Nghề làm trang phục cải lương tuồng cổ ở Thành phố Hồ Chí Minh

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HÒ CHÍ MINH

KHOÀ XHH — CTXH — ĐNAH

4 ?

NGUYỄN NGỌC SANG

MSSV: 0955012072

KHÓA LUẬN TÓT NGHIỆP

NGHÈ LÀM TRANG PHỤC

CẢI LƯƠNG TUỒNG CỒ

Ở THÀNH PHÓ HỒ CHÍ MINH

Giảng viên hướng dẫn

ThS. NGUYẺN THI TÂM ANH

Tp. Hồ Chỉ Minh, tháng 5 năm 2013

4T

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HÒ CHÍ MINH

KHOA XHH - CTXH - ĐNAH

NGUYỄN NGỌC SANG

MSSV: 0955012072

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

NGHÈ LÀM TRANG PHỤC

CẢI LƯONG TUỒNG c ồ

Ở THÀNH PHÓ HÒ CHÍ MINH

TRUỞNG ĐẠI HỌC M Ở TP.HCM

THƯ VIỆN

Giảng viên hướng dẫn

ThS. NGUYỄN THỊ TÂM ANH

Tp. Hồ Chí Minh, tháng 5 năm 2013

Nhận xét của giảng viên hưóng dẫn

Nhận xét của giảng viên phản biện

Lòi cảm 0’n

Để hoàn thành tốt khóa luận tốt nghiệp, đầu tiên, chúng tôi xin được trân trọng

gửi lời cảm ơn đến các Thầy Cô Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh, Quý

Thầy Cô ngành Đông Nam Á học, khoa XHH - CTXH - ĐNAH đã trực tiếp giảng dạy

và cung cấp kiến thức khoa học cho chúng tôi trong suốt bốn năm học vừa qua trên

ghế giảng đường.

Đặc biệt, chúng tôi bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn chân thành đến Thạc sĩ

Nguyễn Thị Tâm Anh, giảng viên trực tiếp tận tình hướng dẫn, giúp đờ chúng tôi hoàn

thành khóa luận tốt nghiệp này.

Kính gửi lời chúc sức khỏe và thành đạt đến tất cả Quý Thầy Cô. Chúc Quý Thầy

Cô đạt được nhiều thành tựu trong sự nghiệp đào tạo tri thức cho đất nước cũng như

trong các hoạt động nghiên cứu khoa học.

Đồng thời, chúng tôi trân trọng gửi lời cảm ơn chân thành và lời chúc thành công

đến Ban Dân tộc Thành phố Hồ Chí Minh, Đoàn Ca kịch Thống Nhất Quảng Đông -

Triều Châu, Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang, Cơ sở trang phục Phượng Nga, Cơ sở

trang phục Công Minh, Cơ sở trang phục Bảo Ly cùng Cơ sở trang phục Thằng Bờm

đã hết lòng hỗ trợ chúng tôi trong quá trình thực hiện đề tài.

Trân trọng cảm ơn!

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 29 tháng 05 năm 2013

Sinh viên thực hiện

Nguyễn Ngọc Sang

I

Mục lục

Trang

MỞ ĐẦU........................................................................................................................ 1

1. Lý do chọn đề tài...................................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................. 3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................3

4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.....................................................................................3

5. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................... 6

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn..............................................................................7

7. Bố cục đề tà i......................................................................................................... 8

CHƯƠNG 1. Cơ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỤC TIỄN................................................... 9

1.1. Các khái niệm.................................................................................................... 9

1.1.1. Văn hóa....................................................................................................... 9

1.1.2. Cải lương.................................................................................................... 9

1.1.3. Trang phục - trang phục cải lương tuông cô............................................. 12

1.1.4. Nghề truyền thống.....................................................................................13

1.2. Trang phục cải lương tuồng cổ trong hệ tọa độ văn hóa.................................14

1.2.1. Bối cảnh không gian..................................................................................14

1.2.2. Chủ thể.......................................................................................................17

1.2.3. Thời gian....................................................................................................18 Gv , , ' , , ,

Vịí 1.3. Vấn đề bảo tồn và phát triển nghề truyền thống............................................. 22

^ p ĩiể u kết chương 1

* $ CHƯƠNG 2. NGHÈ LÀM TRANG PHỤC CẢI LƯƠNG TUỒNG CÒ - NHỮNG

GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG................................................................. 24

