Ngân sách nhà nước và những khúc mắc trong công tác quản lý thu chi pdf

Mở đầu

Với mục tiêu “quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia, xây dựng Ngân

sách Nhà nước (NSNN) lành mạnh, củng cố kỷ luật tài chính, sử dụng tiết kiệm,

có hiệu quả tiền của của Nhà nước; tăng tích luỹ để thực hiện công nghiệp hoá￾hiện đại hoá đất nước theo định hướng XHCN, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh

tế, xã hội, nâng cao đời sống của nhân dân; đảm bảo quốc phòng, an ninh, đối

ngoại”, luật NSNN-một đạo luật quan trọng trong hệ thống tài chính- đã được

Quốc hội khoá IX, kỳ họp thứ 9 thông qua ngày 20-3-1996; sau đó được sửa đổi,

bổ sung bởi luật số 06/1998/QH 10 ngày 20-5-1998, đánh dấu mốc lịch sử quan

trọng trong công tác quản lý, điều hành NSNN ở nước ta, tạo cơ sở pháp lý cao

nhất cho hoạt động của NSNN.

Sau bốn năm thực hiện luật NSNN, thực tiễn đã khẳng định vai trò của luật

trong mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế, xã hội. Hoạt động NSNN dần được quan

tâm không chỉ từ phía các cơ quan quản lý Nhà nước mà còn từ phía người dân

và các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, cũng dựa trên cơ sở phản hồi từ phía người

dân và doanh nghiệp, luật đã bộc lộ nhiều bất cập không chỉ giữa văn bản và

thực tế áp dụng mà cả những bất cập trong công tác chỉ đạo điều hành. Một trong

những nguyên nhân dẫn đến những bất cập trên là việc quyết định phân chia

nguồn thu, nhiệm vụ chi tiêu cho các cấp ngân sách và phân giao nhiệm vụ,

quyền hạn giữa các cơ quan trong bộ máy quản lý Nhà nước vẫn còn tồn tại

nhiều nhược điểm cần xem xét lại.

Để góp phần tiếp tục hoàn chỉnh hơn nữa luật NSNN nói chung và chế độ

phân cấp quản lý nhân sách nói riêng, tác giả chọn đề tài: “Những bất cập và giải

pháp hoàn thiện chế độ phân cấp quản lý NSNN ở Việt nam trong điều kiện hiện

nay”. Từ đó muốn thông qua thực tiễn để làm sáng tỏ những cái được và chưa

được của chế độ phân cấp quản lý cả về phương diện pháp lý (các văn bản liên

quan đến NSNN) và công tác chỉ đạo điều hành, từ đó đề xuất một số giải pháp

nhằm hoàn thiện luật, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội trong thời kỳ đổi

mới, phát huy tối đa hiệu quả của NSNN trong việc điều chỉnh nền kinh tế theo

những mục tiêu đã đặt ra.

Chương I: Hệ thống Ngân sách Nhà nước và phân cấp quản lý Ngân sách Nhà

nước.

I. Bản chất và vai trò của NSNN trong nền kinh tế thị trường.

1. Bản chất của NSNN.

Trong tiến trình lịch sử, NSNN với tư cách là một phạm trù kinh tế đã ra đời

và tồn tại từ lâu. Là một công cụ Tài chính quan trọng của Nhà nước, NSNN

xuất hiện dựa trên cơ sở hai tiền đề khách quan là tiền đề Nhà nước và tiền đề

kinh tế hàng hoá- tiền tệ.

Trong lịch sử loài người, Nhà nước xuất hiện là kết quả của cuộc đấu tranh

giai cấp trong xã hội. Nhà nước ra đời tất yếu kéo theo nhu cầu tập trung nguồn

lực tài chính vào trong tay Nhà nước để làm phương tiện vật chất trang trải cho

các chi phí nuôi sống bộ máy Nhà nước và thực hiện các chức năng kinh tế, xã

hội của Nhà nước. Bằng quyền lực của mình, Nhà nước tham gia vào quá trình

phân phối tổng sản phẩm xã hội. Trong điều kiện kinh tế hàng hoá- tiền tệ, các

hình thức tiền tệ trong phân phối như: thuế bằng tiền, vay nợ…được Nhà nước

sử dụng để tạo lập quỹ tền tệ riêng có: NSNN. Như vậy, NSNN là ngân sách của

Nhà nước, hay Nhà nước là chủ thể của ngân sách đó.

NSNN là khái niệm quen thuộc theo nghĩa rộng mà bất kỳ người dân nào

cũng biết được, song lại có rất nhiều định nghĩa khác nhau về NSNN:

Theo quan điểm của Nga: NSNN là bảng thống kê các khoản thu và chi

bằng tiền của Nhà nước trong một giai đoạn nhất định.

Một cách hiểu tương tự, người Pháp cho rằng: NSNN là toàn bộ tài liệu kế

toán mô tả và trình bày các khoản thu và kinh phí của Nhà nước trong một năm.

Có thể thấy rằng các quan điểm trên đều cho thấy biểu hiện bên ngoài của

NSNN và mối quan hệ mật thiết giữa Nhà nước và NSNN.

