Nghiên cứu bào chế viên nén chứa cao lá đắng (vernonia amygdalina del ) định hướng điều trị bệnh

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LẠC HỒNG

KHOA DƢỢC

BÁO CÁO NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

ĐỀ TÀI:

NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ VIÊN NÉN CHỨA CAO LÁ ĐẮNG

(VERNONIA AMYGDALINA DEL.)

ĐỊNH HƢỚNG ĐIỀU TRỊ BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP

ĐỒNG NAI, THÁNG 07/2022

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LẠC HỒNG

KHOA DƢỢC

BÁO CÁO NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

ĐỀ TÀI:

NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ VIÊN NÉN CHỨA CAO LÁ ĐẮNG

(VERNONIA AMYGDALINA DEL.)

ĐỊNH HƢỚNG ĐIỀU TRỊ BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP

ĐỒNG NAI, THÁNG 07/2022

i

TÓM TẮT

Đặt vấn đề

Cây Lá đắng (Vernonia amygdalina Del.), họ Cúc (Asteraceae) dễ trồng, phân bố

rộng rãi ở nƣớc ta với trữ lƣợng lớn. Tác dụng hạ huyết áp của cây lá đắng đã đƣợc

tác giả Nguyễn Lê Hoài Tâm (2021) nghiên cứu trƣớc đây.

Đối tƣợng và phƣơng pháp nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Lá của cây Lá đắng đƣợc thu hái tại xã Ân Hảo Đông, huyện

Hoài Ân, tỉnh Bình Định vào tháng 3 năm 2022

Phương pháp nghiên cứu: Chiết xuất và tiêu chuẩn hóa cao Lá đắng: Chiết nóng

bằng dung môi nƣớc cất ở 100 0C. Khảo sát tá dƣợc điều chế cao khô Lá đắng.

Nghiên cứu bào chế viên nén chứa cao Lá đắng: Khảo sát các công thức cơ bản ở

phòng thí nghiệm, lựa chọn công thức tốt nhất.

Kết quả: Chiết xuất và tiêu chuẩn hóa cao Lá đắng: Từ 50 g lá của cây Lá đắng

chiết đƣợc 21,5 g cao khô Lá đắng, hiệu suất chiết 22,2%, độ ẩm 3,48%. Sử dụng tá

dƣợc điều chế cao khô là avicel PH 102 tỷ lệ dƣợc liệu : tá dƣợc = 5 : 1.

Nghiên cứu bào chế viên nén chứa cao Lá đắng: chọn công thức tốt nhất với thành

phần gồm natri croscarmellose tỷ lệ 15%, tá dƣợc độn là avicel PH-102, magie

stearate tỷ lệ 2% và aerosil tỷ lệ 2%.

Đề nghị: Do thời gian có hạn, chúng tôi đề nghị:

- Tối ƣu hóa chiết cao Lá đắng giàu cynarosid

- Sử dụng cynarosid làm chất chỉ điểm cho dƣợc liệu Lá đắng

- Tối ƣu hóa công thức bào chế viên nén Lá đắng

- Nghiên cứu độ ổn định và đánh giá thêm một số chỉ tiêu của viên nén

Khóa luận tốt nghiệp Dƣợc sĩ Đại học – Năm học: 2021 – 2022

NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ VIÊN NÉN CHỨA CAO LÁ ĐẮNG

(Vernonia amygdalina Del.)

ĐỊNH HƢỚNG ĐIỀU TRỊ BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP

Giảng viên hƣớng dẫn:

ii

MỤC LỤC

TÓM TẮT ................................................................................................................... i

MỤC LỤC.................................................................................................................. ii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT............................................ iv

DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................ vi

DANH MỤC HÌNH ................................................................................................ viii

LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ix

Chƣơng 1. ĐẶT VẤN ĐỀ...........................................................................................1

Chƣơng 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU .........................................................................3

2.1. TỔNG QUAN VỀ CÂY LÁ ĐẮNG ...................................................................3

2.1.1. Phân loại............................................................................................................3

2.1.2. Danh pháp .........................................................................................................3

2.1.3. Đặc điểm thực vật .............................................................................................4

