Nâng cao chất lượng dạy học thí nghiệm thực hành trong dạy học Vi sinh vật học (Sinh học 10) bằng phương pháp hướng dẫn trực tiếp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ HÀ LY

NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC

THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH TRONG DẠY HỌC SINH HỌC

VI SINH VẬT (SINH HỌC 10) BẰNG PHƢƠNG PHÁP

HƢỚNG DẪN TRỰC TIẾP

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên – Năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ HÀ LY

NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC

THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH TRONG DẠY HỌC SINH HỌC

VI SINH VẬT (SINH HỌC 10) BẰNG PHƢƠNG PHÁP

HƢỚNG DẪN TRỰC TIẾP

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học môn Sinh học

Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Phúc Chỉnh

Thái Nguyên – Năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Với lòng biết ơn sâu sắc, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến

PGS.TS. Nguyễn Phúc Chỉnh - ngƣời đã tận tình chỉ bảo, hƣớng dẫn và

guiups đỡ em hoàn thành luận văn này.

Em cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Sau đại

học, các thầy cô trong khoa Sinh – KTNN đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong

suốt thời gian qua.

Qua luận văn này, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban giám

hiệu và các thầy cô giáo tại 2 trƣờng THPT Phú Bình và THPT Lƣơng Phú đã

tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình tiến hành thực nghiệm sƣ phạm.

Cảm ơn các bạn đồng nghiệp đã góp ý, bổ sung cho luận văn của tôi đƣợc

hoàn thiện hơn.

Thái Nguyên, tháng 08 năm 2011

Tác giả

Nguyễn Thị Hà Ly

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chƣa có ai công bố.

Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã đƣợc cảm ơn. Các

thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn này đã đƣợc ghi rõ nguồn gốc.

Tác giả

Nguyễn Thị Hà Ly

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

BẢNG KÊ CÁC CHỮ VIẾT TẮT

TT Viết tắt Đọc là

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

GV

HS

KHV

PHT

PPDH

SGK

SGV

SH

THPT

TN

ĐC

Giáo viên

Học sinh

Kính hiển vi

Phiếu học tập

Phƣơng pháp dạy học

Sách giáo khoa

Sách giáo viên

Sinh học

Trung học phổ thông

Thí nghiệm

Đối chứng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Kết quả khảo sát mức độ nhận thức về vai trò của các thí nghiệm

thực hành trong quá trình dạy học Sinh học ở trƣờng THPT

Bảng 1.2. Kết quả khảo sát về tác dụng của các thí nghiệm thực hành trong

quá trình dạy học Sinh học.

Bảng 1.3. Kết quả khảo sát mức độ sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh

học ở trƣờng THPT.

Bảng 1.4. Kết quả điều tra thực trạng mục đích dạy thí nghiệm thực hành

trong tiến trình dạy học SH.

Bảng 1.5. Kết quả điều tra lí do học sinh thích học môn Sinh học

Bảng 2.1. Bảng kiến thức cơ bản của chƣơng trình Sinh học 10

Bảng 2.2. Sự phân bố giữa lý thuyết và thực hành trong chƣơng trình Vi sinh vật

Bảng 3.1. Các bài dạy thực nghiệm

Bảng 3.2. Tần số điểm các bài kiểm tra sau Tn

Bảng 3.3. Bảng tần suất điểm các bài kiểm tra sau Tn

Bảng 3.4. Bảng tần suất hội tụ tiến điểm của các bài kiểm tra

Bảng 3.6. Phân tích phƣơng sai điểm trắc nghiệm

Bảng 3.5. Kiểm định

X

điểm trắc nghiệm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Hình 1.1. Hệ thống thông tin của thí nghiệm

Hình 1.2. Mối quan hệ các thành tố cơ bản của quá trình dạy học

Hình 2.1. Sơ đồ mối quan hệ giữa các yếu tố tâm lí trong quá trình dạy học

Hình 3.1. Biểu đồ tần suất tổng hợp của 3 bài kiểm tra khối lớp TN và ĐC

Hình 3.2. Đồ thị biểu diễn đƣờng tần suất hội tụ tiến tổng

hợp của 3 bài kiểm tra ở khối lớp Tn và ĐC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1

Chƣơng 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC

THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH ...................................................................... 7

1.1. Một số vấn đề chung về thí nghiệm thực hành .................................. 7

1.1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài ............................................ 7

1.1.2. Vai trò của thí nghiệm thực hành.................................................. 10

1.1.3. Tầm quan trọng của việc dạy thí nghiệm thực hành trong dạy học

Sinh học................................................................................................... 11

1.2. Cơ sở khoa học của việc dạy thí nghiệm thực hành trong quá trình

dạy học. ................................................................................................... 13

1.2.1. Cơ sở triết học ............................................................................... 13

1.2.2. Cơ sở lí luận dạy học..................................................................... 14

1.2.3. Cơ sở tâm lí học ............................................................................ 16

1.3. Tổng quan tình hình nghiên cứu về dạy học thí nghiệm thực hành. 17

1.3.1. Tình hình nghiên cứu dạy TN thực hành ở nƣớc ngoài................ 17

1.3.2. Tình hình nghiên cứu sử dụng TN thực hành trong quá trình dạy

học ở Việt Nam ....................................................................................... 19

1.4. Thực trạng của việc dạy học thí nghiệm thực hành trong dạy học SH

ở trƣờng THPT........................................................................................ 21

1.4.1. Thực trạng ..................................................................................... 21

1.4.2. Nguyên nhân của thực trạng ......................................................... 27

Chƣơng 2: NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC THÍ NGHIỆM

THỰC HÀNH TRONG DẠY HỌC SINH HỌC VI SINH VẬT

(SINH HỌC 10) BẰNG PHƢƠNG PHÁP HƢỚNG DẪN TRỰC TIẾP.. 28

2.1. Cấu trúc nội dung chƣơng trình Sinh học 10 ................................... 28

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2.1.1. Cấu trúc chƣơng trình SGK Sinh Học 10 ..................................... 28

2.1.2. Đặc điểm nội dung phần Sinh học Vi sinh vật ............................. 30

2.2. Tổng quan về dạy học hƣớng dẫn trực tiếp ..................................... 31

2.3. Sử dụng hƣớng dẫn trực tiếp để dạy các bài thí nghiệm thực hành

trong chƣơng trình sinh học Vi sinh vật (Sinh Học 10).......................... 34

2.3.1. Yªu cÇu chung ®èi víi c¸c bµi thÝ nghiÖm, thùc hµnh: ................. 34

2.3.2. Các nguyên tắc cơ bản khi dạy học thí nghiệm thực hành………37

2.3.3. Cách thức tiến hành các bài thí nghiệm thực hành bằng phƣơng

pháp hƣớng dẫn trực tiếp. ....................................................................... 41

2.3.4. Một số ví dụ ứng dụng .................................................................. 44

Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.................................................... 50

3.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................... 50

3.2. Nội dung thực nghiệm...................................................................... 50

3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm ............................................................... 50

3.3.1. Chọn trƣờng, lớp thực nghiệm...................................................... 51

3.3.2. Bố trí thực nghiệm ........................................................................ 50

3.3.3. Kiểm tra đánh giá.......................................................................... 50

3.3.4. Phƣơng pháp phân tích kết quả TN .............................................. 51

3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm……………………………………..53

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................ 60

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 61

PHỤ LỤC ....................................................................................................... 65