Thư viện tri thức trực tuyến
Kho tài liệu với 50,000+ tài liệu học thuật
© 2023 Siêu thị PDF - Kho tài liệu học thuật hàng đầu Việt Nam

Lý thuyết kiểm toán
Nội dung xem thử
Mô tả chi tiết
TRUONG DAI HOC KINH I 1 Q l6 c DAN
KHOA K£ TOAN - B0 MON KlEM TOAN
Chu bien
GS.TS NGUrfN QUANG QUYNH
LY THUYET KlEM TOAN
(TAI ban lAn THi' < , CO Sl'A DOIVA BO SUNG)
HA NOI • 200S
LtilNblDAU
Ki/m todn cd goc tH Latinh AUDIT nghTa Id NGHE. Cho den
nay, y nghTa nay chi mang tinh lich sit. That vay. a thcri diem xudt xitthe
ky III trade Cong nguyin - lit Audit (nghe) cd y nghTa that cua no. Khi do,
cdc nha cam quy/n La md dd tuy/n dung cdc quan chitc de ki/m tra doc
lap ve tinh hinh tai chinh vd nghe thuyei trinh cua ho ve kit qua kiem tra
ddc lap.
Tuy nhiin, tit Audit vdi nghTa ki/m tra ddc lap va bdy to y kii'n
nhu vay chi mdi duoc du nhap vao cac nude phdt trien titgiUa Thi'ky XX:
vao Bdc My tit nhOng nam 30, vao Tay Au tU nhitng nam 60. Kiem
loan Viit nam duoc chinh thiic xudt hien tit thing 5 ndm 1991 vdi cac Cdng ty
kii’m todn ddc Idp, thang 11 ndm 1994 vdi Kiem todn nha nude vd thdng
1111997 vdi Ki/m todn ndi bd.
Ro rdng, du ki/m todn duoc nay sinh rdt sdm song ly ludn ve ki/m
todn chua cd co may phdt trien do bi gidi han cd ve khdng gian vd tinh
lien tuc cua su phdt triin. Cho din nay, thuc tiin kiem todn da phdt trien
cao, ddc biit d Bdc My vd Tay Au bang suxudit hien cua nhieu loai hinh
ki/m todn, nhieu md hinh tS chitc vd bdng su tham nhap sau cua ki/m
todn vao nhieu ITnh vuc trong ddi sdhg xa hdi. Trong khi dd, ly ludn ve
ki/m todn chua thuc sit duoc phdt trien tuctng xudng: Phan Idn cac an
pliam ductc phdt hanh ve ki/m todn la nhitng qui dinh, nhitng chuan muc,
nhitng hudng dan ve nghiep vu. Tit dd, viic dao tao ki/m todn vien cung
mang nhieu tinh kinh nghiSm do cdc hi£p hdi ki/m todn vitn cdng chtmg
hodc cdc Cdng ty Idem todn ddc Idp thuc hien. Trong khoang 20 ndm gan
day mdi cd nhitng de xudt vd trien khai phuctng hudng dao tao mdi:
Chang han, Gido su-Ti/n sTTan Teck Meng, sau khi phi phan phuctng
phdp truyen thdng dd dua md hinh ddo tao ki' todn viin cdng chung
(CPA) 6 cdc Viin dai hoc vd thuc hiin tai Viin dqi hoc ky thuat
NANYANG. Tuang tu vdi quan diem trin la quan di/m cua cdc gido su
ki/m todn vd ki'todn tai Hoa Ky: Cdc chuyin nganh ki/m todn vd ki/m
sodt quan ly dd duqc md tai San Fransico State University (SFSU), Dai
Hqc Paris Dauphine, Cao cdp thuang mai Paris (ESCP)...
6 Viet Nam, viic bdi dudng vd ddo tao ki/m todn viin cung dd
duoc thuc hiin: Lop bSi dudng nghiip vu ki/m todn qu6c ti'dau tiin do
Cdng ty kiem todn Viit Nam khdi xudng vd Cdng ty Price Waterhouse
ie qudf dim trong llutc li' tit ndm 1995 Tuy nhieu. nln'nig ly ludn at biin
ve kiem loan cung con dang trong qua irinli he thdng bitdc ddu.
"Do Ire" lifting doi cua ly ludn so vdi thuc tiin kiem todn. vdi
hodn canh cu the tren cung la If dieting nhiin. http vdi mdi quan lie biin
dittmg chitc ndng luffing dan thuc lien.
Vifi cifdnq vi Id ngiftri de xudt vd thifc hien ddo tao cliuxen nganh
kiem todn d cdc viin. cdc n
todn vdi cdc chuyen man chinh nhit:
I. Ly thuyet kiem todn: gom nhitng nguyin ly co ban ve' ban chat.
chitc kiem todn bdo cdo tai chinh.
? tiiu, cdch thifc vd to
Cuon “Ly thuyet ki/m todn ” nay hudng nhieu vdo nhdn thitc ve vi
tri, chitc ndng, ndi dung, phuong phdp vd to chitc kiem todn noi chung.
