Nghĩa vụ, quyền của cha, mẹ trực tiếp nuôi con đối với người không trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

LÊ VĂN XÔ

NGHĨA VỤ, QUYỀN CỦA CHA, MẸ

TRỰC TIẾP NUÔI CON ĐỐI VỚI NGƢỜI KHÔNG

TRỰC TIẾP NUÔI CON SAU KHI LY HÔN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGHĨA VỤ, QUYỀN CỦA CHA, MẸ

TRỰC TIẾP NUÔI CON ĐỐI VỚI NGƢỜI KHÔNG

TRỰC TIẾP NUÔI CON SAU KHI LY HÔN

Chuyên ngành: Luật dân sự và Tố tụng dân sự

Định hƣớng ứng dụng

Mã số: 8380103

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Vĩnh Châu

Học viên: Lê Văn Xô

Lớp: Cao học Luật, Bình Thuận, khóa 2

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học do bản

thân thực hiện, dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Vĩnh Châu. Các số liệu, ví

dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy, trung thực và chưa

từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào.

Tôi xin chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu của mình.

Tác giả

Lê Văn Xô

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết thƣờng Chữ viết tắt

1

Bộ luật dân sự năm 2015 (Bộ luật số 91/2015/QH13)

ngày 24/11/2015 BLDS năm 2015

2 Hội đồng xét xử HĐXX

3 Hôn nhân và Gia đình HN & GĐ

4 Tòa án nhân dân TAND

5 Toà án nhân dân tối cao TANDTC

6 Ủy ban nhân dân UBND

7 Viện kiểm sát nhân dân VKSND

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƢƠNG 1. NGHĨA VỤ CỦA CHA, MẸ TRỰC TIẾP NUÔI CON ĐỐI VỚI

NGƢỜI KHÔNG TRỰC TIẾP NUÔI CON SAU KHI LY HÔN........................8

1.1. Cha, mẹ trực tiếp nuôi con không đƣợc cản trở ngƣời không trực tiếp

nuôi con trong việc thăm nom, chăm sóc, giáo dục con ....................................8

1.2. Cha, mẹ trực tiếp nuôi con không đƣợc cản trở ngƣời không trực tiếp

nuôi con trong việc nuôi dƣỡng con ..................................................................14

Kết luận chƣơng 1 ...................................................................................................21

CHƢƠNG 2. QUYỀN CỦA CHA, MẸ TRỰC TIẾP NUÔI CON ĐỐI VỚI

NGƢỜI KHÔNG TRỰC TIẾP NUÔI CON SAU KHI LY HÔN......................22

2.1. Quyền yêu cầu cấp dƣỡng cho con.............................................................22

2.2. Quyền yêu cầu ngƣời không trực tiếp nuôi con tôn trọng quyền đƣợc

nuôi con của mình...............................................................................................33

Kết luận chƣơng 2 ...................................................................................................40

KẾT LUẬN..............................................................................................................41

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong vụ án hôn nhân và gia đình, thông thường có ba mối quan hệ được giải

quyết đồng thời, đó là quan hệ hôn nhân, quan hệ về tài sản chung của vợ chồng và

quan hệ con chung. Khi cha, mẹ ly hôn, việc giải quyết vấn đề con chung có ý nghĩa

quan trọng đối với việc bảo vệ các quyền của con. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp

của con là một nguyên tắc quan trọng xuyên suốt các quy định của pháp luật Việt

Nam về giải quyết vấn đề con chung khi cha mẹ ly hôn. Trẻ em là đối tượng dễ bị

tổn thương, vì vậy cần được bảo vệ, chăm sóc đặc biệt. Môi trường gia đình giúp

cho trẻ em được đảm bảo tốt nhất sự chăm sóc, che chở, yêu thương để phát triển

hoàn thiện về thể chất và trí tuệ.

Trong những năm gần đây với sự phát triển không ngừng của nền kinh tế thị

trường thì tình trạng ly hôn ngày càng nhiều và phức tạp hơn. Hậu quả của ly hôn

có sự ảnh hưởng trực tiếp đến con chung của vợ chồng. Bởi vì, mỗi đứa trẻ khi sinh

ra đời đều có quyền được thụ hưởng sự chăm sóc, giáo dục từ phía cha mẹ. Sau khi

cha mẹ ly hôn, gia đình tan vỡ, con cái là người gánh chịu nhiều thiệt thòi nhất, con

chung của vợ chồng có thể do một người trực tiếp nuôi dưỡng, không nhận được sự

quan tâm, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục cùng một lúc của cả cha và mẹ. Vì vậy,

để đảm bảo cuộc sống bình thường của con chưa thành niên hoặc con đã thành niên

nhưng không có khả năng lao động thì vấn đề cấp dưỡng, thăm nom, chăm sóc,

nuôi dưỡng, giáo dục con trong vụ án ly hôn được đặt ra là một trong những vấn đề

rất quan trọng mà Tòa án cần lưu tâm khi giải quyết ly hôn có liên quan đến quyền

lợi con chung bên cạnh việc xác định người trực tiếp nuôi con là hoàn toàn hợp lý.

