(Luận án tiến sĩ) triết lý yêu nước việt nam và ý nghĩa của việc giáo dục triết lý đó cho sinh viên

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

ĐỒNG THỊ TUYỀN

TRIẾT LÝ YÊU NƯỚC VIỆT NAM VÀ Ý NGHĨA

CỦA VIỆC GIÁO DỤC TRIẾT LÝ ĐÓ CHO SINH VIÊN

CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

Ngành: Triết học

Mã số: 9229001

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Cao Thu Hằng

2. TS. Nguyễn Thị Phương Mai

HÀ NỘI - 2023

n

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận án là công trình nghiên cứu khoa học nghiêm túc

của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu nêu trong Luận án chưa được công bố

trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Các số liệu và trích dẫn trong Luận

án đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

ĐỒNG THỊ TUYỀN

n

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU..............................................................................................................................1

Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ

TÀI........................................................................................................................................5

1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến khái niệm và cơ sở hình thành triết

lý yêu nước Việt Nam ....................................................................................................5

1.2. Những công trình nghiên cứu liên quan đến nội dung của triết lý yêu nước Việt

Nam ...............................................................................................................................13

1.3. Những công trình nghiên cứu liên quan đến ý nghĩa của việc giáo dục triết lý yêu

nước Việt Nam cho sinh viên hiện nay ........................................................................21

1.4. Khái quát chung về những nghiên cứu trước và vấn đề đặt ra cho luận án.......26

Chương 2. KHÁI NIỆM VÀ CƠ SỞ HÌNH THÀNH TRIẾT LÝ YÊU NƯỚC

VIỆT NAM........................................................................................................................29

2.1. Khái niệm “triết lý” và “triết lý yêu nước Việt Nam”.........................................29

2.2. Cơ sở hình thành triết lý yêu nước Việt Nam......................................................41

Chương 3. NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA TRIẾT LÝ YÊU NƯỚC VIỆT NAM..54

3.1. Triết lý yêu quê hương, đất nước và độc lập, chủ quyền dân tộc.......................54

3.2. Triết lý yêu thương và tôn trọng con người ..........................................................71

3.3. Triết lý xây dựng quốc gia cường thịnh...............................................................82

3.4. Khái quát một số giá trị của triết lý yêu nước Việt Nam........................................92

Chương 4. Ý NGHĨA CỦA VIỆC GIÁO DỤC TRIẾT LÝ YÊU NƯỚC VIỆT

NAM CHO SINH VIÊN HIỆN NAY........................................................................108

4.1. Duy trì dòng chảy triết lý yêu nước Việt Nam............................................109

4.2. Khơi dậy tinh thần tự hào, tự tôn dân tộc trong sinh viên ..............................116

4.3. Góp phần hình thành những phẩm chất mới cho sinh viên............................121

4.4. Góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm cho sinh viên trong việc xây dựng và

bảo vệ Tổ quốc ...................................................................................................126

KẾT LUẬN.....................................................................................................................132

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG

BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN............................................................136

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................137

n

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Triết lý yêu nước Việt Nam là một giá trị tinh thần cao quý, kết tinh những

tư tưởng, tình cảm sâu sắc nhất của con người Việt Nam trong lịch sử dựng

nước và giữ nước hào hùng của dân tộc. Triết lý ấy là cội nguồn sức mạnh, là

“bệ phóng” đưa dân tộc Việt Nam vượt qua muôn vàn sóng gió, thử thách để

đi đến những thắng lợi vinh quang; là giá trị thiêng liêng chung của toàn dân

tộc cùng cộng đồng người Việt Nam đang sống, làm việc và học tập ở nước

ngoài. Nó đã trở thành một nguyên tắc chính trị - đạo đức - thẩm mỹ và đặc

trưng tiêu biểu của tính cách con người Việt Nam.

Lịch sử Việt Nam đã thể hiện sức mạnh lớn lao của triết lý yêu nước trong

cuộc đấu tranh xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đến thời hiện đại, với tư duy sáng

tạo của Hồ Chí Minh và đường lối đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam,

triết lý yêu nước tiếp tục được phát huy và bổ sung thêm những nội dung mới

về sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở

Việt Nam.