Vdi muc tieu do cuon sdcli hao gom 10 chuong:
Chuong thit nhdt: Kiem tra. kiem sodt trong he thong quan ly - Gidi
tliieu moi quan lie cua kiem tra, kiem sodt nhu mot chitc ndng cua quan
ly.kecd quan ly tai chinh - ke todn.
Chuong thti hai: Ban chat, chitc ndng cua kiem todn ■ Gidi thieu khdi
niem (vdi cdc quan niem khac nhau vd quan niem chinh thong) ve kiem
todn trong quan he vdi 2 chitc ndng: xdc minh vd bay to y kien (phan
dinh) cua ki/m todn - mdt hoat dong ddc lap.
Chuong thit ba: Cdc loai kiem todn - Gidi thieu cdc cdch phan loai hoat
ddng ki/m todn va bd may ki/m todn.
Chuong thit tu: Doi tuong ki/m todn - Gidi thieu khdi quat doi
tuang chung vd dfi'i tuang cu the cua ki/m todn.
Chuong thit ndm: Nhitng khdi niem co ban thudc ndi dung kiem todn - Gidi
thiiu cdc khdi fiiim ve sai sot vd gian Ian, trong y/u vd nil ro, ve chiing
tit vd bang chiing ki/m todn, ve co so dan liiu cua ki/m todn...
Chuong thit sau: Hi thdng phuong phap ki/m todn - Gidi thieu khdi quat
co sd hinh thanh, ndi dung vd pham vi itng dung cua hai phan he phuong
phdp: Ki/m todn chiing t£r(can ddi, dd! chi/u true ti/p, ddi chi/u logic)
vd ki/m todn ngoai cluing tit (ki/m ki, thuc nghiem, dieu tra).
Chuong thit bay: Chon mau kiem todn cu the - Gdi thieu cac phuong phdp
chon mdu vd cdc ting dung phS bii'n cua chon mdu trong ki/m todn (chon
nidu xdc sudit, chon mdu phi xdc sudft, cdc dp dung cua chon mdu trong
ki/m todn vd suy rdng kit qua chon mdu ki/m todn...).
Chuong thit tdm: Td’ chitc cdng tdc ki/m todn - Gidi thieu trinh tu chung
vd ndi dung co ban trong mSi budc cua mot cudc ki/m todn.
Chuong thit chin: TS chitc bo may ki/m todn - Gidi thieu ve ki/m todn
viin vd cdc md hinh to chitc tCtng bo mdy ki/m todn cu the: Ki/m todn nha
nude, ki/m todn ddc lap, ki/m sodt ndi bd.
Chuong thii mud: Cliudn muc kiem todn - Gidi thieu khdi quat hi thdng
chum muc, cdc chum muc kiem todn duoc chap nhdn rdng rrn (Generally
Accepted Auditing Standards - GAAS) trong quan hi vdi viic xdy dung he
thdng chudn muc ki/fn todn dVtftJfam.
Viic chia cudh sdeh thdnh nhitng chuong cu the cung cd y nghia
tuong d d lT u ^ ^ M m m ^ t m ^ th/rit bdthodc phdt tri/n sdu
thim nhitng ndi dung cu th/ ddc bift Id phdn ndi dung vd phan phuong
phdp kythudt ki/m todn.
5
kiem loan a Viet Nam. Tham gia hien soan lai cd:
1. GS. TS. Nguyin Quang Quynh chu biin va true tiip bien soan Iqi
Chuong thit nhdt. Chuong thif hai. Chuong thit ba va Chuong thit sau
2. TS. Ngd Tri Tue bien soan Chuong thit tu. Chuong thit tarn vd
Chuong thit ehin.
3. TS. Nguyin Thi Phuong Hoa ddng ehu bien vd bien soan Chuong thit
bay; vd hieu dinh Chuong thit hai. Chuong thit ba. Chuong thif tu.
Chuong thit ndm, Chuong thit tarn vd Chuong thit chin.
4. Ths. T6 Vdn Nhdt biin soan cdc Chuong thit ndm.
Phan bai tap vd cau hoi do tap thi giang viin Bd mfin Kiim todn -
Khoa Ki todn tham gia biin soan: Ths Td Vdn Nhdt, TS Nguyin Phuong
Hoa. Ths Nguyin Thj H6ng Thuy. Ths Phan Trung Kiin. Ths Nguyin Thi
My. Ths Doan Thanh Nga. Ths Bui Thi Minh Hdi vd Ths Dinh The Hung.
Sura ddi cua cuon sdeh mang tinh gido trinh nay Id mdt quyi't
tam cao cua lanh dao Nha trudng vd tap thi Bd mdn Kiim todn. Vdi hy
vong gop thim cdng site vdo viic phdt triin ly ludn kiim todn d i thuc
hiin nhiim vu ddo tao vd nghiin citu "mang ban sdc Dai hoc Kinh ti
Qud'c dan ", Nha trudng da danh gia vd thdng nhdt biin soan lai cdc gido
trinh cdt loi trong dd co gido trinh Ly thuyit kiim todn. Do han h?p vi
thdi gian vd diiu kiin thdng tin biin soan, cudn sdeh chdc chin khdng
trdnh khdi thieu sdt. Rat mong y kiin gdp y cua ngudi doc.
