Nghèo đói và các nhân tố tác động tới nghèo đói tại huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2007-2011

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

_______________________

MAI THUỲ DUNG

NGHÈO ĐÓI VÀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG

TỚI NGHÈO ĐÓI TẠI HUYỆN PHÚ LƢƠNG

TỈNH THÁI NGUYÊN (GIAI ĐOẠN 2007 - 2011)

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Thái Nguyên, năm 2012

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

_______________________

MAI THUỲ DUNG

NGHÈO ĐÓI VÀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG

TỚI NGHÈO ĐÓI TẠI HUYỆN PHÚ LƢƠNG

TỈNH THÁI NGUYÊN (GIAI ĐOẠN 2007 - 2011)

Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp

Mã số: 60 - 31 - 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Gấm

Thái Nguyên, năm 2012

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là

hoàn toàn trung thực và chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự

giúp đỡ cho việc hoàn chỉnh luận văn đều đã đƣợc cám ơn. Các thông tin, tài

liệu trình bày trong luận văn đã đƣợc ghi rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

MAI THUỲ DUNG

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian thực hiện đề tài này, tôi nhận đƣợc nhiều chỉ bảo, động

viên, giúp đỡ của các Thầy, Cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.

Trƣớc hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Thị

Gấm. Ngƣời Cô đã nêu ý tƣởng và tận tâm hƣớng dẫn tôi thực hiện đề tài.

Cảm ơn các Thầy, Cô giáo Trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh

doanh Thái Nguyên và các Thầy, Cô, cán bộ phòng Quản lý Sau Đại học đã

giúp đỡ tôi trong nghiên cứu và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành đề tài này.

Cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã ủng hộ tôi trong suốt thời gian qua.

Lời cảm ơn sâu sắc nhất xin đƣợc gửi tới gia đình, những ngƣời thân

yêu đã luôn động viên, khích lệ và tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi đi hết

khóa học và hoàn thành cuốn luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2012

Tác giả luận văn

MAI THUỲ DUNG

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan......................................................................................................i

Lời cảm ơn ........................................................................................................ii

Mục lục.............................................................................................................iii

Danh mục các chữ viết tắt...............................................................................vii

Danh mục các bảng ..........................................................................................vi

Danh mục các hình...........................................................................................vi

PHẦN MỞ ĐẦU............................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ................................................................. 2

2.1. Mục tiêu chung................................................................................... 2

2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................... 3

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ............................................ 3

3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 3

3.2. Phạm vi nghiên cứu............................................................................ 3

3.2.1. Phạm vi không gian nghiên cứu.................................................. 3

3.2.2. Phạm vi thời gian nghiên cứu ..................................................... 3

3.3.3. Phạm vi nội dung nghiên cứu ..................................................... 3

4. Ý nghĩa khoa học của đề tài...................................................................... 4

5. Bố cục của Luận văn ................................................................................. 4

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGHÈO ĐÓI ........... 5

1.1. Cơ sở khoa học của đề tài ...................................................................... 5

1.1.1. Cơ sở lý luận của đề tài .................................................................. 5

1.1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ............................................................. 10

1.1.2.1. Tình hình nghèo đói trên thế giới........................................... 10

1.1.2.2. Kinh nghiệm xoá đói giảm nghèo của Trung Quốc ............... 12

1.1.2.3. Kinh nghiệm xoá đói giảm nghèo của Thái Lan.................... 13

1.1.2.4. Tình hình nghèo đói ở Việt Nam - Kinh nghiệm và giải pháp14

1.1.2.5. Nguyên nhân dẫn đến đói nghèo ở Việt Nam ........................ 21

1.1.2.6. Những giải pháp trong chiến lược xoá đói giảm nghèo ở

Việt Nam ............................................................................................. 25

1.1.2.7. Những thành tựu trong xoá đói giảm nghèo ở Việt Nam....... 26

1.2. Phƣơng pháp nghiên cứu...................................................................... 31

1.2.1. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................... 31

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

1.2.2. Các phương pháp nghiên cứu....................................................... 31

1.2.3. Chọn điểm nghiên cứu .................................................................. 32

1.2.4. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu ............................................ 34

1.2.5. Phương pháp phân tích thông tin. ................................................ 34

1.2.6. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu.................................................. 35

1.2.6.1. Các chỉ tiêu phản ánh tình hình sản xuất. ............................. 35

1.2.6.2. Các chỉ tiêu bình quân ........................................................... 35

1.2.6.3. Chỉ tiêu hiệu suất biên một đơn vị của biến độc lập.............. 35

CHƢƠNG 2: NGHÈO ĐÓI VÀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG TỚI

NGHÈO ĐÓI CỦA HUYỆN PHÚ LƢƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN (GIAI

