Miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

MAI THỊ THỦY

MIỄN, GIẢM TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI

NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI

TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

MAI THỊ THỦY

MIỄN, GIẢM TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI

NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI

TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Hình sự Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: TS.Nguyễn Thị Phương Hoa

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn “Miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với

người chưa thành niên phạm tội trong Luật Hình sự Việt Nam” là công trình

nghiên cứu do chính tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS.

Nguyễn Thị Phương Hoa. Các nội dung, thông tin được trình bày trong luận

văn là trung thực.

Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan trên của mình.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 9 năm 2013

Tác giả

Mai Thị Thủy

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLHS: Bộ Luật Hình sự

BLTTHS: Bộ Luật Tố tụng hình sự

HVLL: Hoàng Việt Luật Lệ

NCTNPT: Người chưa thành niên phạm tội

QTHL: Quốc Triều Hình Luật

TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao

TNHS: Trách nhiệm hình sự

DANH MỤC PHỤ LỤC

Phụ lục 1: Thực tiễn miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt và án treo đối với

người chưa thành niên phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2008 -

2012.

Phụ lục 2: Thực tiễn miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt và án treo đối với

người chưa thành niên phạm tội của Tòa án nhân dân quận Bình Thạnh từ năm 2010

– tháng 6/2013.

Phụ lục 3: Thực tiễn miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt và án treo đối với

người chưa thành niên phạm tội của Tòa án nhân dân huyện Củ Chi từ năm 2010 –

tháng 6/2013.

Phụ lục 4: Thực tiễn miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt và án treo đối với

người chưa thành niên phạm tội của Tòa án nhân dân Quận Phú Nhuận từ năm 2010

– tháng 6/2013.

Phụ lục 5: Thực tiễn miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt và án treo đối với

người chưa thành niên phạm tội của Tòa án nhân dân huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng

Nai từ năm 2008 – 2012.

Phụ lục 6: Thực tiễn áp dụng án treo, cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ và

tù có thời hạn đối với người chưa thành niên phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ

Chí Minh từ năm 2008 – 2012.

Phụ lục 7: Thực tiễn áp dụng án treo, cảnh cáo, phạt tiền và cải tạo không giam giữ

đối với người chưa thành niên phạm tội của Tòa án nhân dân Quận 11 từ năm 2010

– tháng 6/2013.

Phụ lục 8: Thực tiễn áp dụng án treo, cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ

đối với người chưa thành niên phạm tội của Tòa án nhân dân Quận Phú Nhuận từ

năm 2010 – tháng 6/2013.

Phụ lục 9: Người phạm tội đã bị kết án và bản án đã có hiệu lực pháp luật nhưng

chưa có quyết định thi hành án từ năm 2005 – 2011.

Phụ lục 10: Thực tiễn đặc xá từ năm 2005 – 2010.

Phụ lục 11: Thực tiễn giảm mức hình phạt đã tuyên từ năm 2005 – 2011.

Phụ lục 12: Thực tiễn hoãn và tạm đình chỉ chấp hành hình phạt từ năm 2005 –

2011.

Phụ lục 13: Học vấn và độ tuổi của người chưa thành niên phạm tội trên địa bàn

Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2008 – 2012.

MỤC LỤC

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU.....................................................................................................1

Chương 1: Nhận thức về miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người chưa

thành niên phạm tội ...............................................................................................6

1.1. Khái niệm và đặc điểm của miễn, giảm trách nhiệm hình sự………………....6

1.1.1. Khái niệm miễn, giảm trách nhiệm hình sự ...............................................6

1.1.2. Đặc điểm của miễn, giảm trách nhiệm hình sự..........................................9

1.2. Khái niệm và đặc điểm của người chưa thành niên phạm tội...........................11

1.2.1. Khái niệm người chưa thành niên phạm tội...............................................11

1.2.2. Đặc điểm của người chưa thành niên phạm tội..........................................13

1.3. Khái quát lịch sử quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về miễn, giảm trách

nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội ..........................................16

1.3.1. Miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội

trong pháp luật hình sự Việt Nam thời phong kiến..................................................16

1.3.2. Miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội

trong pháp luật hình sự Việt Nam từ thời Pháp thuộc đến trước khi ban hành Bộ luật

hình sự năm 1985 .....................................................................................................18

1.3.3. Miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội

trong Bộ luật hình sự năm 1985...............................................................................20

