Nghiên cứu giải pháp thực hiện có hiệu quả chương trình giảm nghèo nhanh và bền vững trên địa bàn huyện Pác Nặm tỉnh Bắc Kạn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NINH HỒNG PHẤN

NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP THỰC HIỆN CÓ HIỆU QUẢ

CHƢƠNG TRÌNH GIẢM NGHÈO NHANH VÀ BỀN VỮNG

TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PÁC NẶM TỈNH BẮC KẠN

Chuyên ngành: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

Mã số: 60.31.10

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGÔ XUÂN HOÀNG

THÁI NGUYÊN - 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là

trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.

Tôi xin cam đoan, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ

rõ nguồn gốc.

Tác giả

Ninh Hồng Phấn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện đề tài: “Nghiên cứu giải pháp thực hiện có hiệu

quả chương trình giảm nghèo nhanh và bền vững trên địa bàn huyện Pác

Nặm tỉnh Bắc Kạn”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của

nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các

cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu Nhà trường, Khoa Sau đại học,

các thầy cô giáo trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên,

đặc biệt là thầy giáo TS Ngô Xuân Hoàng, đã nhiệt tình hướng dẫn chỉ bảo tôi

trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài của mình.

Trong quá trình thực hiện đề tài tôi còn nhận được sự giúp đỡ và cộng

tác của các cá nhân và tập thể: Phòng Thống kê huyện Pác Nặm, Phòng Tài

nguyên và môi trường huyện Pác Nặm và các hộ gia đình đã tạo điều kiện cho

tôi trong quá trình điều tra thu thập số liệu, cũng như nghiên cứu thực hiện đề

tài, tôi xin cảm ơn.

Tôi xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của bạn bè và gia đình đã giúp đỡ

tôi thực hiện luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn mọi sự giúp đỡ quý báu đó!

Thái Nguyên, ngày 15 tháng 11 năm 2011

Tác giả luận văn

Ninh Hồng Phấn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN...................................................................................................ii

MỤC LỤC....................................................................................................... iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT.................................................................v

DANH MỤC CÁC BẢNG ..............................................................................vi

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ VÀ BIỂU ĐỒ............................................. viii

ĐẶT VẤN ĐỀ .....................................................Error! Bookmark not defined.

1. Tính cấp thiết của đề tài..............................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài...................................................................3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài..............................................3

4. Bố cục của đề tài .........................................................................................4

Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ GIẢM NGHÈO, GIẢM NGHÈO

BỀN VỮNG CHO HỘ NÔNG DÂN VÀ PHƢƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU................................................................................5

1.1. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giảm nghèo và giảm nghèo

bền vững cho hộ nông dân .......................................................................5

1.1.1. Hộ nông dân và các vấn đề về hộ nông dân ......................................5

1.1.2. Giảm nghèo và giảm nghèo bền vững .............................................10

1.1.3. Chương trình giảm nghèo nhanh và bền vững cho hộ nông

dân (Nghị quyết 30a) .......................................................................18

1.1.4. Kinh nghiệm giảm nghèo của một số nước trên thế giới và ở

Việt Nam..........................................................................................28

1.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................36

1.2.1. Phương pháp chung .........................................................................36

1.2.2. Phương pháp điều tra chọn mẫu ......................................................36

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

1.2.3. Phương pháp thu thập thông tin.......................................................37

Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VIỆC TRIỂN KHAI CHƢƠNG TRÌNH

GIẢM NGHÈO VÀ GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TRÊN

ĐỊA BÀN HUYỆN PẮC NẶM TỈNH BẮC KẠN.......................38

2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Pác Nặm tỉnh Bắc Kạn........38

2.1.1. Điều kiện tự nhiên............................................................................38

2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội.................................................................42

2.1.3. Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội đến giảm

nghèo, giảm nghèo bền vững ở huyện Pác Nặm .............................56

2.2. Thực trạng triển khai chương trình giảm nghèo và giảm nghèo

bền vững tại huyện Pác Nặm .................................................................60

2.2.1. Thực trạng một số chương trình giảm nghèo tại huyện Pác

Nặm giai đoạn 2006 - 2008..............................................................60

