Nghiên cứu phương pháp xây dựng chính sách giáo dục

BỘ GIÁO DỤC -ĐÀO TẠO

Viện Nghiên cứu Phát triển Giáo dục

*

Đ ê TÀI B 9 6 - 5 2 - 0 6

NGHIÊN CỨU PHUƠNG PHÁP

XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH GIÁO DỤC ■ ■

t

Chủ nhiệm PTS. Nguyễn Công Giáp

Hà N ộ i, 7-1998

y o l ỉ m

ro

BỘ G IÁ O D Ụ C -Đ À O TẠ O

Viện Nghiên cứu Phát triển Giáo dục

Để tài B96-52-06

Nghiên cứu phương pháp xáy dựng chính sách

Các thành viên đê tài;

1. PTS. Nguyễn Công Giáp - Chủ nhiệm

2. Nguyễn Thị Mộng Anh - Thư ký

. PTS. Phạm Quang Sáng

4. PTS. Phạm Thành Nghị

5. Phạm Quang Vĩnh

M ỤC IẠỈC

Mở đầu

Chương ỉ: Một sô vấn đề lý luận và thực tiễn xay «lụng chính

sách giáo (lục ở Vỉệl Nam

I. M ột sỏ vẩn đẻ. ỉv ìuàn vé ch inh sách

I.í. Khái niệm chính sách

1.2. Các loại chính sách ¡y iáo dục

1.3. Quá trìnl) hình thíinb và ỉựíi chọn cliínli sácli

1.4. Các yêu cáu cơ bản cùít một chính sách

//. Thực tiễn xây dựng t hính sách p ả o (iìic ỞViệỊ Nam

II.ỉ. Về mặt tồ chức

II.2. Về phương pháp xAv dụng ctmih sách giáo dục

II.3 Quy trình xây dựng chính sách giáo dục ở Việt Nam

ỈI.4. Một số nhận xét vé phương pháp xíty dựng chính

sách giáo dục ớ Việt Nam .

III. Kinh nghiệm xây dựng chính sách giáo (ỈỊ1C ở một sô'

nước

Chương //: Quy trình xây dựng và I liực hiện cliính sách giáo

dục

I. Giai đoạn chuẩn bị chính sách

II. Giai đoạn tổ chức thực hiện chính sách

III. Giai đoạn kiểm tra việc thực liiện chính sách I ‘

IV. Giai đoạn tổnỵ kếk ílánh giá việc tổ chức thực hiện

chính sách

Trang

I

4

4

4

10

1?

15

17

17

20

24

31

38

48

49

79

82

82

Chương IIỈ'. Một số phương pha|) ký thnạt áp dụng trưng quá 85

trình làm chíuh sách giúu (tục

í

I. Phương pháp so sánh 85

II. Phương pháp diều tra 86

III. Phương pliáp đánh giá cUuyên gia 92

IV. Phương pháp liếp cận hệ thống 99

Kết luận và kiến nghị 109

l ài ỉiệu tham kháo 1 ỉ ỉ

MỞ ĐẦU

Cùng vói quá trình đổi mới nền. kinh tế -xã hội do Đảng Cộng sản Việt

Nam khởi xướne từ năm 1987, ngành giáo dục-đào tạo đã triển khai những

cải cách rộng lán với mục tiêu đưa giáo dục-đào tạo thoát khỏi tình trạng sa

sút, vưan lên thực hiện chức năng là động lực cho quá trình, công nghiệp hoá,

hiện đại hoá đất nước. Có thể nói rằng trong thời kỳ này đã ban hành và thực

hiện nhiều chù trương chính sách đổi mới giáo dục-đào tao, trong đó nhiều

chủ trương chính sách đã mang lại những thành tựu nổi bật, góp phần ngăn

chặn sự giảm sút về quy mô và chất Lượng giáo dục-đào tạo.

