Luận án tiến sĩ nông nghiệp tuyển chọn giống lúa kháng rầy lưng trắng và xác định các biện pháp kỹ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC HUẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

TRẦN THỊ HOÀNG ĐÔNG

TUYỂN CHỌN GIỐNG LÚA KHÁNG RẦY LƯNG TRẮNG

VÀ XÁC ĐỊNH BIỆN PHÁP KỸ THUẬT CANH TÁC

PHÙ HỢP Ở THỪA THIÊN HUẾ

CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC CÂY TRỒNG

MÃ SỐ: 62 62 01 10

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1: PGS.TS. TRẦN ĐĂNG HÒA

2: TS. NGUYỄN ĐÌNH THI

HUẾ - 2017

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ “Tuyển chọn giống lúa kháng rầy lưng trắng

và xác định các biện pháp kỹ thuật canh tác phù hợp ở Thừa Thiên Huế” là công trình

nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận

án là trung thực, khách quan và là kết quả quá trình làm việc nghiêm túc của bản thân.

Kết quả này chưa từng được công bố trên các tài liệu khoa học trong nước và quốc

tế. Các tài liệu tham khảo và kế thừa trong luận án đều được trích dẫn và chú thích

đầy đủ. Nếu có gì sai sót tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm.

Giáo viên hướng dẫn Tác giả luận án

PGS.TS. Trần Đăng

Hòa

TS. Nguyễn Đình Thi Trần Thị Hoàng Đông

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận án này, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ về tinh thần

và vật chất từ các cá nhân, tập thể, cơ quan, đơn vị. Nhân đây, tôi xin được bày tỏ

lòng biết ơn chân thành về những sự giúp đỡ quý giá đó.

Đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng tri ân sâu sắc tới Thầy giáo, PGS.TS. Trần Đăng

Hòa; Thầy giáo, TS. Nguyễn Đình Thi, khoa Nông học, Trường Đại học Nông Lâm,

Đại học Huế, là những người hướng dẫn khoa học. Thầy đã định hướng cho tôi thực

hiện nghiên cứu này, tư vấn thấu đáo và tận tâm giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực

hiện nghiên cứu và hoàn thành luận án này.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc và Ban Đào tạo sau

Đại học, Đại học Huế; Ban Giám hiệu và Phòng Đào tạo Sau Đại học, trường Đại học

Nông Lâm; Tập thể cán bộ, giáo viên Bộ môn Bảo vệ thực vật, khoa Nông học,

Trường Đại học Nông Lâm; Các anh (chị) là học viên cao học khóa 18, 19, các em

sinh viên chuyên ngành Bảo vệ thực vật và Khoa học Cây trồng khóa 44, 45, 46; Viện

nghiên cứu lúa Quốc tế (IRRI), Viện Bảo vệ thực vật; Công ty Nông nghiệp Quảng

Bình, Công ty giống Cây trồng Quảng Nam, Công ty giống Cây trồng - Vật nuôi

Quảng Ngãi; Công ty giống Cây trồng - Vật nuôi Thừa Thiên Huế; Trại nghiên cứu

giống Nông - Lâm nghiệp Nam Phước, Quảng Nam; Hợp tác xã Nông nghiệp Hương

An, phường Hương An và Hợp tác xã Nông nghiệp Đông Xuân, phường Hương

Xuân, thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi

cho tôi thực hiện và hoàn thành luận án này.

Có được sự trưởng thành ngày hôm nay, tôi xin khắc ghi công ơn sinh thành,

giáo dưỡng và tình yêu thương của cha mẹ dành cho tôi; cảm ơn sự ủng hộ, động

viên, thương yêu, chăm sóc và đồng hành của gia đình nhà chồng cũng như các anh,

chị, những người thân đã luôn ở bên tôi, là chỗ dựa tinh thần vững chắc để tôi yên

tâm học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án.