2.2.2. Thực trạng triển khai chương trình giảm nghèo nhanh và bền

vững (chương trình 30a) tại huyện Pác Nặm...................................65

Chƣơng 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM THỰC HIỆN

CÓ HIỆU QUẢ CHƢƠNG TRÌNH GIẢM NGHÈO

NHANH VÀ BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN

PẮC NẶM TỈNH BĂC KẠN .....................................................95

3.1. Định hướng, mục tiêu và dự kiến kết quả thực hiện chương trình

30a và huyện Pác Nặm...........................................................................95

3.1.1. Mục tiêu ...........................................................................................95

3.1.2. Phát triển các ngành và lĩnh vực đến năm 2015 và định hướng

đến năm 2020 của huyện Pác Nặm......................................................

3.2. Nhóm giải pháp nhằm thực hiện hiệu quả chương trình 30a...............102

3.2.1. Giải pháp chung .............................................................................102

3.2.2. Nhóm giải pháp cụ thể ...................................................................108

KẾT LUẬN...................................................................................................116

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................................118

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

v

PHỤ LỤC......................................................................................................113

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

CN : Công nghiệp

CNH : Công nghiệp hoá

DV : Dịch vụ

ĐVT : Đơn vị tính

GDP : Tổng sản phẩm trong nước

KHKT : Khoa học kỹ thuật

HĐH : Hiện đại hoá

HTX : Hợp tác xã

LĐ : Lao động

NN : Nông nghiệp

NLN : Nông lâm nghiệp

NLNTS : Nông lâm nghiệp thuỷ sản

NQD : Ngoài quốc doanh

NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn

PTTH : Phổ thông trung học

QD : Quốc doanh

THCS : Trung học cơ sở

Tr.đ : Triệu đồng

TTCN : Tiểu thủ công nghiệp

XDCB : Xây dựng cơ bản

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Chuẩn nghèo đói của Việt Nam qua các thời kỳ.............................12

Bảng 1.2: Những kết quả chủ yếu của chương trình mục tiêu Quốc gia

xóa đói giảm nghèo giai đoạn 2006 - 2010...................................35

Bảng 2.1: Diện tích các loại đất của huyện Pác Nặm năm 2007 - 2009..........39

Bảng 2.2: Tình hình dân số và lao động của huyện năm 2008 - 2009.............43

Bảng 2.3: Hệ thống cơ sở hạ tầng y tế của huyện Pác Nặm năm 2009 ...........45

Bảng 2.4: Giá trị sản xuất các ngành của huyện giai đoạn 2007 - 2009..........46

Bảng 2.5: Năng suất, diện tích, sản lượng một số cây trồng năm 2009 ..........49

Bảng 2.6: Tình hình thực hiện kế hoạch đàn gia súc gia cầm của huyện

Pác Nặm giai đoạn 2007 - 2009 ....................................................50

Bảng 2.7: Kết quả sản xuất ngành thủy sản giai đoạn 2007 - 2009.................51

Bảng 2.8: Sản phẩm lâm nghiệp chủ yếu của huyện giai đoạn 2007 -

2009 ...............................................................................................54

Bảng 2.9: Giá trị sản xuất công nghiệp theo giá hiện hành 2007 - 2009.........55

Bảng 2.10: Kết quả một số chương trình giảm nghèo tại huyện Pác Nặm

giai đoạn 2006 - 2008....................................................................62

Bảng 2.11: Tình hình giải ngân vốn đầu tư phát triển năm 2009 - 2010.........71

Bảng 2.12: Kết quả thực hiện khai hoang, phục hóa đất sản xuất năm

2009 - 2010....................................................................................72

Bảng 2.13: Tổng hợp các mô hình khuyến nông thực hiện theo Chương

trình 30a tại huyện Pác Nặm năm 2009 - 2010.............................74

Bảng 2.14: Hỗ trợ gạo cho hộ nhận trồng, chăm sóc và bảo vệ rừng theo

chương trình 30 của huyện Pác Nặm năm 2010 ...........................76

Bảng 2.15: Kinh phí hỗ trợ làm chuồng trại, cải tạo ao năm 2009 - 2010 ......76

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vii

Bảng 2.16: Công tác dạy nghề cho lao động nông thôn tại huyện Pác

Nặm năm 2009- 2010....................................................................78