Tuy nhiên, bên canh nhữns thành tựu đã đat được, ngành 2Ìáo dục-đào ,

tạo cũng còn nhiều măt hạn chế, ở chừng mực nào đó những hạn chế này đã

kìm hãm sự phát triển giáo đục-đào tao, ảnh hườns đến quá trình chuyển đổi

nền kinh tế -xã hội theo hướng cônsc nahìẽp hoá, hiện đại hoá. Nhũng hạn

chế nàv do nhiều nguyên nhàn, trona đó có sự yếu kém về còng tác quản lý

aiáo dục-đào tạo ớ các cáp đã làm cho hệ thống khòna phát huy được sức

manh, nội lực cũng như ngoại lực, gây ra những vấn để phức tạp, rối rắm cho

hệ thống. Nhiều chủ trương chính sách khòng đi vào được cuộc sốiig, hoặc

được thực hiện một cách gượng ép, không nhận được sự đổng tình và ủng hộ

của các tầng lớp cán bộ trong naành cũna như ngoài ngành, dẫn đến tình

ưan.2 chính sách được thực hiên nữa vời, không có kết quả. Những thất bai đó

môt phán quan trọn.2 ià bắt asruổn từ khàu chuẩn bị chính, sách, không quan

tàm hoăc thiếu hiếu biết đầy đủ về phưona pháp và phượng pháp luân xày

dưna chính sách, bò qua nhiều áiai đoạn quan tron2 tron2 quá trình làm

chính sách. Việc tran.2 bị phươna pháp Luân cũna như phương pháp xày dựng

chính sách aiáo dục-đào tao cho cán bộ lãnh đao, cán bộ quân lý ở tất cà các

1

cấp là điều hết sức cần thiết, giúp cho họ có một nền kiến thức cơ bản phục

vụ cho quá trình, xây dựng và thực hiện chính sách giáo dục-đào tạo một cách

có hiệu quả.

Vì vậy mục tiêu nghiên cứu của đề tài là xây dựng phương pháp làm

chính sách giáo dục-đào tạo nói chung và đưa ra một vài phương pháp kỹ

thuật nói riêng áp dụng trong quá trình làm chính sách nhằm đóng góp phần

nào cho việc nâng cao kỹ nâng chuẩn bị và thực hiện chính sách, giáo dục￾đào tạo của đội ngũ cán bô lãnh đạo và quản lỹ chỊu trách nhiệm về lĩnh vực

này.

Nhiệm vụ nghiên cứu của đé tài

• Nghiên cứu và tổng hợp các công trình nghiên cứu về lý luận xây

dựng chính sách nói chun.2 và phưona pháp xây đưna chính sách giáo dục nòi

nên2 thôna qua các tài liệu trong và Iiaoài nước.

• Tìm hiếu phương pháp xây dựna chinh sách giáo đục của Việt Nam

thông qua quan sáĩ, trao đổi và toạ đàm với một số chuyên gia từng tham gia

xâv dưna chính sách 2Ĩáo duc. Qua đó phát hiện nhữna thiếu sót cần phải

hoàn thiện trong quá trình làm chính sách aiáo dục.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài:

Đây là một đề tài mana tính lỷ luận. Nội duna của để tài chỉ giới hạn

nghiên cứu khía canh phươna pháp luận cua quv Trình và phương pháp xây

dưna chính sách iỉiáo đuc, đặc biệt là phương pháp riếp cân hệ thống và

phương pháp chuyên aia.

Phương pháp nghiên cứu của để tài :

Khi nghiên cứu đề tài, tập thể tác giả đã vận-dụng phương pháp trao

đổi toạ đàm, quan sát và nghiên cứu tài liệu trong và ngoài nưóc, trên cơ sở

đó khái quát, tổng hợp và đưa ra cách giải quyết vấn đề để đáp ứng mục tiêu

nghiên cứu .

Đối tượng sử dụng kết quả nghiên cứu của đề tài:

Kết quả nghiên cứu của để tài có thể phục vụ các cán bộ lãnh đạo quản

lý, cán bộ làm chính sách, cán bộ nghiên cứu ở các cấp. Đồng thời sản phẩm

đề tài cũng có thể làm tài liệu tham khảo cho các khoá đào tạo về quản lý

giáo đạc.

