Nghiên cứu hiệu quả kỹ thuật của doanh nghiệp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-------------------------------------------------------

VŨ THỊNH TRƢỜNG

NGHIÊN CỨU HIỆU QUẢ KỸ THUẬT CỦA

DOANH NGHIỆP

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Tp. Hồ Chí Minh, Năm 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-------------------------------------------------------

VŨ THỊNH TRƢỜNG

NGHIÊN CỨU HIỆU QUẢ KỸ THUẬT CỦA

DOANH NGHIỆP

Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh

Mã số chuyên ngành: 62 34 01 02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Người hướng dẫn khoa học:

TS. Võ Hồng Đức

TS. Lê Thị Thanh Loan

Tp. Hồ Chí Minh, Năm 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận án “Nghiên cứu hiệu quả kỹ thuật của doanh

nghiệp” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận án này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận án này chưa từng được công bố

hoặc sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

án này mà không được trích dẫn đúng quy định.

Luận án này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2018.

Chữ ký tác giả

Vũ Thịnh Trƣờng

ii

LỜI CẢM ƠN

Việc đi đến bậc học cao nhất – Tiến sĩ là điều mà bản thân Tôi chưa bao giờ

nghĩ đến trước khi trở thành một giảng viên đại học. Giai đoạn làm Nghiên cứu sinh

thật sự là khoảng thời gian vất vả, nhiều lúc tưởng chừng như không thể tiếp tục nổi

nhưng cũng thật đáng nhớ trong hơn hai chục năm học tập và làm việc của Tôi.

Ngoài nỗ lực của bản thân, sự hỗ trợ, nâng đỡ và không ngừng động viên của gia

đình, đồng nghiệp, sinh viên và mọi người xung quanh chính là động lực to lớn giúp

Tôi có thể hoàn thành được việc học ở bậc Tiến sĩ.

Lời đầu tiên, Tôi xin cảm ơn Trường Đại học Mở Tp. Hồ Chí Minh đã tạo

điều kiện tốt nhất cho bản thân Tôi, cũng như các nghiên cứu sinh khác trong suốt

thời gian khóa học. Đây thực sự là môi trường giáo dục nghiêm túc và đáng tin cậy

cho các bạn sinh viên, học viên và nghiên cứu sinh gửi gắm.

Có lẽ sẽ chẳng bao giờ Luận án Tiến sĩ được hoàn tất mà không có sự hướng

dẫn, hỗ trợ hết mình và cả sự nghiêm khắc trong làm việc một cách liên tục gần 5

năm qua của Tiến sĩ Võ Hồng Đức và Tiến sĩ Lê Thị Thanh Loan. Bản thân Tôi thật

may mắn khi được Thầy, cô nhận hướng dẫn. Xin gửi đến Thầy và Cô lời tri ân sâu

sắc nhất.

Từ tận đáy lòng mình, Tôi xin gửi lời cảm ơn đến PGS.TS Nguyễn Minh Hà,

PGS. TS Hoàng Thị Phương Thảo, PGS.TS Nguyễn Minh Kiều và ThS. Hồ Thị

Bảo Uyên (Khoa ĐT SĐH) đã luôn sát cánh, hỗ trợ, tạo điều kiện tốt nhất cho Tôi

từ khi dự tuyển đầu vào Nghiên cứu sinh đến khi hoàn thành chương trình học.

Xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Bố mẹ, vợ và con gái đã luôn là hậu

phương vững chắc để cho Tôi kiên trì theo đuổi và phát triển sự nghiệp giảng dạy

và nghiên cứu.

Lời cuối cùng, Tôi xin cảm ơn Lãnh đạo, các bạn đồng nghiệp tại trường ĐH

Công nghệ Đồng Nai và các anh, chị nghiên cứu sinh của trường ĐH Mở Tp. Hồ

Chí Minh đã luôn chia sẻ và động viên Tôi trong suốt thời gian làm Nghiên cứu

sinh. Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2018

Nghiên cứu sinh

Vũ Thịnh Trƣờng

iii

TÓM TẮT

Các nghiên cứu có liên quan đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp luôn

là chủ đề thu hút được sự quan tâm của nhiều học giả trên toàn thế giới. Trong

hướng nghiên cứu này, đo lường và xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả

hoạt động của doanh nghiệp được thực hiện rất nhiều. Phương pháp đo lường hiệu

quả hoạt động của doanh nghiệp theo cách tiếp cận hiệu quả kỹ thuật được sử dụng

phổ biến, rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau, đặc biệt là sự bổ sung hữu hiệu

cho phương pháp phân tích chỉ số tài chính truyền thống vốn có những hạn chế nhất

