(Luận Án Tiến Sĩ) Quan Hệ Giữa Luật Tục Và Pháp Luật Từ Thực Tiễn Các Tỉnh Khu Vực Tây Bắc Bộ.pdf

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

********

MA THỊ THANH HIẾU

QUAN HỆ GIỮA LUẬT TỤC VÀ PHÁP LUẬT

TỪ THỰC TIỄN CÁC TỈNH KHU VỰC TÂY BẮC BỘ

Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính

Mã số: 9 38 01 02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI – 2023

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các

số liệu, thông tin, kết quả nêu trong luận án là trung thực, bảo đảm độ chính xác, có

nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định.

Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu của mình.

Tác giả luận án

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN

ĐỀ ĐẶT RA CẦN NGHIÊN CỨU .................................................................... 8

1.1. Khái lược tình hình nghiên cứu...................................................................... 8

1.2. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những vấn đề cần tiếp tục nghiên

cứu ....................................................................................................................... 32

1.3. Câu hỏi nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu .................................................. 36

Kết luận Chương 1 ............................................................................................ 37

CHƯƠNG 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUAN HỆ GIỮA LUẬT

TỤC VÀ PHÁP LUẬT ...................................................................................... 39

2.1. Khái niệm và đặc điểm quan hệ giữa luật tục và pháp luật ......................... 39

2.2. Nội dung và các lĩnh vực thể hiện quan hệ giữa luật tục và pháp luật ........ 55

2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quan hệ giữa luật tục và pháp luật .................... 70

Kết luận Chương 2 ............................................................................................ 77

CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG QUAN HỆ GIỮA LUẬT TỤC VÀ PHÁP

LUẬT TỪ CÁC TỈNH KHU VỰC TÂY BẮC BỘ........................................ 79

3.1. Khái quát về các dân tộc thiểu số và luật tục các dân tộc thiểu số khu vực Tây

Bắc Bộ ................................................................................................................. 79

3.2. Thực tiễn quan hệ giữa luật tục và pháp luật tại các tỉnh khu vực Tây Bắc Bộ

............................................................................................................................. 82

3.3. Đánh giá chung về quan hệ giữa luật tục và pháp luật tại các tỉnh khu vực Tây

Bắc Bộ ............................................................................................................... 103

Kết luận Chương 3 .......................................................................................... 118

CHƯƠNG 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUAN HỆ

GIỮA LUẬT TỤC VÀ PHÁP LUẬT TỪ THỰC TIỄN CÁC TỈNH KHU

VỰC TÂY BẮC BỘ ........................................................................................ 120

4.1. Quan điểm hoàn thiện quan hệ giữa luật tục và pháp luật từ thực tiễn các tỉnh

khu vực Tây Bắc Bộ.......................................................................................... 120

4.2. Giải pháp hoàn thiện quan hệ giữa luật tục và pháp luật từ thực tiễn các tỉnh

khu vực Tây Bắc Bộ.......................................................................................... 127

Kết luận Chương 4 .......................................................................................... 144

KẾT LUẬN ...................................................................................................... 146

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 150

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt Nguyên nghĩa

CNXH Chủ nghĩa xã hội

BLDS Bộ luật dân sự

DTTS Dân tộc thiểu số

HN và GĐ Hôn nhân và gia đình

TAND Tòa án nhân dân

TTDS Tố tụng dân sự

UBND Ủy ban nhân dân

XHCN Xã hội chủ nghĩa

DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ

Hình 3.1. Tỷ lệ tảo hôn của người DTTS theo giới tính và khu vực ............ 109

Bảng 3.1: Thống kê số lượng các dân tộc thiểu số và tỷ lệ % dân số khu vực

Tây Bắc Bộ........................................................................................................ 1

Bảng 3.2: Tỷ lệ dân tộc thiểu số khu vực Tây Bắc Bộ phân loại theo tỉnh ...... 3

Bảng 3.3: Kết quả khảo sát sơ bộ về hình thức tồn tại của luật tục các DTTS

khu vực Tây Bắc ............................................................................................... 4