2.1.4. Thành phần hóa học ..........................................................................................4

2.1.5. Tác dụng dƣợc lý...............................................................................................7

2.1.6. Độc tính cấp của cây Lá đắng ...........................................................................9

2.2. TỔNG QUAN VỀ BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP...................................................9

2.2.1. Định nghĩa .........................................................................................................9

2.2.2. Tình hình bệnh tăng huyết áp trên thế giới và tại Việt Nam...........................10

2.2.3. Điều trị ............................................................................................................11

2.3. TỔNG QUAN VỀ LUTEOLIN.........................................................................12

2.3.1. Tính chất lý – hóa............................................................................................12

2.3.2. Tác dụng dƣợc lý.............................................................................................13

2.4. TỔNG QUAN VỀ THUỐC VIÊN NÉN ...........................................................13

2.4.1. Định nghĩa .......................................................................................................13

2.4.2. Phƣơng pháp dập thẳng...................................................................................14

2.4.3. Tá dƣợc............................................................................................................15

Chƣơng 3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...........................................................21

3.1. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU ...........................................................................21

iii

3.2. NGUYÊN VẬT LIỆU – TRANG THIẾT BỊ....................................................21

3.2.1. Nguyên vật liệu ...............................................................................................21

3.2.2. Trang thiết bị...................................................................................................22

3.3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......................................................................23

3.3.1. Chiết xuất và tiêu chuẩn hóa cao Lá đắng ......................................................23

3.3.2. Nghiên cứu công thức bào chế viên nén chứa cao Lá đắng ở quy mô phòng

thí nghiệm..................................................................................................................30

3.3.3. Nghiên cứu bào chế viên nén chứa cao lá đắng ở quy mô 2000 viên.............42

Chƣơng 4. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN...................................................................46

4.1. KẾT QUẢ ..........................................................................................................46

4.1.1. Chiết xuất và tiêu chuẩn hóa cao Lá đắng ......................................................46

4.1.2. Nghiên cứu công thức bào chế viên nén chứa cao Lá đắng ở quy mô phòng

thí nghiệm..................................................................................................................59

4.1.3. Nghiên cứu bào chế viên nén chứa cao Lá đắng ở quy mô 2000 viên ...........67

4.2. BÀN LUẬN .......................................................................................................70

Chƣơng 5. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ.....................................................................72

5.1. KẾT LUẬN........................................................................................................72

5.2. ĐỀ NGHỊ ...........................................................................................................72

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt

1 ACE

Angiotensin-converting

enzyme

Enzym chuyển dạng

angiotensin (men chuyển)

2 ACEI

Angiotensin-converting

enzyme inhibitor

Thuốc ức chế men chuyển

3 ALT Alanin amino transaferase Alanin amino transaferase

4 ARB

Angiotensin II receptor

blocker

Thuốc chẹn thụ thể AT1 của

angiotensin II

5 AS Asymmetric factor Hệ số kéo đuôi

6 AST Aspartate aminotransferase Aspartate aminotransferase

7 BB Beta-blocker Thuốc chẹn thụ thể β

8 CCB Calcium channel blocker Thuốc chẹn kênh calci

9 CCl4 Carbon tetracloride Carbon tetraclorid

10 CQA Critical Quality Attribute

Thuộc tính chất lƣợng trọng

yếu

11 DĐVN V Dƣợc điển Việt Nam V

12 MeOH Methanol Methanol

13 EtOAc Ethyl acetate Ethyl acetat

14 EtOH Ethanol Cồn

15 HPLC

High Performance Liquid

Chromatography

Sắc ký lỏng hiệu năng cao

16 KHV Kính hiển vi Kính hiển vi

17 K Capacity factor Hệ số dung lƣợng

18 ppm (italic) Parts per million Phần triệu

19 QTPP Quality target product profile

Hồ sơ chất lƣợng mục tiêu

sản phẩm

20 RAA Renin-Angiotensin- Renin-Angiotensin-

v

Aldosterone Aldosteron

21 RSD Relative standard deviation Độ lệch chuẩn tƣơng đối

22 RS Resolution Độ phân giải

23 TCCL Tiêu chuẩn chất lƣợng

24 THA Tăng huyết áp

25 VSMC Vascular Smooth Muscle Cell Tế bào cơ trơn mạch máu

26 S Peak Area Diện tích pic

27 SALP Alkalin phosphatase Alkalin phosphatase

28 SKLM Sắc ký lớp mỏng

29 STT Số thứ tự

30 ROS Reactive oxygen species Gốc tự do

31 WHO Word Health Organization Tổ chức Y tế thới giới

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Phân độ tăng huyết áp theo Hội tim mạch học Việt Nam (2021)............10