Bảng 2.17: Tình hình đói nghèo của huyện sau 2 năm thực hiện chương

trình 30a.........................................................................................82

Bảng 2.18: Tình hình cung cấp dịch vụ thiết yếu dành cho người nghèo

sau 2 năm thực hiện chương trình 30a ..........................................83

Bảng 2.19: Tình hình lao động và việc làm sau 2 năm thực hiện chương

trình 30a.........................................................................................84

Bảng 2.20: Tình hình giáo dục và y tế của huyện 2008 - 2010 .......................86

Bảng 3.1. Mục tiêu giảm nghèo đến năm 2020 của huyện Pác Nặm ............101

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ VÀ BIỂU ĐỒ

Hình 1.1: Một số mô hình phát triển bền vững................................................16

Biểu đồ 2.1: Cơ cấu đất nông nghiệp năm 2009....................................................38

Biểu đồ 2.2: Cơ cấu nhóm đất phi nông nghiệp năm 2009..............................38

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Xóa đói giảm nghèo là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta nhằm

cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho người nghèo, thu hẹp khoảng cách

về trình độ phát triển giữa các vùng, địa bàn và giữa các dân tộc, nhóm dân

cư. Năm 1986, Việt Nam chuyển sang kinh tế thị trường trong sản xuất nông

nghiệp thực hiện giao khoán đến hộ đã nhảy vọt từ nước đang thiếu lương

thực vươn lên thành nước xuất khẩu gạo, và giữa vị trí trong ba nước xuất

khẩu gạo lớn nhất thế giới từ đó đến nay, an ninh lương thực đã vững vàng.

Tuy nhiên, đến nay vẫn còn tỷ lệ đói nghèo (bao gồm cả thiếu lương thực) mà

đa số phân bố ở các xã thuộc chương trình 135 (xã nghèo).

Đầu thập niên 1990, Việt Nam chuyển sang nền kinh tế thị trường định

hướng xã hội chủ nghĩa, nguy cơ đói nghèo đã được nhận rõ, mà trước hết là

số liệu trẻ em suy dinh dưỡng đã ở mức báo động (gần 50%). Ngay đầu năm

1991, vấn đề xoá đói giảm nghèo đã đề ra trong các diễn đàn, các nghiên cứu,

và triển khai thành phong trào xoá đói giảm nghèo. Nghị quyết Quốc hội Việt

Nam về nhiệm vụ năm 1993 đã đánh giá cao tinh thần cộng đồng, tương thân

tương ái "trong nhân dân đã phát triển nhiều hoạt động từ thiện giúp đỡ nhau

và phong trào xoá đói giảm nghèo, đền ơn đáp nghĩa..." Sáng kiến của Thủ

tướng Chính phủ được Mặt trận Tổ quốc Việt Nam lấy ngày 17 tháng 10 là

"Ngày vì người nghèo", đó cũng là ngày Liên hợp quốc chọn là ngày "Thế

giới chống đói nghèo". Ngày 21 tháng 5 năm 2002, Thủ tướng Chính phủ đã

phê duyệt "Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo". Đây

là chiến lược đầy đủ, chi tiết phù hợp với mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ

(MDG) của Liên Hợp Quốc công bố. Trong quá trình xây dựng chiến lược có

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

sự tham gia của chuyên gia các tổ chức quốc tế tại Việt Nam như IMF,

UNDP, WB,... tổng hợp thành các mục tiêu phát triển Việt Nam. Vấn đề là cụ

thể hoá chiến lược bằng các chương trình, dự án được triển khai, được giám

sát và đánh giá thường xuyên. Các nghiên cứu đã lập được bản đồ phân bố đói

nghèo đến từng xã, từng hộ.