Bảng 3.4. Thống kê số lượng tảo hôn, hôn nhân cận huyết khu vực Tây Bắc Bộ

giai đoạn 2015-2021 ...................................................................................... 110

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Pháp luật đóng vai trò quan trọng là công cụ duy trì trật tự trong xã hội

phân hóa thành các giai cấp với những mâu thuẫn lợi ích khác nhau. Chức năng

của pháp luật là điều hòa, giữ những mâu thuẫn đó trong một giới hạn chấp

nhận được nhằm giữ cho xã hội ổn định, phát triển. Tuy nhiên, bởi tính giai cấp

của nhà nước và pháp luật nên tất yếu, pháp luật bảo bảo vệ quyền, lợi ích của

giai cấp cầm quyền mà không thể hài hòa mọi lợi ích giai cấp trong xã hội.

Cùng với tiến trình phát triển của xã hội loài người, pháp luật ngày càng hoàn

thiện nhưng do bản chất giai cấp, tính lạc hậu của pháp luật với tồn tại xã hội

mà không phải lúc nào, trong lĩnh vực nào pháp luật cũng kịp thời điều chỉnh

các quan hệ xã hội. Nhất là mỗi quốc gia, mỗi dân tộc lại có trình độ phát triển

không đồng đều về nhiều mặt, vấn đề này tạo nên những khiếm khuyết trong

hệ thống pháp luật.

Trong điều kiện đó, các quy phạm xã hội khác đã được nhiều cộng đồng

áp dụng để giải quyết những quan hệ xã hội mà pháp luật chưa vươn tới được,

hoặc chưa đủ sức để điều chỉnh, trong đó có luật tục. Trong giai đoạn hiện nay,

việc tồn tại luật tục bên cạnh pháp luật của nhà nước mang tính khách quan, nó

cho thấy rằng có những điều kiện kinh tế - xã hội và các quan hệ xã hội phù

hợp với sự điều chỉnh của luật tục. Bởi vậy, vai trò hiện thực của luật tục trong

quan hệ với pháp luật và đời sống xã hội đòi hỏi luật tục cần một chỗ đứng

xứng đáng như là một bộ phận của hệ thống các quy phạm xã hội, một nguồn

để hình thành Nhưng cần phải nhìn nhận mối quan hệ giữa luật tục và pháp

luật như thế nào cho đúng đắn, vừa giữ gìn kho tàng vốn sống văn hóa hết sức

phong phú, nhân văn của các dân tộc thiểu số biểu hiện trong luật tục, mà phải

phát huy các giá trị đó góp phần chuyển tải pháp luật của nhà nước vào trong đời

sống người dân phục vụ mục tiêu phát triển chung của đất nước.

2

Khu vực Tây Bắc Bộ là là địa bàn rộng lớn, là nơi sinh sống lâu đời của

nhiều dân tộc thiểu số. Sự phát triển của từng dân tộc ở các tỉnh Tây Bắc luôn

gắn chặt với sự phát triển chung của đất nước, tạo nên sức mạnh của toàn dân

tộc trong sự nghiệp phát triển kinh tế- xã hội của cả nước. Trong những năm qua,

Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương kế thừa và phát huy những luật tục,

phong tục trong việc quản lý cộng đồng ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số Tây

Bắc. Bên cạnh những kết quả đạt được của kinh tế - xã hội trên địa bàn khu vực

Tây Bắc Bộ, thực tiễn pháp luật đi vào đời sống rất khó khăn, thậm chí còn phải

nương theo những quy định của luật tục để đi vào cuộc sống. Điều này cho thấy

việc kết hợp luật tục và pháp luật trong quản lý xã hội, điều chỉnh các quan hệ

cộng đồng là một đòi hỏi hết sức khách quan nhất là trong điều kiện các dân tộc

thiểu số khu vực Tây Bắc Bộ vốn phát triển không đồng đều, mang tính đặc thù

và đa dạng cao. Tuy nhiên, hiện nay chưa có cơ chế nào đảm bảo tỉnh khả thi cho

việc thừa nhận luật tục và quan hệ giữa luật tục và pháp luật tại các tỉnh khu vực

Tây Bắc Bộ. Những quy định rải rác về thừa nhận tập quán lại thiếu hướng dẫn,

chưa thực sự phù hợp để tạo không gian pháp lý cho luật tục tiến bộ có thể được

thừa nhận rộng rãi và áp dụng trong thực tiễn, loại bỏ những hủ tục.