Vì sau khi ly hôn, quan hệ vợ chồng chấm dứt nhưng quan hệ cha, mẹ con vẫn còn

tồn tại. Do vậy, cha, mẹ vẫn phải có trách nhiệm trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng,

giáo dục con để quyền lợi của con được bảo đảm.

Tuy nhiên, qua thực tiễn xét xử các vụ án ly hôn tại Tòa án, việc áp dụng

pháp luật, các kết quả, phán quyết của Toà án có nhiều quan điểm khác nhau, giải

quyết khác nhau và trong thực tế khi thi hành các bản án, quyết định của Tòa án đã

có hiệu lực pháp luật, thì việc cấp dưỡng của người không trực tiếp nuôi con gặp

nhiều khó khăn, không thi hành, cố tình né tránh hoặc việc cấp dưỡng không còn

phù hợp nữa. Việc thăm nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con thiếu sự quan

tâm và nhiều trường hợp bị cản trở.

2

Trước thực tiễn như vậy cho thấy vẫn còn tồn tại một số vướng mắc, bất cập

cần được nghiên cứu, hoàn thiện trong việc giải quyết vấn đề cấp dưỡng, thăm nom,

chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con trong vụ án ly hôn là rất cấp thiết, qua đó góp

phần hoàn thiện các quy định pháp luật để đảm bảo quyền và lợi ích của người chưa

thành niên, người đã thành niên mà không có khả năng lao động và không có tài sản

để tự nuôi mình hoặc người gặp khó khăn, túng thiếu theo quy định của Luật Hôn

nhân và gia đình năm 2014, đồng thời cũng nhằm bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng

của các bên cha, mẹ trong việc thực hiện các quyền, nghĩa vụ của họ đối với nhau

và đối với con chung. Đây chính là lý do tác giả quyết định chọn đề tài “Nghĩa vụ,

quyền của cha, mẹ trực tiếp nuôi con đối với người không trực tiếp nuôi con sau

khi ly hôn” làm Luận văn thạc sĩ của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu pháp luật về Nghĩa vụ, quyền của cha, mẹ trực tiếp nuôi con đối

với người không trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn là mảng đề tài rất quan trọng

trong pháp luật hôn nhân và gia đình, tuy nhiên, mới chỉ có một số công trình khoa

học nghiên cứu vấn đề này một cách riêng lẻ hoặc nói chung.

Nhóm Giáo trình, sách chuyên khảo

- Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2016), “Giáo trình Luật

Hôn nhân và gia đình” (tái bản có sửa đổi, bổ sung), NXB Hồng Đức - Hội Luật

gia Việt Nam: Trong công trình, nhóm tác giả có đề cập đến vấn đề giải quyết

quyền lợi của con chung khi ly hôn. Đây là nguồn tài liệu giúp tác giả khi giải quyết

các vấn đề lý luận trong luận văn. Tuy nhiên, phần nội dung này chủ yếu đề cập đến

quyền và nghĩa vụ của cha, mẹ đối với con khi ly hôn, các nguyên tắc xác định

người trực tiếp nuôi con và quyền lợi, nghĩa vụ của người không trực tiếp nuôi con

đối với con chung. Hơn nữa, công trình khoa học này được biên soạn nhằm mục

đích giảng dạy trong các cơ sở đào tạo Luật, vì vậy việc đánh giá thực tiễn, chỉ ra

hạn chế, vướng mắc không được đề cập. Trong nghiên cứu của mình, tác giả cần

làm rõ các khía cạnh này.

- Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2018), “Sách tình huống

(bình luận bản án) Luật Hôn nhân và gia đình”, NXB Hồng Đức – Hội Luật gia

Việt Nam: Trong sách tình huống này, bằng phương pháp bình luận bản án, tác giả

lần lượt phân tích các vấn đề trọng tâm bao gồm: Để giao con cho ai nuôi cần dựa

3

vào căn cứ nào? Tính hợp lý và chưa hợp lý trong quy định của pháp luật cũng như

trong thực tiễn xét xử tại Toà án? Có thể khẳng định, đây là tài liệu có tính chuyên

sâu và có giá trị tham khảo khi nghiên cứu về vấn đề nghĩa vụ và quyền của người

trực tiếp nuôi con đối với người không trực tiếp nuôi con khi ly hôn. Tuy nhiên,

công trình chủ yếu bình luận, đánh giá quy định của pháp luật cũng như thực tiễn

xét xử, vì vậy không đi sâu phân tích, so sánh nhiều về mặt lý luận.

