Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh sán lá gan trâu, bò (Fasciolosis) ở tỉnh Thái Nguyên, Bắc Kạn,Tuyên Quang và biện pháp phòng trị (2010 - 2013)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

PHẠM DIỆU THÙY

“NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ BỆNH SÁN LÁ GAN TRÂU, BÕ

(FASCIOLOSIS) Ở TỈNH THÁI NGUYÊN, BẮC KẠN, TUYÊN QUANG

VÀ BIỆN PHÁP PHÕNG TRỊ

(2010 - 2013)

Chuyên ngành: Ký sinh trùng và vi sinh vật học Thú y

Mã số: 62. 64. 01. 04

LUẬN ÁN TIẾN SĨ THÚ Y

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Nguyễn Thị Kim Lan

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của chúng tôi. Các số liệu và

kết quả nghiên cứu trong luận án này là hoàn toàn trung thực và chưa được công bố

trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi thông tin trích dẫn trong luận án đều được chỉ

rõ nguồn gốc.

Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện đề tài nghiên cứu và hoàn

thành Luận án đều được cảm ơn.

Tác giả

Phạm Diệu Thùy

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành Luận án này, cho phép NCS được bày tỏ lòng kính trọng và biết

ơn sâu sắc tới GS. TS. Nguyễn Thị Kim Lan - Trường Đại học Nông lâm Thái

Nguyên đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo NCS hết sức tận tình trong suốt quá trình

nghiên cứu và hoàn thành Luận án.

NCS xin trân trọng cảm ơn chân thành và sâu sắc tới Ban Giám đốc, Ban Đào

tạo Đại học - Đại học Thái Nguyên; Ban Giám hiệu Trường Đại học Nông lâm Thái

Nguyên, Phòng Quản lý đào tạo Sau đại học, Ban Chủ nhiệm khoa Chăn nuôi Thú

y, Bộ môn Dược lý & Vệ sinh an toàn thực phẩm, Bộ môn Bệnh Động vật - Trường

Đại học Nông lâm - Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho NCS

trong suốt quá trình thực hiện đề tài.

NCS xin trân trọng cảm ơn Chi cục Thú y, các Trạm Thú y thuộc các tỉnh Thái

Nguyên, Bắc Kạn, Tuyên Quang và các hộ chăn nuôi trâu, bò trên địa bàn các tỉnh

nghiên cứu đã tạo điều kiện giúp đỡ NCS trong quá trình thực hiện đề tài.

NCS xin chân thành cảm ơn các em sinh viên các Khóa 38, 39, 40, 41, 42

chuyên ngành Thú y và Chăn nuôi thú y, các học viên cao học khóa 18, 19 đã tham

gia và hỗ trợ NCS thực hiện thành công luận án này.

NCS chân thành cảm ơn Viện Sinh Thái và Tài nguyên sinh vật; phòng Siêu

cấu trúc - Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương đã giúp đỡ NCS thực hiện đề tài.

Cuối cùng, NCS xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè đồng

nghiệp đã động viên và giúp đỡ NCS trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2014

Nghiên cứu sinh

Phạm Diệu Thùy

MỤC LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................... ii

MỤC LỤC................................................................................................................. ii

DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT ............................................................ vii

DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................... viii

DANH MỤC CÁC HÌNH.........................................................................................x

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU..................................................................4

1.1. Sán lá Fasciola gây bệnh trên động vật nhai lại và người..........................................4

1.1.1. Vị trí của sán lá Fasciola trong hệ thống phân loại động vật học ........................4

1.1.2. Đặc điểm hình thái của sán lá Fasciola ...............................................................5

1.1.3. Vòng đời của sán lá Fasciola...............................................................................6

1.2. Bệnh do sán lá Fasciola ở động vật nhai lại.............................................................11

1.2.1. Đặc điểm dịch tễ bệnh sán lá gan.......................................................................11

1.2.1.1. Tình hình nhiễm sán lá gan ở gia súc nhai lại............................................11

1.2.1.2. Những yếu tố ảnh hưởng tới tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở gia súc nhai lại...17

1.2.2. Đặc điểm bệnh lý và lâm sàng bệnh do sán lá gan gây ra ở gia súc nhai lại ....27

