(Luận Án Tiến Sĩ) Nghiên Cứu Một Số Đặc Điểm Sinh Học Và Xây Dựng Kỹ Thuật Sản Xuất

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC

VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

----------------------------

TẠ THỊ BÌNH

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ

XÂY DỰNG KỸ THUẬT SẢN XUẤT GIỐNG

CÁ CHUỐI HOA Channa maculata (Lacepède, 1801)

LUẬN ÁN TIẾN SỸ SINH HỌC

Chuyên ngành: Động vật học

Mã số: 9 42 01 03

HÀ NỘI – 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC

VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

----------------------------

TẠ THỊ BÌNH

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ

XÂY DỰNG KỸ THUẬT SẢN XUẤT GIỐNG

CÁ CHUỐI HOA Channa maculata (Lacepède, 1801)

Chuyên ngành: Động vật học

Mã số: 9.42.01.03

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

1. PGS.TS. Nguyễn Hữu Dực

2. TS. Đỗ Văn Tứ

Hà Nội – 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các kết quả thu

đƣợc trong luận án này là thành quả nghiên cứu của Đề tài cấp Nhà nƣớc "Khai

thác và phát triển nguồn gen cá chuối hoa, cá lóc đen, cá ngạnh ở khu vực Bắc trung

Bộ" tôi là thành viên tham gia. Tôi đƣợc sự đồng ý của ông Chủ nhiệm đề tài cho

phép sử dụng tất cả các số liệu nghiên cứu đƣợc cho luận án tiến sĩ của mình.

Tôi xin cam đoan các kết quả, số liệu trong luận án là trung thực và chƣa từng

đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào.

Tác giả luận án

Tạ Thị Bình

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành Ban giám hiệu Trƣờng Đại học Vinh,

Ban lãnh đạo Học viện Khoa học và Công nghệ, Lãnh đạo Viện Nông nghiệp và Tài

nguyên, Bộ môn Thủy sản và Chăn nuôi đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi thực hiện

hoàn thành chƣơng trình nghiên cứu sinh.

Cảm ơn Chủ nhiệm đề tài "Khai thác và phát triển nguồn gen cá chuối hoa, cá

lóc đen, cá ngạnh ở khu vực Bắc trung Bộ" Bộ Khoa học và Công nghệ đã tạo điều

kiện hỗ trợ kinh phí thực hiện luận án của tôi.

Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới hai thầy hƣớng dẫn là PGS.TS. Nguyễn

Hữu Dực, TS. Đỗ Văn Tứ, đã động viên tinh thần, hƣớng dẫn tận tâm để giúp tôi thực

hiện luận án và hoàn thành khóa học.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo và các bạn đồng nghiệp trong

Viện Nông nghiệp và Tài nguyên, đặc biệt các thầy, cô trong bộ môn Thủy sản và

Chăn nuôi, đã tạo điều kiện, động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong quá trình thực

hiện luận án.

Cuối cùng là lời cám ơn đến những ngƣời thân trong gia đình, đặc biệt là chồng

và các con đã động viên, giúp đỡ, hy sinh nhiều thời gian cho tôi trong suốt thời gian

học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án.

Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn những tình cảm, lời động viên và

những giúp đỡ quý báu đó.

NGHIÊN CỨU SINH

TẠ THỊ BÌNH

iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ADG Tốc độ tăng trƣởng trung bình ngày

BW Khối lƣợng cơ thể

CF Yếu tố điều kiện

CT Công thức

CV Hệ số biến thiên

DL Dƣơng lịch

DLG Tốc độ tăng trƣởng chiều dài trung bình ngày

DO Hàm lƣợng oxy hòa tan

DOM Domperidone

DWG Tốc độ tăng trƣởng khối lƣợng trung bình ngày

ĐVPD Động vật phù du

FCR Hệ số chuyển đổi thức ăn

FSH Hormon kích thích nang trứng.

