Nâng cao chất lượng lao động xuất khẩu tỉnh Thái Nguyên - Nghiên cứu trường hợp lao động xuất khẩu sang Hàn Quốc

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN THỊ QUỲNH CHI

NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG LAO ĐỘNG XUẤT KHẨU

TỈNH THÁI NGUYÊN

- NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP LAO ĐỘNG XUẤT KHẨU

SANG HÀN QUỐC

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN THỊ QUỲNH CHI

NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG LAO ĐỘNG XUẤT KHẨU

TỈNH THÁI NGUYÊN

- NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP LAO ĐỘNG XUẤT KHẨU SANG

HÀN QUỐC

Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 8 34 04 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐINH HỒNG LINH

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả đã nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực và chưa được

dùng để bảo vệ một học vị nào khác. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận

văn đều đã được cảm ơn. Các thông tin, trích dẫn trong luận văn đều đã được

ghi rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 01 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Quỳnh Chi

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện đề tài: “NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG LAO

ĐỘNG XUẤT KHẨU TỈNH THÁI NGUYÊN - Nghiên cứu trường hợp

Xuất khẩu lao động sang Hàn Quốc”

, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp

đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn

sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi

trong học tập và nghiên cứu.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các khoa, văn

phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên đã tạo

điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn

này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn TS.

Đinh Hồng Linh.

Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác của

các cô chú, anh chị em và bạn bè, tôi xin chân thành cảm ơn. Thêm nữa, tôi

cũng muốn gửi lời cảm ơn chân thành tới bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã

tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu này.

Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó.

Thái Nguyên, tháng 01 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Quỳnh Chi

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. vi

DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ..................................................................... 2

2.1. Mục tiêu chung........................................................................................... 2

2.2. Mục tiêu cụ thể........................................................................................... 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................ 3

4. Ý nghĩa khoa học của đề tài.......................................................................... 3

Chương 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ LAO ĐỘNG XUẤT KHẨU.............. 5

1.1. Cơ sở lý luận về xuất khẩu lao động.......................................................... 5

1.1.1. Khái niềm về lao động và xuất khẩu lao động........................................ 5

1.1.2. Chất lượng lao động xuất khẩu ............................................................... 9

1.2. Cơ sở thực tiễn về chất lượng lao động xuất khẩu................................... 23

1.2.1. Kinh nghiệm của một số nước .............................................................. 23

1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam ............................................ 31

Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 34

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 34

2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 34

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 34

2.2.2. Phương pháp xử lý thông tin................................................................. 35

2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 35

2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 36

iv

2.3.1. Chỉ tiêu quy mô lao động tỉnh Thái Nguyên đi làm việc ở nước ngoài ... 36

2.3.2. Chỉ tiêu đánh giá chất lượng lao động xuất khẩu tỉnh Thái Nguyên .... 37

Chương 3: THỰC TRẠNG CHẤT LƯỢNG LAO ĐỘNG XUẤT

KHẨU TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2014 - 2016 ........................ 40

3.1. Giới thiệu về tỉnh Thái Nguyên ............................................................... 40

3.1.1. Khái quát chung .................................................................................... 40

3.1.2. Đặc điểm nguồn nhân lực tỉnh Thái Nguyên hiện nay ......................... 43

3.2. Thực trạng chất lượng lao động xuất khẩu của tỉnh Thái Nguyên .......... 44

3.2.1. Tổng quan về lực lượng lao động xuất khẩu tỉnh Thái Nguyên ........... 44

3.2.2. Thực trạng chất lượng lao động xuất khẩu Thái Nguyên ..................... 49

3.2.3. Thực trạng chất lượng lao động xuất khẩu của tỉnh Thái Nguyên đi

làm việc tại Hàn Quốc..................................................................................... 55

3.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới chất lượng lao động xuất khẩu sang

Hàn Quốc ........................................................................................................ 77

3.3. Đánh giá chung về chất lượng lao động xuất khẩu của tỉnh Thái

Nguyên sang thị trường Hàn Quốc và nguyên nhân....................................... 82

3.3.1. Ưu điểm................................................................................................. 82

3.3.2. Hạn chế.................................................................................................. 84

3.3.3. Nguyên nhân ......................................................................................... 86

Chương 4: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT

LƯỢNG NGUỒN LAO ĐỘNG TỈNH THÁI NGUYÊN ĐI LÀM

VIỆC Ở NƯỚC NGOÀI ĐẾN NĂM 2020.................................................. 88

4.1. Quan điểm của tỉnh Thái Nguyên về nâng cao chất lượng lao động

xuất khẩu ......................................................................................................... 88

4.1.1. Định hướng............................................................................................ 88