- Định Mai Phương, “Bình luận khoa học Luật HN&GĐ Việt Nam”, NXB

Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006. Nguyễn Ngọc Điện, “Bình luận khoa học Luật

HN&GĐ Việt Nam”, NXB Trẻ, TP. Hồ Chí Minh, 2002. Đây là hai công trình

nghiên cứu chuyên sâu về quy định trong các điều luật của Luật HN&GĐ năm

2000. Quy định về căn cứ xác định người trực tiếp nuôi con khi cha, mẹ ly hôn đã

được các tác giả phân tích, bình luận khá chi tiết, qua đó các tác giả đã có những

quan điểm cá nhân khi đánh giá tính hợp lý, chưa hợp lý đối với từng quy định.

Những nội dung này là tài liệu tham khảo đối với tác giả khi phân tích quy định của

Luật HN&GĐ hiện hành về căn cứ xác định người trực tiếp nuôi con khi cha, mẹ ly

hôn. Tuy nhiên những công trình nghiên cứu trên chủ yếu tập trung phân tích, bình

luận quy định của từng điều luật, mà không đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật,

hơn nữa nghiên cứu của các tác giả dựa trên Luật HN&GĐ năm 2000, hiện nay

Luật này đã hết hiệu lực, vì vậy trong nghiên cứu của mình, tác giả cần nghiên cứu

nội dung trên dựa trên quy định của Luật HN&GĐ năm 2014.

Nhóm các luận văn, luận án

- Hoàng Thị Khánh Linh (2019), “Bảo vệ quyền lợi phụ nữ theo Luật hôn

nhân và gia đình năm 2014”, luận văn thạc sĩ, Đại học quốc gia Hà Nội Khoa luật.

Trong bài nghiên cứu của mình, tác giả đã có đề cập đến việc bảo vệ quyền làm mẹ

của người phụ nữ thông qua quyền được nuôi dưỡng con khi ly hôn. Tuy nhiên,

trong công trình nghiên cứu này, tác giả chủ yếu phân tích, luận giải khái quát về

việc xác định quyền nuôi con của người phụ nữ dựa trên quy định của Luật

HN&GĐ, mà không nghiên cứu chuyên sâu liên quan đến xác định người trực tiếp

nuôi con hay hướng hoàn thiện đối với các bất cập, vướng mắc hiện nay.

- Nguyễn Văn Quyền (2014), “Nghĩa vụ và quyền của cha, mẹ đối với con

theo Luật hôn nhân và gia đình Việt Nam”, luận văn thạc sĩ năm 2014 Đại học quốc

gia Hà Nội Khoa luật. Trong luận văn của mình, tác giả tập trung nghiên các qui

định chung về nghĩa vụ và quyền của cha, mẹ đối với con. Căn cứ xác định người

4

trực tiếp nuôi con khi cha, mẹ ly hôn cũng đã được đề cập trong công trình, tuy

nhiên vấn đề này chưa được nghiên cứu chuyên sâu, vì vậy phần đánh giá thực tiễn,

chỉ ra bất cập và hướng giải quyết đối với các quy định của pháp luật liên quan đến

xác định người trực tiếp nuôi con khi cha, mẹ ly hôn chưa thực sự được giải quyết

trong công trình này.

- Phan Thị Lan Phương (2017), “Quyền trẻ em trong giai đoạn xây dựng nhà

nước pháp quyền Việt Nam – Những đảm bảo pháp lý”, Luận án tiến sĩ, Khoa luật

Đại học quốc gia Hà Nội. Luận án đã đề cập đến việc xác định người trực tiếp nuôi

con khi ly hôn và quyền được tự do bày tỏ quan điểm của con. Đây cũng là vấn đề

tác giả cho rằng rất cần thiết khi đề cập đến trong luận văn của mình.

Nhóm các bài viết trên báo, tạp chí

- Nguyễn Chế Linh, “Giải quyết quyền nuôi con và mức cấp dưỡng nuôi con

khi cha mẹ ly hôn như thế nào cho đúng”, Tạp chí luật sư Việt Nam, số 1+2, 2018.

Công trình nghiên cứu về việc giải quyết quyền nuôi con theo Điều 81 Luật HN&GĐ

năm 2014 và cấp dưỡng nuôi con. Trong bài viết, tác giả đề cập đến quy định tại Điều

81 và chủ yếu tập trung vào vấn đề cấp dưỡng cho con khi cha, mẹ ly hôn.