3

CHƯƠNG I

MỘT SÓ VẤN ĐỂ LỶ LUẬN VÀ THỰC TIEN

XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH GIÁO DỤC Ỏ VIỆT NAM

I. M ỘT SÓ VẤN ĐỂ LÝ LUẬN VE CHÍNH SÁCH

1.1. Khái niệm chính sách

Xây dựng chính sách, giáo dục là một vấn đề cực kỳ quan trọng trong

tổ chức và quản lý siáo đục. Cán bộ lãnh đạo, cán bộ quản lý ở mọi cấp luôn

luôn phải đối măt với nhũng vấn đề thực tiễn, đòi hỏi phải có m ôt cách tiếp

cận, một giải pháp hữu hiệu để giải quvết. Các vấn đề thực tiễn rất đa dạng,

vừa mang tính ngắn hạn, vừa mang tính dài hạn, vừa mana tính vĩ mô vừa

mang tính vi mò - Để giải qưvết tốt váh đề cần GÓ chính sách h.ợp lý và khoa

học. Tuy nhiên trona còng tác thực tiễn thưòng cảm nhận m ơ hổ về khái

niệm “chính sách Thưc ra, đây là một khái niệm phức tap, và cho đến nay

chưa được hiếu một cách thống nhất. Guba (1984) đã liệt kê tám quan niệm

khác nhau vé chính sách như sau:

• Chính sách là tất cả các quyết đinh hiện hành của cơ quan quản lý, dựa

vào đó để điều hành, kiểm tra. phuc vụ và tác động đến mọi việc trong

phạm vi quvén ỉưc của mình.

• Chính sách là tiẻu chuấn của cách cư xừ được đăc trưng bời tính kiên, định

và có quv tắc trong mòt số lĩnh vưc tron2 yếu.

• Chính sách tà sự đinh hưóna các hành độns tuỳ ý.

4

• Chính sách Là cách cư xử đã được thừa, nhận thông qua các quyết định của

chính quyền một cách chính thức

• Chính sách là sự xác nhận các ý đinh và mục đích

• Chính sách là đầu ra của hệ thống hoạch đinh chính sách : đó là kết quả

tổng họp của tất cả các hành, động, các quyết đinh và cách cư xử của các

cấp qụán lý.

• Chính sách là kết quả của hệ thống hoạch đinh và thực thi chính, sách

• Chính sách là chiến lược dùng để giải quyết hoặc làm cho tốt hơn một váh

đề

Khái niệm “chính sách “ có thể đưọ'c hiểu rõ, rộng và chi tiết hơn' qua

các tài liệu tham khảo sau đây:

• Chính sách là kế hoạch hành, động, là sự phát ngồn về muc tiêu và ý tưởng

đăc biệt là những kế hoạch, sự phát ngôn bởi các Chính phủ, đảna phái

chính trị, các còns ty kinh doanh (Oxforĩ Dictionarv, ỉ 988)

• Chính, sách là phương pháp hoặc loạt (couTse) hành động tiến hành bởi

chính phù. các tổ chức kinh doanh, v.v. được thiết kế làm ảnh hưỏna hoặc

xác đinh các quyết đinh.

• Chính sách ià nsuyèn tấc hoặc quy trình m an2 tính định hướng, hưóng

dẩn (American Heriĩage Dicrìonary, ỉ 985).

• Chính sách là nauyên tắc, kế hoach v.v. bất kỳ của chính phủ.

• Chính sách là sự quán lý thông minh hoặc mánh khoé (W esber’s

D icnonarv, 1978).

• Chính sách là hè thốna các biện pháp cùa chính phủ, hoat động định hướng

vào lĩnh vưc nào đó (Từ diẽn nấng Nga, ¡985).

• Chính sách là sách lược và kế hoạch cụ thể nhằm, đạt m ột đích nhất đinh,

dựa vào đưòng lối chính trị chung và vào tình hình, thực tế m à đề ra (Từ Ị

điền Tiếng Việt, 1988).