GĐ Giai đoạn

GnRH Gonadotropin releasing hormone

GSI Hệ số thành thục

HCG Human Chorionic Gonadotropin

IU International Unit

KDT Kích dục tố

L Lít

LH Luteinizing hormone

LHRHa Luteotropin Hormone Releasing Hormone Analog

nnk Những ngƣời khác

NT Nghiệm thức

NTTS Nuôi trồng thủy sản

PMS Pregnant mare serum

PTĐĐ Phân tích đặc điểm

RLG Tỷ lệ chiều dài ruột/chiều dài thân

SGR Tốc độ tăng trƣởng đặc trƣng

TACB Thức ăn chế biến

TACN Thức ăn công nghiệp

TAVCN Thức ăn viên công nghiệp

TSD Tuyến sinh dục

iv

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. i

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ iii

MỤC LỤC ................................................................................................................. iv

DANH MỤC CÁC BẢNG ....................................................................................... vi

DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................... viii

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN ................................................................................... 4

1.1. Vị trí phân loại cá Chuối hoa ............................................................................. 4

1.2. Tình hình nghiên cứu về cá chuối hoa trên thế giới và Việt Nam ................... 4

1.2.1. Tình hình nghiên cứu cá chuối hoa trên thế giới ........................................... 4

1.2.2. Tình hình nghiên cứu cá chuối hoa ở Việt Nam ............................................... 7

1.3. Một số kết quả nghiên cứu về đặc điểm sinh học, sinh thái họ cá quả ........... 9

1.3.1. Nghiên cứu về đặc điểm môi trƣờng sống họ cá quả .................................... 9

1.3.2. Nghiên cứu về đặc điểm dinh dƣỡng họ cá quả ............................................. 9

1.3.3. Nghiên cứu về đặc điểm sinh sản họ cá quả ................................................ 11

1.4. Một số nghiên cứu sử dụng kích thích tố sử dụng trong sản xuất giống các

loài họ cá lóc ............................................................................................................. 14

1.5. Một số nghiên cứu về dinh dƣỡng và thức ăn của cá bố mẹ, cá con trong sản

xuất giống họ cá quả ................................................................................................ 18

1.5.1. Dinh dƣỡng và thức ăn cho cá bố mẹ trong sản xuất giống họ cá quả ....... 18

1.5.2. Dinh dƣỡng và thức ăn cho cá con trong sản xuất giống họ cá quả ........... 20

1.6. Một số nghiên cứu về mật độ ƣơng nuôi cá con trong sản xuất giống họ cá

quả ............................................................................................................................. 24

CHƢƠNG 2. VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................... 26

2.1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ...................................................................... 26

2.2. Vật liệu nghiên cứu ............................................................................................ 27

2.2.1. Mẫu vật ............................................................................................................ 27

2.2.2. Hóa chất, dụng cụ, vật tƣ ................................................................................ 28

2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................... 29

2.3.1. Sơ đồ khối nghiên cứu .................................................................................... 29

2.3.2. Phƣơng pháp nghiên cứu một số đặc điểm sinh học cá chuối hoa ngoài tự

nhiên .......................................................................................................................... 30

v

2.3.3. Phƣơng pháp nghiên cứu xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa trong

điều kiện nhân tạo ..................................................................................................... 34

2.4. Phƣơng pháp xử lý và phân tích số liệu ............................................................. 46

CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .............................. 47

3.1. Kết quả nghiên cứu đặc điểm sinh học cá chuối hoa ngoài tự nhiên ................. 47

3.1.1. Đặc điểm dinh dƣỡng ...................................................................................... 47

3.1.2. Đặc điểm sinh sản của cá chuối hoa ............................................................... 56

3.2. Kết quả xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa .................................... 74

3.2.1. Nuôi vỗ cá bố mẹ ............................................................................................ 74

3.2.2. Kích thích cá chuối hoa sinh sản ..................................................................... 81

3.2.3. Ƣơng cá chuối hoa giai đoạn cá bột lên cá hƣơng .......................................... 93

3.2.4. Ƣơng cá chuối hoa giai đoạn cá hƣơng lên cá giống .................................... 117

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 135

1. Kết luận ............................................................................................................... 135

2. Kiến nghị………………………………………………………..…………..136

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ ........................................... 138

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 139

PHỤ LỤC .....................................................................................................................

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Các loài cá thuộc giống Channa ở Việt Nam ............................................ 8

Bảng 1.2. Một số nghiên cứu về đặc điểm sinh sản họ cá quả ................................. 12

Bảng 1.3. Một số nghiên cứu sử dụng kích thích tố sử dụng trong sản xuất giống

các loài họ cá lóc ........................................................................................ 16

Bảng 2.1. Số lƣợng mẫu thu tại các địa điểm và dùng trong nghiên cứu. ................ 27

Bảng 2.2. Thành phần dinh dƣỡng của thức ăn ........................................................ 28

Bảng 2.3. Thời gian và liều lƣợng tiêm não thùy cho cá bố mẹ ............................... 37

Bảng 2.4. Các nghiệm thức thí nghiệm ..................................................................... 39

Bảng 2.5. Loại thức ăn và thời điểm thay thế TACB và phƣơng thức thay thế trong

ƣơng cá chuối hoa bột. ............................................................................... 41

Bảng 2.6. Chỉ tiêu đánh giá các môi trƣờng theo dõi ............................................... 45

Bảng 3.1. Giá trị RLG theo nhóm kích cỡ. ............................................................... 52

Bảng 3.2. Tỷ lệ giới tính của cá chuối hoa ................................................................ 58

Bảng 3.3. Biến động hệ số thành thục của cá chuối hoa ........................................... 66

Bảng 3.4. Sức sinh sản của cá chuối hoa theo nhóm khối lƣợng .............................. 71

Bảng 3.5. Biến động của đƣờng kính trứng theo kích cỡ của cá chuối hoa cái ....... 73

Bảng 3.6. Đƣờng kính trứng cá chuối hoa so với một số loài cá trong họ cá lóc .... 73

Bảng 3.7. Tỷ lệ thành thục, sức sinh sản, kích thƣớc trứng, ấu trùng của cá chuối

hoa bố mẹ cho ăn thức ăn khác nhau ......................................................... 75

Bảng 3.8. Khối lƣợng cá bố mẹ, tỷ lệ thành thục, sức sinh sản, kích thƣớc trứng,

kích thƣớc cá bột của cá chuối hoa bố mẹ cho ăn với khẩu phần thức ăn

khác nhau ................................................................................................... 77

Bảng 3.9. Tỷ lệ đẻ, sức sinh sản và thời gian hiệu ứng của cá bố mẹ khi kích thích

sinh sản bằng não thùy ............................................................................... 85

Bảng 3.10. Thời gian nở, chất lƣợng trứng và chất lƣợng cá bột khi kích thích ...... 87

sinh sản bằng não thùy .............................................................................................. 87

Bảng 3.11. Tỷ lệ thành thục, thời gian tái phát dục và sức sinh sản của cá bố mẹ khi

kích thích sinh sản bằng các loại hormone khác nhau. .............................. 89

Bảng 3.12. Ảnh hƣởng của loại hormone lên thời gian hiệu ứng thuốc và các chỉ

tiêu chất lƣợng trứng của cá chuối hoa ...................................................... 91

Bảng 3.13. Môi trƣờng ƣơng cá bột lên hƣơng. ........................................................ 93

Bảng 3.14. Sinh trƣởng của cá chuối hoa khi ƣơng bằng các loại thức ăn khác nhau

.................................................................................................................... 95

Bảng 3.15. Môi trƣờng ƣơng cá bột lên hƣơng. ...................................................... 100

vii

Bảng 3.16. Tăng trƣởng (theo khối lƣợng, g) của cá chuối hoa ở các chế độ tập

chuyển đổi TACB cho cá ở các thời điểm khác nhau............................. 103

Bảng 3.17. Tăng trƣởng (theo chiều dài, cm) của cá chuối hoa ở các chế độ tập

chuyển đổi TACB cho cá ở các thời điểm khác nhau.............................. 107

Bảng 3.18. Diễn biến các yếu tố môi trƣờng trong quá trình ƣơng ........................ 117

Bảng 3.19. Tăng trƣởng (theo khối lƣợng, g) của cá cá chuối hoa ở các mật độ ƣơng

khác nhau ................................................................................................. 119

Bảng 3.20. Tăng trƣởng (theo chiều dài, g) của cá cá chuối hoa ở các mật độ ƣơng

khác nhau ................................................................................................. 122

Bảng 3.21. Diễn biến các yếu tố môi trƣờng trong quá trình ƣơng ........................ 125

Bảng 3.22. Tăng trƣởng (theo khối lƣợng, g) của cá chuối hoa ở các khẩu phần ăn

khác nhau ................................................................................................. 126