- Lê Thị Mận, “Bàn về việc xét nguyện vọng của con khi cha mẹ ly hôn”, Tạp

chí Tòa án nhân dân, số 16, 2017. Trong bài viết, tác giả đề cập đến việc xét nguyện

vọng của con khi cha mẹ ly hôn. Đồng thời đưa ra các phân tích cụ thể về độ tuổi,

nguyên tắc, các trường hợp xét nguyện vọng của con từ đó đưa ra hướng hoàn thiện

trong phương pháp lấy ý kiến của con từ đủ 07 tuổi trở lên.

- Nguyễn Thị Hương, “Vướng mắc về việc giải quyết quan hệ nuôi con chung

trong vụ án ly hôn”, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 3, 2016. Bài viết phản ánh quan điểm

của tác giả đối với việc tách quan hệ nuôi con chung trong vụ án ly hôn để giải quyết

bằng một vụ án riêng khi có đương sự yêu cầu. Tác giả cho rằng, bài viết trên đã đưa ra

một hướng giải quyết khá hay cho việc cha hoặc mẹ dẫn con đi biệt tích trước khi

phiên tòa xét xử. Hướng giải quyết này được đề ra trên cơ sở đảm bảo quyền tự do

quyết định của con khi xác định người trực tiếp nuôi dưỡng con khi ly hôn.

- Đỗ Văn Đại, “Bồi hoàn công sức cho một mình nuôi dưỡng con chung”; Bài

viết được đăng trên tạp chí Tòa án nhân dân số 17 (kỳ I tháng 9/2020) của tác giả

Đỗ Thành Công về “Nghĩa vụ cấp dưỡng”; bài viết được đăng trên tạp chí Tòa án

nhân dân số 21 (kỳ I tháng 11/2019) của tác giả Trần Thị Lịch về “Quyền yêu cầu ly

5

hôn”; bài viết được đăng trên tạp chí Tòa án nhân dân số 1 (kỳ I tháng 1/2020) của

tác giả Bùi Thị Mừng về “Giải quyết vấn đề liên quan đến con chung khi cha, mẹ ly

hôn”; Bài viết được đăng trên tạp chí Tòa án nhân dân số 10 (kỳ II tháng 5/2020)

của tác giả Lê Thị Nga về “Quyền yêu cầu Tòa án giải quyết ly hôn”.

Nhìn chung các công trình nghiên cứu trên đề cập đến nhiều khía cạnh khác

nhau, nêu lên được nhiều vấn đề bất cập trong thực tiễn xét xử của TAND các cấp

hiện nay về các quy định của pháp luật trong Luật HN&GĐ có liên quan đến bảo vệ

quyền lợi cho người chưa thành niên. Tuy nhiên chưa có công trình nào đi sâu,

nghiên cứu một cách toàn diện và cụ thể về vấn đề cấp dưỡng, thăm nom, chăm sóc,

nuôi dưỡng, giáo dục con sau ly hôn. Do đó, tác giả nhận thấy sự cần thiết phải tiếp

tục nghiên cứu sâu hơn, toàn diện hơn nữa nhằm từng bước hoàn thiện quy định

pháp luật để bảo vệ quyền lợi cho người chưa thành niên trong HN&GĐ là việc làm

cần thiết và có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn hiện nay.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

3.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở phân tích, đánh giá, chỉ ra bất cập, vướng mắc trong quy định của

pháp luật về “nghĩa vụ, quyền của cha, mẹ trực tiếp nuôi con đối với người không

trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn” và thực tiễn áp dụng, nhằm đề xuất giải pháp

hoàn thiện pháp luật về nghĩa vụ, quyền của cha, mẹ trực tiếp nuôi con đối với

người không trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn và cơ chế thực thi trong thực tiễn.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu các vấn đề về nghĩa vụ, quyền của cha, mẹ trực tiếp nuôi con

đối với người không trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn, từ đó đi sâu vào phân tích các

vấn đề cấp dưỡng, thăm nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con sau khi ly hôn.

- Đánh giá việc áp dụng pháp luật về nghĩa vụ, quyền của cha, mẹ trực tiếp

nuôi con đối với người không trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn.

- Trên cơ sở thực tiễn giải quyết, xét xử áp dụng pháp luật về nghĩa vụ, quyền

của cha, mẹ trực tiếp nuôi con đối với người không trực tiếp nuôi con sau khi ly

hôn, chỉ ra được những vướng mắc, bất cập của các quy định pháp luật cũng như

những khiếm khuyết, sai sót, vướng mắc trong công tác xét xử của Toà án và quá

trình thi hành để đề xuất những kiến nghị, nhằm đảm bảo chất lượng, hiệu quả,