Trong bối cảnh hiện nay, khi quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra ngày

càng mạnh mẽ và tác động đến các quốc gia trên thế giới; khi các mâu thuẫn

trên thế giới vẫn tồn tại và biểu hiện dưới các hình thức và mức độ khác nhau;

khi nguy cơ, thách thức về độc lập dân tộc, an ninh quốc gia... đang hàng ngày

đặt ra đối với sự tồn tại và hưng thịnh của các dân tộc thì việc kế thừa và phát

huy triết lý yêu nước càng trở nên vô cùng cấp bách đối với cách mạng Việt Nam.

Đi lên xã hội chủ nghĩa ở nước ta là quá trình cải biến sâu sắc trên tất cả

các lĩnh vực của đời sống xã hội, đòi hỏi phải phát huy cao độ mọi khả năng và

trí tuệ của mỗi con người Việt Nam. Thế hệ trẻ Việt Nam, đặc biệt là sinh viên

các trường đại học, có vai trò vô cùng to lớn trong quá trình này. Họ là lực

lượng xung kích, sáng tạo trong đời sống xã hội, là một trong những nhân tố

n

2

quyết định thắng lợi của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập

quốc tế, đi lên chủ nghĩa xã hội. Trước yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo

vệ Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh,

bên cạnh việc giáo dục những tri thức khoa học, thì giáo dục triết lý yêu nước

Việt Nam cho sinh viên là điều rất cần thiết. Bởi lẽ, sinh viên tuổi đời còn rất

trẻ, chưa có nhiều trải nghiệm cuộc sống, là tầng lớp khá nhạy cảm với các vấn

đề chính trị - xã hội, đôi khi cực đoan nếu không được định hướng tốt. Điều

đáng lo ngại là sự sa sút về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống ở một bộ

phận sinh viên, thể hiện ở xu thế chạy theo những giá trị vật chất đơn thuần, có

tư tưởng sùng ngoại, văn hóa ngoại lai, từ đó coi thường những thuần phong

mỹ tục, hoặc lãng quên các giá trị truyền thống của dân tộc. Hơn lúc nào hết,

những giá trị cao quý của triết lý yêu nước cần phải thường xuyên khơi dậy,

không ngừng củng cố, bồi dưỡng cho thế hệ trẻ Việt Nam, đặc biệt là sinh viên.

Nhận thức đúng và hiện thực hóa triết lý yêu nước một cách tích cực sẽ trở thành

lực lượng vật chất góp phần đem lại phồn vinh cho đất nước, hạnh phúc cho nhân

dân và quang vinh cho dân tộc. Điều này đã được cố Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu

chỉ rõ: “Hạnh phúc của thế hệ chúng ta là được hưởng và kế thừa sự nghiệp vĩ

đại mà nhân dân và các bậc tiền bối để lại. Thế hệ chúng ta có trách nhiệm phải

thực hiện sự nghiệp khó khăn, mới mẻ và vĩ đại hiện nay trong một bối cảnh

quốc tế phức tạp, đầy những biến động chưa dự lường hết được” [22, tr.45].

Trên tinh thần đó, tác giả lựa chọn đề tài: “Triết lý yêu nước Việt Nam và

ý nghĩa của việc giáo dục triết lý đó cho sinh viên các trường đại học ở nước

ta hiện nay” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sĩ của mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích

Trên cơ sở làm rõ khái niệm, cơ sở hình thành, những nội dung cơ bản của

triết lý yêu nước Việt Nam, luận án rút ra ý nghĩa của việc giáo dục triết lý yêu

nước cho sinh viên các trường đại học ở nước ta hiện nay.

n

3

2.2. Nhiệm vụ

Nhằm đạt mục đích trên, luận án giải quyết các nhiệm vụ cơ bản sau:

- Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài.

- Làm rõ khái niệm và cơ sở hình thành triết lý yêu nước Việt Nam.

- Làm rõ một số nội dung cơ bản và giá trị mang tính cốt lõi của triết lý

yêu nước Việt Nam.