Thừa Thiên Huế, tháng 5 năm 2017

Tác giả luận án

Trần Thị Hoàng Đông

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii

MỤC LỤC................................................................................................................. iii

DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT..................................................vi

DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................... viii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ.....................................................................x

MỞ ĐẦU.....................................................................................................................1

1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI .......................................................................1

1.2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI...................................................................................2

1.2.1. Mục tiêu chung..................................................................................................2

1.2.2. Mục tiêu cụ thể..................................................................................................2

1.3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI.................3

1.3.1. Ýnghĩa khoa học ...............................................................................................3

1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn...............................................................................................3

1.4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI ...........................................................3

1.4.1. Phạm vi về không gian: Đề tài được thực hiện tại tỉnh Thừa Thiên Huế; ........3

1.4.2. Phạm vi về thời gian: Đề tài được thực hiện từ năm 2013 - 2016;...................3

1.4.3. Phạm vi về nội dung..........................................................................................3

1.5. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN ....................................................4

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................................5

1.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.........................................5

1.1.1. Nghiên cứu giống lúa thích ứng với biến đổi khí hậu.......................................5

1.1.2. Phân loại, phân bố và kí chủ của rầy lưng trắng ...............................................7

1.1.3. Triệu chứng gây hại và tác hại của rầy lưng trắng............................................7

1.1.4. Cơ chế kháng rầy của giống lúa ........................................................................8

1.1.5. Nguyên nhân bùng phát của rầy lưng trắng hại lúa trên đồng ruộng................9

1.1.6. Những biện pháp hạn chế sự gây hại của rầy lưng trắng trên đồng ruộng .....13

iv

1.1.7. Nghiên cứu về giảm lượng giống và phân bón cho lúa ..................................14

1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU........................................17

1.2.1. Sự gây hại của rầy lưng trắng trên thế giới .....................................................17

1.2.2. Sự gây hại của rầy lưng trắng ở Việt Nam......................................................18

1.2.3. Sản xuất lúa ở Thừa Thiên Huế và tình hình gây hại của rầy lưng trắng .......20

1.3. NHỮNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THUỘC LĨNH VỰC ĐỀ TÀI ......................... 27

1.3.1. Nghiên cứu về rầy lưng trắng hại lúa trên thế giới và Việt Nam....................27

1.3.2. Nghiên cứu và sử dụng giống lúa kháng rầy lưng trắng trên thế giới và ở Việt

Nam...........................................................................................................................33

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..35

2.1. VẬT LIỆU, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU.......................................................35

2.1.1. Giống lúa .........................................................................................................35

2.1.2. Quần thể rầy lưng trắng...................................................................................37

2.1.3. Phân bón..........................................................................................................37

2.1.4. Đất thí nghiệm.................................................................................................37

2.2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ..............................................................................39

2.2.1. Tuyển chọn giống lúa kháng rầy lưng trắng ở Thừa Thiên Huế.....................39

2.2.2. Nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật canh tác giống lúa kháng rầy lưng trắng

theo hướng quản lý cây trồng tổng hợp ....................................................................39

2.2.3. Xây dựng mô hình sản xuất lúa kháng rầy lưng trắng theo hướng quản lý cây

trồng tổng hợp tại Thừa Thiên Huế...........................................................................40

2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......................................................................40

2.3.1. Phương pháp thu thập và nhân nuôi quần thể rầy lưng trắng .........................40

2.3.2. Phương pháp bố trí và theo dõi thí nghiệm.....................................................40

2.3.3. Phương pháp theo dõi, đánh giá các chỉ tiêu....................................................46

2.3.4. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu ..........................................................50

2.4. ĐIỀU KIỆN NGHIÊN CỨU..............................................................................50

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..................................51

3.1. TUYỂN CHỌN GIỐNG LÚA KHÁNG RẦY LƯNG TRẮNG Ở THỪA THIÊN

HUẾ...........................................................................................................................51

v

3.1.1. Thanh lọc tính kháng rầy lưng trắng của tập đoàn giống lúa nghiên cứu trong

phòng thí nghiệm.......................................................................................................51