Di biin soan duoc cud'n sdeh ndy chung tdi dd nhdn duoc su ling
hd vd giup dd cua nhiiu don vj vd cd nhdn: cua Ban Td chitc Chinh phu,
Vdn phdng Chinh phu, Bd Tdi chinh, Kiim todn Nhd nudc.Hiep hdi Ki
todn Viit Nam (VAA), Hiep hoi Ki todn viin cdng chiing Canada (CCA),
cdc Cdng ty kiim todn Deloitte Vift Nam, AASC, Price Waterhourse
Coopers, Ernst and Young, Arthur Andersen (trudc ddy), cdc khoa Ki
todn cua cdc trudng Dai hoc Kinh tiThdnh phSHd Chi Minh. Hoc viin
Tdi chinh, Dai hoc Thuong mqi Hd Ndi, Dai hoc POPONA(Hoa K}), (Dai
hoc Saint Marys vd Dai hoc Moncton (Canada), Dai hoc Edith Cowan
(Australia) vd Dai hoc Ky thudt Nanyang (Singapore) cung nhiiu cd
nhdn, don vi khde.
Chiing tdi tran trong cam on!
Cung vdi nhitng phan ly ludn dmdichifOlig diu co phan hai tap
6
Chuong thif nhdt
KIEM TRA, KIEM SOAT TRONG QUAN LY
16m tit chuong
De bat dau vdo mdt tinh vifc mdi, khong co gi tot hon la k i thita
nhitng kiin thifc dd cd: Chuong ddu tiin la cau ndi giifa khoa hoc
kinh ti vd quan ly vdi kiim todn. Ndi dung coban cua Chuong la Idm rd
cdc khdi niim kiim tra, thanh tra, kiim sodt vd mdi quan he cua chiing
vdi nhau vd vdi quan ly ndi chung... vdi viec hinh thanh khdi niem kiim
todn. Cu thi ndi dung cua chuong duoc trinh bay trong 3 phan:
ThU nhdt: Kiim tra - kiim sodt trong quan ly.
ve quy trinh quan ly song trong quan hi vdi su tSn tai tdt yiu cua kiim tra
■kiim sodt trong quan ly thi vdn de quan ly can duoc nhin nhdn trin gdc
dd chung nhdt vdi he thdng quan diim sau:
Mdt Id, Quan ly bao gdm cd viic dinh hudng vd tS chitc thuc
hiin nhitng hudng dd djnh.
Hai Id, Trong sudt qua trinh dd, kiim tra- kiim sodt ludn ludn l6n
tai trudc, trong vd sau mdi hoat ddng dinh hudng, hoac tS chitc
thuc hiin di ndm bat diiu hanh hoac diiu chinh mSi hoat ddng
dd. Nhu vdy, kiim tra- kiim sodt khdng phai Id mdt pha hay mdt
giai doan cua qud trinh quan ly md Id mdt chitc ndng gdn vdi
moi pha cua qud trinh dd.
Ba Id, Niu nhu quan ly duoc thifc hiin trin cd tam vT md vd vi
md thi kiim tra- kiim sodt cung gdn vdi mdi pham vi dd. Tuy
nhiin, vdi y niim kiim sodt Id viic xem xet lai ndm Idy vd diiu
hdnh ddi tuang quan ly thi kiim sodt thudng ton tai phS biin
hon 6 tdm vi md. Trong khi dd, kiim tra thudng duoc hiiu la
viic xem xit lai m$t vdn di cu thi theo thit bdc (til trin xud'ng
dudi). Vdi quan nifm dd, kiim tra thudng tdn tai phS biin hon
trong qudn ly vT md.__________
7
Thif hai. Kiem Ira k i todn trong hoat dong tdi chinh.
Tdi chinh la mot ddi tuang dac biet cua quan ly vd do dd ki todn cung la
mot hoa! dong quan ly dac thit: Ban than no Id mot hoat dong kiem sodt
noi chung vd tu kiim sodt bang chinh cdc phuong phdp cua minh. Nhung
nguyin ly nay dd duoc de cap trong khoa hoc quan ly cung nhu trong
khoa hoc ki todn song can duoc he thdng vd Idm ro hon trong Chuong
Thtiba, Ljch si phdt triin cua kiim tra Id phan long hop vd phdt trien
cdc nguyin ly dd neu tren di dan ngudi doc vdo mot tinh vuc mdi Id kiim
todn. d day, cung nhu k i todn, kiim todn duoc xem xet nhu mot hoat
ddng kiim tra, kiim sodt trong quan ly vd chi xudt hien khi chu thi quan
ly ddi hdi vuot qud kha ndng dang cd cua ki todn vd duoc phdt triin thanh
nganh khoa hoc thuc thu khi quan he cung - cau ve thdng tin do hoat
ddng kiim todn cung cap trd nen thudng xuyin vd ben vting. Tut dd. kiim
Ba noi dung tren duoc thi hiin trong ba plian tuong ting cua chuong
thti nhdt.