Ngoài ra, còn thiếu các công trình nghiên cứu một cách toàn diện, sâu

sắc, làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về quan hệ giữa luật tục và pháp luật nói

chung, quan hệ giữa luật tục và pháp luật từ thực tiễn các tỉnh khu vực Tây Bắc

Bộ nói riêng. Điều này khiến cơ sở cho việc đề xuất thừa nhận và giải quyết

quan hệ giữa luật tục và pháp luật gặp nhiều khó khăn.

Xuất phát từ những nhận thức trên, học viên đã chọn đề tài “Quan hệ

giữa luật tục và pháp luật từ thực tiễn các tỉnh khu vực Tây Bắc Bộ” để triển

khai nghiên cứu trong quy mô luận án với mong muốn góp phần nghiên cứu

một cách toàn diện và có hệ thống nội dung liên quan đến đề tài được lựa chọn.

3

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án

2.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích tổng quát của luận án là luận chứng khoa học cho một giải

pháp giải quyết hài hòa quan hệ giữa luật tục các dân tộc thiểu số khu vực Tây

Bắc và pháp luật của nhà nước trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền

XHCN của dân, do dân, vì dân, tiên tiến và đậm đà bản sắc dân tộc.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận chung về luật tục và pháp luật, trên cơ sở

đó làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản về quan hệ giữa luật tục và pháp

luật gồm: khái niệm, đặc điểm, nội dung, lĩnh vực thể hiện và những yếu tố ảnh

hưởng đến quan hệ giữa luật tục và pháp luật;

- Nghiên cứu, đánh giá thực trạng quan hệ giữa luật tục và pháp luật tại các

tỉnh khu vực Tây Bắc Bộ theo các lĩnh vực thể hiện quan hệ giữa luật tục và pháp

luật, làm rõ ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của những ưu điểm, hạn chế đó từ

thực tiễn quan hệ giữa luật tục và pháp luật các tỉnh khu vực Tây Bắc Bộ;

- Hệ thống các quan điểm và đề xuất được các giải pháp mang tính khả

thi, toàn diện, giải quyết hài hòa quan hệ giữa luật tục và pháp luật từ thực tiễn

các tỉnh khu vực Tây Bắc Bộ, gợi mở những đề xuất pháp lý cho việc xử lý

hiệu quả quan hệ giữa luật tục và pháp luật ở nước ta thời gian tới.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là các vấn đề lý luận và thực tiễn quan

hệ giữa luật tục và pháp luật tại khu vực Tây Bắc Bộ, cụ thể là khái niệm, đặc

điểm và nội dung quan hệ giữa luật tục và pháp luật; đặc trưng, hình thức biểu

hiện quan hệ giữa luật tục và pháp luật từ thực tiễn các tỉnh khu vực Tây Bắc

Bộ hiện nay, đánh giá và đưa ra những giải pháp hoàn thiện.

4

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Về nội dung: luận án tập trung nghiên cứu đặc điểm, nội dung và lĩnh

vực biểu hiện quan hệ giữa luật tục và pháp luật tại khu vực Tây Bắc Bộ.

- Về không gian: luận án tiến hành nghiên cứu tại khu vực Tây Bắc Bộ, cụ

thể trên địa bàn 6 tỉnh Hòa Bình, Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai, Yên Bái.

- Về thời gian: luận án nghiên cứu thực trạng quan hệ giữa luật tục và

pháp luật từ khi đất nước đổi mới (từ năm 1986) đến nay.

4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Phương pháp luận

Luận án được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác -

Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm lý luận của Đảng Cộng sản Việt

Nam về nhà nước và pháp luật; chính sách dân tộc; đặc biệt là tư tưởng nhà

nước pháp quyền, về tập quán pháp và về cơ chế tự quản của cộng đồng...

4.2. Phương pháp nghiên cứu

a. Cách tiếp cận

Với phạm vi và nội dung nghiên cứu của đề tài, đòi hỏi cách tiếp cận liên

ngành và đa ngành khoa học xã hội. Đó là:

Tiếp cận toàn diện và hệ thống

Nghiên cứu mối quan hệ giữa luật tục và pháp luật cũng như biểu hiện

của mối quan hệ đó trong thực tiễn từ giai đoạn đổi mới (1986) đến nay đòi hỏi

cách tiếp cận toàn diện và hệ thống. Đó là các yếu tố pháp luật, chính sách của

Nhà nước tác động đến đời sống người DTTS tại đây, ý thức pháp luật cũng

như thói quen ứng xử của người dân trong các quan hệ xã hội cũng như những

mâu thuẫn, bất cập trong quá trình tác động lẫn nhau khi điều chỉnh bằng pháp

luật và điều chỉnh bằng luật tục trong cùng một lĩnh vực, một quan hệ xã hội.

Tiếp cận toàn diện và hệ thống cho phép đề tài có thể đánh giá được mối

tương quan, tác động qua lại giữa luật tục và pháp luật trong đời sống cộng

đồng các DTTS ở Tây Bắc.

Tiếp cận luật học: Nếu cách tiếp cận toàn diện và hệ thống cho phép đề

tài có cái nhìn bao quát về vấn đề nghiên cứu thì với cách tiếp cận luật học là cách

5

tiếp tận trọng tâm của đề tài để nhìn nhận quan hệ giữa luật tục và pháp luật dưới

giác độ pháp lý. Dựa trên những giá trị của luật tục với cơ chế tự quản cộng đồng,

chi phối mọi mặt đời sống của người DTTS trong mối quan hệ với các quy định

về quản lý nhà nước, về điều chỉnh các quan hệ xã hội của pháp luật.

Ngoài ra, đề tài cũng tiếp cận vấn đề nghiên cứu ở nhiều khía cạnh khác

nhau như:

Tiếp cận ở khía cạnh dân tộc học để nghiên cứu sự vận động, sức sống

của luật tục trong cộng đồng người DTTS Tây Bắc trong sự ảnh hưởng của

kinh tế, chính trị, xã hội, phong tục, tập quán, điều kiện tự nhiên …

Tiếp cận ở khía cạnh lịch sử để thấy mức độ tác động, ảnh hưởng qua lại

lẫn nhau giữa luật tục và pháp luật qua các thời kỳ phát triển của nhà nước ta.

b. Phương pháp nghiên cứu cụ thể

Để làm sáng tỏ các vấn đề nghiên cứu, luận án kết hợp sử dụng một số

phương pháp nghiên cứu chính sau đây:

- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: được sử dụng chủ yếu trong Chương

1 và Chương 2 của luận án để nghiên cứu, phân tích các tài liệu liên quan đến

đề tài luận án, bao gồm các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về luật

tục, các nghiên cứu đánh giá mối quan hệ giữa luật tục và pháp luật dưới nhiều

giác độ nghiên cứu khác nhau. Phương pháp này cũng được sử dụng trong phần

lý luận và luận giải mối quan hệ giữa luật tục và pháp luật; phân tích các yếu

tố tác động đến mối quan hệ giữa luật tục thông qua việc sử dụng một loạt các

tài liệu sẵn có liên quan đến đề tài.

- Phương pháp luật học so sánh: được sử dụng trong Chương 3, Chương

4 của luận án. Với nội dung trong Chương 3, phương pháp so sánh được áp

dụng để chỉ ra những điểm tương đồng, khác biệt trong nội hàm của luật tục và

pháp luật, cũng như biểu hiện ra bên ngoài thông qua quan hệ giữa luật tục và

pháp luật trong thực tiễn các tỉnh khu vực Tây Bắc Bộ. Với nội dung Chương

4, phương pháp so sánh được áp dụng để rút ra kinh nghiệm giải quyết quan hệ

giữa luật tục và pháp luật tại một số quốc gia đã và đang thừa nhận luật tục như

một hệ thống quy phạm chính thức bên cạnh pháp luật (Malaysia và Indonesia),

6

từ đó đề xuất xây dựng mô hình quan hệ giữa luật tục và pháp luật tại Việt Nam

nói chung và tại khu vực Tây Bắc Bộ nói riêng.

- Phương pháp nghiên cứu khoa học lịch sử: được sử dụng để xem xét

mối quan hệ giữa luật tục và pháp luật trong các giai đoạn, điều kiện lịch sử cụ

thể, chỉ ra những yếu tố tác động đến quan hệ giữa luật tục và pháp luật.

- Phương pháp tổng hợp: được sử dụng chủ yếu trong Chương 4 của luận

án, kết hợp với kết quả nghiên cứu có được từ việc áp dụng các phương pháp

nghiên cứu trên đây nhằm mục đích đưa ra những luận giải, nhận xét và đề xuất

của tác giả trong việc tạo ra cơ chế giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa luật tục

và pháp luật tại các tỉnh Tây Bắc.

5. Những kết quả nghiên cứu mới của Luận án

Những kết quả nghiên cứu mới mà đề tài luận án đạt được đó là:

Thứ nhất, luận án hệ thống hóa các quan điểm khoa học về pháp luật,

luật tục, trên cơ sở đó, luận án xác định khái niệm, đặc điểm và nội dung quan

hệ giữa luật tục và pháp luật. Chỉ rõ những yếu tố tác động đến quan hệ giữa

luật tục và pháp luật trong điều kiện, hoàn cảnh Việt Nam hiện nay.

Thứ hai, luận án mô tả những đặc trưng trong quan hệ giữa luật tục và

pháp luật tại khu vực Tây Bắc Bộ; phân tích thực trạng quan hệ giữa luật tục

và pháp luật tại khu vực Tây Bắc Bộ qua các phương thức biểu hiện, lĩnh vực

tác động của quan hệ. Từ đó, luận án đánh giá những giá trị mà quan hệ giữa

luật tục và pháp luật mang lại, cũng như những hạn chế còn tồn tại, nguyên

nhân của những hạn chế cần giải quyết.

Thứ ba, luận án xác định các quan điểm định hướng và đề xuất các giải

pháp có tính toàn diện và khả thi nhằm giải quyết hài hòa quan hệ giữa luật tục

và pháp luật tại khu vực Tây Bắc Bộ trong thời gian tới, đặc biệt là việc xác

định mô hình hợp lý làm tiền đề cho việc thực hiện các giải pháp này.

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án

- Về nhận thức lý luận: Luận án hình thành tư duy đầy đủ về quan hệ giữa

luật tục và pháp luật, từ khái niệm, đặc điểm tới nội dung quan hệ giữa luật tục và

pháp luật, những yếu tố tác động đến quan hệ giữa luật tục và pháp luật.

7

- Về thực tiễn: luận án cung cấp những khuyến nghị và giải pháp cụ thể

nhằm giải quyết, hoàn thiện quan hệ giữa luật tục và pháp luật tại khu vực Tây

Bắc Bộ hiện nay, cũng như có thể mở rộng để giải quyết hài hòa quan hệ giữa

luật tục và pháp luật trong cộng đồng các DTTS nước ta.

- Về hoàn thiện thể chế, chính sách: đề tài xác lập cơ sở khoa học cho

việc thiết kế mô hình hợp lý của quan hệ giữa luật tục và pháp luật, đề xuất xây

dựng Luật Tập quán và tiếp tục phát huy những kết quả đạt được từ quy định

về tự quản cộng đồng, chính sách dân tộc của Nhà nước.

Trên cơ sở những đóng góp nêu trên, thành công của đề tài có ý nghĩa

thiết thực với nhiệm vụ phát huy khối đoàn kết dân tộc, giữ gìn, phát huy bản

sắc văn hóa dân tộc, hoàn thiện hệ thống pháp luật, xây dựng nhà nước pháp

quyền XHCN Việt Nam trong thời kỳ hội nhập quốc tế hiện nay.