3.1.2. Khả năng chống chịu rầy lưng trắng của các giống lúa trong điều kiện lây nhiễm

nhân tạo ở nhà lưới....................................................................................................56

3.1.3. Khảo nghiệm cơ bản các giống lúa kháng rầy lưng trắng trên đồng ruộng ở

Thừa Thiên Huế ........................................................................................................63

3.2. NGHIÊN CỨU CÁC BIỆN PHÁP KỸ THUẬT CANH TÁC GIỐNG LÚA

KHÁNG RẦY LƯNG TRẮNG Ở THỪA THIÊN HUẾ .........................................89

3.2.1. Nghiên cứu xác định lượng giống gieo thích hợp đối với giống lúa HP10 và

ĐT34..........................................................................................................................89

3.2.2. Nghiên cứu xác định tổ hợp phân bón hiệu quả đối với các giống lúa HP10 và

ĐT34........................................................................................................................101

3.3. XÂY DỰNG MÔ HÌNH SẢN XUẤT GIỐNG LÚA KHÁNG RẦY LƯNG

TRẮNG TẠI THỪA THIÊN HUẾ.........................................................................118

3.3.1. Đặc điểm sinh trưởng, phát triển và năng suất của các giống lúa trong mô

hình..........................................................................................................................119

3.3.2. Sâu bệnh hại và tình hình sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trên các giống lúa trong

mô hình ....................................................................................................................120

3.3.3. Hiệu quả kinh tế của các giống lúa trong mô hình...........................................123

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ.....................................................................................126

KẾT LUẬN.............................................................................................................126

ĐỀ NGHỊ.................................................................................................................127

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA LUẬN ÁN ..................128

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................129

PHỤ LỤC................................................................................................................138

vi

DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

AWD: Alternative Wetting and Drying/Ướt - khô xen kẽ

BILs: Backcross-inbred lines/Dòng bố mẹ lai hồi quy

Biotype: Dòng sinh học

BMAT: Bắt mồi ăn thịt

BNN&PTNT: Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

Bt: Bào tử

BVTV: Bảo vệ thực vật

CLN: Cuốn lá nhỏ

CPNX: Chế phẩm Nấm xanh

Cv: Co-efficient of variation/ Độ biến động

D/R: Dài/Rộng

Đ/c: Đối chứng

ĐBSLC: Đồng bằng sông Cửu Long

EC: Emulsifiable Concentrate/ Dạng huyền phù

EM: Egg Mortality/ Tỷ lệ trứng chết

FAO: Food and Agriculture Organization of the United Nations/ Tổ chức Lương

thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc

Ha: hecta

HCVS: Hữu cơ vi sinh

HT1: Hương Thơm số 1

ICM: Integrated Crop Management/ Quản lý cây trồng tổng hợp

IPM: Integrated Pest Management/ Quản lý dịch hại tổng hợp

IRRI: International Rice Research Institute/ Viện nghiên cứu lúa quốc tế

KD18: Khang Dân 18

KHNN: Khoa học Nông nghiệp

LNL: Lần nhắc lại

LSD: Least Significant Difference/ Sai khác nhỏ nhất có ý nghĩa

MĐK: Mức độ kháng

NHH: Nhánh hữu hiệu

NLN: Nông Lâm nghiệp

NN&PTNT: Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

NPK: Đạm - Lân - Kali

NS: Năng suất

NSLN: Ngày sau lây nhiễm

NSLT: Năng suất lý thuyết

NSTT: Năng suất thực thu

vii

ns: Non-significant/ Không sai khác

OECD: Organization for Economic Co-operation and Development/ Tổ chức Hợp tác

và Phát triển Kinh tế

OM: Organic Matter/ Chất hưu cơ

PCR: Polymerase Chain Reaction/ Kỹ thuật tái tạo đoạn ADN (Phản ứng khuếch đại

gen)

P1000 hạt: Khối lượng 1000 hạt

QCVN: Quy chuẩn Việt Nam

QĐ-BNN-KHCN: Quyết định - Bộ Nông nghiệp - Khoa học công nghệ.

QTLs: Quantitative Trait Locus/ Vị trí tính trạng số lượng

RCBD: Randomized Complete Block/ Thiết kế khối hoàn toàn ngẫu nhiên

RCD: Randomized Complete Design / Thiết kế hoàn toàn ngẫu nhiên

RDSBV: Rice Black Streaked Dwarf Virus/ virus luá lùn sọc đen

RFLP: Restriction Fragment Length Polymorphisms/ Đa hình chiều dài đoạn giới hạn

Ri: Resistance Index/ Chỉ số kháng

RILs: Recombinant Inbred Lines/ Dòng tái tổ hợp

RLT: Rầy lưng trắng

SE: Standard Error/ Sai số chuẩn

SES: Standard Evaluation System/ Hệ thống đánh giá tiêu chuẩn

SL: Solution Liquid/ Dạng dung dịch

SRI: System of Rice Intensification/ Hệ thống canh tác lúa cải tiến

TB: Trung bình

TCVN: Tiêu chuẩn Việt Nam

TGST: Thời gian sinh trưởng

TN: Thí nghiệm

TN1: Taichung Native 1

TPHCM: Thành phố Hồ Chí Minh

TT: Trung tâm

UBND: Ủy ban nhân dân

VCR: Value Cost Ratio/ Tỷ lệ chi phí - giá trị

Wbph: White-backed Planthopper/ Rầy lưng trắng

WG: Water Granule/ Dạng hạt thấm nước

WL: Watery Lesions/ Tổn thương mất nước

WP: Wettable Powder/ Dạng bột hòa nước

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Tỷ lệ (%) rầy nâu và rầy lưng trắng các lứa chính tại miền Bắc năm

2005 - 2007 ..........................................................................................19

Bảng 1.2. Diện tích, năng suất, sản lượng lúa ở Thừa Thiên Huế năm 2011 - 201521

Bảng 1.3. Tình hình sản xuất lúa tại thị xã Hương Trà từ năm 2013 - 2015 ........22

Bảng 1.4. Cơ cấu giống lúa ở tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2013 - 2015.................23

Bảng 1.5. Lượng phân bón (kg/ha) cho các giống lúa ở Thừa Thiên Huế ...........24

Bảng 1.6. Quy trình bón phân cho các giống lúa ở Thừa Thiên Huế ...................24

Bảng 1.7. Tình hình rầy hại lúa ở Thừa Thiên Huế từ năm 2012 - 2015..............26

Bảng 1.8. Tình hình rầy hại lúa tại thị xã Hương Trà từ năm 2012 - 2015 ..........26

Bảng 2.1. Danh sách các giống lúa sử dụng trong nghiên cứu đề tài ...................35

Bảng 2.2. Một số chỉ tiêu hóa tính đất ở vùng nghiên cứu ...................................39

Bảng 2.3. Phân cấp hại của cây mạ và mức độ kháng rầy của giống lúa .............42

Bảng 2.4. Các tổ hợp phân bón trong thí nghiệm .................................................44

Bảng 2.5. Quy trình bón phân trong ruộng thí nghiệm phân bón .........................45

Bảng 3.1. Cấp hại và mức độ kháng của các giống lúa đối với quần thể rầy lưng

trắng ở Thừa Thiên Huế theo phương pháp ống nghiệm .....................51

Bảng 3.2. Cấp hại và mức độ kháng của các giống lúa đối với quần thể rầy lưng

trắng ở Thừa Thiên Huế theo phương pháp hộp mạ ............................53

Bảng 3.3. Mật độ rầy lưng trắng trên các giống lúa sau lây nhiễm ở nhà lưới.....57

Bảng 3.4. Một số chỉ tiêu sinh trưởng, phát triển và hình thái của các giống lúa

trong điều kiện lây nhiễm rầy lưng trắng ở nhà lưới............................59

Bảng 3.5. Các yếu tố cấu thành năng suất của các giống lúa trong điều kiện lây

nhiễm rầy lưng trắng ở nhà lưới...........................................................61

Bảng 3.6. Một số đặc điểm sinh trưởng và hình thái của các giống lúa ở các điểm

nghiên cứu ............................................................................................65

Bảng 3.7. Khả năng đẻ nhánh của các giống lúa ở các điểm nghiên cứu.............68

Bảng 3.8. Một số đặc điểm nông học của các giống lúa ở các điểm nghiên cứu .71

Bảng 3.9. Mật độ rầy lưng trắng trên các giống lúa ở các điểm nghiên cứu.........74

Bảng 3.10. Mức độ nhiễm sâu, bệnh hại chính trên các giống lúa ở các điểm

nghiên cứu............................................................................................77

Bảng 3.11a. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống lúa ở Hương

Xuân......................................................................................................79

ix

Bảng 3.11b. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống lúa ở

Hương An .............................................................................................84

Bảng 3.12. Một số chỉ tiêu chất lượng của các giống lúa nghiên cứu ....................86

Bảng 3.13. Một số đặc điểm sinh trưởng, phát triển và hình thái của giống lúa

HP10 và ĐT34 ở các lượng giống gieo khác nhau ..............................90

Bảng 3.14. Một số đặc điểm nông học của giống lúa HP10 và ĐT34 ở các lượng

giống gieo khác nhau............................................................................93

Bảng 3.15. Mật độ rầy lưng trắng trên giống lúa HP10 và ĐT34 ở các lượng giống

gieo khác nhau.......................................................................................94

Bảng 3.16. Mức độ gây hại của sâu bệnh chính trên giống lúa HP10 và ĐT34 ở

lượng giống gieo khác nhau .................................................................96

Bảng 3.17. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống lúa HP10 và

ĐT34 ở các lượng giống gieo khác nhau .............................................97

Bảng 3.18. Hiệu quả kinh tế của giống lúa HP10 và ĐT34 ở các lượng giống gieo

khác nhau ............................................................................................101

Bảng 3.19. Một số đặc điểm sinh trưởng phát triển và hình thái của giống lúa

HP10 và ĐT34 ở các tổ hợp phân bón khác nhau..............................102

Bảng 3.20. Một số đặc điểm nông học của giống lúa HP10 và ĐT34 ở các tổ hợp

phân bón khác nhau............................................................................104

Bảng 3.21. Mật độ rầy lưng trắng trên giống lúa HP10 và ĐT34 ở các tổ hợp phân

bón khác nhau.....................................................................................105

Bảng 3.22. Mức độ gây hại của sâu bệnh chính trên giống lúa HP10 và ĐT34 ở các

tổ hợp phân bón khác nhau.................................................................107

Bảng 3.23. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống lúa HP10 và

ĐT34 ở các tổ hợp phân bón khác nhau.............................................109

Bảng 3.24. Hiệu quả kinh tế của giống lúa HP10 và ĐT34 ở các tổ hợp phân bón

khác nhau............................................................................................112

Bảng 3.25. Một số chỉ tiêu hóa tính đất trước và sau thí nghiệm phân bón trên

giống lúa HP10 và ĐT34....................................................................114

Bảng 3.26. Một số đặc điểm sinh trưởng phát triển và năng suất của các giống lúa

trong mô hình .....................................................................................119

Bảng 3.27. Mức độ nhiễm sâu, bệnh hại của các giống lúa sản xuất mô hình .....120

Bảng 3.28. Số lần phun thuốc bảo vệ thực vật trên các giống lúa sản xuất mô

hình .....................................................................................................122

Bảng 3.29. Hiệu quả kinh tế của mô hình trồng giống lúa kháng rầy lưng trắng trong

vụ Đông xuân 2015 - 2016 ..................................................................123

x

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ

Hình 1.1. Các giai đoạn phát dục của rầy lưng trắng................................................28

Hình 1.2. Vòng đời của rầy lưng trắng .....................................................................28

Hình 2.1. Thu thập và nhân nuôi quần thể rầy lưng trắng ........................................40

Hình 2.2. Phương pháp đánh giá tính kháng rầy.......................................................41

Hình 3.1. Tỷ lệ giống lúa kháng rầy lưng trắng ở Thừa Thiên Huế trong phòng

thí nghiệm ................................................................................................55

Hình 3.2. Diễn biến mật độ rầy lưng trắng trên các giống lúa sau lây nhiễm ở nhà

lưới ...........................................................................................................58

1

MỞ ĐẦU

1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Lúa gạo là nguồn lương thực quan trọng nhất nuôi sống con người, khoảng 3/4

dân số thế giới và 3 tỷ người ở Châu Á sống chủ yếu dựa vào lúa gạo. Trung bình mỗi

năm lượng khách hàng tiêu thụ lúa gạo trên thế giới tăng thêm 50 triệu người, theo dự

báo năm 2025 nhu cầu lúa gạo sẽ tăng 40% so với năm 2005 (Khush, 2006).

Những năm gần đây, biến đổi khí hậu toàn cầu đã tác động trực tiếp đến sản

xuất lúa gạo và ảnh hưởng đến vấn đề an ninh lương thực toàn cầu. Cùng với những

hiện tượng xâm nhập mặn, hạn hán, lũ lụt thì dịch hại cũng là trở ngại lớn cho quá

trình sản xuất lúa trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Trong các loài dịch

hại trên lúa, rầy được xem là đối tượng dịch hại nghiêm trọng hàng đầu ở các quốc

gia trồng lúa châu Á (Sun và cs, 2005; Brar và cs, 2009; Catindig và cs, 2009). Rầy

không chỉ gây hại trực tiếp mà còn là môi giới truyền nhiều loại bệnh do virus gây ra

trên cây lúa. Sự gây hại của rầy trên đồng ruộng có thể làm tổn thất đến 60% năng

suất lúa (Lang và cs, 2003).

Nhiều thập kỷ qua, để diệt rầy hại lúa biện pháp hóa học được xem là một biện

pháp hữu hiệu vì nó mang lại hiệu quả nhanh nên phù hợp với tâm lý của người dân.

Tuy nhiên, sử dụng thuốc hóa học liên tục trên đồng ruộng đã hình thành nên các

chủng rầy kháng thuốc, dẫn đến hiện tượng tái phát dịch hại (Kenmore, FAO, 2011),

tiêu diệt nhiều kẻ thù tự nhiên và hủy hoại sinh thái ruộng lúa (Sogawa, 2004). Ngoài

ra, dư lượng thuốc hóa học còn tác động đến sức khỏe con người và các loài sinh vật

khác. Vì vậy, không thể xem biện pháp hóa học là tối ưu mà cần có sự kết hợp hài

hòa các biện pháp trong quản lý rầy hại lúa.

Quản lý tổng hợp rầy hại lúa là biện pháp tin cậy, hiệu quả và phù hợp với xu

hướng phát triển nông nghiệp bền vững (Sun và cs, 2005; Gurr, 2009). Trong đó, sử

dụng giống lúa kháng rầy được xem là biện pháp chủ động và thân thiện với môi

trường (Padmarathi và cs, 2007). Vì vậy, nghiên cứu giống lúa kháng rầy nhiệm vụ

cấp thiết được đặt lên hàng đầu với những nhà chọn giống không chỉ ở Việt Nam mà

của nhiều quốc gia trồng lúa trên Thế giới. Thêm vào đó, nghiên cứu các biện pháp

kỹ thuật canh tác lúa theo hướng quản lý cây trồng tổng hợp cũng là việc làm cần

quan tâm để sản xuất các giống kháng rầy bền vững trên đồng ruộng.