ĐOẠN 2007-2011).......................................................................................... 37

2.1. Đặc điểm địa bàn huyện Phú Lƣơng.................................................... 37

2.1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên ......................................................... 37

2.1.1.1. Vị trí địa lý ............................................................................. 37

2.1.1.2. Địa hình.................................................................................. 37

2.1.1.3. Đặc điểm khí hậu, thủy văn.................................................... 38

2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội .............................................................. 39

2.1.2.1. Đất đai và tình hình sử dụng đất đai ..................................... 39

2.1.2.2. Đặc điểm dân số vào lao động............................................... 40

2.1.2.3. Đặc điểm cơ sở hạ tầng ......................................................... 43

2.1.2.4. Đặc điểm văn hóa, y tế và giáo dục ....................................... 45

2.1.3. Đánh giá những thuận lợi, khó khăn trong phát triển kinh tế của

huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ...................................................... 46

2.1.3.1. Thuận lợi ................................................................................ 46

2.1.3.2. Khó khăn ................................................................................ 48

2.1.4. Tình hình phát triển kinh tế của địa bàn nghiên cứu.................... 49

2.1.4.1. Thực trạng nghèo đói của huyện Phú Lương ........................ 50

2.1.4.2. Kết quả thực hiện một số chính sách với người nghèo của

huyện Phú Lương ............................................................................... 51

2.1.5. Đánh giá thực trạng nghèo đói của huyện Phú Lương ................ 54

2.1.6. Những tồn tại và nhân tố tác động nghèo đói của huyện ............. 55

2.2. Thực trạng nghèo đói của nhóm hộ điều tra ........................................ 56

2.2.1. Tình hình chung của nhóm hộ điều tra ......................................... 57

2.2.1.1. Thu nhập bình quân từ hai nhóm hộ nghiên cứu................... 69

2.2.1.2. Phân tích tình hình sản xuất và thu nhập của hộ................... 72

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

v

2.2.1.3. Đầu tư cho các hoạt động của nhóm hộ nghiên cứu ............. 75

2.2.2. Phân tích nhân tố tác động và các hậu quả ảnh hưởng đến nghèo

đói của hộ gia đình.................................................................................. 82

2.2.3. Đánh giá ảnh hƣởng của các nhân tố tới thu nhập của nhóm hộ

nghiên cứu năm 2007, năm 2011 bằng hàm sản xuất Cobb-Douglas............. 86

2.2.3.1. Phân tích tƣơng quan giữa các nhân tố tác động trong MH...85

2.2.3.1 Kết quả hàm sản xuất Cobb-Douglas......................................87

2.2.4. Kết luận về nguyên nhân tác động đến thu nhập của hộ .............. 93

CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO CHO HỘ

NÔNG DÂN HUYỆN PHÚ LƢƠNG ............................................................ 95

3.1. Định hƣớng phát triển kinh tế - xã hội huyện Phú Lƣơng................... 95

3.1.1. Định hướng phát triển chung của huyện ...................................... 95

3.1.2. Những chỉ tiêu phấn đấu cụ thể giai đoạn (2011-2020)............... 95

3.2. Một số giải pháp xoá đói giảm nghèo cho hộ nông dân ...................... 97

3.2.1. Những giải pháp về kinh tế-xã hội................................................ 97

3.2.1.1. Nâng cao trình độ, kiến thức khoa học kỹ thuật cho người dân.... 97

3.2.1.2. Phát triển các ngành nghề phụ trong nông thôn, giải quyết

việc làm cho lao động dư thừa tại địa phương ................................... 97

3.2.1.3. Phát triển sản xuất trồng trọt................................................. 98

3.2.1.4. Phát triển chăn nuôi............................................................... 99

3.2.1.5. Giải pháp về vốn .................................................................... 99

3.2.1.6. Giải pháp về quy mô hộ ....................................................... 100

3.2.2. Những giải pháp về tổ chức thực hiện ........................................ 101

3.2.2.1. Đẩy mạnh các biện pháp tuyên truyền, vận động trong nhân dân.