4.1.2. Quan điểm chung .................................................................................. 88

4.2. Giải pháp nâng cao chất lượng lao động xuất khẩu sang nước ngoài .... 89

4.2.1. Nhóm giải pháp chung về nâng cao chất lượng nguồn LĐ .................. 89

v

4.2.2. Nhóm giải pháp cụ thể về nâng cao chất lượng LĐ đi làm việc ở

Hàn Quốc......................................................................................................... 95

4.3. Kiến nghị đối với các bên có liên quan.................................................. 104

4.3.1. Đối với Nhà nước................................................................................ 104

4.3.2. Đối với Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên và Sở Lao động

TB&XH tỉnh Thái Nguyên............................................................................ 106

KẾT LUẬN.................................................................................................. 108

PHỤ LỤC..................................................................................................... 112

vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

KT - XH : Kinh tế - Xã hội

KH : Kế hoạch

LĐ : Lao động

LĐ-TB&XH : Lao động - Thương binh và Xã hội

NLĐ : Người lao động

NNL : Nguồn nhân lực

TTGTVL : Trung tâm giới thiệu việc làm

XK : Xuất khẩu

XKLĐ : Xuất khẩu lao động

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1: Số LĐ tỉnh Thái Nguyên đi làm việc ở nước ngoài theo thị

trường giai đoạn 2014-2016............................................................ 45

Bảng 3.2: Số LĐ tỉnh Thái Nguyên dự kiến đi làm việc ở nước ngoài theo

thị trường giai đoạn 2017-2020 ...................................................... 48

Bảng 3.3: Thực trạng dân số và lao động tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014-

2016................................................................................................. 50

Bảng 3.4: Thực trạng sử dụng lao động tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014-

2016................................................................................................. 52

Bảng 3.5: Đánh giá kết quả các chỉ tiêu đạt được giai đoạn 2011 - 2015 và

năm 2016......................................................................................... 54

Bảng 3.6: Trình độ chuyên môn của LĐ xuất khẩu (LĐ có nghề và LĐ phổ

thông tỉnh Thái Nguyên đi làm việc ở Hàn Quốc) giai đoạn 2014

- 2016 .............................................................................................. 55

Bảng 3.7: Cơ cấu LĐ chia theo nhóm tuổi và độ tuổi bình quân của LĐ đi

làm việc ở Hàn Quốc và giới tính................................................... 57

Bảng 3.8: Cơ cấu LĐ chia theo trình độ học vấn đi làm việc ở Hàn Quốc .... 58

Bảng 3.9: Cơ cấu LĐ chia theo nhóm ngành của việc làm khi đi làm việc

ở Hàn Quốc ..................................................................................... 58

Bảng 3.10: Tổng chi phí của người LĐ đi làm việc ở Hàn Quốc ................... 59

Bảng 3.11: Cơ cấu người LĐ làm việc tại Hàn Quốc theo nguyên nhân về

nước trước thời hạn......................................................................... 60

Bảng 3.12: Lao động theo trình độ CMKT trước khi đi làm việc ở Hàn Quốc .... 63

Bảng 3.13: Khảo sát về kỹ năng nghề nghiệp của lao động xuất khẩu .......... 65

Bảng 3.14: Khảo sát lao động xuất khẩu theo trình độ ngoại ngữ, tin học..... 66

Bảng 3.15: Lao động xuất khẩu theo loại hình đào tạo trước khi đi làm

việc ở Hàn Quốc ............................................................................. 67

viii

Bảng 3.16: LĐ trước khi đi làm việc ở Hàn Quốc theo thời gian đào tạo nghề ... 68

Bảng 3.17: LĐ theo thời gian bồi dưỡng kiến thức cần thiết và đào tạo

ngoại ngữ trước khi đi làm việc ở Hàn Quốc ................................. 68

Bảng 3.18: Kết quả điều tra về ý thức kỷ luật, tác phong của lao động ......... 70

Bảng 3.19. Mức độ quan tâm đến tác phong làm việc của lao động xuất khẩu.....72

Bảng 3.20: Tình hình sức khỏe của người lao động sang Hàn Quốc ............. 73

Bảng 3.21. Chiều cao, cân nặng của lao động xuất khẩu ............................... 74

Bảng 3.22: Kết quả khảo sát về điều kiện tham gia các hoạt động nâng cao

sức khỏe thể lực của lao động xuất khẩu ........................................ 75

Bảng 3.23: Cơ cấu lao động theo địa điểm đào tạo trước khi đi làm việc ở

Hàn Quốc ........................................................................................ 75