2.1. Nghề làm trang phục cải lương tuồng cổ trong hệ giá trị văn hóa vật thể......24

2.1.1. Sản phẩm.................................................................................................. 24

2.1.2. Kỹ thuật chế tác.........................................................................................27

2.1.3. Công nghệ................................................................................................. 28

2.1.4. Thị trường................................................................................................. 30

2.2. Nghề làm trang phục cải lương tuồng cổ trong hệ giá trị văn hóa phi vật thể .31

2.2.1. Tính mỹ thuật.......................................................................................... 31

35

36

40

42

42

44

47

49

52

52

52

53

54

55

55

58

59

61

63

2.2.2. Kinh nghiệm - bí quyết nghề - phương thức lưu truyền..................

2.2.3. Tín ngưỡng thờ Tổ nghề.................................................................

2.2.4. Lễ giỗ Tổ nghề cải lương.................................................................

2.3. Nghề làm trang phục cải lương tuồng cổ trong hệ giá trị văn hóa xã hội

2.3.1. Tính chân thực lịch sử.....................................................................

2.3.2. Tính dân tộc......................................................................................

2.3.3. Tính biểu tượng................................................................................

2.3.4. Tính linh hoạt...................................................................................

Tiểu kết chương 2

CHƯƠNG 3. HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIẺN NGHÈ..........

3.1. Hiện trạng................................................................................................

3.1.1. Các cơ sở làm trang phục cải lương tuồng cổ hiện nay....................

3.1.2. Thuận lợi.......................................................................................... .

3.1.3. Khó khăn..........................................................................................

3.2. Giải pháp phát triển nghề........................................................................

3.2.1. Chính sách của Nhà nước.................................................................

3.2.2. Đối với nghệ nhân may trang phục..................................................

3.2.3. Đối với nghệ sĩ cải lương.................................................................

Tiểu kết chương 3

KÉT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................... ........

TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................

PHỤ LỤC

r r

Danh mục những từ viêt tăt

NĐ-CP

TT-BNN

UNESCO

USD

Nghị định - Chính phủ.

Thông tư - Bộ Nông nghiệp.

United Nations Educational Scientific and CulturalOrganization

(Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc).

United States dollar.

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Từ lâu, thành phố Hồ Chí Minh được mệnh danh là kinh đô của nghệ thuật cải

lương. Trải qua thời kỳ hoàng kim, khi cải lương thoái trào, đến nay nơi đây còn lưu

giữ được những giá trị cốt lõi, tinh hoa văn hóa mà loại hình nghệ thuật này để lại. Đó

là những thầy đòn chuyên đào tạo nhiều thế hệ nghệ sĩ thành công, nổi tiếng trên sân

khấu. Đa số nghệ sĩ cải lương thành danh sinh sống tập trung tại thành phố Hồ Chí

Minh. Các nghệ sĩ định cư ở hải ngoại vẫn thường xuyên về đây biểu diễn nghệ thuật.

Tín ngưỡng thờ Tổ nghề cải lương hàng năm thu hút nhiều nghệ sĩ không chỉ cải lương

mà cả kịch, điện ảnh, ca nhạc... về tham dự ngày giỗ Tổ như một cách tri ân nguồn cội,

nhắc nhở đạo lý “uống nước nhớ nguồn"’. Nghề làm trang phục cải lương tuồng cô vẫn

sống, sáng tạo, cống hiến mặc dù gặp nhiều khó khăn. Tất cả các yếu tố trên cấu thành

giá trị văn hóa đặc trưng của nghệ thuật cải lương. Trong đó trang phục là phương tiện

phản ánh rõ nét nhất những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam.

Bàn về cải lương, trong những thập niên gần đây, khi nhiều loại hình nghệ thuật

mói ra đời cùng với sự du nhập từ nước ngoài như: nhạc trẻ, hiphop, pop, rock, dance

sport, các dòng nhạc thị trường..., nghệ thuật sân khấu cồ truyền của dân tộc Việt Nam

mất dần ưu thế. Một số loại hình sân khấu như tuồng, chèo, cải lương... thu hẹp đất

diễn và có nguy cơ mai một nếu không kịp thời tìm được hướng đi mới. Theo quan

điểm của chúng tôi, cải lương đang bị nghiệp dư hóa. Chính bản thân những người làm

nghệ thuật đã kéo cải lương xa rời khán giả. Việc nghệ sĩ diễn vở cải lương tuồng cổ

đeo đồng hồ, trang sức hiện đại, nữ nghệ sĩ đi giày cao gót, nam nghệ sĩ đi giày tây,

hoạt cảnh bà Triệu Thị Trinh cưỡi voi sử dụng ghế nhựa, thang xếp... không phù hợp

• với bối cảnh, nhân vật lịch sử, gây phản cảm. Tình trạng sử dụng tùy tiện, sai sót về

trang phục đã bóp méo nhận thức của người xem, ảnh hưởng đến thị hiếu thẩm mỹ

khán giả. Đó là chưa kể đến chất lượng nghệ thuật của vở diễn về ca từ, diễn xuất.

Những yếu tố kể trên khiến nghệ thuật sân khấu cải lương không cạnh tranh được với

các loại hình nghệ thuật mới, tất yếu dẫn đến khủng hoảng và nguy cơ mai một. cần

phải có công trình nghiên cứu, phân tích vấn đề trang phục cải lương để tìm ra nguyên

nhân và giải pháp khắc phục, góp phần đưa cải lương trở lại với công chúng.