Luận án cũng có ý nghĩa là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà nghiên

cứu và giảng dạy khoa học pháp lý cũng như các nhà hoạch định chính sách,

các nhà lập pháp. Luận án cũng có thể được sử dụng tham khảo cho hoạt động

nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học xã hội và khoa học pháp lý.

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, luận án được

kết cấu với 4 chương.

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và những vấn đề đặt ra cần

nghiên cứu

Chương 2: Những vấn đề lý luận về quan hệ giữa luật tục và pháp luật

Chương 3: Thực trạng quan hệ giữa luật tục và pháp luật tại khu vực Tây

Bắc Bộ

Chương 4: Quan điểm và giải pháp hoàn thiện quan hệ giữa luật tục và

pháp luật tại khu vực Tây Bắc Bộ.

8

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN NGHIÊN CỨU

1.1. Khái lược tình hình nghiên cứu

1.1.1 Nhóm các công trình nghiên cứu về pháp luật

Pháp luật là thiết chế song hành cùng với sự ra đời, phát triển của nhà

nước, chính vì vậy, những công trình nghiên cứu về pháp luật có thể đánh giá

là vô cùng đồ sộ. Dù vậy, không có nghĩa là nội dung nghiên cứu về pháp luật

đã cũ, đã lỗi thời, theo khảo cứu của tác giả luận án, các công trình nghiên cứu

về pháp luật từ cổ điển tới hiện đại đã ngày càng dày thêm, đa dạng hơn.

Khi khảo cứu sơ bộ các công trình nghiên cứu về pháp luật, có thể thấy số

lượng công trình nghiên cứu là rất lớn, nhiều phương thức tiếp cận, đánh giá về

chủ đề này. Có thể kể đến một số nghiên cứu tiêu biểu sau:

Tác giả Frederic Bastiat, nhà kinh tế học, chính khách và tác giả nổi tiếng

người Pháp trong cuốn “The Law” (tiếng Pháp: La Loi) quan niệm pháp luật

“là tổ chức mang tính tập thể quyền bảo vệ một cách hợp pháp các quyền của

cá nhân”. Theo ông, pháp luật chính là các quyền tự nhiên hay nói cách khác là

“tổ chức để bảo vệ hợp pháp các quyền tự nhiên” mà Chúa ban cho con người

từ khi sinh ra: quyền được bảo vệ, quyền tự do và quyền với tài sản, với mục

đích cuối cùng là để công lý ngự trị [113].

Một trong những tác phẩm kinh điển của nhà lý thuyết pháp lý quan trọng

nhất của thế kỷ XX, Hans Kelsen là cuốn “General Theory of Law and State”

với những luận điểm khá tương đồng với Frederic Bastiat . Cuốn sách được

chia thành hai phần: phần thứ nhất dành cho luật pháp, phần thứ hai dành cho

nhà nước. Các chủ đề này kết hợp với nhau tạo thành sự trình bày có hệ thống

và toàn diện nhất về luật học của Kelsen, đó là chứa đựng những lập luận về lý

thuyết pháp luật tự nhiên, ông cho rằng pháp luật là một trật tự cưỡng chế, trong

đó Nhà nước được độc quyền sử dụng vũ lực là pháp luật chính là công cụ của

9

lực lượng đó [128]. Đặc biệt ông có nhắc đến luật tục, với quan điểm cho rằng

đây là sự lấp đầy vào khoảng trống của pháp luật [130].

Tác phẩm “Law, Order and Freedom: A Historical Introduction to Legal

Philosophy” của hai tác giả Cees Maris và Frans Jacobs, xuất bản năm 2011

mở rộng quan điểm về pháp luật tự nhiên thành cơ sở lý luận về quyền con

người. Hai tác giả đã khẳng định rằng pháp luật là hiện thân của công lý và sự

công bằng, chính vì vậy khi pháp luật bất công, con người không cần có nghĩa

vụ tuân thủ[137].

Dưới giác độ nhân học pháp lý, tác giả James M. Donovan (2008) trong

cuốn sách “Legal Anthropology: An Introduction” đã khẳng định “Pháp luật là

một hình thức kiểm soát xã hội đặc biệt trong một xã hội đã có hình thức tổ

chức chính trị ở bậc cao”. Đó là hình thức kiểm sát xã hội thông qua việc áp

dụng một cách có trật tự và hệ thống trấn áp trong xã hội ấy [121].

