Lý thuyết của chủ nghĩa Mác-Lênin về kinh tế thị trường và sự vận dụng nó ở nước ta từ khi đổi mới

I/ lêi më ®Çu

Trong qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ níc ta, vÊn ®Ò gi÷ v÷ng ®Þnh híng x·

héi chñ nghÜa ®îc ®Æt ra nh mét nguyªn t¾c, mét vÊn ®Ò chiÕn lîc. Bëi

v× cã qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®îc hay kh«ng, ®iÒu ®ã tríc hÕt phô

thuéc vµo c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ cã gi÷ v÷ng ®îc ®Þnh híng

x· h«Þ chñ nghÜa hay kh«ng. §Þnh híng ®ã ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt ®óng

®¾n mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt vµ x©y dùng quan hÖ

s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa bao gåm c¶ quan hÖ së h÷u, quan hÖ ph©n

phèi vµ vÊn ®Ò qu¶n lý nÒn kinh tÕ. Gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ

®ã sÏ ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ kh«ng bÞ tôt hËu trong thêi ®¹i v¨n minh

tin häc, t¹o ra ®îc tiÒn ®Ò kinh tÕ kü thuËt cho sù qu¸ ®é, ®ång thêi

kh«ng ®i chÖch híng x· héi chñ nghÜa. Muèn qu¸ ®é ®îc tríc hÕt ph¶i

cã lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. §Êt níc ta cã thÓ qu¸ ®é lªn chñ nghÜa

x· héi bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa, nhng kh«ng thÓ bá qua nh÷ng

tiÒn ®Ò kinh tÕ x· héi cÇn thiÕt cho sù qu¸ ®é ®ã. C¸i thiÕu cña ®Êt níc

ta lµ mét lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ

nghÜa kh«ng thÓ thiÕt lËp trµn lan trªn mét lùc lîng s¶n xuÊt qu¸ thÊp

kÐm. Tríc ®©y, cã lóc chóng ta nhËn thøc Êu trÜ r»ng dêng nh cã quan

hÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn lµ ®· cã chñ nghÜa x· héi; cã së h÷u x· héi chñ

nghÜa th× lùc lîng s¶n xuÊt sÏ tù ®éng ph¸t triÓn, n¨ng xuÊt lao ®éng sÏ

t¨ng nhanh; tõ ®ã ®· dÉn ®Õn nh÷ng sai lÇm ®¸ng tiÕc.ë mét níc tiÓu

n«ng nh níc ta, chñ nghÜa t b¶n cha ph¸t triÓn nªn cha cã m©u thuÉn

kinh tÕ c¬ b¶n gi÷a tr×nh ®é x· héi ho¸ cao cña lùc lîng s¶n xuÊt víi sù

chiÕm h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa; chÕ ®é t h÷u vÉn cßn t¸c dông, thËm

chÝ cßn t¸c dông hÕt søc to lín ®èi víi sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ

quèc d©n. H¬n n÷a sù ra ®êi cña chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i tõ miÕng

®Êt trèng kh«ng mµ tõ nÒn s¶n xuÊt do x· héi cò ®Ó l¹i; v× vËy x©y dùng

x· héi míi kh«ng ph¶i lµ phñ ®Þnh toµn bé c¸i cò, mµ ph¶i biÕt võa x©y

dùng c¸i míi, võa sö dông c¸i cò ®Ó thóc ®Èy chÕ ®é kinh tÕ míi ra ®êi.

Do vËy con ®êng cÇn thiÕt cho sù qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ ph¶i

duy tr× nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nh»m huy ®éng mäi n¨ng lùc s¶n

xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Do ý

nghÜa to lín ®ã mµ ®Ò tµi vÒ kinh tÕ thÞ trêng trë nªn hÕt søc cÇn thiÕt.

§Ò tµi “Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ kinh tÕ thÞ trêng vµ sù

vËn dông nã ë níc ta tõ khi ®æi míi tíi nay” ®îc nghiªn cøu b»ng ph-

¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, díi gãc ®é m«n kinh tÕ chÝnh trÞ bao gåm

nh÷ng néi dung chÝnh sau:

-sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ víi c¸c qui luËt vËn ®éng

-sù ph¸t triÓn cña Lªnin:kinh tÕ thÞ trêng trong chñ nghÜa x· h

- sù vËn dông vµo níc ta tõ 1986 tíi nay

1

Ii/ néi dung

A/C¥ së lý luËn cña vÊn ®Ò

1/Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr êng

a/Kinh tÕ thÞ trõ¬ng lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸

Tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n

MÆc dï cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng,nhng t©t c¶ nh÷ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt tiÒn

t b¶n chñ nghÜa ®Òu cã nÐt chung lµ nÒn kinh tÕ tù nhiªn. trong nÒn kinh tÕ tù

nhiªn s¶n xuÊt nhá chiÕm u thÕ. NÒn kinh tÕ tù nhiªn do nhiÒu ®¬n vÞ kinh tÕ

thuÇn nhÊt hîp thµnh ( c¸c gia ®×nh n«ng d©n gia trëng,c¸c c«ng x· n«ng

th«n,c¸c l·nh ®Þa phong kiÕn) vµ mçi ®¬n vÞ kinh tÕ Êy lµm chñ mäi c«ng

viÖc ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cuèi cïng. Trong nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ruéng