Rầy lưng trắng (Sogatella furcifera Horvath) là sâu hại lúa quan trọng ở các vùng

trồng lúa trên cả nước. Ngoài gây hại trực tiếp là chích hút dịch làm cho cây lúa sinh

2

trưởng phát triển kém, làm chậm quá trình đẻ nhánh, gây vàng lá, cây lúa còi cọc, RLT

còn là môi giới truyền bệnh virus lùn sọc đen (Hà Viết Cường và cs, 2010; Đào

Nguyên, 2010; Trịnh Thạch Lam, 2011). Năm 2009, sự bùng phát RLT trên đồng ruộng

kéo theo sự xuất hiện của bệnh lùn sọc đen phương Nam hại lúa ở các tỉnh từ Bình

Định đến Đồng bằng sông Hồng đã làm cho đối tượng này trở nên nguy hiểm hơn.

Trước thực trạng đó, thông tư số 58/2010/TT-BNNPTNT của Bộ Nông nghiệp và Phát

triển Nông thôn về quy định phòng, trừ bệnh lùn sọc đen trên lúa đã ban hành và xác

định để phòng trừ bệnh lúa lùn sọc đen thì chủ yếu dựa vào việc quản lý môi giới truyền

bệnh là RLT hại lúa. Từ năm 2007 đến 2010, RLT đã trở thành dịch hại chiếm ưu thế

trên đồng ruộng và dần dần thay thế rầy nâu (Hà Viết Cường và cs, 2010).

Tại Thừa Thiên Huế, từ năm 2010 - 2013, diện tích lúa nhiễm rầy có xu hướng

tăng dần và RLT ngày càng chiếm ưu thế trên đồng ruộng. Năm 2010, toàn tỉnh có

2.014 ha lúa nhiễm rầy (RLT chiếm 37,5%); đến năm 2013, diện tích lúa nhiễm rầy

là 14.699,8 ha, chiếm 53,7% diện tích trồng lúa của tỉnh và RLT chiếm đến 46%, đặc

biệt có đến 3.051 ha nhiễm nặng và 14 ha lúa bị mất trắng. Trong khi đó, các giống

lúa gieo trồng phổ biến hiện nay tại địa phương như Khang dân, Xi21, Xi23, IR38,

HT1, TH5, BT7, HC4, HT6 đều bị nhiễm rầy ở mức nhẹ đến trung bình, với mật độ

rầy gây hại phổ biến từ 750 - 1.500 con/m2

, cục bộ gây hại với mật độ >10.000 con/m2

(Cái Văn Thám, 2014). Mặc dù vậy, những kết quả nghiên cứu về giống lúa kháng

RLT và các biện pháp kỹ thuật canh tác giống lúa kháng rầy ở Thừa Thiên Huế còn rất

hạn chế.

Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: Tuyển

chọn giống lúa kháng rầy lưng trắng và xác định các biện pháp kỹ thuật canh tác phù

hợp ở Thừa Thiên Huế.

1.2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI

1.2.1. Mục tiêu chung

Tuyển chọn giống lúa kháng RLT phù hợp với điều kiện sinh thái ở Thừa

Thiên Huế nhằm hạn chế phun thuốc trừ rầy trên đồng ruộng, đảm bảo sản xuất lúa

gạo an toàn, phù hợp với xu hướng phát triển bền vững tại địa phương.

1.2.2. Mục tiêu cụ thể

- Tuyển chọn được 1 - 2 giống lúa có khả năng kháng RLT có thời gian sinh

trưởng ngắn, ít nhiễm sâu bệnh hại khác, năng suất và chất lượng cao, phù hợp với

điều kiện sản xuất ở Thừa Thiên Huế.

