trần Văn Tiến

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành Luận án này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới người

hướng dẫn khoa học TS. Nguyễn Văn Dư và PGS. TS Hà Văn Huân. Hai thầy đã

luôn tận tình hướng dẫn, giúp đỡ trong quá trình nghiên cứu Luận án của mình.

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ về kinh phí của đề tài nghiên cứu

"Khai thác và phát triển nguồn gen các loài Nưa (Amorphophallus spp) giầu

glucomannan" do PGS.TS. Trần Huy Thái làm chủ nhiệm và đề tài "Nghiên cứu

nhân giống, trồng và quản lý sau thu hoạch cây Nưa tại tỉnh Hòa Bình" do TS.

Nguyễn Văn Dư làm chủ nhiệm.

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của Công ty Y dược Sông Đà và Hợp

tác xã Linh Dược Sơn, tỉnh Hòa Bình đã giúp đỡ về kinh phí và cơ sở vật chất để tôi

có thể hoàn thành Luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, phòng đào tạo và các Thầy, Cô Viện

Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Học viện Khoa học và Công nghệ - Viện Hàn lâm khoa

học và Công nghệ Việt Nam, đã tạo mọi điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành luận án, đặc

biệt sự giúp đỡ động viên của các cán bộ phòng Thực vật dân tộc học trong suốt thời

gian tôi học tập và nghiên cứu.

Tôi xin chân thành cảm ơn các hộ nông dân ở xã Vân Hồ, huyện Vân Hồ,

tỉnh Sơn La; xã Quyết Tiến, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang; xã Ngọc Sơn, huyện

Lac Sơn, tỉnh Hòa Bình đã giúp đỡ tôi triển khai thí nghiệm và xây dựng mô hình

của đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân đã luôn giúp đỡ và động

viên tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.

Một lần nữa tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới tất cả sự giúp đỡ đó !

Hà Nội, ngày tháng 10 năm 2017

Nghiên cứu sinh

Trần Văn Tiến

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CT : Công thức

CR : Công thức môi trường ra rễ

GT : Công thức giá thể đưa cây ra vườn ươm

TB : Trung bình

NPK : Phân bón NPK

OM : Chất hữu cơ

CTH : Thời điểm thu hái

BQ : Bảo quản

TQG : Thời gian bảo quản

XLH : Xử lý hạt

XVC : Xử lý vết cắt

KT : Khử trùng

KL : Khối lượng

TV :Thời vụ

GM : Glucomannan

TDZ : Thidiaruzone

IAA : Indol acetic acid

IBA : Indol butyric acid

NAA : 1-Naphthalene acetic acid

2.4-D : 2,4-Dichlorophenoxyacetic acid

BAP : 6-Benzylaminopurine

MS : Murashige and Skoog medium

WPM : Woody Plant Medium

B5 : Gamborg Medium

N6 : Chu medium

CV % : Sai số thí nghiệm

LSD (5%) : Sai khác với mức ý nghĩa 5%

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .........................................4

1.1. Tình hình nghiên cứu về chi Nưa.............................................................. 4

1.1.1. Vị trí và phân loại của chi Nưa ............................................................................ 4

1.1.2. Đặc điểm hình thái của chi Nưa .......................................................................... 4

1.1.3. Đặc điểm về thành phần và phân bố các loài Nưa............................................. 5

1.1.4. Đặc điểm sinh thái và sinh trưởng phát triển của loài Nưa củ có glucomannan7

1.1.5. Giá trị và tình hình sử dụng các loài Nưa ........................................................... 9

1.2. Khái quát nghiên cứu về glucomannan trong củ Nưa .............................. 11

1.2.1. Giới thiệu về glucomannan trong củ Nưa......................................................... 11

1.2.2. Nghiên cứu đánh giá hàm lượng glucomannan trong củ Nưa........................ 13

1.3. Tình hình nghiên cứu về nhân giống cây Nưa......................................... 14

1.3.1. Trên thế giới......................................................................................................... 14

1.3.2. Ở Việt Nam.......................................................................................................... 17

1.4. Tình hình nghiên cứu trồng, thu hoạch và chế biến Nưa trên thế giới và ở

Việt Nam....................................................................................................... 17