định trong việc đo lường và đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Luận án

này được thực hiện nhằm tiến hành nghiên cứu hiệu quả kỹ thuật của các doanh

nghiệp. Nghiên cứu này bao gồm có bốn mục tiêu chủ yếu, trong bối cảnh của Việt

Nam, như sau: (i) Đo lường hiệu quả kỹ thuật các doanh nghiệp niêm yết; (ii) Xác

định và lượng hóa mức độ tác động của các nhân tố thuộc Quản trị công ty đến

Hiệu quả kỹ thuật của các doanh nghiệp niêm yết; (iii) Kiểm định sự khác biệt về

mức độ hiệu quả kỹ thuật giữa doanh nghiệp niêm yết và doanh nghiệp nhỏ và vừa

tại Việt Nam và (iv) Cung cấp các hàm ý cho nhà quản trị doanh nghiệp hướng đến

việc cải thiện và nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp. Phạm vi

không gian nghiên cứu được giới hạn trong các doanh nghiệp ngành Chế biến, chế

tạo của Việt Nam.

Nghiên cứu này thừa kế hai kỹ thuật phổ biến trong đo lường hiệu quả kỹ

thuật của doanh nghiệp: (i) Phương pháp phân tích biên ngẫu nhiên (SFA) và (ii)

Phương pháp bao dữ liệu (DEA).

Mẫu nghiên cứu bao gồm 1.036 quan sát các doanh nghiệp niêm yết trên các

sàn giao dịch chứng khoán của Việt Nam, hoạt động trong giai đoạn 2008 – 2014.

Kết quả đo lường hiệu quả kỹ thuật cho biết mức độ hiệu quả hoạt động bình quân

cho các doanh nghiệp ngành Công nghiệp chế biến, chế tạo tại Việt Nam ở mức

thấp, lần lượt là hơn 31% sử dụng phương pháp SFA và 42% theo phương pháp

DEA. Riêng kết quả từ phương pháp DEA cho thấy mức hiệu quả chung của ngành

có xu hướng giảm dần. Đặc biệt, gần 80% số lượng doanh nghiệp niêm yết trong

mẫu nghiên cứu hàng năm có mức hiệu quả kỹ thuật tương đối dưới 40%. Kết quả

iv

này cho thấy năng lực quản trị nguồn lực của các doanh nghiệp thật sự đáng quan

ngại và cần cải thiện nhiều hơn.

Bên cạnh đó, nhằm đạt được mục tiêu thứ hai của luận án, nghiên cứu này sử

dụng Lý thuyết người đại diện làm nền tảng chính, kết hợp với Lý thuyết ràng buộc

nguồn lực và kết quả thực nghiệm từ các nghiên cứu trước để xác định và xây dựng

giả thuyết ảnh hưởng của các nhân tố thuộc Quản trị công ty đến Hiệu quả kỹ thuật

của các doanh nghiệp niêm yết. Mô hình Phân tích biên ngẫu nhiên một giai đoạn

(SFA) và Hồi quy cắt cụt bootstrap hai giai đoạn với DEA được sử dụng để phân

tích trên bộ dữ liệu gồm 342 quan sát. Dữ liệu này được trích từ mẫu nghiên cứu

gốc với đầy đủ thông tin các biến nghiên cứu trong mô hình. Các nhân tố thuộc

Quản trị công ty có tác động đến Hiệu quả kỹ thuật được đo bằng SFA là Quyền

kiêm nhiệm (tác động âm) và Hiệu quả kỹ thuật tương đối bằng DEA là Tỷ lệ thành

viên độc lập HĐQT (tác động dương).

Tiếp theo, với mục tiêu nghiên cứu thứ ba, nghiên cứu này đã đo lường hiệu

quả kỹ thuật của các doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNN&V) và so sánh với các doanh

nghiệp niêm yết thuộc bốn nhóm ngành công nghiệp cấp 2 của ngành Công nghiệp

chế biến, chế tạo bao gồm: (i) Thực phẩm - Đồ uống; (ii) Hoá, dược liệu; (iii) Sản

xuất sản phẩm từ cao su, plastic & phi kim khác và (iv) Sản xuất máy móc thiết bị

trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế tại Việt Nam, giai đoạn 2008 – 2012. Bộ dữ liệu

được phân tích bao gồm 3.759 quan sát trích xuất từ ba cuộc điều tra doanh nghiệp

nhỏ và vừa (DNN&V) và 699 quan sát doanh nghiệp niêm yết được rút trích từ mẫu

nghiên cứu gốc. Kết quả phân tích chỉ ra rằng, hiệu quả kỹ thuật, theo SFA, của các