- Phân tích ý nghĩa của việc giáo dục triết lý yêu nước cho sinh viên các

trường đại học ở nước ta hiện nay.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Triết lý yêu nước Việt Nam và ý nghĩa của việc giáo dục triết lý yêu nước

cho sinh viên.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi không gian: Luận án nghiên cứu triết lý yêu nước Việt Nam qua

một số tác phẩm tiêu biểu và nghiên cứu ý nghĩa của việc giáo dục triết lý đó

cho sinh viên Việt Nam hệ đại học chính quy đang học tập ở các trường đại

học trong nước.

Phạm vi thời gian: Thứ nhất, luận án tập trung chủ yếu nghiên cứu triết lý

yêu nước trong lịch sử tư tưởng Việt Nam từ thời kỳ dựng nước Văn Lang đến

năm 1945; Thứ hai, thời gian khảo sát ý nghĩa giáo dục triết lý yêu nước cho

sinh viên các trường đại học ở nước ta tính từ năm 2010 đến nay.

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý luận

Luận án được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa duy vật biện

chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử về tồn tại xã hội và ý thức xã hội, vai trò của

ý thức xã hội đối với sự phát triển.

n

4

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Luận án sử dụng phương pháp lịch sử và logic, cùng với các phương pháp

nghiên cứu khác như: phân tích và tổng hợp, quy nạp và diễn dịch, so sánh và

đối chiếu, văn bản học,… và các phương pháp liên ngành khoa học xã hội và

nhân văn.

5. Đóng góp mới của luận án

Luận án góp phần làm rõ khái niệm “triết lý yêu nước Việt Nam” từ góc độ

triết học; chỉ ra mối quan hệ giữa “triết lý yêu nước” với “lòng yêu nước”, “tinh

thần yêu nước”, “tư tưởng yêu nước” và “chủ nghĩa yêu nước” Việt Nam.

Luận án góp phần làm rõ cơ sở hình thành và một số nội dung cơ bản

của triết lý yêu nước Việt Nam trong lịch sử.

Luận án góp phần làm rõ ý nghĩa của việc giáo dục triết lý yêu nước cho

sinh viên các trường đại học ở Việt Nam hiện nay.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

6.1. Ý nghĩa lý luận

Luận án làm rõ một số vấn đề lý luận của triết lý yêu nước Việt Nam, chỉ

ra ý nghĩa và góp phần xây dựng cơ sở khoa học của việc giáo dục triết lý yêu

nước cho sinh viên các trường đại học ở nước ta hiện nay.

6.2. Ý nghĩa thực tiễn

Luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo, tuyên truyền, giáo dục về

chủ đề “yêu nước” cho nhân dân nói chung và sinh viên Việt Nam nói riêng.

Các kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa khuyến nghị đối với việc

giáo dục triết lý yêu nước cho sinh viên các trường đại học ở nước ta hiện nay.

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình khoa học của tác

giả đã công bố liên quan đến đề tài luận án và danh mục tài liệu tham khảo,

luận án được kết cấu thành 4 chương, 14 tiết.

n

5

Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến khái niệm và cơ sở hình

thành triết lý yêu nước Việt Nam

Những vấn đề liên quan đến “triết lý” và “triết lý yêu nước Việt Nam” đã

thu hút sự quan tâm của nhiều học giả, nhiều nhà nghiên cứu từ các góc độ

nghiên cứu khác nhau. Do vậy, những cách lý giải về khái niệm “triết lý” cũng

có sự khác nhau nhất định. Chẳng hạn như:

Trong công trình “Triết lý đã đi đến đâu”, tác giả Trần Đức Thảo đã viết:

“Triết lý là ý niệm của nhân loại, tự giác đã đi ra khỏi cách sinh sống thời đại dã

man, và nhờ văn minh có nâng đời sống lên phương diện phổ biến” [101, tr.2].

Theo tác giả, “triết lý” được hiểu là “triết học”. Triết lý được hình thành rất sớm,

từ nhận thức và những hoạt động xã hội của con người. Loài người đã cố gắng

vươn lên hoàn cảnh sống của mình và cố nâng cuộc sống lên trình độ văn minh.

Tiểu luận “Những dị biệt giữa hai nền triết lý Đông - Tây” [28, tr.18-30]

của tác giả Kim Định đã đề cập đến ba khái niệm “triết lý”, “minh triết” và

“triết học”. Tác giả cho rằng, “triết lý” và “minh triết” giống nhau ở chỗ cùng

tìm hiểu suy nghĩ và thực hiện cái tính bản nhiên của con người. Nhưng hai

khái niệm này cũng có điểm khác nhau: “minh triết” nhìn thẳng trực nghiệm

không đưa ra lý sự biện chứng, bàn giải như “triết lý”. Ông đưa ra kết luận:

“Xét về nội tại triết lý thấp hơn minh triết nhưng lại có giá trị hơn minh triết,

bởi nó gần với quảng đại quần chúng nhân dân (triết lý ví như cái thang đi lên

sân thượng, còn minh triết được ví như sân thượng)” [28, tr.20]. Trong tiểu

luận, tác giả cũng đưa ra sự so sánh giữa “triết lý” và “triết học”. Ông cho rằng,

“triết lý” lấy con người làm trọng tâm suy nghĩ, nhằm thực hiện vào bản thân;

“triết học” lấy thiên nhiên, sự vật làm trung tâm suy tư, nhằm tìm biết sự khách

quan. Theo tác giả, phương Đông thiên về minh triết và triết lý, còn phương

n

6

Tây thiên về triết học. Như vậy, Kim Định không xác định các khái niệm “triết

học”, “triết lý”, “minh triết” mà tập trung đưa ra các đặc điểm để phân biệt các

khái niệm này.

Trong bài “Mấy suy nghĩ về triết học và triết lý”, tác giả Hồ Sĩ Quý thể

hiện những suy ngẫm có chiều sâu về “triết lý”, về mối quan hệ giữa triết lý và

triết học. Tác giả cho rằng, “triết lý” có thể và nên được hiểu là những tư tưởng,

quan điểm hay quan niệm mang tính khái quát cao, được phản ánh một cách cô

đúc dưới dạng các mệnh đề hoặc các cách phán đoán thường trau chuốt về mặt

ngữ pháp. Ông đưa ra sự so sánh hai khái niệm “triết lý” và “triết học” rằng,

hai khái niệm này khác nhau ở tính hệ thống, đặc điểm và hình thức biểu hiện của

nó. Do đó, “nếu có thể đem so sánh với triết học thì triết lý luôn luôn ở trình độ

thấp hơn về tính hệ thống, độ toàn vẹn và khả năng nhất quán trong việc giải

quyết vấn đề mối quan hệ giữa tồn tại và tư duy” [96, tr.57].

Cũng bàn về “triết lý”, trong tác phẩm “Bản sắc dân tộc và hiện đại hóa

trong văn hóa”, tác giả Hoàng Trinh làm rõ nguồn gốc, vai trò của triết lý đối

với đời sống con người. Tác giả khẳng định: “Triết lý là những nguyên lý đầu

tiên, những ý tưởng cơ bản được dùng làm nền tảng cho sự tìm tòi và suy lý của

con người về cội nguồn, sự xử thế và xử sự trong các hành động sống hàng ngày”

[117, tr.8].

Cuốn sách “Triết lý phát triển ở Việt Nam: Mấy vấn đề cốt yếu” là một

công trình nghiên cứu của nhiều học giả về phát triển xã hội. Trong đó, các tác

giả trình bày khái niệm “triết học”, “triết lý” và phân tích mối quan hệ biện

chứng giữa hai khái niệm này. Các tác giả đồng ý với quan điểm của một số

nhà khoa học như quan điểm của Trần Văn Giàu rằng: “triết học chủ yếu là lý

luận về nhận thức… Còn triết lý chủ yếu hướng về đạo lý” [81, tr.21]; trích dẫn

quan điểm của Vũ Khiêu khi ông cho rằng, triết lý chủ yếu nói về bản thân

mình, thể hiện ý nghĩ và hành vi có ý nghĩa chỉ đạo cuộc sống con người; triết

lý không thể hiện tầm khái quát vũ trụ quan và nhân sinh quan như triết học

n

7

[xem: 81, tr.21]. Từ đó, các tác giả thống nhất nhận định: “triết học” và “triết

lý” có mối quan hệ với nhau nhưng không giống nhau. Hai khái niệm này đều

đề cập những vấn đề thuộc phạm trù tư tưởng; triết lý là những ý tưởng cơ bản,

nền tảng cho sự tìm tòi và suy lý; triết lý ở mức độ “khiêm tốn” hơn triết học

về tầm khái quát.