........................................................................................................... 101

3.2.2.2. Tổ chức đào tạo, tập huấn khoa học kỹ thuật cho người dân

........................................................................................................... 101

3.2.2.3. Thực hiện hỗ trợ xoá đói giảm nghèo cho một số hộ điển hình

........................................................................................................... 101

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................... 103

1. KẾT LUẬN........................................................................................... 103

2. KIẾN NGHỊ .......................................................................................... 104

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................... 105

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Chuẩn nghèo của một số nƣớc Châu Á ............................................ 7

Bảng 1.2. Chuẩn mực nghèo đói của Việt Nam qua các giai đoạn .................. 9

Bảng 1.3. Tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo của Chính phủ giai đoạn

2006-2010, 2010*

.......................................................................... 15

Bảng 1.4. Lựa chọn mẫu điều tra .................................................................... 33

Bảng 2.1. Tình hình sử dụng đất đai của huyện Phú Lƣơng năm 2011.......... 39

Bảng 2.2. Tình hình biến động dân số qua các năm 2009 - 2011................... 41

Bảng 2.3. Thực trạng về lao động - việc làm huyện Phú Lƣơng 2009-2011 ....... 42

Bảng 2.4. Kết quả giảm nghèo huyện Phú Lƣơng, thời kỳ 2007-2011 .......... 50

Bảng 2.5. Kết quả chính sách Nhà nƣớc hỗ trợ ngƣời nghèo huyện Phú

Lƣơng, giai đoạn 2007-2011......................................................... 52

Bảng 2.6. Biểu tổng hợp tăng giảm hộ nghèo năm 2007 - 2011 .................... 55

Bảng 2.7. Thông tin chung về chủ hộ điều tra ................................................ 57

Bảng 2.8. Thông tin chung về chủ hộ ............................................................. 58

Bảng 2.9. Nguồn lực đất đai của hộ qua thời kỳ 2007-2011 .......................... 61

Bảng 2.10. Thông tin chung về điều kiện sinh hoạt của chủ hộ ..................... 62

Bảng 2.11. Tình hình trang bị tài sản phục vụ SXKD & đời sống ................. 64

Bảng 2.12. Thống kê số lƣợng vật nuôi của hai nhóm hộ nghiên cứu ........... 68

Bảng 2.13. Các nguồn thu của nhóm hộ điều tra năm 2011 ........................... 69

Bảng 2.14. Kết quả sản xuất ngành trồng trọt của nhóm hộ điều tra.............. 72

Bảng 2.15. Tình hình sản xuất ngành chăn nuôi của nhóm hộ điều tra.......... 74

Bảng 2.16. Chi phí cho hoạt động trồng lúa ................................................... 76

Bảng 2.17. Chi phí bình quân về chăn nuôi của các hộ điều tra..................... 77

Bảng 2.18. Các khoản chi phí cho sinh hoạt................................................... 78

Bảng 2.19. Số lƣợng và quy mô các khoản vay.............................................. 79

Bảng 2.20: Tổng hợp nhân tố tác động dẫn đến đói nghèo của nhóm hộ

điều tra........................................................................................... 83

Bảng 2.21: Bảng tƣơng quan giữa các nhân tố tác động trong MH ............... 83

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Các nguồn cung cấp vốn vay cho hộ năm 2011.............................. 81

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Nguyên nghĩa

1 ADB Ngân hàng phát triển Châu Á

2 BQ Bình quân

3 BVTV Bảo vệ thực vật

4 CNH-HĐH Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá

5 CD Hàm sản xuất Cobb-Douglas

6 CN Chăn nuôi

7 ĐBKK Đặc biệt khó khăn

8 GDP Tổng sản phẩm quốc nội

9 HĐND Hội đồng nhân dân

10 ILO Tổ chức lao động quốc tế

11 IMF Quỹ tiền tệ Quốc tế

12 LĐTBXH Lao động Thƣơng binh – Xã hội

13 NXB Nhà xuất bản

14 TCTK Tổng cục Thống kê

15 TT Trồng trọt

16 UBND Ủy ban nhân dân

17 UNDP Chƣơng trình hỗ trợ phát triển của Liên Hiệp Quốc

18 USB Đồng đô la Mỹ

19 WB Ngân hàng thế giới

20 XĐGN Xóa đói giảm nghèo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Đói nghèo là nỗi bất hạnh và là một phi lý lớn. Trong khi nền văn minh

thế giới đã đạt đƣợc những thành tựu về tiến bộ khoa học - công nghệ, làm

tăng của cải vật chất xã hội, tăng thêm vƣợt bậc sự giàu có cho con ngƣời, thì

thảm cảnh đeo đẳng mãi trên lƣng con ngƣời lại vẫn là sự nghèo đói. Hằng

ngày có gần 100 triệu trẻ em không có cái ăn, trên 100 triệu trẻ em vô gia cƣ

chỉ sống nhờ của bố thí hoặc sống dựa vào sự lao động quá sức, kể cả bằng

các nghề đặc biệt là móc túi, mại dâm; trên 50 triệu trẻ em làm việc trong

những ngành có hại; hàng trăm triệu trẻ em tuổi từ 6 - 11 không đƣợc cắp

sách đến trƣờng [13]