3

- Xác định được lượng giống gieo sạ thích hợp cho giống lúa kháng RLT được

tuyển chọn;

- Xác định được tổ hợp phân bón hiệu quả cho giống lúa kháng RLT được tuyển

chọn;

- Xây dựng được mô hình sản xuất lúa kháng RLT theo hướng quản lý cây

trồng tổng hợp tại Thừa Thiên Huế.

1.3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.3.1. Ýnghĩa khoa học

- Khẳng định vai trò của giống lúa kháng rầy trong quản lý tổng hợp rầy hại lúa;

- Xây dựng cơ sở dữ liệu khoa học cho việc nghiên cứu tuyển chọn giống lúa

kháng RLT, cung cấp nguồn vật liệu phục vụ công tác chọn giống lúa kháng RLT;

- Kết quả nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật là cơ sở khoa học cho việc hoàn

thiện quy trình sản xuất lúa kháng RLT tại Thừa Thiên Huế.

1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn

- Giới thiệu và cung cấp các giống lúa kháng RLT để đa dạng hóa cơ cấu giống

lúa trên đồng ruộng cho một số vùng nhiễm rầy tại địa bàn Thừa Thiên Huế. Hạn chế

thiệt hại do rầy gây ra, giảm thuốc trừ sâu trên đồng ruộng, tăng hiệu quả sản xuất và

bảo vệ môi trường;

- Bổ sung một số giải pháp kỹ thuật canh tác lúa theo hướng an toàn và thân

thiện với môi trường; phục vụ hoàn thiện quy trình quản lý rầy hại lúa theo hướng

bền vững tại địa phương;

- Góp phần nâng cao nhận thức cho người nông dân trồng lúa tại Thừa Thiên

Huế về quản lý tổng hợp rầy hại lúa.

1.4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI

1.4.1. Phạm vi về không gian: Đề tài được thực hiện tại tỉnh Thừa Thiên Huế;

1.4.2. Phạm vi về thời gian: Đề tài được thực hiện từ năm 2013 - 2016;

1.4.3. Phạm vi về nội dung

- Đề tài tập trung nghiên cứu tập đoàn 30 giống lúa được thu thập từ các Công

ty giống cây trồng trên địa bàn miền Trung, Viện và Trung tâm nghiên cứu giống lúa

nhằm tuyển chọn được giống lúa kháng RLT có triển vọng cho tỉnh Thừa Thiên Huế.

4

- Đề tài tập trung nghiên cứu các đặc điểm liên quan đến tính kháng RLT của

các giống lúa trong điều kiện lây nhiễm nhân tạo và ngoài đồng ruộng; nghiên cứu

các đặc điểm nông học, khả năng chống chịu sâu bệnh, năng suất và chất lượng của

các giống lúa kháng RLT có triển vọng phù hợp với điều kiện sinh thái ở Thừa Thiên

Huế;

- Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật bao gồm lượng giống gieo sạ, tổ hợp

phân bón cho một số giống lúa kháng RLT được tuyển chọn, làm cơ sở xây dựng mô

hình sản xuất giống lúa kháng rầy theo hướng quản lý cây trồng tổng hợp tại Thừa

Thiên Huế.

- Các thí nghiệm trong phòng và nhà lưới được tiến hành tại Khoa Nông học,

trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế từ tháng 4/2013 - 5/2014. Các thí nghiệm trên

đồng ruộng và mô hình được tiến hành tại phường Hương An và phường Hương Xuân,

thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế từ vụ Hè Thu 2014 đến vụ Đông Xuân 2015

- 2016.

1.5. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN

(1) Tuyển chọn được 01 giống lúa kháng rầy lưng trắng là HP10;

(2) Xác định được lượng giống gieo sạ cho giống lúa HP10 tại tỉnh Thừa Thiên

Huế là 80 kg/ha;

(3) Xác định được tổ hợp phân bón cho giống lúa HP10 tại tỉnh Thừa Thiên Huế

là 80kg N + 80kg P2O5 + 80kg K2O + 1 - 2 tấn HCVS + 500kg vôi/ha.