Cũng trong công trình “Triết lý phát triển ở Việt Nam: Mấy vấn đề cốt

yếu”, tác giả Phạm Xuân Nam có nhận định về “triết lý” và vai trò quan trọng

của nó đối với sự phát triển xã hội. Tác giả cho rằng, “triết lý có vai trò định

hướng trực tiếp ngược trở lại đối với cuộc sống và những hoạt động thực tiễn

của con người” [81, tr.31]. Cuốn sách đã đề cập đến nhiều vấn đề, trong đó có

triết lý về mối quan hệ giữa các lĩnh vực trong đời sống xã hội như kinh tế,

chính trị, đạo đức, pháp luật; về mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, con

người với xã hội. Các tác giả không hướng tới việc đánh giá “triết học” và “triết

lý” cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào cao hơn cái nào mà chỉ đánh giá về

tính hệ thống, mức độ khái quát của các khái niệm. Theo đó, mỗi nội dung của

triết lý được cô đọng theo một cách và ở mức sâu sắc nhất có thể. Cùng với sự

phát triển của các trường phái triết học, các triết lý vẫn tiếp tục được đúc kết, ra

đời và phát huy những giá trị của nó trong đời sống xã hội.

Trong cuốn sách “Triết lý phát triển Hồ Chí Minh: giá trị lý luận và thực

tiễn” [3], các nhà nghiên cứu phân tích, lý giải rõ về giá trị định hướng của triết

lý, về mối quan hệ giữa “triết học” và “triết lý”; “triết lý” là lý lẽ mang tính

khái quát, nó là kết quả của sự suy nghĩ, chiêm nghiệm, đúc kết thành những

quan điểm, luận điểm, phương châm cơ bản mang tính cốt lõi nhất về cuộc sống

và hoạt động thực tiễn của con người; chúng có vai trò định hướng cho con

người trong cuộc sống cũng như hoạt động thực tiễn; về mặt hình thức, nó

thường được thể hiện dưới dạng những mệnh đề, những câu châm ngôn ngắn

gọn, súc tích bao chứa ý nghĩa sâu xa về nhân tình thế thái, về tự nhiên, xã hội

và con người [xem: 3, tr.27 - 28].

n

8

Trong cuốn sách “Triết lý giáo dục thế giới và Việt Nam” [40], tác giả

Phạm Minh Hạc đã trích dẫn theo các cuốn từ điển ba khái niệm: “triết học”,

“triết lý” và “minh triết”. Tác giả dẫn người đọc hiểu đại thể “triết lý” là triết

học đã được vận dụng vào một trường hợp cụ thể, gắn với cuộc sống thực ở

một cấp độ nào đó, trong một phạm vi nhất định.

Những công trình có nội dung cụ thể về “triết lý yêu nước Việt Nam” cho

đến nay hầu như là rất ít. Tuy nhiên, những vấn đề liên quan, có quan hệ ít

nhiều đến triết lý yêu nước Việt Nam như: tinh thần yêu nước, tư tưởng yêu

nước và chủ nghĩa yêu nước Việt Nam,... cũng đã được đề cập.

Từ góc độ sử học và đạo đức học, các tác phẩm của tác giả Trần Văn Giàu

được đánh giá là những công trình tiêu biểu. Trong công trình “Giá trị tinh thần

truyền thống của dân tộc Việt Nam”, tác giả đã phân tích sự vận động của giá

trị tinh thần truyền thống qua những sự kiện lịch sử Việt Nam. Trong chương

IV: Luận bàn về yêu nước, tác giả đã nêu bật giá trị của lòng yêu nước Việt

Nam; đồng thời, khẳng định yêu nước là tiêu điểm của các tiêu điểm, giá trị của

các giá trị và là sợi chỉ đỏ xuyên qua toàn bộ lịch sử Việt Nam từ cổ đại đến

hiện đại, đứng đầu bảng giá trị truyền thống của dân tộc. Tác giả luận giải rằng,