1.2.3. Chẩn đoán bệnh do sán lá Fasciola gây ra ........................................................32

1.2.4. Phòng và trị bệnh sán lá Fasciola cho súc vật nhai lại......................................34

1.2.4.1. Điều trị bệnh: .................................................................................................34

1.2.4.2. Phòng bệnh sán lá gan cho súc vật nhai lại.................................................37

CHƢƠNG 2: VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....41

2.1. Đối tượng, thời gian, địa điểm nghiên cứu ...............................................................41

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................41

2.1.2. Thời gian nghiên cứu .........................................................................................41

2.1.3. Địa điểm nghiên cứu..........................................................................................41

2.1.3.1. Địa điểm triển khai........................................................................................41

2.1.3.2. Địa điểm xét nghiệm mẫu ............................................................................43

2.2. Vật liệu nghiên cứu...................................................................................................43

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

2.2.1. Động vật và các loại mẫu nghiên cứu................................................................43

2.2.2. Dụng cụ và hoá chất...........................................................................................44

2.3. Nội dung nghiên cứu.................................................................................................45

2.3.1 Xác định loài sán lá gan ký sinh ở trâu, bò tại ba tỉnh miền núi phía Bắc 2.3.2.

Đặc điểm dịch tễ bệnh do sán lá Fasciola spp. gây ra ở trâu, bò ................................45

2.3.2.1. Điều tra thực trạng chăn nuôi và phòng chống bệnh ký sinh trùng cho

trâu, bò ở ba tỉnh nghiên cứu .....................................................................................45

2.3.2.2. Tình hình nhiễm sán lá Fasciola spp. ở trâu, bò ........................................45

2.3.2.3. Nghiên cứu về trứng và ấu trùng sán lá Fasciola spp. ở ngoại cảnh và

trong ký chủ trung gian...............................................................................................45

2.3.3. Nghiên cứu tương quan giữa số trứng sán Fasciola spp. trong 1 gam phân với

số sán lá ký sinh ở trâu, bò...........................................................................................45

2.3.4. Nghiên cứu biện pháp phòng chống bệnh sán lá Fasciola spp. cho trâu, bò.....45

2.3.4.1. Xác định thuốc tẩy sán lá Fasciola spp. có hiệu lực cao và an toàn ........45

2.3.4.2. Nghiên cứu biện pháp phòng chống tổng hợp bệnh sán lá Fasciola spp.

cho trâu, bò. .................................................................................................................46

2.4. Phương pháp nghiên cứu ..........................................................................................46

2.4.1. Phương pháp mổ khám, thu thập và định loại sán lá Fasciola spp. ký sinh ở

trâu, bò tại Thái Nguyên, Bắc Kạn và Tuyên Quang...................................................46

2.4.2. Phương pháp điều tra tình trạng vệ sinh thú y và phòng chống bệnh sán lá

Fasciola spp. cho trâu, bò............................................................................................48

2.4.3. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh sán lá Fasciola spp. ở trâu, bò ....48

2.4.3.2. Bố trí thu thập mẫu........................................................................................49

2.4.3.3. Phương pháp xác định tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica

trên trâu, bò................................................................................................................49

2.4.4. Phương pháp nghiên cứu trứng và ấu trùng sán lá Fasciola spp. ở ngoại cảnh và

trong ký chủ trung gian................................................................................................50

2.4.4.1. Phương pháp nghiên cứu sự ô nhiễm trứng sán lá Fasciola spp. ở nền

chuồng và khu vực xung quanh chuồng nuôi trâu, bò ............................................50

2.4.4.2. Phương pháp nghiên cứu sự ô nhiễm trứng sán lá Fasciola spp. ở khu vực

chăn thả trâu, bò. .........................................................................................................51

2.4.4.3. Phương pháp thu thập và xác định loài ốc nước ngọt - ký chủ trung gian

của sán lá gan...............................................................................................................51

2.4.5. Nghiên cứu thời gian sống của trứng sán lá Fasciola spp. ở ngoại cảnh (khi

không rơi vào môi trường nước)..................................................................................52