Để tiếp tục đẩy mạnh công cuộc xoá đói giảm nghèo, tại phiên họp ngày

18 tháng 11 năm 2008, Chính phủ đã thảo luận và quyết nghị về việc triển

khai thực hiện Chương trình giảm nghèo nhanh và bền vững đối với 61 huyện

thuộc 20 tỉnh có số hộ nghèo trên 50%. Với mục tiêu: "Tạo sự chuyển biến

nhanh hơn về đời sống vật chất, tinh thần của người nghèo, đồng bào dân tộc

thiểu số thuộc các huyện nghèo, bảo đảm đến năm 2020 ngang bằng các

huyện khác trong khu vực. Hỗ trợ phát triển sản xuất nông, lâm nghiệp bền

vững, theo hướng sản xuất hàng hoá, khai thác tốt các thế mạnh của địa

phương. Xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội phù hợp với đặc điểm của

từng huyện; chuyển đổi cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất có

hiệu quả theo quy hoạch; xây dựng xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc

văn hoá dân tộc; dân trí được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ;

bảo đảm vững chắc an ninh, quốc phòng".

Huyện Pác Nặm thuộc tỉnh Bắc Kạn là một là một huyện nghèo có số hộ

nghèo trên 50% (56,02%) nằm trong "Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh

và bền vững đối với 61 huyện nghèo" của chính phủ với mục tiêu giảm hộ

nghèo xuống ngang bằng mức trung bình của khu vực. Chương trình đã được

triển khai bước đầu được triển khai ở huyện Pác Nặm, nhưng trong quá trình

triển khai đã xuất hiện một số vướng mắc. Nhằm góp phần thực hiện một

chính sách lớn của nhà nước em đã lựa chọn đề tài "Nghiên cứu giải pháp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

thực hiện có hiệu quả chương trình giảm nghèo bền vững trên địa bàn

huyện Pác Nặm tỉnh Bắc Kạn" làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

2.1. Mục tiêu chung

Đánh giá thực trạng và tìm ra giải pháp để triển khai có hiệu quả

chương trình giảm nghèo nhanh và bền vững trên địa bàn huyện Pác Nặm

tỉnh Bắc Kạn.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về giảm nghèo nhanh và bền vững

- Đánh giá thực trạng triển khai và một số kết quả bước đầu của chương

trình giảm nghèo bền vững ở huyện Pác Nặm tỉnh Bắc Kạn, chỉ ra những

thành tựu, hạn chế và nguyên nhân hạn chế theo hướng giảm nghèo bền vững

- Đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm thực hiện có hiệu quả

chương trình giảm nghèo bền vững cho các hộ nông dân trên địa bàn huyện

Pác Nặm tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2010 - 2012.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Tình hình đói nghèo và chương trình giảm nghèo nhanh và bền vững

(30a) cho các hộ nông dân của huyện Pác Nặm tỉnh Bắc Kạn.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Về nội dung: Nghiên cứu hiện trạng giảm nghèo và hiện tượng tái

nghèo tại huyện Pác Nặm tỉnh Bắc Kạn cùng với những nguyên nhân của tình

trạng này. Nghiên cứu việc thực hiện chương trình giảm nghèo nhanh và bền

vững tại các xã trong huyện và đưa ra các giải pháp nhằm thực hiện hiệu quả

chương trình này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

- Về thời gian và không gian: Điều tra việc thực hiện chương trình giảm

nghèo nhanh và bền vững tại huyện Pác Nặm tỉnh Bắc Kạn từ năm 2009 - 2010.

4. Bố cục của đề tài

Luận văn bao gồm phần mở đầu, kết luận, danh mục các tài liệu tham khảo,

các bảng phụ lục và 3 chương:

Chương 1: Cơ sở khoa học về giảm nghèo, giảm nghèo bền vững cho hộ

nông dân và phương pháp nghiên cứu.

Chương 2: Thực trạng việc triển khai chương trình giảm nghèo và giảm

nghèo bền vững cho các hộ nông dân trên địa bàn huyện Pác Nặm tỉnh Bắc Kạn.

Chương 3: Một số giải pháp chủ yếu nhằm thực hiện có hiệu quả chương

trình giảm nghèo bền vững trên địa bàn huyện Pác Nặm tỉnh Bắc Kạn.