Trong hệ thống tài chính, NSNN là khâu chủ đạo, đóng vai trò hết sức quan

trọng trong việc duy trì sự tồn tại của bộ máy quyền lực Nhà nước. Tại Việt nam,

định nghĩa về NSNN được nêu rõ trong luật NSNN (20/3/1996): NSNN là toàn

bộ các khoản thu và chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan Nhà nước

có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực

hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.(Điều1- luật NSNN).

Trong thực tiễn, hoạt động NSNN là hoạt động thu (tạo lập) và chi tiêu (sử

dụng) quỹ tiền tệ của Nhà nước, làm cho nguồn tài chính vận động giữa một bên

là các chủ thể kinh tế, xã hội trong quá trình phân phối tổng sản phẩm quốc dân

dưới hình thức giá trị và một bên là Nhà nước. Đó chính là bản chất kinh tế của

NSNN. Đứng sau các hoạt động thu, chi là mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước

và các chủ thể kinh tế, xã hội. Nói cách khác, NSNN phản ánh mối quan hệ kinh

tế giữa Nhà nước với các chủ thể trong phân phối tổng sản phẩm xã hội, thông

qua việc tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, chuyển dịch một bộ

phận thu nhập bằng tiền của các chủ thể đó thành thu nhập của Nhà nước và Nhà

nước chuyển dịch thu nhập đó đến các chủ thể được thực hiện để thực hiện các

chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

2. Vai trò của Ngân sách Nhà nước trong nền kinh tế thị trường.

2.1. Đặc điểm của cơ chế kinh tế thị trường.

Mọi hệ thống kinh tế đều được tổ chức theo cách này hay cách khác để huy

động tối đa các nguồn lực của xã hội và sử dụng có hiệu quả nguồn lực đó nhằm

sản xuất ra các hàng hoá và dịch vụ thoả mãn nhu cầu của xã hội. Việc sản xuất

ra những loại hàng hoá gì, được tiến hành theo phương pháp nào là tốt nhất, việc

phân phối hàng hoá được sản xuất ra đáp ứng tốt cho nhu cầu của xã hội, đó là

vấn đề cơ bản của tổ chức kinh tế, xã hội. Lực lượng nào quyết định những vấn

đề cơ bản đó? Trong nền kinh tế mà người ta gọi là Kinh tế chỉ huy, các vấn đề

cơ bản đó được cơ quan của Nhà nước quyết định. Còn trong nền kinh tế mà vấn

đề cơ bản của nó do thị trường quyết định được gọi là Kinh tế thị trường.

Trong nền kinh tế hàng hoá có một loạt những quy luật kinh tế vốn có của nó

hoạt động như: quy luật giá trị, quy luật cung- cầu, quy luật cạnh tranh, quy luật

lưu thông tiền tệ…và lợi nhuận là động lực cơ bản của sự vân động đó. Các quy

luật biểu hiện sự tác động của mình thông qua thị trường. Nhờ sự vân động của

hệ thống giá cả thị trường mà diễn ra sự thích ứng tự phát giữa khối lượng và cơ

cấu của sản xuất với khối lượng và cơ cấu nhu cầu của xã hội.

Có thể hiểu cơ chế thị trường là cơ chế tự điều tiết kinh tế hàng hoá do sự tác

động của các quy luật kinh tế, cơ chế đó giải quyết ba vấn đề cơ bản của tổ chức

kinh tế là sản xuất cái gì, như thế nào và cho ai. Cơ chế thi trường bao gồm các

nhân tố cơ bản là cung cầu và giả cả thị trường. Thực tế khó đánh giá đầy đủ ưu

điểm và khuyết tật của cơ chế thị trường. Nhìn chung nó có các ưu điểm cơ bản

sau:

* Cơ chế thị trường kích thích hoạt động của các chủ thể kinh tế và tạo đIều

kiện thuận lợi cho sự hoạt động tự do của họ. Do đó làm cho nền kinh tế phát

triển năng động, phát huy được các nguồn lực của xã hội vào phát triển kinh tế.

* Cạnh tranh buộc nhà sản xuất phải hao phí lao động cá biệt đến mức thấp

nhất có thể được bằng cách áp dụng kỹ thuật và công nghệ mới vào sản xuất, nhờ

đó mà thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, nâng cao năng suất lao động, nâng

cao chất lượng và số lượng hàng hoá.

* Sự tác động của cơ chế thị trường đưa đến sự thích ứng tự phát giữa khối

lượng và cơ câú sản xuất với khối lượng và cơ cấu nhu cầu xã hội, nhờ đó có thể

thoả mãn nhu cầu tiêu dùng của cá nhân và sản xuất về hàng ngàn, hàng vạn loại

sản phẩm khác nhau.

* Trong cơ chế thị trường tồn tại sự đa dạng của các thị trường. Bên cạnh

thị trường hàng hoá đã xuất hiện từ lâu là các thị trường về vốn, lao động… phục

vụ cho sản xuất kết hợp với hệ thống giá cả linh hoạt vận động theo quan hệ

cung cầu của hàng hoá, dịch vụ.

Lịch sử phát triển của sản xuất xã hội dã chứng minh rằng cơ chế thị trường là

cơ chế điều tiết nền kinh tế hàng hoá đạt hiệu quả kinh tế cao. Song, cơ chế thị

trường không phải là hiện thân của sự hoàn hảo mà chứa đựng trong nó nhều trục

trặc.