Bảng 3.1. Danh sách tá dƣợc đƣợc sử dụng .............................................................21

Bảng 3.2. Danh sách hóa chất và thuốc thử dƣợc sử dụng.......................................21

Bảng 3.3. Danh sách trang thiết bị............................................................................22

Bảng 3.4. Đặc điểm chất lƣợng mong muốn của cao Lá đắng.................................23

Bảng 3.5. Quy trình chiết xuất dƣợc liệu Lá đắng....................................................23

Bảng 3.6. Khảo sát tỷ lệ dƣợc liệu : tá dƣợc điều chế cao Lá đắng .........................24

Bảng 3.7. Pha các dung dịch chuẩn ..........................................................................28

Bảng 3.8. Pha các dung dịch độ đúng – cao khô Lá đắng........................................29

Bảng 3.9. Đặc điểm chất lƣợng mong muốn của viên nén Lá đắng.........................30

Bảng 3.10. Đề nghị công thức cơ bản viên nén Lá đắng..........................................31

Bảng 3.11. Công thức thực nghiệm lô labo (300 viên) ............................................33

Bảng 3.12. Khối lƣợng thực tế của 12 công thức ở lô 300 viên...............................34

Bảng 3.13. Đánh giá chỉ số Carr và chỉ số Hausner.................................................36

Bảng 3.14. Đánh giá độ trơn chảy bột viên theo góc nghỉ .......................................37

Bảng 3.15. Pha các dung dịch độ đúng.....................................................................42

Bảng 3.16. Kế hoạch lấy mẫu...................................................................................44

Bảng 3.17. Đánh giá kết quả lô 2000 viên so với lô labo.........................................45

Bảng 4.1. Kết quả khảo sát tá dƣợc điều chế cao khô ..............................................46

Bảng 4.2. Kết quả kiểm nghiệm cao khô Lá đắng chiết từ 6500 g dƣợc liệu ..........51

Bảng 4.3. Kết quả tính tƣơng thích hệ thống............................................................51

Bảng 4.4. Kết quả độ đặc hiệu – cao khô Lá đắng ...................................................52

Bảng 4.5. Kết quả tính tuyến tính.............................................................................53

Bảng 4.6. Kết quả độ lặp lại – cao khô Lá đắng.......................................................55

Bảng 4.7. Kết quả độ chính xác trung gian – cao khô Lá đắng................................56

Bảng 4.8. Kết quả thống kê giữa 2 kiểm nghiệm viên – cao khô Lá đắng...............56

Bảng 4.9. Kết quả kiểm tra chỉ tiêu độ đúng – cao khô Lá đắng .............................57

vii

Bảng 4.10. Kết quả thẩm định quy trình định lƣợng Luteolin trong cao khô Lá đắng

bằng phƣơng pháp HPLC..........................................................................................58

Bảng 4.11. Kết quả thực nghiệm thực nghiệm thăm dò các biến độc lập ................59

Bảng 4.12. Thành phần công thức tốt nhất...............................................................60

Bảng 4.13. Đánh giá bột viên sau giai đoạn trộn hoàn tất........................................60

Bảng 4.14. Đánh giá viên nén Lá đắng sau giai đoạn dập viên................................61

Bảng 4.15. Kết quả 3 lô lặp lại công thức đã chọn...................................................61

Bảng 4.16. Kết quả độ đặc hiệu – viên nén Lá đắng ................................................62

Bảng 4.17. Kết quả độ lặp lại – viên nén Lá đắng....................................................63

Bảng 4.18. Kết quả độ chính xác trung gian – viên nén Lá đắng.............................64