®Êt lµ t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu; n«ng nghiÖp lµ nghµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n; c«ng

cô vµ kü thuËt canh t¸c l¹c hËu: dùa vµo lao ®éng ch©n tay lµ chñ yÕu, chØ cã

mét sè trang tr¹I cña ®Þa chñ hoÆc phêng héi míi cã hiÖp t¸c lao ®éng gi¶n

®¬n. trong nÒn kinh tÕ díi chÕ ®é phong kiÕn, ph©n c«ng lao ®«ng kÐm ph¸t

triÓn, c¬ cÊu nghµnh ®¬n ®iÖu, míi chØ cã mét sè nghÒ thñ c«ng t¸ch khái

n«ng nghiÖp, s¶n xuÊt chñ yÕu híng vµo gi¸ trÞ sö dông, cã tÝnh chÊt tù cung

tù cÊp. Trong chÕ ®é phong kiÕn, bªn c¹nh së h÷u phong kiÕn cßn cã së h÷u

c¸ thÓ nhá cña n«ng d©n vµ thî thñ c«ng vÒ c«ng cô lao ®«ng, nhµ cöa ,

gièng vµ nh÷ng tµI s¶n phô kh¸c. nh÷ng h×nh thøc së h÷u ®ã lµ hinh thøc tån

t¹I cña nh÷ng tiÓu n«ng vµ thî thñ c«ng ®éc lËp. S¶n xuÊt nhá gåm hai d¹ng:

s¶n xuÊt nhá mang tÝnh tù cung, tù cÊp vµ s¶n xuÊt nhá díi h×nh th¸I s¶n

xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n. hai h×nh th¸I ®ã cã thÓ hiÖn hai tr×nh ®é ph¸t triÓn

kh¸c nhau cña tr×nh ®é s¶n xuÊt x· héi. S¶n xuÊt nhá chØ ®¹t tíi h×nh th¸I

®iÓn h×nh khi ngêi lao ®éng lµ ngêi chñ tù do cña nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt do

chÝnh hä sö dông. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña s¶n suÊt nhá lµ:

Ngêi s¶n xuÊt lµm chñ t liÖu s¶n xuÊt mµ hä sö dông(t liÖu s¶n xuÊt nµy

thuéc quyÒn së h÷u riªng cña hä hoÆc do hä ®I thuª) vµ chiÕm h÷u nh÷ng

kÕt qu¶ lao ®éng cña m×nh. Quy m« së h÷u thêng kh«ng vît qu¸ kh¶ n¨ng

®¸p øng nhu cÇu ®¸p øng cña b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. Ngêi

lao ®éng trùc tiÕp kÕt hîp søc lao ®éng cña m×nh víi t liÖu lao ®éng th« s¬,

nhá bÐ thÝch hîp víi lao ®éng c¸ thÓ, bëi vËy hiÖp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng

kÐm ph¸t triÓn. Kü thuËt s¶n xuÊt l¹c hËu, dùa trªn lao ®éng thñ c«ng vµ kinh

nghiÖm cæ truyÒn, thËm chÝ c¶I tiÕn nªn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, s¶n phÈm

thÆng d Ýt, t¸I s¶n suÊt gi¶n ®¬n lµ chÝnh. Quy m« s¶n xuÊt nhá, t liÖu s¶n

xuÊt ph©n t¸n,manh món, qu¶n lý s¶n xuÊt lµ viÖc cña riªng c¸ nh©n vµ gia

®×nh. S¶n xuÊt chñ yÕu híng vµo gi¸ trÞ sö dông, tû suÊt hµng ho¸ thÊp, lu

th«ng hµng ho¸ cha ph¸t triÓn, thÞ trêng nhá hÑp, mang tÝnh chÊt ®Þa ph¬ng.

N«ng nghiÖp lµ nÒn s¶n xuÊt chÝnh, tuyÖt ®¹I bé phËn lao ®éng tËp trung vµo

n«ng nghiÖp, phÇn lín d©n c sinh sèng ë n«ng th«n, c¬ cÊu kinh tÕ rêi r¹c. B￾íc ®i tÊt yÕu cña s¶n xuÊt tù cung t cÊp lµ tiÕn lªn s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n

®¬n. ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ nµy lµ sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng

lao ®éng x· héi. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ c¬ s¬ cña kinh tÕ hµng ho¸.

Xu híng ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ biÕn viÖc s¶n xuÊt

2

kh«ng nh÷ng tõng s¶n phÈm riªng biÖt, mµ viÖc s¶n xuÊt tõng bé phËn cña

s¶n phÈm thµnh nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt riªng biÖt. C«ng nghiÖp chÕ biÕn t¸ch

khái c«ng nghiÖp khai th¸c vµ mçi nghµnh c«ng nghiÖp ®ã l¹i chia thµnh

nhiÒu lo¹i nhá vµ ph©n lo¹I nhá. Chóng s¶n xuÊt ra -díi h×nh thøc hµng ho¸-

nh÷ng s¶n phÈm riªng biÖt råi ®em ®i trao ®æi víi nh÷ng hµng ho¸ kh¸c.

chÝnh sù ph¸t triÓn ngµy cµng s©u réng ®ã cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ

nh©n tè chñ yÕu dÉn ®Õn h×nh thµnh thÞ trêng trong níc. Qu¸ tr×nh trªn còng

thÓ hiÖn c¶ trong n«ng nghiÖp, lµm n¶y sinh nh÷ng khu vùc n«ng nghiÖp

chuyªn m«n ho¸ vµ dÉn ®Õn nh÷ng sù trao ®æi kh«ng nh÷ng gi÷a s¶n phÈm

n«ng nghiÖp víi s¶n phÈm c«ng nghiÖp mµ c¶ gi÷a nh÷ng s¶n phÈm n«ng

nghiÖp víi nhau. Trong nÒn kinh tÕ tù nhiªn, nh©n khÈu n«ng nghiÖp chiÕm

®a sè. ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ d©n c chØ chuyªn lµm nghÒ n«ng, mµ chØ cã

nghÜa lµ d©n c lµm nghÒ n«ng ®· tù m×nh chÕ biÕn lÊy n«ng s¶n, hÇu nh cha

cã sù ph©n c«ng trao ®æi. §Õn khi hµng ho¸ ra ®êi, mét bé phËn ngµy cµng

®«ng trong d©n c t¸ch khái n«ng nghiÖp ®Ó lµm c«ng nghiÖp, lµm cho nh©n

khÈu n«ng nghiÖp gi¶m xuèng. Sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, sù

h×nh thµnh nh÷ng trung t©m c«ng nghiÖp ,søc hót cña chóng víi d©n c ¶nh h￾ëng s©u s¾c tíi ®êi sèng n«ng th«n, thóc ®Èy n«ng nghiÖp hµng ho¸ ph¸t

triÓn. Nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù

nhiªn kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng vµ u thÕ trong s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm kh¸c

nhau cã hiÖu qu¶ h¬n. ngay trong mét vïng mét ®Þa ph¬ng, nh÷ng ngêi s¶n

xuÊt còng cã nh÷ng kh¶ n¨ng , ®iÒu kiÖn kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh¸c nhau.

Mçi ngêi s¶n xuÊt chØ tËp trung s¶n xuÊt s¶n phÈm nµo mµ m×nh cã u thÕ,

®em s¶n phÈm cña m×nh ra trao ®æi lÊy nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cho s¶n

xuÊt vµ ®êi sèng cña m×nh. Hä trë thµnh nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸. Trao

®æi mua b¸n, thÞ trêng tiÒn tÖ ra ®êi vµ ph¸t triÓn. S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi,

lóc ®Çu díi h×nh h×nh thøc s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá gi¶n ®¬n nhng lµ mét bíc

tiÕn lín trong lÞch sö nh©n lo¹i.

Tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n lªn nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa

NÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ra ®êi tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n, nhng

cã ®Æc ®iÓm c¬ b¶n kh¸c víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n. ë ®©y ngêi s¶n

xuÊt trùc tiÕp lµ nh÷ng ngêi c«ng nh©n lµm thuª, kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ngêi

së h÷u t liÖu s¶n xuÊt, cßn t liÖu s¶n xuÊt thô«c nhµ t b¶n, s¶n phÈm lao

®éng do nh÷ng ngêi c«ng nh©n lµm ra thu«c vÒ chñ së h÷u t liÖu s¶n xuÊt.

S¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ra ®êi khi cã hai®iÒu kiÖn sau ®©y: ph¶i cã s tËp

trung mét sè tiÒn lín vµo trong tay mét sè Ýt ngêi ®ñ ®Ó lËp ra c¸c xÝ nghiÖp.

Vµ c¸c «ng chñ xÝ nghiÖp ph¶i t×m ®îc ngêi lao ®éng lµm thuª. ®ã lµ nh÷ng

ngêi tù do së h÷u n¨ng lùc lao ®éng cña m×nh, cã thÓ b¸n søc lao ®éng cho

ngêi cÇn mua trong quan hÖ b×nh ®¼ng víi nhau vÒ mÆt ph¸p lý. Khi b¸n søc

lao ®éng vÉn së h÷u søc lao ®éng cña m×nh. ®ã lµ ®iÒu kh¸c nhau víi ngêi

n« lÖ tríc ®©y. h¬n n÷a hä buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng ®Ó kiÕm sèng, v×

kh«ng cßn t liÖu s¶n xuÊt ®Ó trùc tiÕp kÕt hîp víi søc lao ®éng cña m×nh. “t

b¶n chØ ph¸t sinh ë n¬i nµo mµ ngêi chñ nh÷ng t liªu s¶n xuÊt vµ t liªu sinh

ho¹t t×m thÊy ngêi lao ®éng tù do v¬Ý t c¸ch lµ ngêi b¸n søc lao ®éng cña

3