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

2.4.5.1. Nghiên cứu thời gian sống của trứng sán lá Fasciola spp. trong phân

trâu, bò .........................................................................................................................52

2.4.5.2. Nghiên cứu thời gian sống của trứng sán lá Fasciola spp. trong đất .......53

2.4.6. Nghiên cứu thời gian thoát vỏ và thời gian sống của Miracidium trong nước......54

2.4.6.1. Nghiên cứu thời gian Miracidium thoát vỏ trong nước.............................54

2.4.6.2. Nghiên cứu thời gian Miracidium sống trong nước (khi Miracidium

không gặp ký chủ trung gian)....................................................................................55

2.4.7. Nghiên cứu về thời gian phát triển của ấu trùng sán lá Fasciola spp. trong ốc

Lymnaea viridis - ký chủ trung gian ............................................................................55

2.4.8. Phương pháp xác định tương quan giữa số trứng sán Fasciola spp. trong 1 gam

phân với số sán lá ký sinh /trâu, bò..............................................................................57

2.4.9. Phương pháp xác định hiệu lực của thuốc tẩy sán lá Fasciola spp. ..................57

2.4.9.1. Xác định hiệu lực của một số thuốc tẩy sán lá Fasciola spp. đã sử dụng

nhiều năm trên trâu, bò...............................................................................................57

2.4.9.2. Xác định hiệu lực tẩy sán lá Fasciola spp. và độ an toàn trên trâu, bò của

3 loại thuốc albendazol, triclabendazole, nitroxinil - 25 với mức liều cao hơn liều

khuyến cáo...................................................................................................................58

2.4.10. Thử nghiệm biện pháp phòng bệnh sán lá Fasciola spp. trên trâu. .................59

2.5. Phương pháp xử lý số liệu ........................................................................................61

CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN.........................................................62

3.1. Kết quả xác định loài sán lá gan ký sinh ở trâu, bò tại ba tỉnh Thái Nguyên, Bắc Kạn

và Tuyên Quang...............................................................................................................62

3.2. Đặc điểm dịch tễ bệnh sán lá gan ở trâu, bò .............................................................66

3.2.1. Điều tra thực trạng chăn nuôi và phòng chống bệnh ký sinh trùng cho đàn trâu,

bò ở ba tỉnh nghiên cứu ...............................................................................................66

3.2.2. Tình hình nhiễm sán lá F. gigantica ở trâu, bò tại ba tỉnh miền núi phía Bắc..........68

3.2.2.1. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica ở trâu, bò tại các địa

phương.........................................................................................................................68

3.2.2.2. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica theo tuổi trâu, bò ...............75

3.2.2.3. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica ở trâu, bò theo mùa vụ......78

3.2.2.4. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica ở trâu, bò theo tính biệt.....82

3.2.3. Nghiên cứu về trứng và ấu trùng sán lá F. gigantica ở ngoại cảnh và trong ký

chủ trung gian ..............................................................................................................85

3.2.3.1. Sự ô nhiễm trứng sán lá F. gigantica ở chuồng trại, bãi chăn thả ............85

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

3.2.3.2. Sự ô nhiễm trứng sán lá F. gigantica trên bãi chăn thả trâu, bò ...............88

3.2.3.3. Sự phân bố các loài ốc nước ngọt - ký chủ trung gian của sán lá

F. gigantica...............................................................................................................89

3.2.3.4. Tỷ lệ mẫu cỏ thủy sinh nhiễm Adolescaria................................................92

3.2.3.5. Nghiên cứu về thời gian sống của trứng sán lá F. gigantica ở ngoại cảnh

(khi chưa rơi vào môi trường nước)..........................................................................93

3.2.3.6. Thời gian sống của trứng sán lá F. gigantica trong đất.............................96

3.2.3.7. Nghiên cứu về thời gian thoát vỏ của Miracidium và thời gian sống của

Miracidium trong nước...............................................................................................97

3.2.3.8. Nghiên cứu thời gian phát triển của ấu trùng sán lá F. gigantica trong ốc -

ký chủ trung gian.......................................................................................................102