Bảng 3.23. Tăng trƣởng (theo chiều dài, cm) của cá cá chuối hoa ở các khẩu phần

ăn khác nhau ........................................................................................... 129

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Cá chuối hoa ................................................................................................ 4

Hình 2.1. Địa điểm thu mẫu cá chuối hoa ................................................................. 26

Hình 2.2. Sơ đồ nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 29

Hình 2.3. Cá chuối hoa dùng thí nghiệm .................................................................. 36

Hình 2.4. Vị trí tiêm kích dục tố cho cá .................................................................... 36

Hình 2.5. Cá bột cá chuối hoa dùng thí nghiệm ........................................................ 39

Hình 2.6. Hệ thống bể thí nghiệm cá bột lên cá hƣơng bằng các loại thức ăn khác

nhau .......................................................................................................... 40

Hình 2.7. Cá hƣơng cá chuối hoa dùng thí nghiệm .................................................. 42

Hình 2.8. Hệ thống bể thí nghiệm mật độ cho cá hƣơng lên cá giống ...................... 43

Hình 2.9. Ổ trứng cá trong giá thể ............................................................................ 44

Hình 2.10. Ấp trứng cá .............................................................................................. 44

Hình 3.1. Hình dạng miệng và răng cá ..................................................................... 47

Hình 3.2. Hình dạng lƣợc mang ................................................................................ 47

Hình 3.3. Thực quản cá chuối hoa ............................................................................ 48

Hình 3.4. Lát cắt ngang thực quản cá chuối hoa ....................................................... 48

Hình 3.5. Dạ dày cá chuối hoa .................................................................................. 49

Hình 3.6. Cấu trúc dạ dày cá chuối hoa .................................................................... 50

Hình 3.7. Hình dạng ống tiêu hóa của cá chuối hoa ................................................. 50

Hình 3.8. Lát cắt ngang ruột của cá chuối hoa ......................................................... 51

Hình 3.9. Cấu trúc thành ruột cá .............................................................................. 51

Hình 3.10. Tần xuất xuất hiện thức ăn của cá chuối hoa nhỏ hơn 100 g (n=120) và

lớn hơn 100 g (n=148) ............................................................................ 53

Hình 3.11. Thức ăn cá chuối hoa cỡ 1000g .............................................................. 54

Hình 3.12. Phổ thức ăn của cá chuối hoa ................................................................. 55

Hình 3.13. Cá chuối hoa cái ...................................................................................... 57

Hình 3.14. Cá chuối hoa đực ..................................................................................... 57

Hình 3.15. Buồng trứng cá chuối hoa ....................................................................... 59

Hình 3.16. Buồng trứng cá giai đoạn I ...................................................................... 59

Hình 3.17. Mô học tế bào buồng trứng giai đoạn I (40X) ........................................ 59

Hình 3.18. Buồng trứng cá giai đoạn II .................................................................... 60

Hình 3.19. Mô học tế bào buồng trứng giai đoạn II (40X) ....................................... 60

ix

Hình 3.20. Buồng trứng cá giai đoạn III ................................................................... 61

Hình 3.21. Mô học tế bào buồng trứng giai đoạn III(10X) ....................................... 61

Hình 3.22. Buồng trứng cá giai đoạn IV ................................................................... 61

Hình 3.23. Mô học tế bào buồng trứng giai đoạn IV(4X) ........................................ 61

Hình 3.24. Buồng trứng cá giai đoạn V .................................................................... 62

Hình 3.25. Mô học tế bào buồng trứng giai đoạn V (4X) ......................................... 62

Hình 3.26. Tinh sào cá chuối hoa .............................................................................. 63

Hình 3.27. Tổ chức mô tế bào tinh sào GĐ III (40X) ............................................... 64

Hình 3.28. Tổ chức mô tế bào tinh sào GĐ VI (40X) ............................................... 64

Hình 3.29. Tƣơng quan giữa tỷ lệ thành thục và chiều dài cá chuối hoa cái ............ 64

Hình 3.30. Tƣơng quan giữa tỷ lệ thành thục và chiều dài cá chuối hoa đực ........... 65

Hình 3.31. Tƣơng quan giữa chiều dài chuẩn và khối lƣợng toàn thân của cá chuối

hoa cái và đực .......................................................................................... 67