1.1. Kiem tra- kiem soat trong quan ly
M6t cdch chung nhdt, ly Id mQt qud trtnh djnh hudng vd
td chtic thuc hien cdc hudng da djnh tren co so nhung ngu6n luc xdc
dinh nhdm dat hifiu qua cao nhdt. Qud trinh ndy bao g6m nhiiu
chtic ndng vd cd thi chia thdnh nhiiu pha ( giai doan): d giai doan
dinh hudng cdn cd nhung du bdo vl ngu6n luc va muc tifiu cdn vd
c6 thi dat tdi, kiim tra lai cdc th6ng tin vl ngu6n luc va muc tidu,
xdy dung cdc chuong trinh, kl hoach... Sau khi cdc chuong trinh, kl
hoach da duoc kiim tra cd thi dua ra cdc quylt dinh cu thi dl td
chtic thuc hien. 6 giai doan td chtic thuc hien, cdn kit hop cdc
ngudn luc theo phuong an tdi uu, d6ng thdi thudng xuyen kiem tra
diln bie'n va kit qua cua cdc qud trinh dl diiu hod cdc mdi quan he,
diiu chinh cdc dinh mtic va muc tieu tren quan dilm tdi uu hod kit
qua hoat ddng...
Ro rang, kiim tra - kiim toan kh6ng phai la mdt giai doan
hay mdt pha cua quan ly ma no duoc thuc hidn d tdt ca cdc giai doan
cua qud trinh ndy. Bdi vdy cdn quan nidm kiim tra - kiim sodt la
mdt chtic nang cua quan ly. Tuy nhidn, chtic ndng ndy duoc thi hien
8
rift khac nhau tuy thudc vao co chi kinh le va cdp quan ly, vao loai
hinh hoat d6ng cu thi, vdo truyln thdng van hod va nhung diiu kien
kinh te xa hdi khac cua mdi noi trong tfimg thcri ky lich sur cu thi.
Ve phan ca'p quan ly, cd rdt nhiiu cap quan ly khac nhau song
chung nha't thudng la phan thanh quan 1^ vl m6 va quan ly vi md. DT
nhien trong nhieu trudng hop, giffa hai ca'p quan ly co ban noi tren
c6n c6 cdp quan 1$ trung gian vira chju su quan ly vT md cua ca'p
tren. vira thuc hien chtic nang quan ly doi vdi cac don v| ca'p dudi.
Trong moi trudng hop de bao dam hieu qua hoat ddng, ta't ylu mdi
don vi co so dlu tu kiim tra moi hoat ddng cua minh trong ta't ca
cdc khau: ra sodt cdc tilm nang, xem xlt lai cac du bdo, cdc muc
tieu vd djnh mtic, dd'i chilu va truy tim cdc thdng sd vl su kit hop,
sodt xet lai cac thdng tin thuc hi|n dl diiu chinh kip thdi trdn quan
dilm bao dam hieu ndng cua moi ngudn luc vd hieu qua kinh tl
cudi cung cua cdc hoat ddng. Tuang tu, cdp tren cung phai ra sodt
lai chinh sdeh, muc tieu vd hoat ddng trong pham vi quan ly cua
minh. Cdng viec rd sodt nay cd ten goi Id kiim sodt. Mdt cdch
chung nhdt, kiim soat duoc hilu la tdng hop nhffng phuong sdeh dl
ndm Itfy va diiu hdnh ddi tuong hodc khdeh thi quan 1J/. Vdi ^ nghla
dd, kiim sodt cd thi hilu theo nhiiu chilu: cdp tren kiim sodt ca'p
dudi thdng qua chinh sdeh hodc bien phdp cu thi, don vj ndy kiim
soat dcrn vi khde thdng qua viec chi phd'i ddng kl vl quyln sd htiu
vd loi fch tuong ting; ndi bd don vi kiim sodt ldn nhau thdng qua
quy chi vd thu tuc quan 1^ v.v... Tuy nhien, thdng dung nha't vdn Id
kiim sodt ndi bd don v|. Trong khi dd, trong quan 1^ vl md, chu thi
quan 1^ cOng thuc hi|n chtic ndng kiim tra cua minh hodc true tilp
hodc gian tilp vdi ca'p dudi. 6 mtic true tilp chu thi quan ly cd thi
true tilp kiim tra cdc muc tieu, cdc chuong trinh - kl hoach, kiim
tra cdc ngudn luc, kiim tra qud trinh vd kit qua thuc hien cdc muc
tieu cua don vi cdp dudi, kiim tra dd tin cdy cua cac thdng tin
vd tinh phdp \j cua viec thuc hien cdc nghiep vu... Vdri cdc dd'i
tuong tren, vide kiim tra cd thi duoc nhd quan ly thuc hien true tilp
thudng xuyen hodc dinh ky hogc d6t xudt vdi mdt hodc nhiiu dd'i
tuong. Trong kiim tra true tilp, foudng cd ngay cac kit ludn 1dm ro
vu viec duoc kilm tra, tham chi c6 thi cd ngay quylt djnh diiu
chinh, xur 1^ gdn vdi kit ludn kiim tra. 6 mtic kiim tra gidn tilp.
nhi quan ty cd thi su dung kit qua kiim tra cua cac chuydn gia hoac
cdc td chtic kiim tra chuydn nghidp dl thuc hidn diiu tilt vl m6 (chu
ylu thdng qua cic chu tnrong, chinh sdeh hoac qua cac c6ng cu tai
chinh). Cdc td chtic kiim tra chuydn nghidp nay co thi do lanh dao
c^p cao nhat cua mdi c$p quan lj/ thanh lap va quan ly. diiu hanh
(kiim toan nha nude hoac thanh tra nha nude, kiim toan ndi bd
hoac thanh tra chuydn nganh...) hoac cdc td chtic hanh nghl ddc lap
(diin hinh la cac cdng ty kiim toan ddc lap).
