Một Số Giải Pháp Hoàn Thiện Triển Khai Chính Sách Tạo Việc Làm Trên Địa Bàn Huyện Lương Sơn Tỉnh Hòa Bình Giai Đoạn 2011 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

PHẠM QUANG TRUNG

MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TRIỂN KHAI

CHÍNH SÁCH TẠO VIỆC LÀM TRÊN ĐỊA BÀN

HUYỆN LƯƠNG SƠN, TỈNH HOÀ BÌNH

GIAI ĐOẠN 2011-2015

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

HÀ NỘI, 2011

LỜI CẢM ƠN

Sau một thời gian nghiên cứu nghiêm túc, đến nay tôi đã hoàn thành bản luận

văn để bảo vệ tốt nghiệp theo kế hoạch của trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam.

Có được kết quả này, trước hết cho phép tôi được gửi lời cảm ơn đến tập thể

các thầy giáo, cô giáo đã truyền đạt những tri thức quý giá trong thời gian tôi được

học tập tại trường. Đặc biệt tôi xin được trân trọng cảm ơn thầy giáo, Tiến sỹ Chu

Tiến Quang đã hướng dẫn, giúp đỡ tận tình và trách nhiệm để tôi hoàn thành bản

luận văn này.

Tôi cũng xin được cảm ơn các cơ quan Văn phòng UBND huyện Lương Sơn,

UBND các xã, thị trấn; Phòng Lao động – Thương Binh xã hội, Phòng Nông nghiệp

và Phát triển nông thôn, Phòng Tài chính - kế hoạch, Chi cục Thống kê, Liên đoàn

Lao động, Hội Nông dân, Ngân hàng chính sách xã hội, Phòng Tài nguyên môi

trường, Chi cục thuế huyện và các hộ, các cá nhân và doanh nghiệp đã giúp đỡ tôi

về tài liệu và các thông tin liên quan phục vụ cho việc nghiên cứu.

Tác giả xin gửi lời cảm ơn sự ủng hộ giúp đỡ của gia đình, cảm ơn những

nhận xét, đóng góp ý kiến và sự động viên của bạn bè đồng nghiệp.

Mặc dù tác giả đã cố gắng, song luận văn không tránh khỏi thiếu sót, tác giả

mong muốn nhận được những ý kiến đóng góp của các thầy giáo, cô giáo và đồng

nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn.

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả

trình bày trong luận văn là trung thực, thông tin trích dẫn trong luận văn đều được

chỉ rõ nguồn gốc và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận văn

MỤC LỤC

Trang phụ bìa Trang

Lời cảm ơn ...................................................................................................................

Mục lục .........................................................................................................................

Danh mục các chữ viết tắt ........................................................................................ i

Danh mục các bảng .................................................................................................. ii

Danh mục các hình.................................................................................................. iii

ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................................1

Chƣơng 1 : TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU……………………………3

1.1. Tổng quan những công trình đã công bố về chính sách tạo việc làm và

triển khai chính sách tạo việc làm ...........................................................................3

1.1.1. Trên thế giới .............................................................................................3

1.1.2. Ở Việt Nam...............................................................................................4

1.2. Một số vấn đề về cơ sở khoa học của chính sách tạo việc làm và triển khai

chính sách tạo việc làm .............................................................................................6

1.2.1. Khái niệm về chính sách...........................................................................6

1.2.2. Khái niệm về việc làm và người có việc làm ...........................................8

1.2.3. Khái niệm tạo việc làm.............................................................................9

1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến tạo việc làm................................................12

1.3. Chính sách tạo việc làm ...................................................................................14

1.3.1. Mục tiêu, đối tượng và nội dung. ...........................................................14

1.3.2. Phân loại chính sách tạo việc làm...........................................................17

1.3.3. Triển khai chính sách tạo việc làm.........................................................18

1.4. Tiêu chí và nhân tố ảnh hƣởng đến triển khai chính sách tạo việc làm......19

1.4.1. Các tiêu chí đánh giá triển khai chính sách tạo việc làm .......................19

1.4.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến triển khai chính sách tạo việc làm .............21

1.5. Công cụ và các nguồn lực triển khai chính sách tạo việc làm......................22

1.5.1. Về công cụ..............................................................................................23

1.5.2. Về nguồn lực ..........................................................................................24

1.6. Kinh nghiệm một số nƣớc trong triển khai chính sách tạo việc làm ở nông

thôn ...........................................................................................................................24