Hình 3.32. Nhân tố điều kiện của cá chuối hoa qua các tháng khảo sát .................. 68

Hình 3.33. Biến động của hệ số thành thục và độ béo của cá chuối hoa .................. 69

Hình 3.34. Các giai đoạn thành thục của cá chuối hoa ở các tháng .......................... 70

Hình 3.35. Tƣơng quan khối lƣợng với sức sinh sản tuyệt đối ................................. 72

Hình 3.36. Tƣơng quan chiều dài với sức sinh sản tuyệt đối .................................... 72

Hình 3.37. Tỷ lệ thụ tinh, trứng nổi, và tỷ lệ nở của trứng khi cá bố mẹ cho ăn với

các loại thức ăn khác nhau ....................................................................... 76

Hình 3.38. Tỷ lệ dị hình của cá bột và tỷ lệ sống của cá 3 ngày tuổi khi cho cá bố

mẹ ăn các loại thức ăn khác nhau ............................................................ 77

Hình 3.39. Tƣơng quan giữa khẩu phần cho ăn với tỷ lệ thành thục (a) và sức sinh

sản (b) của cá chuối hoa bố mẹ ................................................................ 78

Hình 3.40. Tỷ lệ thụ tinh, trứng nổi và tỷ lệ nở của trứng khi cho cá bố mẹ ăn với

khẩu phần thức ăn khác nhau ................................................................... 79

Hình 3.41. Tỷ lệ dị hình và tỷ lệ sống của cá bột sau 3 ngày tuổi khi cho cá bố mẹ

ăn với khẩu phần thức ăn khác nhau ....................................................... 80

Hình 3.42. Tỷ lệ cá đực chín sinh dục ....................................................................... 81

Hình 3.43. Tỷ lệ thụ tinh, tỷ lệ nở của trứng cá chuối hoa ở các thời điểm tiêm kích

dục tố khác nhau ...................................................................................... 82

Hình 3.44. Tỷ lệ đẻ của cá cái ................................................................................... 83

Hình 3.45. Tƣơng quan giữa sức sinh sản và các thời điểm ..................................... 84

x

Hình 3.46. Tỷ lệ thụ tinh, tỷ lệ nở của trứng cá chuối hoa ở các thời điểm tiêm liều

sơ bộ và liều quyết định khác nhau ......................................................... 84

Hình 3.47. Tỷ lệ sống của cá chuối hoa khi ƣơng bằng các loại thức ăn khác nhau 94

Hình 3.48. Khối lƣợng trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ...... 96

Hình 3.49. Chiều dài trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ......... 96

Hình 3.50. Hệ số phân đàn về khối lƣợng của cá chuối hoa trong thời gian thí

nghiệm ..................................................................................................... 97

Hình 3.51. Tỷ lệ phân hóa về khối lƣợng (%) của cá chuối hoa khi sử dụng các loại

thức ăn khác nhau sau 30 ngày thí nghiệm .............................................. 98

Hình 3.52. Tỷ lệ cá bị sốc và bị chết bởi tác động cơ học ở các thời điểm khác nhau

................................................................................................................. 99

Hình 3.53. Tỷ lệ sống của cá chuối hoa khi tập chuyển đổi TACB cho cá ở các thời

điểm khác nhau ...................................................................................... 101

Hình 3.54. Tỷ lệ chết của cá chuối hoa khi tập chuyển đổi TACB cho cá ở thời

điểm khác nhau theo thời gian ƣơng...................................................... 102

Hình 3.55. Khối lƣợng trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ... 104

Hình 3.56. Tốc độ tăng trƣởng bình quân ngày về khối lƣợng của cá chuối hoa trong

quá trình thí nghiệm ............................................................................... 105

Hình 3.57. Tốc độ tăng trƣởng đặc trƣng về khối lƣợng của cá trong thời gian thí

nghiệm ................................................................................................... 106

Hình 3.58. Chiều dài trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ....... 108

Hình 3.59. Tốc độ tăng trƣởng bình quân ngày về chiều dài của cá chuối hoa trong

quá trình thí nghiệm ............................................................................... 110

Hình 3.60. Tốc độ tăng trƣởng đặc trƣng về chiều dài của cá chuối hoa trong quá

trình thí nghiệm ...................................................................................... 111

Hình 3.61. Hệ số phân đàn về khối lƣợng của cá chuối hoa trong thời gian thí nghiệm .. 112

Hình 3.62. Tỷ lệ phân hóa về khối lƣợng (%) của cá chuối hoa bột sử dụng thức ăn

chế biến ở các thời điểm thay thế khác nhau sau 30 ngày thí nghiệm .. 113

Hình 3.63. Tỷ lệ bị sốc và bị chết do sốc cơ học của cá ƣơng tập chuyển đổi TACB

cho cá ở các thời điểm khác nhau .......................................................... 116

Hình 3.64. Tỷ lệ sống của cá chuối hoa khi ƣơng ở các mật độ ƣơng khác nhau .. 118

Hình 3.65. Sinh trƣởng khối lƣợng của cá chuối hoa giống theo thời gian nuôi khi

ƣơng ở các mật độ khác nhau. ............................................................... 120

xi

Hình 3.66. Sinh trƣởng chiều dài của cá chuối hoa giống theo thời gian nuôi khi

ƣơng ở các mật độ khác nhau. ............................................................... 122

Hình 3.67. Hệ số phân đàn về khối lƣợng của cá chuối hoa) ....................................... 123

Hình 3.68. Tỷ lệ sống của cá chuối hoa khi sử dụng các khẩu phần ăn khác nhau 126

Hình 3.69. Khối lƣợng trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ... 127

Hình 3.70. Tốc độ tăng trƣởng bình quân ngày về khối lƣợng của cá chuối hoa trong

quá trình thí nghiệm. .............................................................................. 127

Hình 3.71. Tốc độ tăng trƣởng đặc trƣng về khối lƣợng của cá trong thời gian thí

nghiệm ................................................................................................... 128

Hình 3.72. Chiều dài trung bình của cá chuối hoa trong quá trình thí nghiệm ....... 130

Hình 3.73. Tốc độ tăng trƣởng bình quân ngày về chiều dài của cá chuối hoa trong

quá trình thí nghiệm ............................................................................... 131

Hình 3.74. Tốc độ tăng trƣởng đặc trƣng về chiều dài của cá chuối hoa trong quá

trình thí nghiệm ...................................................................................... 132

Hình 3.75. Hệ số phân đàn về khối lƣợng của cá chuối hoa trong thời gian thí nghiệm .. 133

Hình 3.76. Hệ số chuyển đổi thức ăn của cá chuối hoa .......................................... 133

1

MỞ ĐẦU

Giới thiệu

Trong các loài cá nƣớc ngọt, các loài thuộc họ cá quả Channidae

(Anabantiformes) đƣợc các nhà nghiên cứu trong và ngoài nƣớc quan tâm do chúng

có kích thƣớc lớn, thịt ngon và sức sống cao. Nhiều loài đã đƣợc nghiên cứu đầy đủ

về đặc điểm sinh học, sản xuất giống và phát triển thành đối tƣợng nuôi công

nghiệp quan trọng ở các nƣớc trong khu vực nhƣ Việt Nam, Thái Lan, Campuchia,

Phillipines, Ấn Độ và Malaysia (Muntaziana et al., 2013). Ở Việt Nam, họ cá quả

chỉ có duy nhất một giống Channa gồm có 12 loài phân bố khắp các miền với nhiều

tên gọi khác nhau theo tiếng địa phƣơng. Trong đó, cá lóc đen (C. striata) và cá lóc

bông (C. micropeltes) đã đƣợc nghiên cứu nhiều và phát triển nghề nuôi do chúng

có kích cỡ lớn và giá trị kinh tế cao (Nguyễn Huấn và Dƣơng Nhựt Long, 2008).

Gần đây, cá dày (C. lucius) cũng đã đƣợc nghiên cứu đặc điểm sinh học và sản xuất

giống (Tiền Hải Lý, 2016). Cá chành dục (C. gachua) kích thƣớc nhỏ nhƣng cũng

đã đƣợc nghiên cứu đặc điểm sinh học và sản xuất giống (Hồ Mỹ Hạnh, 2017).

Trong khi đó cá chuối hoa (C. maculata) cũng là một đối tƣợng nuôi có tiềm năng

nhƣng lại chƣa đƣợc nghiên cứu nhiều.