VI loai hinh huai dpng, cung c6 nhiiu loai cu thi khac nhau.
Theo muc tidu cua cac hoat ddng cd thi quy vl hai loai hoat ddng
co ban: hoat ddng kinh doanh va hoat dQng su nghidp. Vdi hoat
ddng kinh doanh, Ipi nhuan duoc coi la muc tidu va la thudc do chaft
lupng hoat ddng. Do d6, kiim tra cSn hudng tdi hidu qua cua vdn,
cua lao ddng, cua tai nguydn. Trong khi dd hoat ddng su nghidp cd
muc tidu chu ylu ia thuc hidn tdt nhidm vu cu thi vl xa hdi, vl quan
ty trdn co sd tilt kidm kinh phi cho vide thuc hidn nhidm vu dd.
Trong trudng hop nay, kiim tra thudng xem xlt hidu nang cua quan
ty thay cho hidu qua trong kinh doanh.
Ngay trong b&n than hoat ddng kinh doanh cung rdt da dang:
sin xudt cdng nghidp, san xudt ndng nghidp, xdy lap, van tdi, du
ljch,... Nhting hoat ddng nay tuy dlu hudng tdi muc tidu loi nhuan
song lai khde nhau vl llnh vuc tao ra loi nhuan, vl co du cdc ngudri
su dung, vl qui trinh tao ra sin phdm, dich vu vi tCr dd khde nhau vl
co ctfu chi phi, thu nhap... Do vay, ndi dung va phuong phdp cu thi
cua kiim tra, dac bidt ia kiim tra nghidp vu kinh doanh cflng cd sir
khde bidt ding kl.
Trong quan hd sd htiu cung cdn chi rd hai hinh thtic sd htiu
co ban: sd htiu nha nude va sd htiu tu nhan. Tuy nhidn, c&c don vj
thudc ca hai hinh thtic nay thdng thudng dlu chiu su diiu tilt vi md
cua Nha nude ndn dlu can dupe kiim tra kit qua hoat ddng theo
nhting chudn muc chung. Tuy nhidn, vdi cdc don vi thudc sd htiu
nha nude, Nha nude vira la chu sd htiu, vira Ik ngudi diiu tilt hoat
ddng ndn cdng vide kiim tra thudng do mdt bd m4y chuydn mdn
cua Nha nude tiin hdnh. Trong khi dd c&c don vj thudc sd htiu nr
nhan theo qui djnh cua phdp luat cu thi cd quyln lua chon don
10
vj (ca nhan) 1dm nhiem vu ki£m tra kit qua hoat ddng cdn dupe
cdng khai hod.
Trong quan he truydn thdng van hoa va cac didu kien kinh td
x8 hpi khde nhau c6 anh hudng din kie’m tra cdn dac biftt chu trong
trinh dp kinh tl vd dan trf, trinh dd quan ly, tinh ky cuong vd truydn
thing luat phap. Nhting ylu t<5 ndy co anh hudng tdi quan ly d6ng
thdi tdc ddng din su khde bifit trong cdch thtic vd td chtic ki£m tra.
TCr ttft cd nhflng didu trinh bdy tren, c6 the di din nhting kit ludn
chu ylu sau:
Mdi Id, Kiim tra - kiim sodt gdn lidn vdi quan 1?, d6ng thdi
gdn lidn vdi moi hoat ddng. d ddu cd quan ty thi d dd cd kiim trakilm sodt.
Hai Id, Qudn ty gdn lidn vdi ccf chi kinh tl, vdi didu kien xd
h6i cu thi... Khi cdc di£u kien tidn dd ndi tren thay d6i thi hoat
dQng kiim tra cflng cd thay d6i theo.
Ba Id, Kie’m tra nay sinh vd phdt tri£n tfir chinh nhu cdu quan
ty. Khi nhu cdu kiim tra chua nhidu vd chua phtic tap, ki£m tra
dupe thuc hidn d6ng thdi vdi cdc chtic ndng quan ty khde tren cung
mdt bd mdy thdng nhdt. Trdi lai, khi nhu cdu ndy thay ddi tdi mtic
dO cao kiim tra cung cdn tdch ra mdt hoat ddng ddc Idp vd dupe
th\rc hien bdng mdt he thdng chuyen mdn dpc Idp.
1.2. Kiim tra kl todn trong hoat ddng tdi chinh
Hoat ddng tdi chinh gdn li£n vdi moi hoat ddng khdng phdn
biftt muc tieu (kinh doanh hay su nghiep cdng cdng), khdng phdn
biftt llnh vuc (san xudt hay dich vu), khdng phdn biet sd htiu (cdng
cQng hay tu nhdn) w... Trong khi dd; kl todn tdi chfnh Id su phan
dnh hoat ddng tdi chfnh: Dd Id he thdng thdng tin vd kiim tra v6 tinh
hinh tdi san bdng chting tti, ddi ting tdi khoan, tfnh gid vd tdng hop -
cdn ddi kl todn**1.