3.3. Nghiên cứu tương quan giữa số trứng sán F. gigantica trong 1 gam phân với số sán

lá ký sinh ở trâu, bò........................................................................................................104

3.4. Nghiên cứu biện pháp phòng trị bệnh sán lá F. gigantica cho trâu, bò ...................107

3.4.1. Xác định thuốc tẩy sán lá F. gigantica có hiệu lực cao và an toàn...................107

3.4.1.1. Xác định hiệu lực của một số thuốc tẩy sán lá F. gigantica đã được sử

dụng nhiều năm trên trâu, bò ...................................................................................107

3.4.2. Thử nghiệm biện pháp phòng trị bệnh sán lá F. gigantica trên trâu ...............113

3.4.2.1. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica sau 2 tháng thử nghiệm.114

3.4.2.2. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica sau 4 tháng thử nghiệm.115

3.4.3. Xây dựng biện pháp phòng, trị tổng hợp bệnh sán lá F. gigantica cho trâu, bò.......116

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ...................................................................................119

1. Kết luận......................................................................................................................119

2. Đề nghị.......................................................................................................................120

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................121

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI...............139

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT

- : đến

cs : cộng sự

DTC : dài thân chéo

F : Fasciola

Kg TT : kilogam thể trọng

L : Lymnaea

mg : miligam

ml : mililit

n : dung lượng mẫu

Nxb : nhà xuất bản

pp : page

spp : species plural

TN : thí nghiệm

TP : thành phố

tr : trang

TT : thể trọng

VN : vòng ngực

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Sơ đồ bố trí thu thập mẫu ......................................................................... 49

Bảng 3.1. Kết quả mổ khám trâu và thu thập sán lá gan........................................... 62

Bảng 3.2. Kết quả mổ khám bò và thu thập sán lá gan............................................. 62

Bảng 3.3. Kết quả xác định loài sán lá gan ký sinh ở trâu, bò.................................. 64

Bảng 3.4. Loài sán lá gan ký sinh ở trâu, bò tại ba tỉnh miền núi phía Bắc.............. 65

Bảng 3.5. Thực trạng chăn nuôi và phòng chống bệnh ký sinh trùng cho đàn trâu,

bò ở ba tỉnh miền núi phía Bắc.................................................................... 66

Bảng 3.6. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica ở trâu tại các địa phương... 68

Bảng 3.7. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá gan ở bò tại các địa phương .................. 73

Bảng 3.8. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica theo tuổi trâu ...................... 75

Bảng 3.9. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica theo tuổi bò ....................... 77

Bảng 3.10. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica ở trâu theo mùa vụ .......... 79

Bảng 3.11. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá gan ở bò theo mùa vụ .......................... 80

Bảng 3.12. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica theo tính biệt của trâu....... 83

Bảng 3.13. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica theo tính biệt của bò ....... 84

Bảng 3.14. Sự ô nhiễm trứng sán lá F. gigantica ở chuồng và khu vực xung quanh

chuồng nuôi trâu.......................................................................................... 85

Bảng 3.15. Sự ô nhiễm trứng sán lá F. gigantica ở chuồng và khu vực xung

quanh chuồng nuôi bò ................................................................................. 86

Bảng 3.16. Sự ô nhiễm trứng sán lá F. gigantica ở khu vực bãi chăn thả trâu, bò .... 88

Bảng 3.17. Kết quả định loại các mẫu ốc nước ngọt ................................................ 89

Bảng 3.18. Sự phân bố các loài ốc ở ba tỉnh nghiên cứu.......................................... 91

Bảng 3.19. Tỷ lệ mẫu cỏ thủy sinh nhiễm Adolescaria ............................................ 92

Bảng 3.20. Thời gian sống của trứng sán lá F. gigantica trong phân trâu................. 94

Bảng 3.21. Thời gian sống của trứng sán lá F. gigantica trong phân bò ................... 95

Bảng 3.22. Thời gian sống của trứng sán lá F. gigantica trong đất ........................... 96

Bảng 3.23. Thời gian Miracidium thoát vỏ trong nước (từ khi trứng sán lá

F. gigantica rơi vào môi trường nước) .........................................98

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ix

Bảng 3.24. Thời gian sống của Miracidium trong nước ......................................... 101

Bảng 3.25. Thời gian hoàn thành các giai đoạn ấu trùng của sán lá F. gigantica

(từ khi trứng rơi vào nước)........................................................................ 102

Bảng 3.26. Hiệu lực của hai loại thuốc tẩy sán lá F. gigantica đã sử dụng nhiều

năm trên trâu.............................................................................................. 107

Bảng 3.27. Hiệu lực của hai loại thuốc tẩy sán lá F. gigantica đã sử dụng nhiều

năm trên bò................................................................................................ 108

Bảng 3.28. Hiệu lực tẩy sán F. gigantica của ba loại thuốc trên trâu thí nghiệm... 109

Bảng 3.29. Hiệu lực tẩy sán F. gigantica của ba loại thuốc trên bò thí nghiệm..... 110

Bảng 3.30. Hiệu lực của ba loại thuốc tẩy sán F. gigantica cho trâu trên diện rộng........ 111

Bảng 3.31. Hiệu lực của ba loại thuốc tẩy sán F. gigantica cho bò trên diện rộng ....... 112

Bảng 3.32. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán F. gigantica của trâu trước thí nghiệm.. 113

Bảng 3.33. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica của trâu sau 2 tháng thử

nghiệm....................................................................................................... 114

Bảng 3.34. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá F. gigantica của trâu sau 4 tháng thử

nghiệm....................................................................................................... 115

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

x

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Hai loài sán F. gigantica và F. hepatica..................................................... 5

Hình 1.2. ........................................................................... 10

Hình 3.1. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm sán lá F. gigantica ở trâu tại 3 tỉnh........................... 69

Hình 3.2. Biểu đồ cường độ nhiễm sán lá F. gigantica ở trâu tại 3 tỉnh.................... 71

Hình 3.3. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở bò tại 3 tỉnh........................................... 73

Hình 3.4. Biểu đồ cường độ nhiễm sán lá F. gigantica ở bò tại 3 tỉnh...................... 74

Hình 3.5. Đồ thị tỷ lệ nhiễm sán lá F. gigantica ở trâu theo lứa tuổi ........................ 76

Hình 3.6. Đồ thị tỷ lệ nhiễm sán lá F. gigantica ở bò theo lứa tuổi ......................... 77

Hình 3.7. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở trâu theo mùa vụ (tính chung cả ba tỉnh) ..... 79

Hình 3.8. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm sán lá F. gigantica ở bò theo mùa vụ (tính

chung cả ba tỉnh) .......................................................................... 81

Hình 3.9. Biểu đồ kết quả định loại ốc nước ngọt của ba tỉnh................................... 90

Hình 3.10. Đồ thị biểu diễn phương trình y = a + bx về mối tương quan giữa số

trứng sán /gam phân với số sán ký sinh /trâu ........................................... 104

Hình 3.11. Đồ thị biểu diễn phương trình y = a + bx về mối tương quan giữa số

trứng sán /gam phân với số sán lá ký sinh /bò ......................................... 105

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Bệnh sán lá gan ở trâu, bò (Fasciolosis Fasciola hepatica và

Fasciola gigantica gây ra, được coi là bệnh ký sinh trùng phổ biến và gây thiệt hại

rất lớn về kinh tế cho ngành chăn nuôi trâu, bò trên toàn thế giới (Soulsby E. J.,

1987 [166]). Trong những năm gần đây, bệnh sán lá gan ở trâu, bò đang trở nên phổ

biến và gia tăng do sự thay đổi khí hậu và sự di cư của động vật từ vùng này sang

vùng khác (Muhammad Kasib Khan và cs., 2013 [132]).

Sán lá gan ký sinh gây nhiều tác động xấu như làm giảm sức sinh trưởng, sinh

sản ở trâu, bò: mỗi sán ký sinh làm khả năng tăng khối lượng giảm 200 gam /năm

(Sewell M. M. H., 1966 [152]), tăng trọng hàng năm giảm 20 - 40 kg, tỷ lệ có thai

giảm 10% (Sothoeun S., 2007 [156]). Theo Suhardono D. (2001) [158], việc tẩy sán

lá gan cho bò đã rút ngắn khoảng cách giữa hai lần động dục của bò xuống 18,5

tháng, trong khi những bò không được điều trị thì khoảng cách này kéo dài tới 31,5

tháng. Theo Roberts J. A. và cs. (1991) [142], thiếu máu do sán ký sinh đã làm giảm

7 - 15% khả năng lao tác (uớc tính, mỗi năm thiệt hại do trâu, bò bị nhiễm sán lá gan là

từ 82 - 98 đô la Úc /trâu hoặc bò (Sothoeun S., 2007 [156]), tức là khoảng từ 1,5 - 1,8

triệu đồng Việt Nam; chi phí này ở Thụy Sỹ là 52 triệu Euro (Schweizer G. và cs., 2005

[150]), ở Kenya là 3,5 triệu KES (Mungube E. O. và cs., 2006 [133]), ở Etiopia là 0,27

triệu đô la Mỹ (Berhe G. và cs., 2009 [69]). Như vậy, có thể thấy thiệt hại kinh tế do

bệnh sán lá gan gây ra là rất lớn.

Nguy hiểm hơn, bệnh sán lá gan ở trâu, bò còn truyền lây sang người gây

viêm gan, xơ gan, thậm chí biến chứng ung thư gan ở người. Theo Mas - Coma S.

và cs. (2009) [125], ước tính có khoảng 2,4 - 17 triệu người trên thế giới bị nhiễm

một hoặc cả hai loài sán F. hepatica và F. gigantica. Tại Việt Nam, theo thống kê

của Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương, đến tháng 3 năm 2008, nước

ta có hơn 5.000 người tại 47 tỉnh thành từ Bắc tới Nam bị nhiễm sán lá gan lớn (dẫn

theo Đặng Thị Cẩm Thạch và cs., 2008 [44]).

Việt Nam là một nước nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, điều kiện khí hậu

nóng ẩm, chăn nuôi trâu, bò theo phương thức chăn thả tự do và ý thức vệ sinh

2

môi trường không tốt là điều kiện thuận lợi cho sán lá gan hoàn thành vòng đời

và bệnh sán lá gan phát triển. Đã có một số công trình nghiên cứu về đặc điểm

dịch tễ bệnh sán lá gan ở trâu, bò và biện pháp điều trị bệnh (công trình của

Nguyễn Đức Tân, 2010 [44]; Hoàng Văn Hiền và cs., 2011 [11]; Nguyễn Hữu

Hưng 2011 [15]…). Song, ở các địa phương miền núi nói chung, ba tỉnh Thái

Nguyên, Bắc Kạn và Tuyên Quang nói riêng vẫn chưa có công trình nghiên cứu

đầy đủ về bệnh sán lá gan, vì vậy cũng chưa có quy trình phòng chống bệnh hiệu

quả. Đặc biệt, 3 tỉnh nói trên nằm trong vùng Trung du miền núi phía Bắc - là

nơi có số lượng trâu nhiều nhất cả nước, chiếm 55,31% (Tổng Cục thống kê, 2014

[168]). Mặt khác, điều kiện thời tiết khí hậu của các tỉnh này trong những năm gần đây

có nhiều thay đổi: cường độ ánh sáng mạnh hơn, lượng mưa trong năm nhiều hơn…

Những thay đổi này có thể dẫn đến hệ quả là đặc điểm dịch tễ của bệnh sán lá gan thay

đổi. Những luận giải trên cho thấy, việc nghiên cứu về đặc điểm dịch tễ và xây dựng

biện pháp phòng chống bệnh sán lá gan cho trâu, bò, từ đó phòng được bệnh sán lá gan

lớn trên người ở các địa phương miền núi là rất cần thiết.

Xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn sản xuất, chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên

cứu đặc điểm dịch tễ bệnh sán lá gan trâu, bò (Fasciolosis) ở tỉnh Thái Nguyên, Bắc

Kạn, Tuyên Quang và biện pháp phòng trị (2010 - 2013) ”.

