Nghĩa vụ của người bào chữa theo luật tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

ĐỖ VĂN SỰ

NGHĨA VỤ CỦA NGƢỜI BÀO CHỮA

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGHĨA VỤ CỦA NGƢỜI BÀO CHỮA

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hƣớng nghiên cứu

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Nguyên Thanh

Học viên: Đỗ Văn Sự

Lớp: Cao học luật, Khóa 29

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả cam đoan luận văn “Nghĩa vụ của người bào chữa theo luật tố tụng

hình sự Việt Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tác giả, dưới sự giúp đỡ và

hướng dẫn của Tiến sĩ. Lê Nguyên Thanh.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Tôi xin chịu trách nhiệm tính xác thực, khách quan thông tin trích dẫn, các số

liệu có nguồn gốc rõ ràng, kết quả nghiên cứu là trung thực.

Tác giả

Đỗ Văn Sự

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BC/ĐLS Báo cáo Đoàn luật sư

BCA Bộ công an

BLĐTBVXH Bộ lao động thương binh thương binh và xã hội

BLHS Bộ luật hình sự

BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự

BTP Bộ tư pháp

BTVLĐLSVN Ban thường vụ Liên đoàn luật sư Việt Nam

CT Chỉ thị

HCTP Hành chính tư pháp

HĐLSTQ Hội đồng luật sư toàn quốc

LLB Luật liên bang

NQ/TW Nghị quyết trung ương

PL Pháp lệnh

QĐ Quyết định

QH Quốc hội

TANDTC Tòa án nhân dân tối cao

TT Thông tư

TTLT Thông tư liên tịch

UBTVQH Ủy ban thường vụ quốc hội

VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGHĨA VỤ CỦA NGƢỜI

BÀO CHỮA TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ..........................................................9

1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa về nghĩa vụ của ngƣời bào chữa trong tố

tụng hình sự............................................................................................................9

1.1.1. Khái niệm và đặc điểm nghĩa vụ của người bào chữa trong tố tụng hình

sự ..........................................................................................................................9

1.1.2. Ý nghĩa về nghĩa vụ của người bào chữa trong tố tụng hình sự ..............13

1.2. Cơ sở quy định nghĩa vụ của ngƣời bào chữa trong tố tụng hình sự ......15

1.2.1. Cơ sở lý luận về nghĩa vụ của người bào chữa trong tố tụng hình sự.....15

1.2.2. Cơ sở chính trị, pháp lý về nghĩa vụ của người bào chữa trong tố tụng

hình sự ................................................................................................................17

1.2.3. Cơ sở thực tiễn về nghĩa vụ của người bào chữa trong tố tụng hình sự..23

1.3. Kinh nghiệm lập pháp Việt Nam và kinh nghiệm của một số nƣớc về

nghĩa vụ của ngƣời bào chữa..............................................................................25

1.3.1. Kinh nghiệm lập pháp Việt Nam về nghĩa vụ của người bào chữa .........25

1.3.2. Kinh nghiệm của một số nước về nghĩa vụ của người bào chữa .............29

Kết luận chƣơng 1 ...................................................................................................32

CHƢƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT

NAM VỀ NGHĨA VỤ CỦA NGƢỜI BÀO CHỮA..............................................34

2.1. Nghĩa vụ của ngƣời bào chữa đối với ngƣời bị buộc tội............................34

2.1.1. Nghĩa vụ bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người bị buộc

tội........................................................................................................................34

2.1.2. Nghĩa vụ bào chữa bảo vệ bí mật cá nhân cho người bị buộc tội ...........39

2.2. Nghĩa vụ bảo đảm công lý và bảo đảm hoạt động tố tụng........................41

2.2.1. Nghĩa vụ tôn trọng sự thật của người bào chữa ......................................41

2.2.2. Nghĩa vụ của người bào chữa bảo đảm hoạt động tố tụng......................43

Kết luận chƣơng 2 ...................................................................................................47

CHƢƠNG 3. THỰC TIỄN THỰC HIỆN NGHĨA VỤ CỦA NGƢỜI BÀO

CHỮA TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VÀ GIẢI PHÁP.....................................49

3.1. Thực tiễn thực hiện nghĩa vụ của ngƣời bào chữa trong tố tụng hình sự

Việt Nam ...............................................................................................................49

3.1.1. Tình hình thực hiện nghĩa vụ của người bào chữa trong tố tụng hình sự

Việt Nam.............................................................................................................49

3.1.2. Những hạn chế của việc thực hiện nghĩa vụ của người bào chữa và

nguyên nhân .......................................................................................................52

3.2. Giải pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ của ngƣời bào chữa trong tố tụng

hình sự...................................................................................................................61

3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự về nghĩa vụ của người

bào chữa .............................................................................................................61

3.2.2. Giải pháp khác bảo đảm thực hiện nghĩa vụ của người bào chữa ..........68

Kết luận chƣơng 3 ...................................................................................................72

KẾT LUẬN..............................................................................................................74

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Nhu cầu hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao địa vị pháp lý của người bào

chữa trong tố tụng hình sự là một trong những nội dung quan trọng theo tinh thần

Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ chính trị về chiến lược cải cách

tư pháp đến năm 2020, liên quan đến người bào chữa “đào tạo, phát triển đội ngũ

luật sư đủ về số lượng, có phẩm chất chính trị, đạo đức, có trình độ chuyên môn.