DNN&V dao động từ 52% - 54%, trong khi các doanh nghiệp niêm yết có mức hiệu

quả bình quân trên 80%. Kết quả đo lường bằng DEA, cho thấy, DNN&V có hiệu

quả kỹ thuật cao nhất cũng cần phải cắt giảm đến gần 42% chi phí đầu vào để đạt

mức hiệu quả toàn diện tương đối. Ngoài ra, kiểm định bằng T-test cũng cho biết có

bằng chứng thống kê cho thấy doanh nghiệp niêm yết có hiệu quả trung bình cao

hơn các DNN&V trong năm (05) nhóm ngành nghiên cứu. Kết hợp phương pháp

SFA và phân tích kịch bản, nghiên cứu này tìm ra rằng mức độ hiệu quả kỹ thuật

với đầu ra là biến Giá trị sản xuất (trên 80%) cao hơn mức độ hiệu quả kỹ thuật khi

biến đầu ra là Doanh thu thuần (chỉ hơn 50%). Điều này cho thấy rằng nhiều khả

năng các DNN&V gặp khó khăn trong việc tiêu thụ đầu ra.

v

Dựa trên các kết quả nghiên cứu, tác giả luận án đề xuất một số hàm ý quản

trị nhằm cải thiện hiệu quả kỹ thuật của các doanh nghiệp niêm yết. Riêng với các

DNN&V, một số hàm ý được đề xuất cho chủ doanh nghiệp và nhà xây dựng chính

sách nhằm tạo điều kiện cho loại hình này phát triển, định hướng trở thành các công

ty được niêm yết trên các sàn giao dịch chứng khoán.

Từ khóa: Hiệu quả kỹ thuật, SFA, DEA, Quản trị công ty, DNNY,

DNN&V.

vi

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................ii

TÓM TẮT................................................................................................................ iii

MỤC LỤC.................................................................................................................vi

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ............................................................................xi

DANH MỤC BẢNG................................................................................................xii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................xiv

Chƣơng 1: PHẦN MỞ ĐẦU.....................................................................................1

1.1 Lí do chọn đề tài...............................................................................................1

1.2 Vấn đề nghiên cứu............................................................................................6

1.3 Mục tiêu nghiên cứu.........................................................................................9

1.4 Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................10

1.5 Đối tượng và Phạm vi nghiên cứu..................................................................10

1.6 Phương pháp nghiên cứu................................................................................12

1.7 Đóng góp của đề tài nghiên cứu.....................................................................14

1.8 Kết cấu của luận án nghiên cứu .....................................................................15

Chƣơng 2: KHUNG LÝ THUYẾT VÀ CÁC MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ........17

2.1 Khung lý thuyết..............................................................................................17

2.1.1 Doanh nghiệp niêm yết và doanh nghiệp nhỏ và vừa ....................................17

2.1.1.1 Doanh nghiệp niêm yết .................................................................................17

2.1.1.2 Doanh nghiệp nhỏ và vừa .............................................................................19

2.1.2 Đo lường hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp............................................22

2.1.3 Lý thuyết đo lường Hiệu quả kỹ thuật ...........................................................25

vii

2.1.3.1 Cách tiếp cận ước lượng tham số..................................................................25

2.1.3.2 Cách tiếp cận phi tham số .............................................................................31

2.1.4 Vấn đề xác định yếu tố đầu vào, đầu ra trong đo lường Hiệu quả kỹ thuật...37

2.1.5 Quản trị công ty..............................................................................................42

2.1.5.1 Định nghĩa .....................................................................................................42

2.1.5.2 Lý thuyết về Quản trị công ty .......................................................................43

2.2 Các nghiên cứu trước đây...............................................................................48

2.2.1 Về Hiệu quả kỹ thuật của doanh nghiệp ........................................................48

2.2.1.1 Trong nước ....................................................................................................48

2.2.1.2 Ngoài nước ....................................................................................................55

2.2.2 Về mối quan hệ giữa Quản trị công ty và Hiệu quả kỹ thuật.........................56

2.2.2.1 Đặc điểm Hội đồng quản trị và Hiệu quả kỹ thuật........................................57

2.2.2.2 Các cơ chế tài chính và Hiệu quả kỹ thuật....................................................59

2.3 Các mô hình nghiên cứu.................................................................................64

2.3.1 Mô hình các yếu tố đầu vào, đầu ra ...............................................................64

2.3.1.1 Đầu ra (Outputs)............................................................................................64