2. Mục tiêu của đề tài:

- Xác định được thành phần loài và một số đặc điểm dịch tễ bệnh do sán lá

Fasciola spp. gây ra trên trâu, bò ở ba tỉnh Thái Nguyên, Bắc Kạn và Tuyên Quang.

- Xây dựng được biện pháp phòng, trị bệnh sán lá gan lớn ở trâu, bò tại ba tỉnh

Thái Nguyên, Bắc Kạn, Tuyên Quang.

3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài

3.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài

Kết quả của đề tài là những thông tin khoa học về loài sán lá gan lớn ký sinh

trên trâu, bò nuôi tại các tỉnh Thái Nguyên, Bắc Kạn và Tuyên Quang; đặc điểm

dịch tễ của bệnh; sự phát triển của trứng và ấu trùng sán lá gan; mối tương quan

giữa số trứng sán /gam phân với số sán ký sinh /trâu, bò và biện pháp phòng chống

bệnh sán lá gan lớn cho trâu, bò.

3

3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài

Kết quả của đề tài là cơ sở khoa học khuyến cáo người chăn nuôi áp dụng các

biện pháp phòng trị bệnh sán lá gan, nhằm hạn chế tỷ lệ nhiễm và thiệt hại do sán lá

gan gây ra, góp phần nâng cao năng suất chăn nuôi, thúc đẩy ngành chăn nuôi trâu,

bò phát triển.

3.3. Những đóng góp mới của đề tài

- Là công trình đầu tiên nghiên cứu có hệ thống về đặc điểm dịch tễ và biện

pháp phòng trị bệnh sán lá gan cho trâu, bò ở 3 tỉnh Thái Nguyên, Bắc Kạn và

Tuyên Quang.

- Xác định được tương quan giữa số trứng sán /gam phân với số sán lá

Fasciola gigantica ký sinh trên trâu, bò

- Xây dựng được biện pháp phòng trị bệnh sán lá gan cho trâu, bò có hiệu quả,

khuyến cáo áp dụng rộng rãi tại các địa phương.

4

CHƢƠNG 1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

Bệnh sán lá gan ở trâu, bò, dê do hai loài sán lá Fasciola hepatica và Fasciola

gigantica ký sinh ở ống dẫn mật và gan gây ra. Ngoài trâu, bò, dê, hai loài sán này

còn gây bệnh cho người và nhiều loài động vật khác.

F. hepatica và F. gigantica là hai loài sán lá phổ biến ở các vùng thuộc châu Á

và châu Phi. Theo Mas - Coma S. (2001) [124] tác hại của sán lá gan đối với gia súc

nhai lại rất lớn, biểu hiện rõ nhất là gây thiếu máu, viêm và xơ gan khi gia súc bị

nhiễm sán lá gan ở mức độ nặng.

Sán lá gan ngày càng chứng tỏ vai trò gây bệnh quan trọng cho động vật nhai

lại và người (Mas - Coma S. và cs., 2009 [125]).

1.1. Sán lá Fasciola gây bệnh trên động vật nhai lại và ngƣời

1.1.1. Vị trí của sán lá Fasciola trong hệ thống phân loại động vật học

Theo Nguyễn Thị Lê và cs. (1996) [34], sán lá gan ký sinh và gây bệnh cho gia

súc nhai lại được xếp trong hệ thống phân loại động vật như sau:

Ngành Plathelminthes Schneider, 1873

Phân ngành Platodes Leuckart, 1854

Lớp Trematoda Rudolphi, 1808

Phân lớp Prosostomadidea Skrjabin và Guschanskaja, 1962

Bộ Fasciolibda Skrjabin và Schulz, 1937

Phân bộ Fasciolata Skrjabin và Schulz, 1937

Họ Fasciolidae Railliet, 1895

Phân họ Fasciolinae Stiles và Hassall, 1898

Giống Fasciola Linnaeus, 1758

Loài Fasciola hepatica Linnaeus, 1758

Loài Fasciola gigantica Cobbold, 1885