Hiện nay, các hộ ở nông thôn vẫn chiếm đại đa số ngƣời nghèo. Nghèo

đói sẽ chủ yếu diễn ra ở nông thôn trong nhiều năm tới… Những mất mát đi

kèm với việc buộc phải bán đất, di cƣ ra thành thị và ven đô, nơi họ không có

những dịch vụ cơ bản, trở thành nạn nhân của tội phạm và sự xuống cấp môi

trƣờng xung quanh tăng ở mức ngoài kiểm soát là những thách thức lớn trong

việc giảm nghèo ở Việt Nam. Phần lớn ngƣời Việt Nam sống ở nông thôn và

73% những ngƣời dân sống ở nông thôn đã chiếm đến 94% số ngƣời nghèo

của cả nƣớc. Những ngƣời trồng lúa chiếm đến 78% số ngƣời nghèo [24]. Để

thực hiện mục tiêu “Dân giàu nƣớc mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn

minh” thì nhiệm vụ xóa đói giảm nghèo phải trở thành quốc sách, trong đó

việc xóa đói giảm nghèo cho khu vực nông thôn cũng nhƣ khắc phục tình

trạng bất bình đẳng trong xã hội là rất quan trọng.

Huyện Phú Lƣơng tỉnh Thái Nguyên thực hiện chính sách xoá đói giảm

nghèo 5 năm qua thực sự đi vào cuộc sống, tác động trƣớc hết là nhờ thành tựu

kinh tế - xã hội của tỉnh phát triển theo chiều hƣớng tích cực, kết quả đạt đƣợc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

năm sau cao hơn năm trƣớc. Các chủ trƣơng về đầu tƣ phát triển cơ sở hạ tầng,

hỗ trợ về cây con giống, vốn vay, vốn ƣu đãi, đào tạo nghề, giải quyết việc làm,

xoá nhà tạm và các chính sách khác đã làm thay đổi bộ mặt nông thôn và nâng

cao đời sống của nhân dân, góp phần hạ tỷ lệ hộ nghèo từ 31% năm 2007 xuống

còn 12,99% năm 2011[5]. Tuy vậy, nhìn lại vấn đề nghèo đói trong giai đoạn

qua, chúng ta không khỏi băn khoăn vì trong xã hội này, một bộ phận dân cƣ

chịu cảnh thiếu thốn về vật chất. Tình trạng tái nghèo còn phổ biến dƣới tác động

của rủi ro về thiên tai, dịch bệnh và biến động xấu của thị trƣờng. Những hộ đã

thoát nghèo, nhƣng có thu nhập ngay cận trên của chuẩn nghèo, rất dễ bị tái

nghèo dƣới tác động của những rủi ro này. Nghèo, đói, thu nhập thấp dẫn đến

hạn chế tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Ngoài ra mức chênh lệch về thu nhập

giữa các vùng, các nhóm dân cƣ đang tăng lên sẽ là nguyên nhân đẩy tới bất

công trong xã hội. Mặc dù đã đạt đƣợc thành tựu lớn trong công tác xoá đói

giảm nghèo và công bằng xã hội, song những thách thức đặt ra là vấn đề cần

đƣợc các cấp, các ngành tiếp tục nghiên cứu, có những giải pháp hữu hiệu để

công tác xoá đói, giảm nghèo tiếp tục thu đƣợc những thành tựu mới.

Xuất phát từ những lý do trên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài

“Nghèo đói và các nhân tố tác động tới nghèo đói tại huyện Phú Lương,

tỉnh Thái Nguyên (giai đoạn 2007-2011)”.

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

2.1. Mục tiêu chung

Đề tài nghiên cứu với mục đích xác định sự biến động về nghèo đói của

huyện trong giai đoạn 2007-2011. Xác định yếu tố ảnh hƣởng tới nghèo đói,

từ đó kiến nghị những giải pháp nhằm giảm nghèo cho các hộ nông dân huyện

Phú Lƣơng. Đồng thời cải thiện mức sống cho ngƣời dân trên địa bàn huyện

nói riêng và cho các khu vực miền núi khác trong tỉnh nói chung.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn