Một số cách tiếp cận khái niệm “năng lực” trong giáo dục.

VJE Tạp chí Giáo dục, Số 462 (Kì 2 - 9/2019), tr 24-28

24 Email: ntanh@ntt.edu.vn

MỘT SỐ CÁCH TIẾP CẬN KHÁI NIỆM “NĂNG LỰC” TRONG GIÁO DỤC

Nguyễn Tuấn Anh - Trường Đại học Nguyễn Tất Thành

Ngày nhận bài: 18/6/2019; ngày chỉnh sửa: 01/8/2019; ngày duyệt đăng: 05/8/2019.

Abstract: In recent years, the concept of competency has been popularly used in higher education,

in vocational training and human resources administration. However, there is no uniform definition

for the term “competency”. In this article, we explore the diversity of the definitions to propose our

own definition that would capture most of the main characteristics of the concept.

Keywords: Competency, define, approach, education.

1. Mở đầu

Trong những năm gần đây, khái niệm “năng lực”

(NL) được sử dụng ngày càng phổ biến trong lĩnh vực

đào tạo nghề, giáo dục đại học. Phát triển NL được xem

là một cách tiếp cận hiện đại giúp nâng cao chất lượng

GD-ĐT và cải thiện hiệu quả quản trị. Từ “NL” xuất hiện

trong bài báo khoa học, tài liệu giảng dạy và cả văn bản

pháp quy. Tuy vậy, khảo sát các văn bản này cho thấy có

sự khác nhau về định nghĩa và cách hiểu thuật ngữ “NL”.

Hiện trạng này không phải là duy nhất cho Việt Nam mà

là trên cả thế giới (ít nhất là tại các nước Âu - Mĩ). Bằng

phương pháp nghiên cứu văn bản, bài viết chỉ ra thực

trạng đa dạng trong việc sử dụng thuật ngữ “NL” tại Việt

Nam và trên thế giới để từ đó tìm kiếm một định nghĩa

phù hợp cho lĩnh vực GD-ĐT.

2. Nội dung nghiên cứu

Bài viết này sử dụng phương pháp khảo sát tài liệu

để cho thấy sự khác nhau trong việc định nghĩa và sử

dụng thuật ngữ NL tại Việt Nam và trên thế giới. Sự

khác nhau này được giải thích bởi lịch sử và vai trò đa

dạng của thuật ngữ trong nghiên cứu. Để làm rõ sự đa

dạng của thuật ngữ, chúng tôi thống kê tất cả các cách

tiếp cận và phân loại NL, các đặc tính của nó. Đây là

cũng là nền tảng để đi tới một định nghĩa NL phù hợp

cho GD-ĐT.

2.1. Thuật ngữ “năng lực” tại Việt Nam

Theo Từ điển tiếng Việt thì NL có 2 nghĩa chính,

một là: “Khả năng, điều kiện chủ quan hoặc điều kiện

tự nhiên sẵn có để thực một hoạt động nào đó”; hai là:

“Phẩm chất tâm lí và sinh lí tạo cho con người khả năng

hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng

cao” [1]. Trong hai nghĩa này, thì nghĩa thứ 2 gắn với

thuộc tính con người và hầu hết các thảo luận về NL

gần đây đều hướng đến. Thế nhưng, nội hàm “phẩm

chất tâm lí và sinh lí” và “chất lượng cao” là như thế

nào và cách hiểu và vận dụng trong GD-ĐT ra sao thì

chưa được làm rõ.

Trong giáo dục nghề nghiệp, văn bản pháp quy về

yêu cầu NL trong đào tạo nghề của Bộ Lao động -

Thương binh và Xã hội giải thích “NL của người học đạt

được sau khi tốt nghiệp là những kiến thức, kĩ năng, thái

độ, trách nhiệm nghề nghiệp và khả năng làm việc của cá

nhân trên cơ sở áp dụng các kiến thức, kĩ năng và trách

nhiệm trong giải quyết công việc tương ứng với trình độ

và ngành, nghề đào tạo”. Với cách hiểu này, nội hàm của

NL vuợt lên phẩm chất tâm lí và sinh lí; NL như vậy là

danh mục các thuộc tính kiến thức, kĩ năng, khả năng [2].

Trong một chuyên đề đào tạo nghề, Đỗ Mạnh Cường

coi NL “như là sự tích hợp của kiến thức - kĩ năng - thái

độ làm thành khả năng thực hiện một công việc sản xuất

và được thể hiện trong thực tiễn sản xuất”. Như vậy, NL

là một bước tiến vượt trên danh mục các thuộc tính kiến

thức, kĩ năng, thái độ [3].

Trong lĩnh vực giáo dục, cũng có nhiều định nghĩa

khác nhau về NL. Nguyễn Thu Hà xem NL là sự kết hợp

của các khả năng, phẩm chất, thái độ của một cá nhân

hoặc tổ chức để thực hiện một nhiệm vụ có hiệu quả [4].

Tương tự, theo Nguyễn Lộc và Nguyễn Thị Lan Phương

thì “NL của một người là nói đến khả năng kết hợp các

kiến thức, kĩ năng (nhận thức và thực hành), thái độ, động

cơ, cảm xúc, giá trị, đạo đức để thực hiện các nhiệm vụ

trong bối cảnh, tình huống thực tiễn có hiệu quả” thể hiện

quan điểm NL như là sự kết hợp các thuộc tính đầu vào

[5]. Trong khi đó, thông tư về đào tạo giáo viên của Bộ

GD-ĐT định nghĩa “NL của người học đạt được sau khi

tốt nghiệp là khả năng làm việc cá nhân và làm việc nhóm

trong… tương ứng với trình độ và ngành đào tạo trên cơ

sở những kiến thức, kĩ năng, thái độ, ý thức trách

nhiệm…, tính chủ động sáng tạo trong giải quyết các vấn

đề liên quan, tuân thủ các nguyên tắc về đạo đức…”, như

vậy nhấn mạnh NL như là việc đạt đến kết quả đầu ra [6].

Một số nghiên cứu về quản trị nhân sự lại xem NL là

“toàn bộ kiến thức, kĩ năng, thái độ, giá trị và các thuộc

tính cá nhân để thực hiện thành công một hoạt động nào

đó, trong một tình huống nhất định” [7] hay “bất cứ thái

độ, kĩ năng, hành vi, động cơ hoặc các đặc điểm cá nhân

khác (KSAOs) có vai trò thiết yếu để hoàn thành công

việc, hoặc quan trọng hơn là có thể tạo ra sự khác biệt về