1.4. Quy định về miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên

phạm tội trong pháp luật hình sự của một số nước trên thế giới..............................21

1.4.1. Miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội

trong Bộ luật hình sự Liên Bang Nga ......................................................................21

1.4.2. Miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội

trong Bộ luật hình sự Trung Hoa .............................................................................24

1.4.3. Miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội

trong Bộ luật hình sự Nhật Bản................................................................................26

Chương 2: Quy định của Bộ luật hình sự hiện hành về miễn, giảm trách nhiệm

hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội ................................................28

2.1. Quy định của Bộ luật hình sự hiện hành về miễn, giảm trách nhiệm hình sự áp

dụng chung cho người chưa thành niên và người thành niên phạm tội ...................28

2.1.1. Miễn trách nhiệm hình sự .......................................................................28

2.1.2. Miễn hình phạt ........................................................................................35

2.1.3. Án treo.....................................................................................................36

2.1.4. Miễn chấp hành hình phạt.......................................................................39

2.1.5. Giảm mức hình phạt đã tuyên .................................................................45

2.1.6. Hoãn và tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù.........................................45

2.1.7. Xóa án tích trong trường hợp đặc biệt ....................................................47

2.2. Quy định đặc thù của Bộ luật hình sự hiện hành về miễn, giảm trách nhiệm

hình sự áp dụng riêng cho người chưa thành niên phạm tội....................................48

2.2.1. Miễn trách nhiệm hình sự .........................................................................48

2.2.2. Miễn chấp hành hình phạt.........................................................................50

2.2.3. Giảm mức hình phạt đã tuyên ...................................................................51

2.2.4. Chấm dứt trước thời hạn việc chấp hành biện pháp tư pháp ....................55

Chương 3: Thực tiễn áp dụng pháp luật về miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối

với người chưa thành niên phạm tội và các kiến nghị........................................57

3.1. Thực tiễn áp dụng pháp luật về miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người

chưa thành niên phạm tội .........................................................................................57

3.1.1. Thực tiễn áp dụng miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt và án treo..57

3.1.2. Thực tiễn áp dụng các trường hợp miễn, giảm trách nhiệm hình sự còn

lại................................................................................................................59

3.2. Kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự hiện hành về miễn, giảm

trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội .................................62

3.2.1. Kiến nghị về miễn trách nhiệm hình sự .....................................................63

3.2.2. Kiến nghị về miễn hình phạt ......................................................................65

3.2.3. Kiến nghị về án treo ...................................................................................67

3.2.4. Kiến nghị về miễn chấp hành hình phạt.....................................................68

3.2.5. Kiến nghị về giảm mức hình phạt đã tuyên ...............................................76

3.2.6. Kiến nghị về hoãn chấp hành hình phạt tù.................................................79

KẾT LUẬN.............................................................................................................81

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong cuộc đấu tranh với tội phạm, Đảng và Nhà nước ta luôn nhất quán

nguyên tắc trừng trị kết hợp với khoan hồng, cưỡng chế đi liền với giáo dục, thuyết

phục. Đặc biệt, trong việc xử lý người chưa thành niên phạm tội, chính sách hình sự

của Nhà nước ta chủ yếu là nhằm giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển

lành mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội. Với chính sách hình sự khoan

hồng này, Bộ luật hình sự năm 1999 (được sửa đổi, bổ sung năm 2009) đã dành

riêng Chương X để quy định về đường lối xử lý đối với người chưa thành niên

phạm tội. Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng pháp luật cho thấy quy định của Bộ luật hình

sự về trách nhiệm hình sự, đặc biệt là miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người

chưa thành niên phạm tội vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế. Các trường hợp miễn,

giảm trách nhiệm hình sự đặc thù áp dụng riêng cho người chưa thành niên phạm

tội tương đối ít, chỉ bao gồm miễn trách nhiệm hình sự tại khoản 2 Điều 69, chấm

dứt trước thời hạn việc chấp hành biện pháp tư pháp tại khoản 4 Điều 70 và giảm

mức hình phạt đã tuyên tại Điều 76 Bộ luật hình sự. Còn lại, các trường hợp miễn,

giảm trách nhiệm hình sự khác đối với người chưa thành niên phạm tội đều được áp

dụng như đối với người thành niên.