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Di cư lao động quốc tế là một xu thế khách quan diễn ra ngày càng rộng

lớn trên thế giới. Hoạt động đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo

hợp đồng là một hình thức di cư lao động hợp pháp và đã trở thành nhân tố

quan trọng của sự phát triển ở Việt Nam từ những năm 80. Hoạt động này đã

góp phần giải quyết việc làm, tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo, mang nguồn

thu ngoại tệ về cho đất nước và cải thiện đời sống cho người lao động và gia

đình họ. Một bộ phận lao động đã tiếp thu kinh nghiệm, kỹ thuật, công nghệ

tiên tiến trong sản xuất ở nước bạn, do đó, sau khi họ trở về Việt Nam có được

nguồn lao động chất lượng cao phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại

hóa đất nước. Hiện có trên 1.000.000 lao động Việt Nam đang làm việc có thời

hạn ở hơn 40 quốc gia và vùng lãnh thổ, bình quân mỗi năm chuyển về nước

gần 4 tỷ USD. Tổng mức thu nhập của lao động dao động từ 20 - 30 triệu

đồng/tháng.

Chất lượng lao động là nội dung quan trọng tạo nên sức cạnh tranh của

lao động Việt Nam nói chung và lao động tỉnh Thái Nguyên nói riêng, góp phần

nâng cao hiệu quả hoạt động đưa LĐ đi làm việc tại thị trường lao động Hàn

Quốc. Tuy nhiên so với các quốc gia phái cử lao động khác tại Hàn Quốc, chất

lượng lao động Việt Nam còn nhiều hạn chế, phần lớn là lao động phổ thông,

xuất thân từ nông thôn, chưa có tác phong công nghiệp, trình độ văn hóa thấp,

năng lực ngoại ngữ (trình độ tiếng Hàn) chưa đủ để giao tiếp và làm việc. Do

đó, chất lượng việc làm và thu nhập của lao động Việt Nam thấp; người lao

động chưa thực sự thích nghi với môi trường làm việc của các công ty Hàn

Quốc, do đó đã có không ít người lao động vi phạm kỷ luật lao động, vi phạm

pháp luật, phá vỡ hợp đồng, bỏ trốn dẫn đến nguy cơ mất thị trường lao động

tiềm năng này. Dự báo nhu cầu tiếp nhận lao động phía Hàn Quốc vẫn rất cao,

đặc biệt đối với lao động có tay nghề và trình độ ngoại ngữ nhất định; thị trường

Hàn Quốc là thị trường xuất khẩu lao động trọng điểm. Vì vậy nâng cao chất

2

lượng lao động sẽ tạo việc làm và thu nhập tốt hơn, hạn chế số lượng lao động

bỏ trốn, giảm thiểu nguy cơ mất thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh và

thương hiệu, tăng hiệu quả hoạt động đưa người lao động đi làm việc tại Hàn

Quốc. Như vậy, vấn đề nâng cao chất lượng lao động trở thành thách thức lớn

nhất trong thời gian tới.

Để nâng cao hơn nữa hiệu quả của hoạt động đưa lao động đi làm việc ở

nước ngoài tại Thái Nguyên, việc cải thiện chất lượng lao động là một yêu cầu

cần thiết. Vì vậy, việc lựa chọn đề tài: “Nâng cao chất lượng lao động xuất

khẩu tỉnh Thái Nguyên - Nghiên cứu trường hợp lao động xuất khẩu sang

Hàn Quốc” làm đề tài luận văn thạc sỹ vừa có ý nghĩa lý luận vừa có ý nghĩa

thực tiễn.

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

2.1. Mục tiêu chung

Đề tài được thực hiện nhằm mục đích xác định các yếu tố ảnh hưởng đến

chất lượng lao động xuất khẩu của tỉnh Thái Nguyên nhằm đề xuất các giải

pháp nâng cao chất lượng lao động xuất khẩu của tỉnh Thái Nguyên - trường

hợp lao động xuất khẩu sang Hàn Quốc, giúp cho địa phương thực hiện tốt hơn

mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội về lĩnh vực lao động việc làm, nâng cao vị

thế cạnh tranh của lao động trong tỉnh Thái Nguyên đáp ứng yêu cầu xất khẩu

lao động của các thị trường nước ngoài.

2.2. Mục tiêu cụ thể

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về chất lượng nguồn LĐ đi

làm việc ở nước ngoài, đề xuất những giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao

chất lượng nguồn LĐ đi làm việc tại thị trường này.

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về vấn đề nguồn LĐ đi làm việc ở nước ngoài.

- Phân tích thực trạng chất lượng LĐ tỉnh Thái Nguyên đi làm việc ở một

số nước trong thời gian qua, phát hiện những hạn chế và làm rõ nguyên nhân

của những hạn chế đó.