• Chính sách là những chuẩn tắc cụ thể để thực hiện đưòĩig lối nhiệm vụ;

chính sách được thực hiện trong một thời gian nhất đinh, trên những ìĩnh.

vực cụ thể nào đó. Bản chất, nội dung và phương hướng của chính sách

mang thuộc tính đường lối (Từ điển Bách khoa Việt Nam , 1995).

• Chính, sách là quyết định rõ ràng hoặc ngầm đinh hoặc nhóm quyết đinh

có thể tạo ra các đinh hướng cho việc hưáng dẫn các quyết đinh trong

tương lai, hoặc bắt đầu, giữ vững, hoặc làm chậm hành động (action), hoặc

hương dẫn việc triển khai các quyết đinh có trước. (The Dynamics o f

Education Poỉicymakin°-Worỉd Bank 1994).

Chính sách , theo Crane (1982:1), là '‘sự cam kê ĩ một dường hướng

hành động dựa trên những k ế hoạch và nhũng nguyên tắc chung”. Một số

nhà nahiên cứu lchác (Harman, 1980:56; Hosvvood & Gunn, 1984:22) còn

thèm ràna chính sách về cơ bản được xem như một đường hướng hành động

hoặc khòna hành độn2 để tiến tới đạt được mục đích m ons muốn. Theo cách

hiểu này thì chính sách về cơ bản được xem như một quá trình, nó bao hàm

khỏng chí việc xày dựng chính sách mà còn bao hàm việc triển, khai, đánh,

giá và điểu chinh chính sách . Đây cũna là cách hiểu chính sách một cách

thưc tiễn nhất, bởi vì chỉ khi xem chính sách là một quá trình và đường hướng

của han2 loạt hành độrL2 hoậc khòna hành đông, chính sách mới thực sự giúp

aiải quvết vấn đề và đat tói muc ĩièu. Hơn thế nữa, chi khi xem chính sách là

mòt quá trình thì tính biên chứng cùa vièc ,Kàv dựna chính sách . thưc hiện

chính sach, điẻu chinh chính sách mới được đảm bảo trona quá ninh thay đổi

cua điéu kiện mòi trưòna. Quan rúèm quá ninh được chấp nhàn rộng răi ưong

xảv dims và thưc thi chính sách. Khái niệm làm chính sách (xày dụng chính

sách ) được hiểu là việc chuẩn bị, quyết đinh và ban hành chính sách, một bộ

ó

phận của quá tìn h lớn hon. quá trình chính sách. Quá trình chính sách bao

gồm nhiều bước và giai đoạn ưong đó chính sách được xây dựng, thông qua

và thực thi trong thực tiễn (Haiman, 1985:23). Như vậy, không chỉ chính

sách được hiểu như một quá trình m à việc xây dựng chính sách cũng được

hiểu như một quá trình. Quá trình này được gọi là quá trình làm chính sách .

Tuy nhièn, các chính sách khác nhau về phạm vi, độ phức tạp môi

trường ra quyết đinh, phạm vi lựa chọn, và các tiêu chuẩn, quyết định. Có thể

mò tả điều đó như sau:

Ván đề cụthc Chương trình a chương trình Chien lược I

Đô phức tạp Mức thàp mức cao

M ôi trường quyết đinh Rõ ràng -+ mơ hổ

S ố lượng giài pháp lưa chọn Tháp C a o

Tièu chuẩn quvết đinh Hẹp ròng

Các chính sách thuộc vấn đế cụ thể là nhữna quyết định ngắn hạn

trong còna' tác quản lý hàng ngàv hoặc là nhữna vấn đé cụ thể. Một chính

sách vẻ chươna trình đé cập đến thiết kế một chương trìrủi trong một lĩnh, vực

cụ thể. Còn một quvết đinh chính sách đa chươns trình đề cập các lĩnh vực

chưona trình khác nhau. Còn quyết đinh chiến Lược đé càp đến các chính

sách có pham vi rộn.2 lớn hơn. Ví dụ:

Chiên lược : làm thè nào đe chúna ta tố chức đưọ'c siáo dục cơ bản với

chi phí hợp lý để đáp ứna các mục tièu còng bằng và hiệu quả?