’’:Xem:L^ thuytt Hach to4n k£ todn.NXB Thtfng k«. xufl't bin 1991 vi UU ban 1992,
11
Mdt trong nhting dac trimg co ban cua kiim tra kc loan Id
gdn chat hai chtic nang thdng tin va kie’m tra khdng chi tren ca chu
trinh k£ todn mfc ngay tren tirng ylu td ( tirng budc) cua chu trinh
do. Chting tCr kd todn khdng phai chi Id phuong phap ghi nhan vi
truyln dat thdng tin md cdn la minh chiing phap ly cho su hinh
thanh cac nghiep vu kinh td. Ddi ting tai khoan khdng chi la phuong
phdp phan loai, phan anh su van ddng cua tai san ma con la phuong
phip kiim tra nhung quan he can dd'i (ddi ting) cu thi: tfnh gii
khdng chi ia phuong phap tdng hop so tiin hoac chi phi phai tra cho
viec hinh thanh mdt tai san hay mdt khdi luong cdng viec (dich vu)
ma cdn la phuong phap ddi chieu vdi nhiiu dja ban phan ti'ch chi
phi, tai san; tdng hop - can ddi kd toan khdng chi cung cdp nhung
thdng tin tdng hop ma c6n la phuong phip kiim tra kdt qua can
ddi tdng quat trong thdng tin ke' todn v.v...
Chinh nhd nhQng uu viet tren cua ke toan n6n ngay tir thdi
nguyen thuy, ngudi cd dai da ddnh ddu tren cdc than cay, budc niSt
tren c^c day thimg vira de theo doi chi tieu, kdt qua.... vira dI d<5i
chidu, xem xdt, ra sodt bitfn ddng vl tai san. Dac bidt vdi su ra ditf
cua kd todn kip va su phdp triln ngay cang hodn then cua he thdnj;
phuong phap kd toan, hdu hit cac nhu cdu kiim tra tai chinh tir thf
ky XVn din giu’a the ky XX da duoc thoa man ngay tren ban tha||
hoat ddng kd todn. Cho ddn nhQng ndn 30 cua thd ky XX, bang
su phd san cua hing loat cdc td chtic tai chinh, tin dung ldn d B&
My vd Tdy Au, chtic nang tu kiim tra cua ke todn mdi chiu bdc 10
ydu dilm cua minh so vdi yeu cdu quan ty trudc het la ddi vdi cdc 16
chtic tdi chinh vd tie'p dd Id cdc doanh nghiep san xudt va djch vu
qua cdc don vj su nghiep cdng cong va den ca co quan nha nude
quan ty tai san cdng.
Cung cdn ndi them rdng, phuong phdp tu kiim tra cua kl
todn du cd uu viet song cung chi tao duoc niim tin cho mdt gidi haa
nhdt dinh cua ngudi quan tdm din tinh hinh tdi chfnh d mdt pham vi
xdc dinh. Do vdy, vide kiim tra ngoai kd todn Id yeu cdu tdt yeu cut
quan ty ddc bidt trong diiu kidn da phuong hod sd hihi vd da dang
hod cdc loai hinh don vj kinh doanh va cdng cdng.
12
Dac bidt, cin nhan thtic ro su cich biet gitia thuc trang hoat
dQng tai chinh (thong tin tai chinh phat ra) vdi su phan anh cua no
trong ke toan (thdng tin tai chinh thu duoc qua kd toan). Day la
khoang cach tat yd'u gitia ky vong cua nhidu ngudi quan tarn den
hoat ddng tai chinh vdi nhffng gidi han cho phep ve nghd nghidp
trong cac chinh sach ke toan; gitia tinh da dang, thudng xuydn cua
lu<?ng thdng tin phat ra tir hoat ddng tai chinh vdi su gidi han khdng
trinh khdi vd trinh dd. vd phuong tifin... thu thSp cac thdng tin nay.
Duong nhien, vdi su tid'n bd cua khoa hoc va ky thuat. khoang cach
niy cd thi duoc rut ngin song trdn thuc te khdng thd’ xoi bo su cach
bidt niy. Do vay, kiem tra kd toan du khoa hoc cung chi kiim tra
phkn thdng tin di thu duoc. Vdi luong thdng tin chua thu duoc
nhung lai cin cd dd’ xdc minh thuc trang tii chinh r5 rang cin cd
kiim tra ngoai kd' todn.