2.3.1.2 Đầu vào (Inputs)............................................................................................65

2.3.2 Mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến Hiệu quả kỹ thuật của các

doanh nghiệp niêm yết ...................................................................................66

2.3.2.1 Mối quan hệ giữa Quy mô Hội đồng quản trị và Hiệu quả kỹ thuật

........................................................................................................................68

2.3.2.2 Mối quan hệ giữa Tỷ lệ thành viên độc lập Hội đồng quản trị và Hiệu quả kỹ

thuật................................................................................................................68

2.3.2.3Mối quan hệ giữa Số lần họp Hội đồng quản trị và Hiệu quả kỹ thuật

........................................................................................................................69

viii

2.3.2.4 Mối quan hệ giữa Quyền kiêm nhiệm và Hiệu quả kỹ thuật

........................................................................................................................70

2.3.2.5 Mối quan hệ giữa Tỷ lệ nợ và Hiệu quả kỹ thuật..........................................71

2.3.2.6 Mối quan hệ giữa Đặc điểm doanh nghiệp và Hiệu quả kỹ thuật

........................................................................................................................73

2.3.3 Sự khác biệt về mức độ hiệu quả kỹ thuật giữa doanh nghiệp niêm yết và

doanh nghiệp nhỏ và vừa ...............................................................................74

2.4 Tóm tắt chương 2 ...........................................................................................75

Chƣơng 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................76

3.1 Đo lường hiệu quả kỹ thuật các doanh nghiệp niêm yết................................76

3.1.1 Phương pháp Phân tích biên ngẫu nhiên (SFA).............................................76

3.1.2 Phương pháp bao dữ liệu (DEA)....................................................................78

3.2 Phân tích ảnh hưởng của Quản trị công ty đến Hiệu quả kỹ thuật của doanh

nghiệp niêm yết ..............................................................................................78

3.2.1 Mô hình ảnh hưởng phi hiệu quả kỹ thuật .....................................................78

3.2.2 Mô hình hồi quy cắt cụt Bootstrap hai giai đoạn với DEA............................79

3.3 Kiểm định sự khác biệt Hiệu quả kỹ thuật giữa doanh nghiệp niêm yết và

doanh nghiệp nhỏ và vừa ...............................................................................81

3.4 Phân tích thay thế ...........................................................................................82

3.5 Dữ liệu và Đo lường.......................................................................................83

3.6 Tóm tắt chương 3 ...........................................................................................85

Chƣơng 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..................................................................87

4.1 Đo lường hiệu quả kỹ thuật các doanh nghiệp niêm yết................................87

4.1.1 Mô tả mẫu nghiên cứu....................................................................................87

4.1.2 Phương pháp Phân tích biên ngẫu nhiên (SFA).............................................89

4.1.3 Phương pháp bao dữ liệu (DEA)....................................................................91

ix

4.2 Kết quả kiểm định ảnh hưởng của Quản trị công ty đến Hiệu quả kỹ thuật..92

4.3 Kiểm định sự khác biệt mức độ hiệu quả kỹ thuật giữa doanh nghiệp niêm

yết và doanh nghiệp nhỏ và vừa.....................................................................98

4.3.1 Mô tả mẫu nghiên cứu....................................................................................98

4.3.2 So sánh mức độ hiệu quả kỹ thuật giữa doanh nghiệp niêm yết và doanh

nghiệp nhỏ và vừa theo ngành........................................................................99

4.3.3 Kiểm định sự khác biệt giá trị trung bình hiệu quả kỹ thuật giữa doanh

nghiệp niêm yết và doanh nghiệp nhỏ và vừa..............................................101

4.4 Kết quả phân tích thay thế............................................................................105

4.5 Tóm tắt chương 4 .........................................................................................106

Chƣơng 5: KẾT LUẬN – ĐỀ XUẤT HÀM Ý QUẢN TRỊ...............................107

5.1 Kết luận ........................................................................................................107

5.2 Hàm ý quản trị..............................................................................................114

5.2.1 Đối với các doanh nghiệp niêm yết..............................................................114

5.2.1.1 Tách biệt hai vị trí Chủ tịch Hội đồng quản trị và Tổng giám đốc .............114

5.2.1.2 Tăng tỷ lệ thành viên độc lập, không điều hành Hội đồng quản trị............115

5.2.1.3 Kiểm soát và duy trì Tỷ lệ nợ phù hợp .......................................................115

5.2.2 Đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa..........................................................115

