Nghiên cứu thành phần loài và phân bố của giống cua Tiwaripotamon Bott, 1970 ở miền Bắc Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

VIỆN SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT

NGUYỄN QUANG THỊNH

NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN LOÀI VÀ PHÂN BỐ CỦA GIỐNG CUA

TIWARIPOTAMON BOTT, 1970 Ở MIỀN BẮC VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC

Hà Nội - 2017

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

VIỆN SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT

NGUYỄN QUANG THỊNH

NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN LOÀI VÀ PHÂN BỐ CỦA GIỐNG CUA

TIWARIPOTAMON BOTT, 1970 Ở MIỀN BẮC VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC

Chuyên ngành: Động vật học

Mã số: 60.42.01.03

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. Đỗ Văn Tứ

Hà Nội - 2017

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả trong luận

văn là trung thực và chưa từng được bảo vệ trước một hội đồng nào trước đây.

ii

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tôi xin dành lời cảm ơn đặc biệt tới TS. Đỗ Văn Tứ đã tận tình

hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình khảo sát thực địa, phân tích số liệu và hoàn

thiện luận văn.

Xin trân trọng cảm ơn các thầy cô của Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật đã

giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Xin được cảm

ơn Phòng Sinh thái và Môi trường nước (Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật) đã

giúp đỡ và trao đổi những kinh nghiệm quý báu trong nghiên cứu.

Trong quá trình thực địa và phân tích số liệu, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của

TS. Lê Hùng Anh, TS. Trần Đức Lương, CN. Nguyễn Tống Cường, CN. Đặng Văn

Đông (Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật). Xin được trân trọng cảm ơn.

Hà Nội, ngày 10 tháng 10 năm 2017

Học viên

Nguyễn Quang Thịnh

iii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU....................................................................................................................................1

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU .................................................................................2

1.1. Tình hình nghiên cứu cua nước ngọt trên thế giới và ở Việt Nam..................................2

1.1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và trong khu vực Châu Á..................................2

1.1.2. Tình hình nghiên cứu cua nước ngọt ở Việt Nam.....................................................7

1.1.2.1. Giai đoạn trước năm 1945 .................................................................................7

1.1.2.2. Giai đoạn từ năm 1945 tới trước 1975 ..............................................................8

1.1.2.3. Giai đoạn sau năm 1975 đến nay.......................................................................8

1.1.2.4. Các nghiên cứu về phân loại học giống cua Tiwaripotamon ..........................10

1.2. Đặc điểm giải phẫu bên ngoài và một số đặc tính sinh học, sinh thái của cua nước ngọt...............12

1.2.1. Đặc điểm giải phẫu bên ngoài của cua nước ngọt. .................................................12

1.2.2. Một số đặc tính sinh học, sinh thái của cua nước ngọt...........................................16

a. Hệ hô hấp .................................................................................................................16

b. Hệ sinh dục ..............................................................................................................17

c. Phát triển ..................................................................................................................18

d. Sinh thái phân bố......................................................................................................19

CHƢƠNG 2. VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................20

2.1. Vật liệu nghiên cứu........................................................................................................20

2.2. Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................................20

2.2.1. Phương pháp kế thừa..............................................................................................20

2.2.2. Phương pháp điều tra thực địa...............................................................................20

2.2.3. Phương pháp phân tích phân loại học ...................................................................21

2.2.4. Phương pháp chuyên gia........................................................................................22

CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .............................................................................23

3.1. Thành phần loài giống cua Tiwaripotamon ở Việt Nam...............................................23

3.1.1. Tiwaripotamon annamense (Balss, 1914) ..............................................................28

3.1.2. Tiwaripotamon araneum (Rathbun, 1904) .............................................................32

3.1.3. Tiwaripotamon edostilus Ng & Yeo, 2001.............................................................35

3.1.4. Tiwaripotamon vietnamicum (Dang & Ho, 2002)..................................................38

3.1.5. Tiwaripotamon vixuyenense Shih & Do, 2014.......................................................40

3.1.6. Tiwaripotamon pluviosum Do, Shih & Huang, 2016 .............................................41

3.1.7. Tiwaripotamon xuanson Do, Nguyen & Dang, 2017.............................................43

3.1.8. Tiwaripotamon hamyen Do, Nguyen & Dang, 2017..............................................46

3.2. Phân bố của giống cua Tiwaripotamon ở Việt Nam......................................................48

3.3. Các mối đe dọa chính đối với giống cua Tiwaripotamon ở Việt Nam.................................51

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.......................................................................................52

Kết luận .................................................................................................................................52

Khuyến nghị ..........................................................................................................................52

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................................54

iv

DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1: Danh sách các loài cua trong giống Tiwaripotamon ở Việt Nam cùng với các

thông tin về phân bố và tình trạng bảo tồn…………………………….………………….23

v

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Hình thái mai (1) : lưng; (2): trán; (3): trán nhìn chếch từ dưới của họ

Potamidae……………………………………………………………….…………….13

Hình 1.2. Các tấm giáp ngực cua nước ngọt họ Potamidae…………..………...…….14

Hình 1.3. Càng (1), chân bò (2) cua nước ngọt họ Potamidae………….………...….15

Hình 1.4. Cơ quan giao phối con đực họ Potamidae…………………..……….…….15

Hình 1.5. Các đốt bụng: I-VII (đốt VII = đốt telson) cua nước ngọt họ Potamidae.…16

Hình 1.6: Chu kỳ sống của cua nước ngọt (Nguồn: Barnard, 1950)…………………18

Hình 2.1. Sinh cảnh nơi thu mẫu ngoài trời, Xóm Khú, Ngọc Sơn, Vụ Bản, Hòa

Bình……………………………………………………………..…………………….21

Hình 3.1. Mối quan hệ di truyền của các loài trong giống cua Tiwaripotamon ở Việt

Nam và Trung Quốc (Nguồn Shih & Do, dữ liệu chưa công bố)…………………….25

Hình 3.2. Tiwaripotamon annamense (Balss, 1914)…..……………………………..30

Hình 3.3. Tiwaripotamon annamense (Balss, 1914)…………………………...…….31

Hình 3.4. Tiwaripotamon araneum (Rathbun, 1905)…………………….…………..33

Hình 3.5. Tiwaripotamon araneum (Rathbun, 1905)……………….………………..34

Hình 3.6. Tiwaripotamon araneum………………………………………….………..34

Hình 3.7. Tiwaripotamon araneum……………………………………………………35

Hình 3.8. Tiwaripotamon edostilus Ng & Yeo, 2001……………………….………..36

Hình 3.9. Tiwaripotamon edostilus Ng & Yeo, 2001…………………………….…..37

Hình 3.10. Tiwaripotamon vietnamicum (Dang & Ho, 2002)……………..…………39

Hình 3.11. Tiwaripotamon vixuyenense Shih & Do, 2014………………….………..40

Hình 3.12. Tiwaripotamon pluviosum Do, Shih & Huang, 2016…………….………42

Hình 3.13. Tiwaripotamon pluviosum (Do, Shih & Huang, et al)……………...……42

Hình 3.14. Tiwaripotamon pluviosum Do, Shih & Huang, 2016………...…………..43