yêu nước trở thành tư tưởng chủ đạo, thành triết lý xã hội và nhân sinh của một

dân tộc thì phải tùy từng hoàn cảnh, quá trình phát triển của đất nước đó; là kết

quả quá trình vận động của một nền văn hóa lâu đời; chỉ có chủ nghĩa yêu nước

Việt Nam là chủ nghĩa yêu nước chân chính. Và, “nếu dùng từ “đạo” với

nguyên nghĩa của nó là “đường”, là hướng đi, thì chủ nghĩa yêu nước đích thật

là đạo Việt Nam” [33, tr.101].

Cũng trong công trình đó, tác giả chỉ ra nguồn gốc hình thành chủ nghĩa

yêu nước Việt Nam là từ hai đặc điểm nổi bật: thứ nhất, nước ta xuất hiện rất

sớm, từ thời thượng cổ, tên gọi nước Văn Lang; thứ hai, nhìn đại thể lịch sử

nước ta là một chuỗi dài những cuộc khởi nghĩa và những cuộc chiến tranh

chống đô hộ, chống xâm lược của những nước lớn mạnh hơn ta gấp mấy chục

n

9

lần. Tác giả khẳng định: “Hai đặc điểm ấy quyết định sự sinh nở, sự phát triển

chủ nghĩa yêu nước Việt Nam, một chủ nghĩa yêu nước xuất hiện rất sớm và

luôn được củng cố, dồi mài bởi vô số những cuộc khởi nghĩa chống đô hộ và

nhiều cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, thành một thứ vũ khí tinh thần cực

kỳ sắc bén” [33, tr.103]. Do đó, tư tưởng yêu nước Việt Nam không phải nhất

thành bất biến mà hình thành và phát triển theo quá trình lịch sử của dân tộc.

Cơ sở hình thành là từ tình cảm tự nhiên của con người Việt Nam, thể hiện qua

các thần thoại; đến giai đoạn Bắc thuộc, để bảo vệ giống nòi, bảo vệ quốc gia

dân tộc, tinh thần yêu nước của nhân dân ta đã được nâng lên; sự phát triển của

chủ nghĩa yêu nước trong điều kiện nhà nước phong kiến độc lập được thể hiện

rõ trong nhiệm vụ xây dựng đất nước và bảo vệ nền độc lập dân tộc; đến giai

đoạn hiện đại, chủ nghĩa yêu nước truyền thống được phát huy một cách hài

hòa với chủ nghĩa quốc tế vô sản, trong toàn bộ cách mạng dân tộc dân chủ tiến

lên chủ nghĩa xã hội, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

“Trong dòng chủ lưu của văn học Việt Nam: Tư tưởng yêu nước”, tác giả

Trần Văn Giàu cho rằng, chủ nghĩa yêu nước Việt Nam là sợi chỉ đỏ xuyên qua

tất cả các giai đoạn lịch sử từ cổ đại đến hiện đại, là sản phẩm của bản thân lịch

sử Việt Nam, là tình cảm và tư tưởng lớn quán thông kim cổ của người Việt

Nam, nó mang tính tự nhiên và phổ biến. Theo tác giả, chủ nghĩa yêu nước Việt

Nam được hình thành từ nguồn gốc lịch sử dựng nước Văn Lang và lịch sử đấu

tranh chống xâm lăng, chống đô hộ vô cùng gian truân của dân tộc Việt Nam.

Từ thực tiễn lịch sử dựng nước và giữ nước đó, nhân dân ta đã “phát huy đến

cực độ các lực lượng tinh thần để bù vào lực lượng vật chất, để lấy ít thắng

nhiều, lấy chí nhân thay cường bạo” [34, tr.9]. Tác giả nhấn mạnh rằng, bộ phận

quyết định nhất của các lực lượng tinh thần chính là chủ nghĩa yêu nước được

mỗi lúc khắc sâu thêm vào tâm trí của nhân dân. Đặc biệt, cái “dụng” của chủ

nghĩa yêu nước rất rộng, là giá trị đứng đầu các giá trị tinh thần Việt Nam; một

tiêu chuẩn cho sự xác định tốt xấu, nên chăng; là chìa khóa của lịch sử Việt

n

10

Nam. Chủ nghĩa yêu nước là một pháp bảo của thầy dạy lịch sử Việt Nam!