1.3. Ljch su phat trien cua kiem tra tii chinh
Quan nidm vd kiim tra tai chinh ndi chung vi kiim tra kd
todn ndi ridng nhu trdn da cho tha'y mdt mat kiim tra tai chinh la
ydu ciu tit yd'u cua quin ly. Vd td chtic, kiim tra cd thi thuc hidn
ngay trong cic hoat ddng quin 1? hoac tich bidt thinh hoat ddng
dQc lap. Mtic dd ddc lap hay phu thudc cua hoat ddng kiim tra trong
quan ty li tuy thudc vio ydu ciu quin ty va khi nang thoa man nhu
ciu thdng tin dd d cic phan hd quin ty trudc hdt li kd toin. Ljch sti
kd toin vi kiim tra tii chfnh da chting minh mdi quan hd htiu co
niy:
6 thdi ky cSdgi: Kd' toin duoc thuc hidn chu yd'u bang nhting
diu hieu ridng trdn cic scri day, than cay, li cay... Hinh thtic nay
phi hop vdi giai doan diu cua thdi ky cd dai do xa hdi cdn chua cd
cia cii thtia, nhu ciu kiim tra trong quin ty cdn ft vi d mtic dd don
gian. TUy nhidn vio cudi thdi ky cd dai, sin xuit da phit triln. cua
cai thira ngiy cing nhiiu, ngudi sd htiu tii san vi ngudi quan ty, cit
trti tii sin da,tich rdi nhau. Nhu ciu kiim tra tii sin vi cic khoin
thu, chi ngiy ?iog phtic tap. Do dd, hinh thtic kd toin dcm gian
khdng cdn dip ting duoc nhu ciu mdi cua quin ty vi kiim tra ddc
lip da phit sinh trudc hdt d La mi, Anh, Phip.
13
d L a m d, vdo T h i ky thti III trudc cdng nguyin. cac nha
cdm quyln da sir dung nhflng quan chtic chuydn kiim tra v i
trinh bay lai k it qua kiim tra. Tir Audit nghTa la nghe cung c6
ngu6n gdc lich su tir day.
6 Anh, theo Van kiln cua Nghi vi6n, vua Eduoard De nhit
cho c ic nam tudc quyln tuyln dung kiim tra viin (Auditors). Ban
than vua cung cho ddi chilu lai cac tii khoan thudc di chtic cua cd
Hoang hiu Eleonor cua Ngii.
d P hdp, Vua Charlemange (768-814) cung theo tidn 16 cua
La ma da tuyln cdc quan chtic cao ca'p phu trach giam sat cdng vifec
quan ly, die bifit la cac nghiep vu tai chinh cua cac quan chtic dja
phucmg va trinh bay lai cdc kit qua vdi Hoang d I hoac c ic vj quan
can thin. V io th i ky thti III sau Cdng nguyfin, d Phap da c6 Chuyln
luin “Quan hat quan an” khuyln cdc vj nam tudc hang nam doc
cdng khai bao cao v l tai san trudc c ic kiim tra vidn.
TtiTrung d a i tro di da c6 su hoan thifin va phdt triln d in cua
k l todn. Ching han, vdi cdc khoan giao djch buQc hai bln cung ghi s i
da hop thtic duoc cdc quan he ddi chilu.
D d c b iit tit th e ky thti XVI trd d i, su xu it hien cua k l todn
kip da dap ting d iy dd nhu cdu quan \</ va an todn tdi san thdi biy
gid. T ilp d6 Id th i ky thti X V II d in diu th i ky thti X X , cdc
phuong phdp k l todn vd kp thuat thdng tin phdt triln din mtic tinh
xao da ddp ting ngdy cang tit hon nhu cdu quan ty.
Tit nhting ndm 3 0 cu a t h f ky thti XX cdc quan he tdi chfnh
da phdt triln tdi mtic vuot khoi tdm kiim sodt cua k l todn vd kiim
tra lai cd budc ddt biln: Su pha san cua hang loat t6 chtic tdi chfnh
vd khung hoang kinh tl, suy thoai v l tai chfnh la diu h ilu chting
minh ylu dilm cua k l toan vd kiim tra so vdi ylu cdu quan \</ mdi.
6 M y, sau con aOt ndng n l v l tai chfnh vao nam 1929, bat
ddu tir nam 1934, Uy ban Bao ve va trao d li tiin te (SEC), da duoc
thdnh lap va Quy c h i v l kiim todn viin ben ngodi da bat ddu c6
hilu luc. D6ng thdi, Trudng ddo tao K l todn viin cdng chting cua
My (AICPA) da in ra miu chuin ddu tien vl bdo cdo kiim todn tdi
khoan cua cdc cdng ty.
14
Trong cdc xf nghidp, vide kiim tra cua cdc kiim todn vidn ndi
bd cung bdt ddu phdt trie’n. Ndm 1941, Trudng ddo tao Kiim todn
vidn ndi bd (IIA) duoc thanh Idp cung c6ng bd viec xdc djnh chfnh
thtic vl chtic nang cua kiem todn ndi bd.
Tir nhitng nam 50 cua the ky thif XX, nghidp vu ngoai kie’m
duoc bd sung lidn tuc vd cd'u true, phuong phap va ky thudt.
Ddng thdi, hoat ddng ndi kTd’m cung vuot qua gidi han chi d llnh
vuc kd todn - tdi chfnh dI md rdng sang vide ddi sodt va danh gid ca
hd thdng quan ly cua doanh nghidp.