1.6.1. Kinh nghiệm của Trung quốc .................................................................24

1.6.2. Kinh nghiệm của Malaysia .....................................................................25

1.6.3. Kinh nghiệm của Thái Lan .....................................................................26

1.7. Một số nhận xét tổng quát...............................................................................27

1.7.1. Các doanh nghiệp, tổ chức kinh tế tạo việc làm.....................................27

1.7.2. Người dân tự tạo việc làm ......................................................................27

1.7.3. Các chương trình, dự án hỗ trợ người nghèo tiếp cận việc làm .............27

Chƣơng 2: MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNGVÀ PHƢƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU.........................................................................................................29

2.1. Mục tiêu nghiên cứu.........................................................................................29

2.1.1. Mục tiêu tổng quát..................................................................................29

2.1.2. Mục tiêu cụ thể .......................................................................................29

2.2. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu.......................................................................29

2.2.1. Đối tượng nghiên cứu.............................................................................29

2.2.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................30

2.3. Nội dung nghiên cứu ........................................................................................30

2.4. Phƣơng pháp và hoạt động nghiên cứu..........................................................30

2.4.1. Các phương pháp chính..........................................................................30

2.4.2. Các hoạt động nghiên cứu ......................................................................31

2.4.3. Nguồn số liệu và phương pháp thu thập số liệu .....................................32

Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU………………………………………......35

3.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội huyện Lƣơng Sơn ..................................35

3.1.1. Đặc điểm tự nhiên...................................................................................35

3.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội..........................................................................36

3.2. Thực trạng về lao động ....................................................................................40

3.2.1. Thực trạng về lao động...........................................................................40

3.2.2. Thực trạng việc làm trên địa bàn huyện .................................................47

3.3. Kết quả triển khai chính sách tạo việc làm ở huyện Lƣơng Sơn.................49

3.3.1. Tạo việc làm ở khu vực doanh nghiệp và tổ chức kinh tế......................49

3.3.2. Tạo việc làm ở khu vực hộ gia đình (tự tạo việc làm)............................54

3.3.3. Tạo việc làm thông qua triển khai các chương trình, tạo việc làm trên địa

bàn huyện giai đoạn 2006-2010 .......................................................................55

3.3.4. Kết quả điều tra về tiếp cận của hộ gia đình tới các chính sách tạo việc

làm trên địa bàn ................................................................................................70

3.3.5. Thu nhập của người lao động và hộ trước và sau khi triển khai chính

sách tạo việc làm...............................................................................................76

3.3.6. Ảnh hưởng của các nhân tố cơ bản của huyện đến triển khai chính sách

tạo việc làm trên địa bàn...................................................................................77

3.4. Vai trò và sự tham gia của các tổ chức cấp huyện trong triển khai các

chính sách tạo việc làm cho lao động trên địa bàn huyện Lƣơng Sơn...............82

3.4.1. Vai trò của các tổ chức tham gia triển khai chính sách tạo việc làm trên

địa bàn huyện....................................................................................................82

3.4.2. Hình thành Ban chỉ đạo triển khai chính sách tạo việc làm trên địa bàn

..........................................................................................................................84

3.5. Đánh giá chung về triển khai chính sách tạo việc làm trên địa bàn huyện

Lƣơng sơn thời gian qua.........................................................................................84

3.6. Giải pháp hoàn thiện triển khai chính sách tạo việc làm trên địa bàn .......86

3.6.1. Quan điểm của luận văn về tạo việc làm ở huyện Lương Sơn giai đoạn

2011-2015.........................................................................................................86

3.6.2. Hoàn thiện triển khai chính sách thúc đẩy doanh nghiệp, các tổ chức

kinh tế tạo việc làm...........................................................................................88

3.6.3. Hoàn thiện triển khai chính sách đối với hộ gia đình tự tạo việc làm....90

3.6.4. Hoàn thiện triển khai các chương trình, dự án mục tiêu quốc gia tạo việc

làm ....................................................................................................................90

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................94

1. Kết luận ................................................................................................................94

2. Kiến nghị ..............................................................................................................95

2.1. Đối với nhà nước .......................................................................................95

2.2. Đối với UBND cấp tỉnh và huyện .............................................................95

2.3. Đối với doanh nghiệp và các chủ thể kinh tế ............................................97

2.4. Đối với hộ và người lao động....................................................................98

TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………………99

PHỤ LỤC …………………………………………………………………101

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Việc làm và tạo việc làm là một vấn đề vừa mang tính kinh tế, vừa mang tính

xã hội vừa mang tính toàn cầu, là mối quan tâm của nhiều quốc gia trên thế giới.

Một nền kinh tế được gọi là phát triển khi nền kinh tế đó không chỉ tăng trưởng, mà

còn phải tạo được đầy đủ việc làm cho lao động trong xã hội.

Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X đã chỉ rõ: “Chú trọng đào tạo

nghề, tạo việc làm cho nông dân và cho lao động nông thôn, nhất là các vùng nhà

nước thu hồi đất để xây dựng kết cấu hạ tầng và phát triển các cơ sở phi nông

nghiệp. Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu lao động ở nông thôn, giảm nhanh tỷ trọng

lao động làm nông nghiệp, tăng tỷ trọng lao động làm công nghiệp và dịch vụ. Tạo

điều kiện cho lao động nông thôn có việc làm…”[11].

Ngày 05/08/2008 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ban

hành Nghị quyết số 26-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, đã đề cập

nhiều vấn đề bức thiết liên quan đến nông nghiệp, nông dân, nông thôn, trong đó có

vấn đề tạo việc làm cho lao động nông thôn. Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số

24/2008/NQ-CP ngày 28/10/2008 về Chương trình hành động thực hiện Nghị Quyết

số 26-NQ/TW, trong đó đã xác định một chương trình quốc gia về “đào tạo nguồn

nhân lực nông thôn bổ sung vào Chương trình mục tiêu Quốc gia về giáo dục và

đào tạo” với mục tiêu nâng cao khả năng tiếp cận việc làm của lao động nông thôn.

Vì vậy, tạo việc làm cho lao động nông thôn đang trở thành vấn đề bức thiết trong

chính sách đối với nông dân hiện nay cũng như những năm tới.

Trong những năm qua huyện Lương Sơn đã có những chính sách nhằm giải

quyết việc làm và xoá đói giảm nghèo. Bằng nhiều giải pháp khác nhau, huyện đã

tạo được nhiều việc làm cho người lao động thông qua: cho người lao động vay vốn

để học nghề; Trung tâm dạy nghề hướng việc làm mới cho thanh niên; chuyển đổi

nghề cho nông dân bị nhà nước thu hồi đất nông nghiệp; khuyến khích, thúc đẩy các

doanh nghiệp vừa và nhỏ, các trang trại, các hộ kinh doanh nhận thêm nhiều lao

động vào làm việc; Các tổ chức đoàn thể chính trị-xã hội từ xã tới huyện giới thiệu

2

việc làm mới cho lao động trên địa bàn…Tóm lại đã có nhiều cơ quan, tổ chức, nhà

nước, đoàn thể xã hội trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào tạo việc làm cho lao

động trên địa bàn.

Nhờ đó, trong giai đoạn từ năm 2006 đến năm 2010, huyện đã tạo việc làm

cho 17.884 lao động, trong đó 3.880 lao động đã qua đào tạo, chiếm 21,7%. Bình

quân mỗi năm giải quyết việc làm cho 3.576 lao động. Giảm tỷ lệ lao động nông

nghiệp 3% mỗi năm [3]. Kết quả là, cơ cấu lao động trên địa bàn huyện vào năm

2010 nông nghiệp chiếm 53,6%, CN-XD chiếm 31,7%, dịch vụ 14,7%.

Tuy nhiên, kết quả trên đây chưa đạt được mong muốn của lãnh đạo Đảng và

Chính quyền huyện Lương Sơn. Một trong những lý do dẫn tới hạn chế này là, việc

triển khai chính sách tạo việc làm tại huyện Lương Sơn chưa tốt, chưa được chú

trọng đúng mức.

Khu vực nông nghiệp không thể tạo đủ việc làm cho lao động hiện tại cũng

như số lao động tăng lên trong những năm tới, nhất là đối với những nơi tập trung

đồng bào dân tộc thiểu số, những nơi kinh tế - xã hội chưa phát triển. Vấn đề tạo

việc làm cho lao động trên địa bàn huyện đang đặt ra như một nhiệm vụ cấp bách

đối với lãnh đạo Đảng và Chính quyền huyện, đòi hỏi phải có những những giải

pháp mạnh, trong đó giải pháp triển khai có hiệu quả chính sách tạo việc làm trên

địa bàn huyện có vai trò và ảnh hưởng tích cực tới giải quyết việc làm cho lao động

trong huyện những năm tới, khắc phục được những trì trệ, vướng mắc hiện nay.

Với ý nghĩa quan trọng trên đây và với cương vị là cán bộ của Liên đoàn Lao

động huyện Lương Sơn, tôi chọn vấn đề: “Một số giải pháp hoàn thiện triển khai

chính sách tạo việc làm trên địa bàn huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình giai đoạn

2011 – 2015” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình trong khóa đào tạo trình độ Thạc

sỹ Kinh tế tại trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam, Xuân Mai, Hà Nội.

3

Chƣơng 1

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Tổng quan những công trình đã công bố về chính sách tạo việc làm và

triển khai chính sách tạo việc làm

1.1.1. Trên thế giới

Trên thế giới có nhiều tác giả đã nghiên cứu về việc làm và tạo việc làm. Các

nghiên cứu này thường tập trung vào các vấn đề cơ bản như: thực trạng việc làm;

tạo việc làm; những vấn đề kinh tế-xã hội trong việc làm; cơ hội, thách thức; các

biện pháp để giải quyết việc làm cho lao động. Những nghiên cứu tiêu biểu là:

Năm 1999, AK Ghose trong công trình nghiên cứu nhỏ với tên gọi “Vấn đề

hiện nay của chính sách việc làm ở Ấn Độ”[26] đã phân tích các kinh nghiệm quá

khứ trong xác định những vấn đề xã hội phải được khẩn trương giải quyết, đó là tạo

việc làm cho lao động ở Ấn Độ. Phần cuối công trình tác giả đề xuất ý kiến cho

chính sách việc làm trong tương lai tại quốc gia này.

Năm 1998, Gillis, William R, Shaffer và Ron E trong nghiên cứu về “Kết

hợp việc mới cho lao động nông thôn” đã đề cập những nội dung về ngành nghề

mới nhằm tạo thêm việc làm cho lao động nông thôn để giúp người dân có thêm

việc làm trong thời gian nông nhàn (kết thúc các công việc đồng áng), nhằm tăng

thu nhập và nâng cao đời sống cho người nông dân [27].

B. Jha trong cuốn “Chính sách kinh tế làm tăng việc làm ở nông thôn Ấn Độ

Brajesh” (1998) [28]. Đã nghiên cứu tình trạng nền kinh tế Ấn Độ trong thời kỳ cải

cách đã phát triển với một tốc độ trung bình là 6,5%/năm, một tỷ lệ được xem là cao

tới mức gây ấn tượng, nhưng tốc độ tăng trưởng cao là chưa đủ, mà còn phải tạo

cơ hội có đủ việc làm cho người lao động ổn định thu nhập. Nghiên cứu chỉ ra rằng

tăng trưởng kinh tế đã làm tăng cơ hội việc làm đối với người lao động xã hội,

nhưng mức tăng trưởng về việc làm chưa tương xứng với sự phát triển nhanh của

lực lượng lao động xã hội.

4

Những nghiên cứu trên đây đã cho thấy vấn đề giải quyết việc làm ở các

nước trên thế giới là một trong những vấn đề kinh tế-xã hội quan trọng và không dễ

dàng giải quyết trong quá trình tăng trưởng, phát triển kinh tế.

1.1.2. Ở Việt Nam

Ở nước ta, từ những năm 90 của thế kỷ XX trở lại đây đã có nhiều công trình

khoa học nghiên cứu về vấn đề này, tiêu biểu là:

Năm 1990, Nguyễn Sinh Cúc đã viết bài “Vấn đề tạo việc làm tăng thu nhập

ở nông thôn” [12]. Trong nghiên cứu này, tác giả đã đưa ra đánh giá, nhận xét về

các chính sách của Nhà nước đối với vấn đề tạo việc làm và phát triển kinh tế xã hội

như: các chính sách chưa đủ mạnh; thiếu chính sách hỗ trợ phát triển thị trường lao

động nông thôn; Chưa gắn quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế trong các ngành,

các vùng, các khu vực kinh tế, các khu công nghiệp; chưa có kế hoạch đào tạo, dạy

nghề, sử dụng lao động tại chỗ. Ngoài ra, vấn đề việc làm và đời sống của nông dân

vùng bị thu hồi đất cho phát triển công nghiệp, khu đô thị đã và đang tạo ra những

bức xúc trong xã hội. Tình trạng các ngành công nghiệp thiếu lao động kỹ thuật,

trong khi nông thôn lại dư thừa lao động phổ thông và bị cột chặt vào nông nghiệp

với việc làm, năng suất, thu nhập rất thấp đang là những mâu thuẫn, bức xúc trong

xã hội.

Năm 1991, Trần Đình Hoan - Lê Mạnh Khoa trong cuốn “Sử dụng nguồn

lao động và giải quyết việc làm ở Việt Nam” đã nêu lên các biện pháp sử dụng

nguồn nhân lực sao cho có hiệu quả [15].

Năm 1997, Nguyễn Hữu Dũng, Trần Hữu Trung trong cuốn “chính sách

giải quyết việc làm ở Việt Nam” đã đề cập đến chính sách giải quyết việc làm của

nước ta trong thời kỳ đẩy mạnh CNH- HĐH đất nước. Công trình nghiên cứu đã

phân tích đánh giá thực trạng vấn đề việc làm ở nước ta nói chung, trong nông

nghiệp, nông thôn nói riêng và những nguyên nhân chủ yếu; khái quát dòng di

chuyển lao động trên thị trường lao động, nhất là di chuyển từ nông thôn ra thành

5

thị tìm việc làm. Trên cơ sở đó đưa ra hệ thống quan điểm và giải pháp giải quyết

việc làm trong quá trình đẩy mạnh CNH-HĐH ở nước ta [13].

Năm 2001, Bùi Văn Quán đã có bài viết “Thực trạng lao động, việc làm ở

nông thôn và một số giải pháp cho giai đoạn 2001 – 2005” [20]. Tác giả đã đưa ra

một số biện pháp nhằm đẩy mạnh việc đào tạo nghề, nhất là cho nông dân vùng giải

phóng mặt bằng làm khu công nghiệp, cụm công nghiệp gắn với quy hoạch xây

dựng nhà ở, phát triển khu đô thị mới…Từ phân tích tình hình, tác giả đã đưa ra giải

pháp về duy trì và phát triển làng nghề truyền thống, xây dựng các trường dạy nghề.

Đẩy mạnh công tác xuất khẩu lao động, xây dựng cơ chế, chính sách về đào tạo

nguồn nhân lực, tích cực xuất khẩu lao động để giải quyết việc làm và tăng thu nhập

cho người lao động.

Trong năm 2001, TS. Chu Tiến Quang đã chủ biên cuốn sách “Việc làm ở

nông thôn, thực trạng và giải pháp”[18], đã đề cập đến cơ sở lý luận và thực tiễn

cho một số chính sách tạo việc làm ở nông thôn. Từ nghiên cứu phân tích tình hình

thực trạng lao động và việc làm trong lĩnh vực nông nghiệp và phi nông nghiệp; các

dòng di chuyển của người lao động từ nông thôn ra thành thị và giữa các vùng nông

thôn để tìm kiếm việc làm; từ đó đưa ra một số quan điểm cơ bản về giải quyết việc

làm, định hướng giải pháp, chính sách tạo việc làm cho lao động nông thôn trong

quá trình CNH-HĐH nền kinh tế; góp phần hoàn thiện hệ thống các chính sách phát

triển nông nghiệp, nông thôn ở Việt Nam.

Năm 2008, Viện chính sách và chiến lược PTNNNT đã thực hiện đề tài

“Thực trạng và giải pháp về lao động và việc làm nông nghiệp nông thôn” do Ths.

Vũ Thị Kim Mão làm chủ nhiệm đề tài, nghiên cứu này được thực hiện nhằm tìm

hiểu thực trạng về lao động và việc làm trong nông nghiệp, nông thôn, nguyên nhân

của tình trạng thiếu việc làm hiện đang phổ biến ở khu vực nông thôn, để từ đó đề

xuất các giải pháp nhằm tạo cơ hội việc làm cho người lao động nông nghiệp, nông

thôn, góp phần thúc đẩy quá trình phân công lao động trong nông thôn [16].