[xem: 34, tr.12].

Trong cuốn sách “Đạo làm người từ Lý Thường Kiệt đến Hồ Chí Minh”

[37], tập hợp các bài viết được đánh giá là đóng góp lớn lao trong việc tìm hiểu

lịch sử tư tưởng Việt Nam của tác giả Trần Văn Giàu. Nội dung các bài viết

làm rõ chủ nghĩa yêu nước Việt Nam là cái chìa khóa giúp ta hiểu dân ta thêm

sâu, thêm đúng; là một tiêu chuẩn lớn để xác định tốt xấu, phải quấy, nên

chăng;... Nhờ đó mà mảnh đất dân tộc đã kết hợp hài hòa, gắn bó hữu cơ với

chủ nghĩa cộng sản. Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam được bổ sung thêm nội dung

hoàn chỉnh, người yêu nước được rèn luyện thành chiến sĩ kiên cường, triệt để,

vừa thấm nhuần sâu sắc và kế thừa xứng đáng truyền thống nghìn đời của tổ

tiên, vừa tập hợp anh em bè bạn chiến đấu khắp năm châu, nhằm hoàn thành

cách mạng của dân tộc.

Như vậy, những tác phẩm của Trần Văn Giàu đã cho thấy vị trí của “tinh

thần yêu nước”, “tư tưởng yêu nước” và đặc biệt là “chủ nghĩa yêu nước” được

khẳng định ở bậc cao nhất của những nấc thang giá trị truyền thống dân tộc

Việt Nam. Chủ nghĩa yêu nước được hình thành sớm và phát triển trong suốt

chiều dài lịch sử xây dựng và bảo vệ đất nước của nhân dân ta. Dù không trực

tiếp bàn đến triết lý yêu nước, song, đây là nguồn tài liệu vô cùng quý giá để

tác giả luận án kế thừa.

Ngoài những tác phẩm của Trần Văn Giàu, ở một số công trình khác, các

tác giả cũng thể hiện rõ quan điểm của mình về vấn đề “yêu nước”. Chẳng hạn như:

Công trình “Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng Việt Nam”

của Võ Nguyên Giáp khẳng định “tinh thần yêu nước đã trở thành đạo lý sống,

niềm tự hào và là một nhân tố đứng đầu trong bảng giá trị tinh thần của con người

Việt Nam… Truyền thống yêu nước đã phát triển thành một chủ nghĩa - chủ

nghĩa yêu nước, chủ nghĩa dân tộc chân chính, thành dòng chủ lưu của tư tưởng

Việt Nam, xuyên suốt lịch sử của dân tộc” [32, tr.49].

n

11

Trong công trình “Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam: truyền thống và hiện

đại” [60], tác giả Phan Huy Lê khẳng định: chủ nghĩa yêu nước Việt Nam là

một hệ thống nhận thức, tư tưởng tình cảm đối với Tổ quốc. Điều đó được biểu

thị trong tình yêu quê hương, xứ sở, tiếng nói, văn hóa, trong sự gắn bó với đất

nước mình vì những lợi ích chung của cộng đồng quốc gia dân tộc; biểu thị trong

ý thức trách nhiệm xây dựng và bảo vệ đất nước.

Liên quan đến cơ sở hình thành chủ nghĩa yêu nước, tinh thần yêu nước,

có thể kể đến công trình “Giá trị truyền thống trước những thách thức của toàn

cầu hóa”. Tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn khẳng định truyền thống yêu nước Việt

Nam – giá trị truyền thống đặc sắc nhất của dân tộc Việt Nam đã được kết tinh

từ quá trình đấu tranh anh dũng, kiên cường chống quân xâm lược tàn bạo, cùng

với đấu tranh bền bỉ, gian nan để vượt qua những thử thách khốc liệt của thiên

nhiên... Điều đó chỉ có riêng trong truyền thống của dân tộc Việt Nam [xem:11,

tr.9]. Tác giả Lê Thị Lan trong bài “Giá trị truyền thống Việt Nam – nội dung

và vị thế của nó trong giá trị nhân loại” đã nêu rõ: “Các giá trị truyền thống của