1.4.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới.................................................................... 17

1.4.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam..................................................................... 25

CHƢƠNG 2. VẬT LIỆU, NỘI DUNG, PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......28

2.1. Vật liệu, địa điểm và thời gian nghiên cứu.............................................. 28

2.1.1. Vật liệu nghiên cứu............................................................................................. 28

2.1.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu...................................................................... 28

2.2. Nội dung nghiên cứu .............................................................................. 29

2.3. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 29

2.3.1. Phương pháp kế thừa .......................................................................................... 29

2.3.2. Phương pháp điều tra và thu thập mẫu vật ....................................................... 29

2.3.3. Phương pháp đánh giá thành phần loài............................................................. 30

2.3.4. Phương pháp lựa chọn loài Nưa có triển vọng phát triển trồng ở một số tỉnh

miền núi phía Bắc Việt Nam........................................................................................ 31

2.3.5. Phương pháp điều tra tri thức bản địa về khai thác và sử dụng loài Nưa ở

một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.................................................................... 33

2.3.6. Phương pháp nghiên cứu nhân giống Nưa ....................................................... 33

2.3.7. Phương pháp nghiên cứu một số kỹ thuật trồng Nưa...................................... 41

2.3.8. Chỉ tiêu theo dõi số liệu và phương pháp xác định.......................................... 45

2.3.8.5. Theo dõi về sâu bệnh hại ...................................................................47

2.3.9. Xử lý số liệu......................................................................................................... 47

CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..............................48

3.1. Thành phần loài, phân bố và tri thức bản địa về các loài Nưa củ có

glucomannan ở miền núi phía Bắc Việt Nam................................................. 48

3.1.1. Thành phần loài................................................................................................... 48

3.1.2. Đặc điểm phân bố ............................................................................................... 59

3.1.3. Sơ đồ phân bố các loài Nưa củ có glucomannan............................................. 63

3.1.4. Tri thức bản địa về khai thác và sử dụng loài Nưa ở một số tỉnh miền núi

phía Bắc Việt Nam........................................................................................................ 69

3.2. Loài Nưa củ chứa glucomannan có triển vọng phát triển trồng ở một số

tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam .................................................................. 73

3.3. Nghiên cứu nhân giống loài Nưa konjac ở Việt Nam.............................. 74

3.3.1. Nhân giống hữu tính loài Nưa konjac............................................................... 74

3.3.2. Nhân giống loài Nưa konjac bằng củ................................................................ 79

3.3.3. Nghiên cứu nhân giống cây Nưa konjac bằng kỹ thuật nuôi cấy mô tế

bào................................................................................................................................... 83

3.4. Nghiên cứu trồng Nưa konjac ở Việt Nam ..................................................... 95

3.4.1. Ảnh hưởng khối lượng củ giống tới sinh trưởng phát triển cây Nưa

konjac............................................................................................................................. 95

3.4.2. Ảnh hưởng độ che sáng tới sinh trưởng và phát triển cây Nưa konjac.......... 99

3.4.3. Ảnh hưởng thời vụ trồng tới sinh trưởng và phát triển của cây Nưa

konjac...........................................................................................................................102

3.4.4. Ảnh hưởng mật độ trồng tới sinh trưởng và phát triển cây Nưa konjac......106

3.4.5. Nghiên cứu ảnh hưởng của tổ hợp lượng phân NPK tới sinh trưởng và phát

triển cây Nưa konjac....................................................................................................109

3.4.6. Sự tích lũy glucomannan trong củ Nưa konjac trong các giai đoạn sinh

trưởng phát triển...........................................................................................................113

3.4.7. Trồng thử nghiệm cây Nưa konjac ở một số tỉnh miền núi phía Bắc

Việt Nam.....................................................................................................................114

3.4.8. Nghiên cứu sâu bệnh hại cây Nưa konjac ở Việt Nam.................................116

KẾT LUẬN & KIẾN NGHỊ.................................................................................118

NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN.....................................................120

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN

LUẬN ÁN...............................................................................................................121

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................122

PHỤ LỤC.....................................................................................................................