Bảng 4.19. Kết quả thống kê giữa 2 kiểm nghiệm viên – viên nén Lá đắng............64

Bảng 4.20. Kết quả kiểm tra chỉ tiêu độ đúng – viên nén Lá đắng ..........................65

Bảng 4.21. Kết quả thẩm định quy trình định lƣợng Luteolin trong viên nén Lá

đắng bằng phƣơng pháp HPLC.................................................................................66

Bảng 4.22. Thành phần công thức của viên nén Lá đắng – cỡ lô 2000 viên............67

Bảng 4.23. Kết quả đánh giá bột viên nén Lá đắng sau giai đoạn trộn hoàn tất – cỡ

lô 2000 viên...............................................................................................................67

Bảng 4.24. Kết quả đánh giá viên nén Lá đắng – cỡ lô 2000 viên...........................68

Bảng 4.25. Kết quả đánh giá lô 2000 viên so với lô labo.........................................69

viii

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1. Sơ đồ phân loại thực vật học cây Lá đắng..................................................3

Hình 2.2. Một số flavonoid phân lập đƣợc trong cây Lá đắng...................................5

Hình 2.3. Một số sesquiterpen lacton phân lập đƣợc trong cây Lá đắng ...................6

Hình 2.4. Công thức cấu tạo của luteolin .................................................................13

Hình 2.5. Sơ đồ các giai đoạn sản xuất viên nén bằng phƣơng pháp dập thẳng ......15

Hình 2.6. Ảnh quét KHV điện tử của cellulose vi tinh thể (Avicel PH-102). .........17

Hình 2.7. Ảnh quét KHV điện tử của natri croscarmellose. ....................................17

Hình 2.8. Ảnh quét kính hiển vi điện tử của PVP K30. ...........................................18

Hình 2.9. Ảnh quét KHV điện tử của Aerosil ..........................................................19

Hình 2.10. Ảnh quét KHV điện tử của magie stearate ............................................19

Hình 3.1. Sơ đồ các giai đoạn bào chế viên nén Lá đắng.........................................35

Hình 3.2. Sơ đồ sản xuất viên nén Lá đắng ở quy mô 2000 viên.............................44

Hình 4.1. Thể chất cao khô sau khi phối hợp với các tá dƣợc tỷ lệ khác nhau........47

Hình 4.2. Kết quả sắc ký lớp mỏng cao khô Lá đắng sau điều chế..........................49

Hình 4.3. Kết quả định tính luteolin trong cao khô bằng SKLM.............................50

Hình 4.4. Sắc ký đồ mẫu trắng – mẫu chuẩn – mẫu thử – mẫu thử thêm chuẩn của

cao khô Lá đắng ........................................................................................................52

Hình 4.5. Sắc ký đồ dung môi pha mẫu ...................................................................53

Hình 4.6. Khảo sát tính tuyến tính của luteolin........................................................54

Hình 4.7. Sắc ký đồ mẫu placebo – mẫu chuẩn – mẫu thử – mẫu placebo thêm

chuẩn của viên nén Lá đắng......................................................................................62

Hình 4.8. Sắc ký đồ placebo – viên nén Lá đắng .....................................................62

Hình 4.9. Viên nén Lá đắng ở lô labo và lô 2000 viên.............................................68

ix

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sự tri ân sâu sắc đối với các Thầy

Cô của Trƣờng Đại học Lạc Hồng, đặc biệt là các thầy cô khoa Dƣợc ở các Bộ môn

Dƣợc liệu và Dƣợc cổ truyền, Bào chế và Công nghiệp dƣợc, Hóa phân tích và

Kiểm nghiệm của trƣờng đã luôn giúp đỡ và tạo cơ hội thuận lợi cho em đƣợc học

tập và nghiên cứu.

Em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến Thầy ThS. Võ Văn Lệnh đã hƣớng dẫn,

hỗ trợ và giúp đỡ em rất nhiều từ những ngày đầu tiên em tiến hành thực hiện khóa

luận. Thầy luôn luôn động viên tinh thần và cho chúng em những lời khuyên quý

báu lúc chúng em cần nhất.

Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Thầy ThS. Đoàn Văn Viên đã đồng hƣớng dẫn

cho khoá luận của em, Thầy đã truyền cảm hứng cho em thực hiện khóa luận. Hơn

nữa, những kiến thức chuyên môn cũng nhƣ những câu chuyện thầy kể không chỉ

làm cho em càng thêm kính trọng thầy mà còn truyền cho em rất nhiều động lực

trong công việc và cuộc sống.

Em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Thầy PGS. TS. Huỳnh Văn Hóa đã dành thời

gian phản biện cho khóa luận của em. Những nhận xét và góp ý của thầy giúp cho

khoá luận của em đƣợc hoàn thiện hơn.

Cuối cùng, em xin cảm ơn gia đình, ngƣời thân, bạn bè đã luôn bên cạnh, ủng hộ,

động viên.

Em xin chân thành cảm ơn!

1

CHƢƠNG 1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Tăng huyết áp (THA) đƣợc xem là “kẻ giết ngƣời thầm lặng”, do bệnh khởi đầu

thƣờng không có triệu chứng và dấu chứng đặc biệt nào cho đến khi vào viện đã là

biến chứng, ảnh hƣởng đến tính mạng. Tăng huyết áp với hậu quả tổn thƣơng cơ

quan đích nhƣ suy tim, suy mạch vành, nhồi máu cơ tim, đột tử, tai biến mạch não,

suy thận, xuất huyết phù gai thị đƣa đến giảm thị lực, mù mắt, tắc mạch ngoại

biên... để lại di chứng nặng nề cho bản thân, gia đình và xã hội [7]. THA là bệnh lý

có tỷ lệ mắc bệnh cao bậc nhất trong các bệnhh mãn tính, trung bình 4 ngƣời sẽ có 1

ngƣời bị THA. Với những biến chứng nguy hiểm và tỷ lệ mắc rất cao nên các thuốc

phòng ngừa và điều trị THA đang rất đƣợc quan tâm nghiên cứu và phát triển.

Cây Lá đắng (Vernonia amygdalina Del.), họ Cúc (Asteraceae) là một loài thuốc

quý đƣợc sử dụng từ rất lâu trong y học dân gian ở một số nƣớc Châu Phi (Nigeria,

Cameroon, Zimbawe) và Châu Á trong đó hiện phổ biến ở các Nƣớc Đông Nam Á

[27]. Lá đắng có nhiều tác dụng dƣợc lý nhƣ hạ huyết áp, hạ đƣờng huyết, chống

ung thƣ, chống oxy hóa, chống viêm, chống ký sinh trùng, tăng cƣờng chức năng

sinh dục [26], [37], [41], [52], [72]. Thành phần hóa thực vật đã đƣợc phân lập

trong cây lá đắng là các flavonoid, saponin, terpenoid, steroid [26].

Trồng và sử dụng Lá đắng ở Việt Nam cũng rất phổ biến, giúp chữa nhiều bệnh nhƣ

cao huyết áp, đái tháo đƣờng, rối loạn lipid máu [14]. Tuy nhiên việc sử dụng này

tiềm ẩn nhiều nguy cơ, đa số ngƣời dân dựa trên kinh nghiệm và truyền miệng để sử

dụng dƣới dạng nhai lá tƣơi hoặc nấu uống nhƣ trà, dẫn đến không đảm bảo an toàn

và hiệu quả.

Tác dụng dƣợc lý hạ huyết áp của cao Lá đắng cũng đã đƣợc nghiên cứu nhiều và

cho thấy hiệu quả tốt, cơ chế chính đƣợc đề xuất là cơ chế giãn mạch [28]. Nhóm

tác giả cũng đã nghiên cứu hiệu quả hạ huyết áp trên chuột, cho thấy cao Lá đắng

với liều 500 mg/kg cũng cho tác dụng hạ huyết áp [15]. Với các bằng chứng dƣợc lý

trên, một dạng bào chế chứa cao Lá đắng chuẩn hóa sẽ góp phần bổ sung lựa chọn

phòng và điều trị bệnh THA cho ngƣời bệnh và đảm bảo tính an toàn hiệu quả khi

sử dụng dƣợc liệu.