Đồng thời, để đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và xu hướng toàn cầu hóa

trong giai đoạn hiện nay thì nhiều nội dung của luật hình sự, trong đó có miễn, giảm

trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội là một trong những nội

dung cần được quan tâm, nghiên cứu để tiếp tục hoàn thiện bởi nó liên quan trực

tiếp đến quyền con người của trẻ em, một vấn đề đang mang tính thời sự hiện nay.

Xuất phát từ những yêu cầu trên cho thấy, việc nghiên cứu một cách có hệ

thống về miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội để

trên cơ sở đó đưa ra những kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự là

một yêu cầu có tính cấp thiết. Với những lý do trên, tác giả đã lựa chọn đề tài

“Miễn, giảm trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội trong

Luật Hình sự Việt Nam” làm đề tài luận văn tốt nghiệp cao học luật của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Miễn, giảm trách nhiệm hình sự nói chung không còn một vấn đề mới bởi nó

đã được rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm, mổ xẻ dưới nhiều góc độ khác nhau.

2

Cụ thể, đã có sách chuyên khảo viết về miễn trách nhiệm hình sự: “Trách nhiệm

hình sự và miễn trách nhiệm hình sự” (2005) do Lê Cảm chủ biên. Ngoài ra, có rất

nhiều bài báo, tạp chí viết về miễn, giảm trách nhiệm hình sự như: “Khái niệm, đặc

điểm, phân loại và bản chất pháp lý của các biện pháp tha miễn trong luật hình sự

Việt Nam” (Lê Cảm, Tạp chí Khoa học pháp lý số 3/2001); “Về chế định miễn trách

nhiệm hình sự trong BLHS năm 1999” (Phạm Hồng Hải, Tạp chí Dân chủ và Pháp

luật, số 12/2001); “Về những trường hợp miễn trách nhiệm hình sự quy định ở phần

các tội phạm của BLHS năm 1999” (Trịnh Tiến Việt, Tạp chí Tòa án nhân dân, số

23/2004); “Miễn chấp hành hình phạt tù” (Mai Bộ, Tạp chí Tòa án nhân dân, số

4/2005); “Chế định đặc xá, chế định đại xá và mô hình lý luận của chúng trong

pháp luật hình sự Việt Nam” (Lê Cảm, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 5/2005); “Về

việc tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù” (Mai Bộ, Tạp chí Tòa án nhân dân, số

8/2005); “Về chế định miễn hình phạt trong Luật hình sự Việt Nam” (Trịnh Tiến

Việt, Trần Thị Quỳnh, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 22/2005); “Biện pháp miễn

chấp hành có điều kiện thời hạn còn lại của hình phạt tù đối với người chưa thành

niên phạm tội” (Nguyễn Thanh Trúc, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 20/2008)…

Ngoài ra, cũng đã có hai luận văn thạc sỹ luật và hai luận văn cử nhân của Trường

đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh viết về miễn, giảm trách nhiệm hình sự như

luận văn thạc sỹ: “Các biện pháp miễn, giảm trách nhiệm hình sự theo Luật hình sự

Việt Nam 1999 – Những vấn đề lý luận và thực tiễn” (Mai Khắc Phúc, 2006);

“Giảm thời hạn và miễn chấp hành hình phạt trong thi hành án hình sự của Việt

Nam” (Nguyễn Văn Cảnh, 2011); luận văn cử nhân luật: “Các biện pháp miễn,

giảm trách nhiệm hình sự trong giai đoạn chấp hành án theo Bộ luật hình sự 1999 –

Những vấn đề lý luận và thực tiễn” (Hứa Anh Khoa, 2006); “Hoàn thiện quy định

về các biện pháp miễn, giảm chấp hành hình phạt trong phần chung BLHS 1999

theo định hướng bảo vệ quyền con người” (Dương Thị Tuyết, 2013).

Tuy nhiên, khảo sát cho thấy chỉ có bài viết “Biện pháp miễn chấp hành có

điều kiện thời hạn còn lại của hình phạt tù đối với người chưa thành niên phạm tội”

của tác giả Nguyễn Thanh Trúc là có đề cập đến việc bổ sung thêm vào Bộ luật hình

sự biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện áp dụng riêng đối với người

chưa thành niên phạm tội. Còn lại, các công trình nghiên cứu nêu trên chủ yếu chỉ

nghiên cứu về khái niệm, điều kiện và thực tiễn áp dụng của từng biện pháp cụ thể

hoặc của từng trường hợp cụ thể trong mỗi biện pháp. Trên cơ sở đó, các công trình

nghiên cứu đã đưa ra những kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự về