Luận án tiến sĩ nông nghiệp nghiên cứu sử dụng hợp lý đất phèn đồng bằng sông cửu long thích ứng với

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

KHOA NÔNG NGHIỆP

LÝ NGỌC THANH XUÂN

PHÂN LẬP, TUYỂN CHỌN VÀ ĐỊNH DANH

VI KHUẨN LIÊN KẾT VỚI THỰC VẬT

(PLANT ASSOCIATED BACTERIA)

Ở LÚA, KHOAI TRỒNG TRÊN

ĐẤT PHÈN VÙNG ĐỒNG BẰNG

SÔNG CỬU LONG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

CHUYÊN NGÀNH KHOA HỌC ĐẤT

Mã số: 9620103

2019

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

KHOA NÔNG NGHIỆP

LÝ NGỌC THANH XUÂN

PHÂN LẬP, TUYỂN CHỌN VÀ ĐỊNH DANH

VI KHUẨN LIÊN KẾT VỚI THỰC VẬT

(PLANT ASSOCIATED BACTERIA)

Ở LÚA, KHOAI TRỒNG TRÊN

ĐẤT PHÈN VÙNG ĐỒNG BẰNG

SÔNG CỬU LONG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

CHUYÊN NGÀNH KHOA HỌC ĐẤT

Mã số: 9620103

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

PGS.TS. TRẦN VĂN DŨNG

GS.TS. NGÔ NGỌC HƯNG

2019

i

LỜI CẢM ƠN

Xin chân thành cảm ơn đến

Em Lâm Tiên Nga, em Nguyễn Như Thanh, em Trần Lê Kim Trí, em Lê

Thị Thúy Loan, em Nguyễn Thị Xuân Mỵ và anh Trần Văn Bé Năm đã nhiệt

tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận án.

Quí Thầy, Cô và các Anh, Chị, Em trong Bộ môn Khoa học đất - Khoa

Nông nghiệp đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt những kiến thức, kinh nghiệm

thực tiễn hết sức quý báu và luôn quan tâm, hỗ trợ tôi trong việc hoàn thành

luận án.

Ban Giám hiệu Trường Đại học Cần Thơ, Ban Chủ nhiệm Khoa Nông

nghiệp, Khoa Sau Đại học và các Phòng ban của Trường Đại học Cần Thơ đã

hỗ trợ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập tại Trường.

Ban Giám hiệu Trường Đại học An Giang, Lãnh đạo Phòng Quản Trị -

Thiết bị, các bạn đồng nghiệp thuộc Khu Thí nghiệm - Thực hành đã hỗ trợ,

tạo điều kiện thuận lợi và động viên tôi trong suốt quá trình làm nghiên cứ

sinh.

Đặc biệt xin gởi lời chân thành cảm ơn sâu sắc đến

GS. TS Ngô Ngọc Hưng, PGS.TS. Trần Văn Dũng, GS. TS Cao Ngọc

Điệp và PGS.TS. Nguyễn Hữu Hiệp đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn, cung cấp

nhiều kiến thức quý báu trong suốt quá trình tôi học tập. Từ đó, giúp tôi lĩnh

hội thêm nhiều kiến thức mới trong lĩnh vực nghiên cứu, thực hiện và hoàn

thành luận án tốt nghiệp.

Em Nguyễn Quốc Khương, em Lương Thị Hoàng Dung, em Lê Văn

Dang, em Lê Phước Toàn, em Trần Ngọc Hữu và em Nguyễn Thị Xuân Đào

đã tận tình giúp đỡ, chia sẽ, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện và

hoàn thành luận án.

Cha mẹ hai bên và gia đình nhỏ của tôi luôn là nguồn động viên, là chỗ

dựa tinh thần, niềm an ủi, ủng hộ, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và

thực hiện luận án.

Tôi bày tỏ sự biết ơn sâu sắc với tấm lòng tôn trọng và mãi luôn khắc ghi

những công ơn quý báo này.

Xin chân thành cảm ơn!

Lý Ngọc Thanh Xuân

ii

TÓM TẮT

Đất phèn có pH thấp, đã dẫn đến hàm lượng dưỡng chất thấp. Đề tài

“Phân lập, tuyển chọn và định danh vi khuẩn liên kết với thực vật (plant

associated bacteria) ở lúa, khoai trồng trên đất phèn vùng đồng bằng sông Cửu

Long” được thực hiện nhằm mục tiêu (i) Phân lập và tuyển chọn các chủng vi

khuẩn cố định đạm, hòa tan lân hiện diện trong đất và nội sinh trong cây lúa,

khoai lang trên đất phèn (ii) Xác định ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn cố

định đạm, hòa tan lân đến sinh trưởng và năng suất lúa và khoai lang. Mẫu đất

phèn, khoai lang và lúa được thu thập tại bốn vùng đất phèn Tứ giác Long

Xuyên (TGLX), Đồng Tháp Mười (ĐTM), Trũng sông Hậu (TSH) và Bán đảo

cà Mau (BĐCM). Bốn trăm ba mươi mốt chủng vi khuẩn liên kết với cây lúa,

trong đó có 272 chủng vi khuẩn được phân lập từ đất vùng rễ và 159 chủng vi

khuẩn nội sinh. Đặc điểm khuẩn lạc của các chủng vi khuẩn phân lập được có

màu sắc khác nhau: trắng đục, trắng trong, vàng nhạt và vàng đậm. Hình dạng

khuẩn lạc chủ yếu là tròn, bìa nguyên, hầu hết các chủng vi khuẩn có tế bào

dạng hình que, Gram âm. Bốn trăm hai mươi bốn chủng vi khuẩn liên kết với

cây khoai lang, trong đó có 271 chủng vi khuẩn được phân lập từ đất vùng rễ

và 153 chủng vi khuẩn nội sinh. Đặc điểm khuẩn lạc của các chủng vi khuẩn

phân lập được có màu sắc khác nhau: trắng đục, trắng trong vàng nhạt và vàng

đậm. Hình dạng khuẩn lạc chủ yếu là tròn, bìa nguyên, một số lượng nhỏ các

dòng vi khuẩn có tế bào dạng hình cầu. Các chủng vi khuẩn có khả năng cố

định đạm và có khả năng hòa tan lân khó tan. Hai mươi chín chủng vi khuẩn

liên kết với cây lúa có khả năng tổng hợp đạm cao, hòa tan lân khó tan đã

được định danh đến mức độ loài bằng kỹ thuật PCR và giải trình tự đoạn 16S

rDNA. Các chủng vi khuẩn này đa dạng về loài thuộc 3 nhóm vi khuẩn:

Bacilli, Gammaproteobacteria và Betaproteobacteria. Mười hai chủng vi

khuẩn liên kết với cây khoai lang mà có khả năng tổng hợp đạm cao, hòa tan

lân khó tan đã được định danh đến mức độ loài bằng kỹ thuật PCR và giải

trình tự đoạn 16S rDNA. Các dòng vi khuẩn này đa dạng về loài chỉ thuộc 2

nhóm vi khuẩn: Bacilli và Gammaproteobacteria. Kết quả thí nghiệm đồng

ruộng cho thấy nghiệm thức không bón đạm đã làm giảm năng suất lúa trên

đất phèn, Long Mỹ - Hậu Giang, Hòn Đất - Kiên Giang và Hồng Dân, Bạc

Liêu, nhưng nghiệm thức bón 60 kg N ha-1 kết hợp với vi khuẩn Burkholderia

vietnamiensis X1 đã đạt năng suất cao hơn so với đối chứng 90N-60P2O5-

30K2O trên đất phèn Hòn Đất - Kiên Giang. Tương tự, nghiệm thức bổ sung vi

khuẩn B. vietnamiensis X3 đã làm tăng năng suất cao hơn so với đối chứng

90N-60P2O5-30K2O trên đất phèn Long Mỹ - Hậu Giang và Hồng Dân - Bạc

Liêu. Tuy nhiên, nghiệm thức không bón lân chưa thể hiện sự thiếu lân trên ba

vùng phèn trên nên chưa đưa đến sự khác biệt về năng suất của sử dụng vi

iii

khuẩn B. vietnamiensis X1 và B. vietnamiensis X3. Hoạt tính cố định đạm của

vi khuẩn B. acidipaludis X5 mạnh nhất so với 2 vi khuẩn còn lại thông qua

việc gia tăng số củ và năng suất củ khoai lang. Bón 60 kg N ha-1 kết hợp với

chủng vi khuẩn B. acidipaludis X5 cho số củ, chiều dài củ, đường kính củ và

năng suất củ khoai lang tương đương với bón 90 kg N ha-1

. Sử dụng chủng vi

khuẩn B. acidipaludis X5 đã tiết kiệm được khoảng 30% lượng phân đạm bón

cho khoai lang. Cần áp dụng các dòng này trong cánh tác lúa và khoai lang ở

ĐBSCL.

Từ khóa: cố định đạm, đất phèn, hòa tan lân, vi khuẩn đất vùng rễ, vi khuẩn

nội sinh.

iv

ABSTRACT

Acid sulfate soils possess low pH resulting low nuutrients for plants. The

study titled “Isolation, selection, characterization and identification of

endophytic and rhizospheric bacteria associated with rice and sweet potato

from acid sulfate soil in the Mekong delta, Vietnam” was conducted for the

following objectives (i) isolation of endophytic and rhizospheric bacterial

strains associated with sweet potato and rice for abilities of nitrogen fixing,

phosphate-solubilizing; (ii) selection of promising nitrogen fixing, phosphate￾solubilizing bacterial strains for improvement of sweet potato and rice growth

and yield. The sweet potato and rice plant, and soil samples were collected

from four acid sulfate soil areas including Ca Mau Peninsula, Long Xuyen

Quadrangle, Depressed area of Hau River and Plain of Reed in the Mekong

Delta, Vietnam. A total of 431 rice endophytic bacterial strains including 272

strains isolated from rhizobacterial strains and 159 endophytic bacterial strains

were obtained. Morphological properties of colonies had colorless, opaque,

yellow and very yellow. Besides, colony morphology was mainly circular

shapes and entire margin, rod shape and Gram-negative. A total of 424 rice

endophytic bacterial strains consisting of 271 strains isolated from

rhizobacterial strains and 153 endophytic bacterial strains were obtained.

Morphological characteristics of colonies also were transparency, milk-color,

yellow and very yellow. Moreover, colony morphology was mostly circular

shapes and entire margin, rod shape and Gram-positive, but several strains had

sphere shape. The 25 selected rice endophytic bacterial strains had promised

high abilities for nitrogen fixing, phosphate-solubilizing that were identified

by 16S rDNA sequence analysis. The phylogenetic analysis is belonged to

Bacilli, Gammaproteobacteria and Betaproteobacteria groups. Similarly, The 2

selected sweet potato, yam, and cassava endophytic bacterial strains had high

promised capacities for nitrogen fixing, phosphate-solubilizing, which were

identified by 16S rDNA sequence analysis. The phylogenetic analysis is

closely classified to Bacilli and Gammaproteobacteria groups. The without

nitrogen fertilizer application decreased rice yield on acid sulfate soil in Long

My - Hau Giang, Hon Dat - Kien Giang and Hong Dan - Bac Lieu, but the

application of both 60 kg N ha-1

and Burkholderia vietnamiensis X1 resulted

in higher rice yield compared to control treatment (90N-60P2O5-30K2O) on

acid sulfate soil in Hon Dat - Kien Giang. Similarly, the applied B.

vietnamiensis X3 increased productivity in Long My - Hau Giang, and Hong

Dan - Bac Lieu. However, without phosphorus fertilizer application have not

been improved yield by application of B. vietnamiensis X1 và B. vietnamiensis

v

X3 because there were not significant differences between phosphorus and

without phosphorus fertilization. The bacteria Burkholderia acidipaludis X5

have high nitrogen fixation capability compared to those in the 2 other bacteria

through increased number of tubers and yield of sweet potato. Applying kg N

ha-1

in combination with incubation of bacteria Burkholderia acidipaludis X5

showed that the tuber number, tuber length, tuber diameter and sweet potato

yield were equivalent with applying kg N ha-1

. Incubation with bacteria

Burkholderia acidipaludis X5 could save 30% of nitrogen fertilizers for sweet

potato. The potential bacterial strains should be used in cultivating rice and

sweet potato in the Mekong delta.

Key words: acid sulfate soil, endophytic bacteria, nitrogen fixing, phosphate￾solubilizing, rhizobacterial.

vi

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu,

kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa được người khác công bố

trong bất kỳ công trình nào khác. Số liệu trong đề tài nghiên cứu sinh này

thuộc đề tài “Nghiên cứu sử dụng hợp lý đất phèn đồng bằng sông Cửu Long

thích ứng với biến đổi khí hậu”, với mã số BĐKH57.

Cần Thơ, ngày 04 tháng 3 năm 2019

Người hướng dẫn Nghiên cứu sinh

Lý Ngọc Thanh Xuân

vii

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN..................................................................................................... i

TÓM TẮT..........................................................................................................ii

ABSTRACT...................................................................................................... iv

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. vi

MỤC LỤC ....................................................................................................... vii

DANH SÁCH BẢNG........................................................................................ x

DANH SÁCH HÌNH ......................................................................................xiii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................... xiv

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU................................................................................ 1

1.1 Đặt vấn đề .................................................................................................... 1

1.2 Mục tiêu ....................................................................................................... 3

1.3 Nội dung nghiên cứu.................................................................................... 3

1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................ 4

1.5 Những đóng góp mới của luận án ................................................................ 4

1.6 Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của luận án ..................................... 5

CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........................................................... 6

2.1 Nguyên lý và ứng dụng của vi khuẩn liên kết với thực vật trong nông

nghiệp ......................................................................................................... 6

2.1.1 Khái niệm.................................................................................................. 6

2.1.2 Nguyên lý và ứng dụng của vi khuẩn liên kết thực vật ............................ 6

2.1.3 Những tiến bộ trong nghiên cứu cộng đồng vi sinh vật liên kết với thực

vật ............................................................................................................. 12

2.2 Đặc điểm thổ nhưỡng các vùng sinh thái đất............................................. 16

2.2.1 Phân loại đất phèn................................................................................... 16

2.2.2 Đặc điểm thổ nhưỡng và các trở ngại trên đất phèn ĐBSCL................. 20

2.2.3 Đặc tính hóa học của đất phèn ĐBSCL.................................................. 27

Chương 3: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP................................................. 36

3.1 Vật liệu....................................................................................................... 36

3.1.1 Thời gian và địa điểm ............................................................................. 36

3.1.2 Vật liệu.................................................................................................... 36

3.1.3 Thiết bị, dụng cụ nghiên cứu .................................................................. 37

viii

3.1.4 Môi trường sử dụng ................................................................................ 37

3.1.5 Đặc tính đất thí nghiệm........................................................................... 38

3.2 Phương pháp .............................................................................................. 38

3.2.1 Nội dung 1: Khảo sát và thu thập mẫu đất, thực vật trên đất phèn ở các

vùng sinh thái tại đồng bằng sông Cửu Long........................................... 40

3.2.2 Nội dung 2: Phân lập và tuyển chọn vi khuẩn liên kết với thực vật có khả

năng cố định đạm, hòa tan lân.................................................................. 41

3.2.3 Nội dung 3: Tuyển chọn vi khuẩn trước khi tiến hành nhận diện.......... 46

3.2.4 Nội dung 4: Nhận diện, định danh các chủng vi khuẩn tuyển chọn....... 47

3.2.5 Nội dung 5: Đánh giá hiệu quả của các chủng vi khuẩn đã tuyển chọn

trên cây lúa trồng trên đất phèn trong điều kiện nhà lưới và ngoài đồng. 49

3.2.6 Nội dung 6: Đánh giá hiệu quả của các chủng vi khuẩn đã tuyển chọn

trên khoai lang trồng trên đất phèn trong điều kiện nhà lưới và ngoài

đồng. ......................................................................................................... 54

3.3 Xử lý số liệu............................................................................................... 58

Chương 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN....................................................... 59

4.1 Phân lập vi khuẩn trên lúa và khoai lang................................................... 59

4.1.1 Phân lập vi khuẩn vùng rễ cây lúa và nội sinh cây lúa ........................... 59

4.1.2 Đặc điểm hình thái của vi khuẩn vùng rễ và nội sinh cây lúa ................ 59

4.1.3 Phân lập vi khuẩn vùng rễ và nội sinh trên khoai lang........................... 60

4.1.4 Đặc điểm hình thái của vi khuẩn vùng rễ và nội sinh trên khoai lang.... 60

4.2 Tuyển chọn các chủng vi khuẩn tiềm năng có khả năng cố định đạm và hòa

tan lân ....................................................................................................... 61

4.2.1 Khảo sát khả năng tổng hợp NH4

+

và hòa tan lân của chủng vi khuẩn đã

phân lập trên vùng rễ lúa và nội sinh trong cây lúa.................................. 61

4.2.2 Khảo sát khả năng tổng hợp NH4

+ và hòa tan lân của chủng vi khuẩn đã

phân lập trên vùng rễ lúa và nội sinh trong khoai lang ............................ 67

4.3 Nhận diện và xây dựng mối quan hệ di truyền của một số chủng vi

khuẩn trên lúa, khoai lang có khả năng tổng hợp NH4

+, hòa tan lân cao 71

4.3.1 Đối với vi khuẩn đất vùng rễ lúa............................................................ 71

4.3.2 Đối với vi khuẩn nội sinh cây lúa........................................................... 74

4.3.3 Đối với vi khuẩn vùng rễ và nội sinh trên khoai lang............................ 76

4.3.4 Tuyển chọn các chủng vi khuẩn cho áp dụng trong điều kiện đồng ruộng

.................................................................................................................. 80

ix

4.4 Hiệu quả của các chủng vi khuẩn triển vọng B. vietnamiensis X1, X2, X3

cố định đạm và hòa tan lân khó tan đến sinh trưởng và năng suất lúa trồng

trên đất phèn trong điều kiện nhà lưới ..................................................... 85

4.4.1 Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn đã tuyển chọn kết hợp với mức bón

đạm lên thành phần năng suất và năng suất lúa ....................................... 85

4.4.2 Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn đã tuyển chọn kết hợp với mức bón

lân lên thành phần năng suất và năng suất lúa ......................................... 87

4.5 Hiệu quả của các chủng vi khuẩn triển vọng E. cloacae X4, B.

acidipaludis X5, Bacillus sp. X6 cố định đạm và hòa tan lân khó tan đến

sinh trưởng và năng suất khoai lang trồng trên đất phèn trong điều kiện

nhà lưới..................................................................................................... 89

4.6 Hiệu quả của các chủng vi khuẩn triển vọng B. vietnamiensis X1, X2, X3

cố định đạm và hòa tan lân khó tan đến sinh trưởng và năng suất lúa trồng

trên đất phèn trong điều kiện ngoài đồng................................................. 91

4.6.1 Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn B. vietnamiensis X1, X2, X3 kết hợp

các mức đạm lên năng suất lúa trồng trên đất phèn ở đồng bằng sông Cửu

Long vụ hè thu 2015................................................................................. 91

4.6.2 Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn B. vietnamiensis X1, X2, X3 kết hợp

các mức lân lên năng suất lúa trồng trên đất phèn ở đồng bằng sông Cửu

Long vụ hè thu 2015................................................................................. 93

4.6.3 Đánh giá hiệu quả của chủng vi khuẩn B. vietnamiensis X1, X3 lên năng

suất lúa trồng trên đất phèn ở đồng bằng sông Cửu Long vụ thu đông

2015 .......................................................................................................... 95

4.7 Hiệu quả của các chủng vi khuẩn triển vọng E. cloacae X4, B.

acidipaludis X5, Bacillus sp. X6 cố định đạm và hòa tan lân khó tan đến

sinh trưởng và năng suất khoai trồng trên đất phèn ở điều kiện ngoài đồng

.................................................................................................................. 97

4.7.1 Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn E. cloacae X4, B. acidipaludis X5,

Bacillus sp. X6 kết hợp với các liều lượng đạm đến năng suất khoai lang

tím nhật vào vụ xuân hè 2016 trên đất phèn ở ĐBSCL ........................... 97

4.7.2 Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn E. cloacae X4, B. acidipaludis X5,

Bacillus sp. X6 kết hợp với các liều lượng lân đến năng suất khoai lang

tím nhật vào vụ hè thu 2016 trên đất phèn ở ĐBSCL.............................. 99

4.7.3 Ảnh hưởng của vi khuẩn triển vọng đến năng suất khoai lang tím nhật vụ

hè thu 2016 ............................................................................................. 101

Chương 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ........................................................ 103

5.1 Kết luận.................................................................................................... 103

5.2 Đề xuất..................................................................................................... 104

x

DANH SÁCH BẢNG

Bảng 2.1: Phân loại đất phèn theo hệ thống phân loại (USDA/Soil Taxonomy).

.................................................................................................................. 17

Bảng 2.2: Thống kê tính chất hóa học tầng A của đất phèn ở 04 vùng sinh thái

ĐBSCL (Ngô Ngọc Hưng, 2009)............................................................. 27

Đặc tính hóa – lý đất thí nghiệm trồng lúa được trình bày ở Bảng 3.1 ........... 38

Bảng 3.1: Tính chất ban đầu của đất thí nghiệm trồng lúa .............................. 38

Đặc tính hóa – lý đất thí nghiệm trồng khoai lang được trình bày ở Bảng 3.2 38

Bảng 3.2: Tính chất ban đầu của đất thí nghiệm trồng khoai lang .................. 38

Bảng 3.3: Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn kết hợp lượng đạm lên năng

suất lúa thí nghiệm nhà lưới ..................................................................... 50

Bảng 3.4: Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn kết hợp lượng lân lên năng suất

lúa thí nghiệm nhà lưới............................................................................. 50

Bảng 3.5: Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn kết hợp lượng đạm lên năng

suất lúa...................................................................................................... 52

Bảng 3.6: Đánh giá sự phối hợp vi khuẩn triển vọng với 3 lượng N lên năng

suất lúa...................................................................................................... 52

Bảng 3.7: Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn kết hợp lượng lân lên năng suất

lúa. ............................................................................................................ 53

Bảng 3.8: Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn kết hợp lượng đạm lên năng

suất khoai lang thí nghiệm nhà lưới ......................................................... 54

Bảng 3.9: Thời kỳ và lượng phân (%) bón cho thí nghiệm ............................. 55

Bảng 3.10: Mùa vụ và nội dung thí nghiệm .................................................... 56

Bảng 3.11: Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn kết hợp lượng đạm lên năng

suất khoai lang.......................................................................................... 56

Bảng 3.12: Đánh giá sự phối hợp vi khuẩn triển vọng với 3 lượng N lên năng

suất khoai lang.......................................................................................... 57

Bảng 3.13: Ảnh hưởng của các chủng vi khuẩn kết hợp lượng lân lên năng

suất khoai lang.......................................................................................... 57

Bảng 3.14: Thời kỳ và lượng phân (%) bón cho thí nghiệm........................... 58

Bảng 4.1: Số lượng vi khuẩn được phân lập từ đất vùng rễ lúa và nội sinh trên

các môi trường khác nhau ........................................................................ 59

Bảng 4.2: Đặc điểm khuẩn lạc và tế bào của các chủng vi khuẩn nội sinh cây

lúa ............................................................................................................. 60

Bảng 4.3: Số lượng vi khuẩn được phân lập từ đất vùng rễ trồng khoai lang và

nội sinh trên các môi trường khác nhau ................................................... 60