Hoàn thiện cơ chế bảo đảm để luật sư thực hiện tốt việc tranh tụng tại phiên tòa,

đồng thời xác định rõ chế độ trách nhiệm đối với luật sư. Nhà nước tạo điều kiện về

pháp lý để phát huy chế độ tự quản của tổ chức luật sư; đề cao trách nhiệm của các

tổ chức luật sư đối với thành viên của mình”.

Sự tham gia của người bào chữa vào quá trình tố tụng trong vụ án hình sự có

ý nghĩa rất quan trọng, nhằm bảo đảm tính dân chủ, quyền con người trong tố tụng

hình sự, tăng cường yếu tố tranh tụng trong quá trình xét xử vụ án hình sự được

xem là vấn đề trọng tâm của công cuộc cải cách tư pháp theo Nghị quyết số 08-

NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác

tư pháp trong thời gian tới, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ

chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020.

Thông qua hoạt động của mình người bào chữa có thể phát hiện những vi

phạm về tố tụng, đưa ra những kiến nghị nhằm bảo đảm tuân thủ pháp luật trong việc

điều tra, thu thập, đánh giá chứng cứ cũng như các biện pháp hỗ trợ cho người bào

chữa thực hiện được nghĩa vụ của mình trước người bị buộc tội và trước pháp luật.

Sự đóng góp người bào chữa, mà chủ yếu là đội ngũ luật sư đã đem lại hiệu

quả to lớn về cả số lượng và chất lượng cung cấp dịch vụ pháp lý cho xã hội.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực có được, hiện nay hoạt động của

người bào chữa cũng còn nhiều bất cập làm ảnh hưởng đến hiệu quả yêu cầu bảo vệ

quyền, lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa.

Trong đó có tình trạng người bào chữa không thực hiện hoặc thực hiện chưa đầy đủ

nghĩa vụ làm ảnh hưởng đến hoạt động tố tụng cũng như không bảo đảm lợi ích của

người bị buộc tội mà mình có trách nhiệm bào chữa.

Trong số những nguyên nhân của hạn chế nêu trên là do quy định của Bộ luật

tố tụng hình sự và các văn bản pháp luật khác còn mâu thuẫn, chưa thống nhất về

2

nghĩa vụ của người bào chữa cũng như ý thức tuân thủ nghĩa vụ của người bào chữa

chưa tốt, chưa có biện pháp xử lý người bào chữa vi phạm nghĩa vụ.

Từ những lí do trên tác giả chọn đề tài “Nghĩa vụ của người bào chữa theo

luật tố tụng hình sự Việt Nam” để làm luận văn thạc sĩ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu của đề tài

Trong những năm qua, việc nghiên cứu về nghĩa vụ của người bào chữa theo

luật tố tụng hình sự Việt Nam chưa nhận được nhiều sự quan tâm từ các nhà khoa

học, nhà nghiên cứu. Tuy nhiên, đã có một số bài báo trên tạp chí, sách, đề tài khoa

học của các nghiên cứu sinh đề cập các vấn đề liên quan đến người bào chữa theo

luật tố tụng hình sự Việt Nam, cụ thể như:

Một số bài báo trên tạp chí khoa học:

Bài viết “Một số điểm mới về người bào chữa trong Bộ luật tố tụng hình sự

năm 2015” của luật sư Bùi Hồng Hải1

. Bài viết của tác giả đề cập về một số điểm

mới của người bào chữa trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 so với Bộ luật tố

tụng hình sự năm 2003, trong đó có nhiều điểm mới về người bào chữa như khái

niệm người bào chữa, thủ tục đăng ký bào chữa, quyền của người bào chữa, những

vướng mắc người bào chữa gặp khi tham gia tố tụng.

Bài viết “Chứng cứ do người bào chữa cung cấp theo Bộ luật tố tụng hình sự

năm 2015” của luật sư Lê Văn Sua2

. Sự ra đời của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015

là bước phát triển mới, đã khắc phục những thiếu sót quan trọng bảo đảm quyền của

người bị bắt. Việc quy định về chứng cứ, nguồn chứng cứ, thu thập chứng cứ của

người bào chữa thể hiện dân chủ trong quá trình giải quyết vụ án hình sự.

Bài viết “Hoàn thiện quy định về bảo đảm quyền có người bào chữa trong

pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam” của tác giả Lương Thị Mạnh Quỳnh3

. Bài viết

tác giả đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn quy định về bảo đảm quyền có người bào

chữa trong tố tụng hình sự Việt Nam, mở rộng nguyên tắc tranh tụng, nâng cao

nhận thức của cơ quan tiến hành tố tụng, tuyên truyền nâng cao ý thức pháp luật đối

1 Bùi Hồng Hải (2018), “Một số điểm mới về người bào chữa trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015”, Tạp

chí Dân chủ và pháp luật, số 2, tr.58-59.

2 Lê Văn Sua (2016), “Chứng cứ do người bào chữa cung cấp theo Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015”, Tạp

chí luật sư Việt Nam, số 6, tr.6.

3 Lương Thị Mỹ Quỳnh (2011), “Hoàn thiện quy định về bảo đảm quyền có người bào chữa trong pháp luật

tố tụng hình sự Việt Nam”, Tạp chí nghiên cứu lập pháp, số 24, tr.24-32.