Việt Nam đã có một nội dung và vị thế ổn định. Sự ổn định đó được quy định

trực tiếp bởi tinh thần dân tộc với nòng cốt là tinh thần yêu nước đặc trưng của

Việt Nam, nhưng sâu hơn và căn bản hơn, nó được quy định bởi cơ sở kinh tế

- xã hội đặc thù của dân tộc” [11, tr.48]. Các giá trị truyền thống phải được

dung hòa, phải được biến đổi phù hợp với tinh thần thời đại và phải được gạn

lọc, được kết hợp với giá trị hiện đại tạo nên một hệ giá trị mới mang tinh thần

của thời đại nhưng lại có đặc điểm của dân tộc. Từ đó, giá trị truyền thống sẽ

tìm được vị thế của nó trong giá trị nhân loại.

Trong bài “Đặc sắc chủ nghĩa yêu nước Việt Nam” [53], tác giả Đinh Xuân

Lâm khẳng định: yêu nước đã trở thành một triết lý xã hội và nhân sinh của

người Việt Nam, là đạo lý của dân tộc Việt Nam, một truyền thống sâu sắc cao

đẹp không còn dừng lại ở trình độ nhận thức, một tình cảm mà đã trở thành một

chủ nghĩa, một lực lượng vô cùng mạnh mẽ trong xây dựng và bảo vệ đất nước.

n

12

Yêu nước ngày nay là kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội,

là kết hợp hài hòa chủ nghĩa quốc tế chân chính, là đem hết nhiệt tình, trí tuệ,

tài năng để xây dựng Tổ quốc theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Công trình “Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam - Nền tảng tinh thần, động lực

phát triển của chúng ta” [100], tác giả Song Thành khẳng định yêu nước là ý

thức xã hội, luôn vận động, phát triển cùng với sự hình thành dân tộc và nhà

nước dân tộc. Với dân tộc Việt Nam, tình cảm yêu nước đã phát triển thành chủ

nghĩa yêu nước - có giá trị như một hệ tư tưởng. Chủ nghĩa yêu nước là một hệ

thống quan điểm chỉ đạo tình cảm, thái độ, hành động, cách ứng xử,... của mỗi

người dân đối với Tổ quốc. Những đặc trưng chủ yếu của chủ nghĩa yêu nước

Việt Nam truyền thống và hiện đại cũng được tác giả trình bày trong công trình,

thể hiện qua những quan điểm yêu nước của những vị tướng tài và những anh

hùng hào kiệt,... Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam hiện đại được bổ sung, phát

triển trong thế kỷ XX, nhờ kết hợp được tinh hoa dân tộc và giá trị thời đại nên

đã đạt được chất lượng mới. Và, Hồ Chí Minh đã nâng chủ nghĩa yêu nước

truyền thống lên tầm cao mới.

Trong bài “Tư tưởng yêu nước Việt Nam: Một số vấn đề nghiên cứu” [54,

tr.40 – 45], tác giả Lê Thị Lan làm rõ thuật ngữ, lịch sử hình thành, các giai

đoạn, nội dung và một số vấn đề nghiên cứu đặt ra đối với tư tưởng yêu nước

Việt Nam. Trước hết, tác giả khẳng định tinh thần yêu nước là “vũ khí bí mật”

làm nên sức mạnh to lớn của người Việt trong lịch sử xây dựng và bảo vệ đất

nước. Những khía cạnh nghiên cứu về tư tưởng yêu nước Việt Nam đã được

tác giả đề cập và luận giải, chứng minh trong bài viết của mình. Tác giả khẳng

định: Tư tưởng yêu nước Việt Nam được hình thành từ rất sớm (từ đầu Công

nguyên) và phát triển trong suốt tiến trình lịch sử tư tưởng dân tộc. Đến thời

hiện đại, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát triển chủ nghĩa yêu nước Việt Nam lên

tầm cao mới, thành lý luận giải phóng dân tộc. Đó là kết quả của sự vận dụng

sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin vào điều kiện Việt Nam, tạo nên động lực tinh

n