Trong llnh vuc cdng cdng, tir nhting ndm ndy da xudt hidn
nhiiu td chtic kiim todn cua chfnh phu trong cdc fihh vuc qudn ddi,
hdnh chfnh vd cdc xf nghidp cdng cdng. Mdt td chtic quan trong Id
Vdn phong Tdng kd todn (Government Accounting Office- GAO) nay Id
Vdn phdng Gidi trinh Trdch nhidm (Government Accountability
Office) da cd vai trd quyd't dinh trong vide md rdng dja bdn kiim
todn. Vide cdng bd cdc chuin muc cua GAO vdo ndm 1972 (vd rd
sodt lai vdo ndm 1981) mdt mdt khdng djnh loi fch kiim todn trong
khu vuc phi thuong mai vd mdt khde da khdng dinh quan dilm vd
phuong phap mdi dl ddnh gid hidu qua cua cdc nghidp vu phi
thuong mai.
d phdp: Vide kiim tra cua bdn ngodi do nhting ngudi chuydn
nghiep dam nhdn mdt cdch ddc Idp dd duoc xdc dinh trong Dao ludt
vd cdc cdng ty thuong mai ngdy 24 /07 / 1966. Ddng thdi kiim todn
ndi bd cung da xudt hidn chfnh thtic d Phdp vdo ndm 1960 trong cdc
cdng ty chi nhdnh cua cdc tdp dodn ngoai qudc, cdc td chtic ngdn
hdng vd duoc phdt triln vdi vide md rdng quy md cua cdc cdng ty
vdi y nguydn tdng cudng sir dn dinh vd hidu qua cua cdc xf nghidp.
Ddn ndm 196S da thanh Idp Hdi kiim sodt vidn ndi bd cua Phdp,
sau trd thdnh Vidn nghidn ctiu kiim todn vidn va kiim soat vidn ndi
bd cua phdp (IFACI) vdo ndm 1973.
Trong khu vuc cdng cQng,kilm todn cQng cd nhiiu tidn triln
rd ndt, luc ddu ndm trong Uy ban ddi chilu tdi khoan cua cdc xf
nghiep cdng (Commission de verification des comptes des
entreprise publiques) cho din ndm 1976. Tir ndm 1976, Tod thdm kl
(Cour des comptes) duoc Dao ludt Tdi chfnh sua ddi ngdy 22/6/1976
IS
giao vide ddi chidii cic lai khoan va quan ly cac xi nghiep cdng
cdng.
6 Viet Nam. Kid’m Ira noi chung cung nhu kiem ira kc loan
n6i ridng da duoc quan lam ngay iu thdi ky bill ddu xay dung ddi
nude. Ta't nhidn. Irong co chc kc hoach hoa lap trung. cong lac kidm
Ira vd bd may kiem Ira cung duoc to chtic phu hop vdi co chc do:
Nha nude vdi iu each la ngudi quan ly vi md. ddng thdi la chu so
htiu da ndm trong tay toan bd cdng lac kc loan va kiem ira noi
chung. Kid’m soat ndi bd chu ydu duoc thuc hien thdng qua tu kidm
tra cua kd loan: Kidm ira cua Nha nude chu ydu duoc thuc hidn
thong qua xdl duydt hoan thanh kc hoach. xet duvet quyel loan va
thanh tra theo vu vide... Tit nliCoig mini 90. sau khi chuydn ddi co
chd kinh td'. kidm loin ddc Up da hinh thanh. Kid’m loan nha nude
cung da duoc thanh lap. Cd thd ddn ra nhting net co ban vd ljch sir
cua kid’m ira kd loan, kidm loan cua Vidt Nam thdng qua cac thdi ky
sau:
Ve kiem tra ke loan: Trong thdi ky bat ddu xay dung xa hdi
XHCN 6 midn Bdc, nam 1957 Idn ddu tidn Nhd nude da ban hanh
Chd' dd sd kd' toan trdn hd thdng cdc Ldnh nhat ky, trong dd cd gdn
27 Ldnh nhat k^ dung cho cac don vj kinh td thudc so huru nhd
nude. Trong mdi nhat ky da kdt hop ca ydu cdu thdng tin cho quan
ly vd ydu cdu kiem tra hoat dong tai chinh. Day la mdc ddu tidn thd
hidn muc tidu thd’ chd' va thuc hien su thdng nhdt va tieu chudn hod
cdng tdc kd’ todn, kidm tra cua dd't nude dd’ phuc vu cho ydu cdu
quan ty cua xf nghidp vd cua Nhd nude.
Trong nhitng nam ddu tien nay, du hd thdng phap chd cdn
don gian nhung nhd y thtic trach nhidm va ky eucmg trong cdng tdc tdi
chfnh kd' toan rat tdt gop phdn quan trong dua cdng tdc quan ty tdi
chfnh di vdo ndn ndp.
Ndm 1967, Lien bd Thdng kd va Tai chfnh da ban hanh Chd'
dd ghi chep ban ddu ap dung cho cdc xi nghidp qudc doanh va mdt
loat chd' dd vd tdi khoan kd' todn. bd nhdt ky chting tir cting hd thdng
cac bao cao thdng kd - kd toan. Gid tii ljch sir eiia cic van ban phap
ty cua kd' todn ndu trdn chfnh la a chd: Chting phuc vu die luc cho
su quan ty cua Nhd nude dd'i vdi cdng cudc xfty dung ehu nghTa xa
16