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1: Hàm lượng cacbohydrat trong một số loài thuộc chi Amorphophallus ở

Trung Quốc ...............................................................................................................12

Bảng 3.1. Thành phần các loài Nưa củ có glucomannan ở miền núi phía Bắc

Việt Nam ..................................................................................................................48

Bảng 3.2. Phân bố của 6 loài Nưa củ có glucomannan theo độ cao ở miền núi phía

Bắc Việt Nam............................................................................................................59

Bảng 3.3. Phân bố của 6 loài Nưa củ có glucomannan theo sinh cảnh ở miền núi

phía Bắc Việt Nam....................................................................................................60

Bảng 3.4. Phân bố của 6 loài Nưa củ có glucomannan theo hướng phơi .................62

ở miền núi phía Bắc Việt Nam..................................................................................62

Bảng 3.5. Tọa độ bắt gặp loài Nưa konjac ở miền núi phía Bắc Việt Nam..............63

Bảng 3.6. Tọa độ bắt gặp loài Nưa chuông ở miền núi phía Bắc Việt Nam.............64

Bảng 3.7. Tọa độ bắt gặp loài Nưa đầu nhăn ở miền núi phía Bắc Việt Nam..........66

Bảng 3.8. Tọa độ bắt gặp loài Nưa krausei ở miền núi phía Bắc Việt Nam.............67

Bảng 3.9. Tọa độ bắt gặp loài Nưa vân nam ở miền núi phía Bắc Việt Nam...........68

Bảng 3.10. Tọa độ bắt gặp loài Nưa yuloensis ở miền núi phía Bắc Việt Nam .......69

Bảng 3.11. Đặc điểm sinh trưởng, phát triển của 6 loài Nưa củ có glucomannan ở

miền núi phía Bắc Việt Nam.....................................................................................73

Bảng 3.12. Ảnh hưởng thời điểm thu hái quả Nưa konjac tới tỷ lệ nảy mầm của hạt

...................................................................................................................................74

Bảng 3.13. Ảnh hưởng của phương pháp bảo quản hạt tới.......................................76

tỷ lệ nảy mầm của hạt Nưa konjac ............................................................................76

Bảng 3.14. Ảnh hưởng của thời gian bảo quản hạt tới .............................................77

tỷ lệ nảy mầm của hạt Nưa konjac ............................................................................77

Bảng 3.15. Ảnh hưởng của phương pháp xử lý hạt Nưa konjac tới tỷ lệ nảy mầm

của hạt và sinh trưởng phát triển của cây con trong vườn ươm................................78

Bảng 3.16. Ảnh hưởng phương pháp xử lý vết cắt củ tới tỷ lệ nảy chồi ..................80

của củ con..................................................................................................................80

Bảng 3.17. Ảnh hưởng phương pháp bảo quản củ giống tới tỷ lệ nảy chồi, tỷ lệ

nhiễm bệnh, tỷ lệ sống của cây Nưa konjac..............................................................81

Bảng 3.18. Ảnh hưởng của loại hóa chất và thời gian khử trùng đến khả năng tạo

mẫu sạch in vitro .......................................................................................................84

Bảng 3.19. Ảnh hưởng của môi trường dinh dưỡng đến khả năng tái sinh chồi Nưa

konjac in vitro ...........................................................................................................86

Bảng 3.20. Ảnh hưởng của BAP đến khả năng tái sinh chồi Nưa konjac in vitro ...87

Bảng 3.21. Ảnh hưởng tổ hợp của BAP và Kinetin đến khả năng tái sinh chồi Nưa

konjac in vitro ...........................................................................................................89

Bảng 3.22. Ảnh hưởng của môi trường dinh dưỡng đến khả năng ra rễ của chồi Nưa

konjac in vitro ...........................................................................................................91

Bảng 3.23. Ảnh hưởng của IBA đến khả năng ra rễ của chồi Nưa konja in vitro ....93

Bảng 3.24. Ảnh hưởng của loại giá thể đến tỷ lệ sống của cây Nưa konjac in vitro

trồng ở vườn ươm......................................................................................................94

Bảng 3.25. Ảnh hưởng khối lượng củ tới khả năng sinh trưởng ................................96

của cây Nưa konjac....................................................................................................96

Bảng 3.26. Ảnh hưởng khối lượng củ giống tới kích thước củ cây Nưa konjac ......97

Bảng 3.27. Ảnh hưởng khối lượng củ giống tới năng suất củ và hàm lượng

glucomannan trong củ cây Nưa konjac.....................................................................98

Bảng 3.28. Ảnh hưởng độ che sáng tới sinh trưởng của cây Nưa konjac.................99

Bảng 3.29. Ảnh hưởng độ che sáng tới kích thước củ cây Nưa konjac..................100

Bảng 3.30. Ảnh hưởng độ che sáng tới năng suất củ và hàm lượng glucomannan

trong củ cây Nưa konjac..........................................................................................101

Bảng 3.31. Ảnh hưởng thời vụ trồng tới sinh trưởng của cây Nưa konjac.............103

Bảng 3.32. Ảnh hưởng thời vụ trồng tới kích thước củ cây Nưa konjac................104

Bảng 3.33. Ảnh hưởng thời vụ trồng tới năng suất củ và .......................................105

hàm lượng glucomannan trong củ cây Nưa konjac.................................................105

Bảng 3.34. Ảnh hưởng mật độ trồng tới sinh trưởng của cây Nưa konjac .............106

Bảng 3.35. Ảnh hưởng mật độ trồng tới kích thước củ cây Nưa konjac ................107

Bảng 3.36. Ảnh hưởng mật độ trồng tới năng suất củ và hàm lượng glucomannan

trong củ cây Nưa konjac..........................................................................................108

Bảng 3.37. Ảnh hưởng của tổ hợp lượng phân NPK tới sinh trưởng của cây Nưa

konjac......................................................................................................................110

Bảng 3.38. Ảnh hưởng của tổ hợp lượng phân NPK tới kích thước củ cây Nưa

konjac ......................................................................................................................111

Bảng 3.39. Ảnh hưởng của tổ hợp lượng phân NPK tới năng suất củ và hàm lượng

glucomannan trong củ cây Nưa konjac...................................................................112

Bảng 3.40. Tích lũy glucomannan trong củ Nưa konjac ........................................114

trong các giai đọan sinh trưởng phát triển...............................................................114

Bảng 3.41. Kết quả trồng thử nghiệm cây Nưa konjac ở một số tỉnh miền núi phía

Bắc Việt Nam..........................................................................................................115

DANH MỤC HÌNH

Hình 3.1. Hình ảnh nghiên cứu đánh giá thành phần loài Nưa củ có glucomannan ở

miền núi phía Bắc Việt Nam.....................................................................................51

Hình 3.2. Hình ảnh Nưa konjac ................................................................................52

Hình 3.3. Hình ảnh Nưa chuông ...............................................................................54

Hình 3.4. Hình ảnh Nưa đầu nhăn.............................................................................55

Hình 3.5. Hình ảnh Nưa krausei................................................................................56

Hình 3.6. Hình ảnh Nưa vân nam .............................................................................57

Hình 3.7. Hình ảnh Nưa yuloensis............................................................................58

Hình 3.8. Sơ đồ phân bố loài Nưa konjac ở miền núi phía Bắc Việt Nam...............63

Hình 3.9. Sơ đồ phân bố loài Nưa chuông ở miền núi phía Bắc Việt Nam..............64

Hình 3.10. Sơ đồ phân bố loài Nưa đầu nhăn ở miền núi phía Bắc Việt Nam.........65

Hình 3.11. Sơ đồ phân bố loài Nưa krausei ở miền núi phía Bắc Việt Nam............66

Hình 3.12. Sơ đồ phân bố loài Nưa vân nam ở miền núi phía Bắc Việt Nam..........67

Hình 3.13. Sơ đồ phân bố loài Nưa yuloensis ở miền núi phía Bắc Việt Nam ........68

Hình 3.14. Khai thác củ Nưa konjac tại huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang .................70

Hình 3.15. Củ Nưa konjac được bảo quản trước khi chế biến tại huyện Quản Bạ,

tỉnh Hà Giang ............................................................................................................71

Hình 3.16. Hình ảnh chế biến Nưa konjac tại huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang ........72

Hình 3.17. Bột được nghiền từ củ Nưa konjac tại huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang..72

Hình 3.18. Món "Mò Gỉ" làm từ bột Nưa konjac chế biến tại huyện Quản Bạ, Hà Giang73

Hình 3.19. Hình ảnh nhân giống hữu tính cây Nưa konjac.......................................79

D10: Trồng cây Nưa konjac củ được bảo quản trong cát .........................................83

Hình 3.20. Hình ảnh nhân giống Nưa konjac bằng củ..............................................83

Hình 3.21. Đỉnh sinh trưởng Nưa konjac nảy chồi trên môi trường MS..................85

Hình 3.22. Hỉnh ảnh tái sinh chồi Nưa konjac in vitro .............................................88

Hình 3.23. Chồi Nưa konjac trên môi trường bổ sung 2 mg/l BAP + 0,2 mg/l

Kinetin sau 2 tuần nuôi cấy.......................................................................................90

Hình 3.24. Hình ảnh chồi Nưa konjac in vitro ra rễ trên môi ...................................92

Hình 3.25. Hình ảnh chồi Nưa konjac in vitro ra rễ trên môi trường CR2 có bổ sung IBA..93

Hình 3.26. Cây Nưa konjac nuôi cấy mô trồng ở Vườn ươm trên giá thể 50% đất

tấng B: 30% cát: 20 % trấu hun ................................................................................95

Hình 3.27. Hình ảnh nghiên cứu ảnh hưởng độ che sáng tới sinh trưởng của cây

Nưa konjac ..............................................................................................................102

Hình 3.28. Hình ảnh nghiên cứu ảnh hưởng thời vụ trồng tới sinh trưởng và phát

triển của cây Nưa konjac.........................................................................................106

Hình 3.29. Hình ảnh nghiên cứu ảnh hưởng mật độ trồng tới sinh trưởng và phát

triển cây Nưa konjac ...............................................................................................109

Hình 3.30. Hình ảnh nghiên cứu ảnh hưởng của tổ hợp lượng phân NPK tới sinh

trưởng và phát triển cây Nưa konjac .......................................................................113

C13: Trồng dưới tán Mận ở huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La ......................................116

Hình 3.31. Hình ảnh nghiên cứu trồng thử nghiệm cây Nưa konjac ở một số tỉnh

miền núi phía Bắc Việt Nam...................................................................................116

Hình 3.32. Hình ảnh nghiên cứu sâu bệnh hại cây Nưa konjac ở Việt Nam..........117

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài luận án

Một số loài trong chi Nưa Amorphophallus, thuộc họ Ráy (Araceae) củ có

chứa glucomannan, một loại đường phân tử lớn có cấu trúc mạch đã và đang được

trồng ở nhiều nước trên thế giới như Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ, v.v. để lấy củ

làm nguyên liệu chế biến thực phẩm và thực phẩm chức năng [1]. Theo Chua M.,

Baldwin TC., Hocking TJ., Chan K. (2010) thì củ một số loài Nưa chứa

glucomannan, một loại đường polysaccharide tan trong nước. Các sản phẩm chứa

glucomamnan trong củ Nưa, có tác dụng điều chỉnh nồng độ đường, làm giảm tỷ

lệ mỡ trong máu, làm giảm sự thèm ăn ở người béo phì. Ngoài ra, nó còn kích

thích lên nhu động của dạ dày và ruột nên có tác dụng nhuận tràng. Bột Nưa

konjac còn được sử dụng trong mỹ phẩm để làm đẹp da [2]. Ở Trung Quốc, chỉ

riêng tỉnh Vân Nam, hàng ngàn hecta đất đồi núi được sử dụng để trồng Nưa. Hiện

tại ở Trung Quốc có từ vài chục tới hàng trăm công ty kinh doanh các sản phẩm

bột Nưa. Theo Liu Peiying và cộng sự (2004) ở Trung Quốc có 30 ngàn hecta đất

trồng Nưa làm nguyên liệu bột Nưa konjac [3, 4]. Ở Nhật Bản, chỉ 2 vùng Jinnejo

và Uedama, ngay từ những năm 70 của thế kỷ trước, hàng năm khoảng hơn 15

nghìn ha Nưa konjac (Amorphophallus konjac) đã được trồng và sản lượng tới

hàng trăm nghìn tấn, đem về nguồn lợi tới gần 2 tỉ Yên. Do tầm quan trọng của

nguồn lợi từ củ Nưa, nên loài cây này đã được nhập trồng từ Nhật Bản vào New

Zealand từ hàng chục năm trước [5].