Cá chuối hoa đƣợc đƣa vào Sách Đỏ Việt Nam 2007, bậc EN. Hiện nay, cá

chuối hoa nằm trong danh mục các loài đƣợc phép sản xuất kinh doanh vì đây cũng

là một trong những loài cá có giá trị kinh tế cao, có thịt thơm ngon đƣợc sử dụng

rộng rãi trong nội địa. Trong tự nhiên, cá chuối hoa chủ yếu sống ở các sông ngòi,

ao hồ, đồng ruộng ngập nƣớc, nơi có nhiều thực vật thủy sinh và có mặt ở hầu khắp

các thuỷ vực ở miền núi, đồng bằng cả ở vùng nƣớc lợ nơi có nồng độ muối thấp

(Mai Đình Yên, 1978; Nguyễn Văn Hảo, 2005). Chúng cũng phân bố tự nhiên ở ở

nhiều quốc gia nhƣ Nhật Bản, Trung Quốc, Đài Loan và Phillipines (Water and

James, 2004). Hiện nay, nghiên cứu về cá chuối hoa ở trong nƣớc mới chỉ có một số

công trình nghiên cứu về đặc điểm phân loại, một số đặc điểm sinh học và nghiên

cứu sơ bộ về sản xuất giống nhân tạo (Nguyễn Thái Tự, 1983; Mai Đình Yên, 1978;

Nguyễn Văn Hảo, 2005; Nguyễn Đình Vinh và nnk., 2015; Tạ Thị Bình và nnk.,

2015).

Vì vậy, việc nghiên cứu một số đặc điểm sinh học làm cơ sở cho việc cho đẻ

nhân tạo, xây dựng kỹ thuật sản xuất cá giống và đƣa vào nuôi loài cá này là hết sức

cần thiết nhằm góp phần đa dạng hóa đối tƣợng nuôi, duy trì và phát triển nguồn lợi,

2

bảo vệ quỹ gen, bảo tồn đa dạng sinh học. Tuy nhiên, theo Pravdin (1973) muốn

thuần hóa và đƣa vào nuôi một loài cá có hiệu quả thì phải hiểu biết về đặc điểm

sinh học của chúng. Chính vì vậy, đề tài “Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học và

xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa Channa maculata (Lacepède,

1801) ” đƣợc thực hiện.

Mục tiêu của đề tài

Mục tiêu tổng quát

Cung cấp những luận cứ khoa học về một số đặc điểm sinh học và một số

yếu tố kỹ thuật trong sản xuất giống cá chuối hoa. Thành công của đề tài sẽ góp

phần rất lớn cho việc xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa nhằm đa dạng

hóa đối tƣợng nuôi, duy trì và phát triển nguồn lợi, bảo vệ quỹ gen, bảo tồn đa dạng

sinh học.

Mục tiêu cụ thể

Xác định đƣợc các đặc điểm dinh dƣỡng, sinh sản của cá chuối hoa ngoài tự

nhiên làm cơ sở khoa học cho việc xây kỹ thuật sản xuất giống và ƣơng nuôi loài cá

này.

Xây dựng đƣợc một số thông số kỹ thuật trong sản xuất giống cá chuối hoa

trong điều kiện nhân tạo.

Nội dung nghiên cứu

Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học của cá chuối hoa ngoài tự nhiên

- Nghiên cứu đặc điểm dinh dƣỡng

- Nghiên cứu đặc điểm sinh sản

Xây dựng kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa trong điều kiện nhân tạo

- Nghiên cứu kỹ thuật nuôi vỗ cá bố mẹ

- Nghiên cứu kỹ thuật kích thích sinh sản

- Nghiên cứu kỹ thuật ƣơng cá bột lên cá hƣơng

- Nghiên cứu kỹ thuật ƣơng cá hƣơng lên cá giống

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án

Ý nghĩa khoa học

Các dẫn liệu về đặc điểm dinh dƣỡng và đặc điểm sinh sản của cá chuối hoa

ngoài tự nhiên sẽ là nguồn tài liệu tham khảo tốt cho các nghiên cứu tiếp theo về các

loài thuộc họ Channidae.

- Luận án cũng bổ sung thêm các dẫn liệu về các thông số kỹ thuật góp phần

hình thành quy trình kỹ thuật sản xuất giống cá chuối hoa trong điều kiện nhân tạo.