Gần đây nhất, trong cuốn sách “Legal Traditions of the World: Sustainable

Diversity in Law” của tác giả H. Patrick Glenn (2014), Oxford University Press.

Cuốn sách đã được tái bản tới 5 lần và mới đây nhất là năm 2021. Cuốn sách

cung cấp một cái nhìn mới về khái niệm luật và quan hệ pháp luật trong bối

cảnh phân tích các hệ thống pháp luật truyền thống trên thế giới gồm: Luật tôn

giáo, Luật dân sự, Luật Hồi giáo, Thông luật (Luật Án lệ), Luật Hindu, Luật

Talmudic và Luật Nho giáo (dưới những ảnh hưởng hiện hành của lý luận Các

Mác). Thông qua 10 chương, mỗi hệ thống được xem xét trên phương diện thể

chế, luật nội dung, khái niệm và phương thức mà các nhà sáng lập nên nó, thái

độ của nó với sự thay đổi của truyền thống văn hóa và cách thức ứng xử với

các dân tộc khác. Quan điểm của tác giả được giải thích theo tư tưởng đa dạng

pháp luật và không xung đột, tức làm thế nào để dung hợp truyền thống pháp

lý trong thời kỳ hiện đại ngày nay nhằm tạo sự đa dạng bền vững trong pháp

luật các nước [116].

10

Nghiên cứu của tác giả Trandafirescu Bogdan Cristian (2017) về “The

Nature of the General Theory of Law”, “Ovidius” University Annals,

Economic Sciences Series Volume XVII, Issue 2 /2017. Bài báo này nhằm xác

định rõ vấn đề về bản chất của lý thuyết chung về luật, liệu nó có phải là sự

xuất phát của triết học luật hay nó chỉ là một trong những ngành khoa học pháp

lý với sự khác biệt duy nhất là nó có nghiên cứu thiên về pháp luật? Tác giả

cho rằng lý luận về pháp luật là một khoa học thực chứng có quy luật khách

quan là đối tượng nghiên cứu độc quyền và nó là một phần của phạm trù khoa

học pháp lý (đối lập với các khoa học bổ trợ được nghiên cứu trong trường luật

- xã hội học pháp lý, pháp lý triết học, tội phạm học, hình sự học, pháp y, v.v.).

Pháp luật cũng là ngành khoa học sử dụng những kiến thức từ các ngành khoa

học khác như xã hội học, chính trị học, kinh tế học, triết học, v.v.), nhất là với

triết học trong việc giải thích những vấn đề lý luận về pháp luật [120].

Hay nghiên cứu về pháp luật theo hướng so sánh của tác giả Denis J.

Galligan (2012) “Legal Theory and Empirical Research” trong cuốn “The

Oxford Handbooks of Empirical Legal Research”. Tác giả cho rằng từ trước

đến nay, khái niệm “luật học” được tiếp cận dưới góc độ lý thuyết (triết học)

với tư cách là một thuật ngữ pháp lý, nếu được xem xét so sánh với nghiên cứu

thực nghiệm thì chỉ khác nhau ở chủ thể, mục đích và phương pháp nghiên cứu

nhằm làm rõ “thế nào là pháp luật và hệ thống pháp luật”. Chính vì vậy, tác giả

đã so sánh phương pháp nghiên cứu pháp luật dưới góc độ lý luận với nghiên

cứu dưới góc độ thực nghiệm để chỉ ra rằng các nghiên cứu thực nghiệm có thể

coi như là một phương tiện hiệu quả nhằm thu thập thông tin về thực hành luật,

làm cơ sở cho việc hoàn thiện pháp luật [115].

Tại Việt Nam, những công trình nghiên cứu về pháp luật cũng rất lớn, với

một khối lượng lớn các công trình nghiên cứu các vấn đề lý luận chung về pháp

luật như vậy, tác giả luận án không thể khái quát hết các nghiên cứu mà chỉ tập