5.3 Hạn chế của luận án và hướng nghiên cứu tiếp theo ...................................116

5.3.1 Hạn chế của luận án .....................................................................................116

5.3.2 Gợi ý hướng nghiên cứu...............................................................................117

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................118

PHỤ LỤC...............................................................................................................133

Phụ lục 1..................................................................................................................133

Phụ lục 2..................................................................................................................134

Phụ lục 3..................................................................................................................135

x

Phụ lục 4..................................................................................................................136

Phụ lục 5..................................................................................................................137

Phụ lục 6..................................................................................................................138

Phụ lục 7..................................................................................................................139

Phụ lục 8..................................................................................................................140

Phụ lục 9..................................................................................................................141

Phụ lục 10................................................................................................................142

Phụ lục 11................................................................................................................143

Phụ lục 12................................................................................................................144

Phụ lục 13................................................................................................................145

Phụ lục 14................................................................................................................183

Phụ lục 15................................................................................................................221

Phụ lục 16................................................................................................................234

Danh mục các công trình của tác giả

xi

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ

Trang

H nh 1 1: Quy trình nghiên cứu luận án.................................................................13

H nh 2 1: Đường sản xuất biên ngẫu nhiên ...........................................................27

H nh 2 2: Đo lường hiệu quả kỹ thuật theo quy mô bằng DEA............................33

H nh 2 3: Mô hình các yếu tố đầu vào, đầu ra.......................................................66

H nh 2 4: Mô hình các nhân tố tác động đến Hiệu quả kỹ thuật...........................67

H nh 4 1: Hiệu quả kỹ thuật của doanh nghiệp nhỏ và vừa trước và sau khi điều

chỉnh mô hình đầu vào, đầu ra ............................................................106

xii

DANH MỤC BẢNG

Trang

ảng 2 1: Điều kiện niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán Hà Nội và Thành

phố Hồ Chí Minh...................................................................................18

ảng 2 2: Tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa.........................................20

ảng 2 3: Một số chỉ tiêu cơ bản của doanh nghiệp nhỏ và vừa giai đoạn 2006-

2011 khu vực sản xuất...........................................................................21

ảng 2 4: Tổng hợp một số nghiên cứu gần đầy sử dụng phương pháp SFA .......38

ảng 2 5: Tổng hợp một số nghiên cứu gần đầy sử dụng phương pháp DEA ......40

ảng 2 6: Các khung lý thuyết lựa chọn trong các nghiên cứu liên quan .............47

ảng 2 7: Tổng hợp một số nghiên cứu về Hiệu quả kỹ thuật của doanh nghiệp tại

Việt Nam ...............................................................................................53

ảng 2 8: Tổng hợp các nghiên cứu ảnh hưởng của Quản trị công ty đến Hiệu quả

kỹ thuật của doanh nghiệp.....................................................................61

ảng 3 1: Đo lường các biến nghiên cứu...............................................................84

ảng 4 1: Mô tả các biến của mô hình đo lường Hiệu quả kỹ thuật......................87

ảng 4 2: Kiểm định tỷ số hợp lý tổng quát cho tham số của mô hình hàm sản

xuất biên ngẫu nhiên..............................................................................89

ảng 4 3: Kết quả ước lượng hàm sản xuất biên ngẫu nhiên (3.2)........................90

ảng 4 4: Hiệu quả kỹ thuật đo lường bằng phương pháp SFA............................90

ảng 4 5: Phân phối Hiệu quả kỹ thuật đo lường bằng phương pháp VRS – DEA

...............................................................................................................91

ảng 4 6: Mô tả các biến nghiên cứu trong mô hình (3.3) và (3.4).......................92

ảng 4 7: Ước lượng hàm sản xuất biên ngẫu nhiên (mô hình (3.3)) ...................93

ảng 4 8: Ước lượng hồi quy cắt cụt bootstrap hai giai đoạn với DEA (mô hình

(3.4)) ......................................................................................................95

ảng 4 9: Bảng tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng đến Hiệu quả kỹ thuật..............96

xiii

ảng 4 1 : Thống kê số quan sát các nhóm ngành so sánh.....................................99

ảng 4 11: Hiệu quả kỹ thuật theo phương pháp Phân tích biên ngẫu nhiên........100

ảng 4 12: Hiệu quả kỹ thuật theo phương pháp bao dữ liệu...............................101

ảng 4 13: Kết quả kiểm định t-Test .....................................................................103

ảng 4 14: Kết quả đo lường hiệu quả kỹ thuật của doanh nghiệp nhỏ và vừa theo

SFA sau khi điều chỉnh mô hình đầu vào, đầu ra................................105