Ở Việt Nam, củ cây Nưa đã được sử dụng làm thức ăn truyền thống từ lâu

đời của người dân tộc ở một số tỉnh miền núi phía Bắc. Tuy nhiên, củ Nưa chỉ được

khai thác sử dụng trong phạm vi hẹp ở một số địa phương với các món ăn được chế

biến giống như đậu phụ gọi là món Mò gỉ (tiếng Nùng) hay Cò ký thơ (tiếng Mông),

mỳ, bánh rán,.v.v. [6]. Do nắm được các công dụng của bột củ Nưa như vậy, ở Việt

Nam năm 2010 Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã cho tiến hành

thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản về các loài Nưa cho glucomannan do Viện

Sinh thái và Tài nguyên sinh vật chủ trì. Năm 2012, để tiếp tục phát triển vấn đề

nghiên cứu, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật đã đề xuất Nhiệm vụ “Khai thác

và Phát triển nguồn gen cây Nưa (Amorphophallus spp.) giàu glucomannan” và đã

2

được Bộ Khoa học và Công nghệ phê duyệt cho tiến hành thực hiện. Các nghiên

cứu đã chỉ ra được một số loài Nưa có hàm lượng glucomannan, đặc điểm phân bố

và đã có những nghiên cứu bước đầu về nhân giống và trồng các loài Nưa này [6,

7].

Bên cạnh đó, theo số liệu của Tổng cục thống kê năm 2016, các tỉnh miền núi

phía Bắc Việt Nam với địa hình là đồi núi, người dân thu nhập bình quân đầu người thấp

với 337,2 nghìn đồng/tháng. Do thu nhập của người dân thấp nên tỷ lệ hộ đói nghèo rất

cao là 41,42%, nhiều hộ thiếu ăn 2 - 6 tháng/năm. Thực tế các tỉnh này có diện tích đất

canh tác nông nghiệp lớn, tuy nhiên hầu hết chỉ trồng Lúa, trồng Ngô,.v.v. năng suất

thấp, giá trị kinh tế thấp, chi phí đầu tư và công lao động bỏ ra lớn nên các cây trồng này

không đem lại lợi ích kinh tế cao cho vùng. Trong khi lực lượng lao động địa phương dư

thừa, điều kiện thời tiết khí hậu khá thuận lợi cho nhiều cây trồng như ngô, khoai tây, đỗ

tương, Nưa….. sinh trưởng, phát triển thì việc việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng là một

trong những giải pháp cần được quan tâm đẩy mạnh nhằm nâng cao thu nhập tiến tới xóa

đói giảm nghèo và phát triển kinh tế cho các tỉnh này [7].

Xuất phát từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài nghiên cứu “Nghiên cứu

thành phần, phân bố các loài Nưa (Amorphophallus spp.) củ có glucomannan, lựa

chọn loài có triển vọng phát triển trồng ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam”

làm đề tài nghiên cứu luận án của mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án

- Đánh giá được thành phần và phân bố các loài Nưa (Amorphophallus spp.)

củ có glucomannan ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam;

- Lựa chọn được loài nưa có glucomannan cao và triển vọng phát triển trồng

để nhân giống, trồng ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam;

- Nhân giống và trồng thử nghiệm loài Nưa có triển vọng phát triển ở một số

tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.

3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án

- Ý nghĩa khoa học: Kết quả của luận án góp phần bổ sung và hoàn chỉnh

kiến thức về các loài Nưa (Amorphophalluss spp.) thuộc chi (Amorphophalluss) ở

Việt Nam. Bên cạnh đó kết quả luận án còn nhằm phục vụ cho các nghiên cứu

chuyên ngành sâu hơn trên các lĩnh vực khác nhau của loài Nưa.