(Luận án tiến sĩ) nghiên cứu đối chiếu ngôn ngữ đánh giá trong tiếng anh và tiếng việt trên cứ liệu

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN BÍCH HỒNG

NGHIÊN CỨU ĐỐI CHIẾU

NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ TRONG TIẾNG ANH

VÀ TIẾNG VIỆT TRÊN CỨ LIỆU BÀI TẠP CHÍ

CHUYÊN NGÀNH NGÔN NGỮ HỌC

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC

Hà Nội - 2023

n

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN BÍCH HỒNG

NGHIÊN CỨU ĐỐI CHIẾU

NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ TRONG TIẾNG ANH

VÀ TIẾNG VIỆT TRÊN CỨ LIỆU BÀI TẠP CHÍ

CHUYÊN NGÀNH NGÔN NGỮ HỌC

Chuyên ngành: Ngôn ngữ học so sánh đối chiếu

Mã số: 9.22.20.24

Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Hiển

Hà Nội - 2023

n

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu

thống kê là hoàn toàn trung thực do tôi thực hiện. Đề tài nghiên cứu và các kết luận

khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Bích Hồng

n

ii

LỜI CẢM ƠN

Luận án được thực hiện tại Học viện Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học

xã hội, Việt Nam.

Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới TS. Phạm Hiển - người đã

hướng dẫn, tận tình chỉ bảo và truyền nhiệt huyết cho tôi trong suốt quá trình thực

hiện luận án. Sự chỉ bảo, tin tưởng và động viên của thầy đã giúp tôi vượt qua trở

ngại, hoàn thiện luận án, phát triển khả năng nghiên cứu độc lập và có được những

kinh nghiệm quý giá.

Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong Học viện Khoa học xã hội, Viện Ngôn

ngữ học, Viện Từ điển học và Bách khoa thư và các nhà khoa học đã góp ý, chỉ dẫn

tôi trong quá trình học tập, giúp tôi dần hoàn thiện và nâng cao chất lượng của luận

án. Tôi xin cảm ơn Học viện Khoa học xã hội đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn

thành luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu – Lãnh đạo trường Đại học Thương

mại, các Phòng ban, Khoa tiếng Anh và đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ và chia

sẻ với tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài này.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn, tình cảm yêu thương nhất tới Bố, Mẹ, Chồng và các

Con, cùng toàn thể gia đình – những người luôn yêu thương, ủng hộ, động viên và

chia sẻ những khó khăn với tôi trong quá trình học tập, công tác và thực hiện công

trình này.

Trân trọng!

Hà Nội, tháng 3 năm 2023

Tác giả luận án

Nguyễn Bích Hồng

n

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................................... ii

MỤC LỤC......................................................................................................................................... iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................................. vi

DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................................................. vii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ......................................................................... viii

MỞ ĐẦU............................................................................................................................................ 1

1. Tính cấp thiết của đề tài................................................................................................................ 1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................. 2

2.1. Mục đích nghiên cứu............................................................................................................... 2

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................................................... 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................................................. 3

3.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................................. 3

3.2. Phạm vi nghiên cứu................................................................................................................. 3

4. Phương pháp luận nghiên cứu........................................................................................................ 5

4.1. Hướng tiếp cận........................................................................................................................ 5

4.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể.............................................................................................. 6

5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ......................................................................................... 7

6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của luận án......................................................................................... 7

6.1. Ý nghĩa lí luận......................................................................................................................... 7

6.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................................................................... 8

7. Cấu trúc của luận án....................................................................................................................... 8

Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN............................... 9

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về ngôn ngữ đánh giá và bài báo khoa học...................................... 9

1.1.1. Nghiên cứu về ngôn ngữ đánh giá ....................................................................................... 9

1.1.2. Nghiên cứu về bài báo khoa học ........................................................................................ 17

1.2. Cơ sở lí luận .............................................................................................................................. 22

1.2.1. Lý thuyết về thể loại ........................................................................................................... 22

1.2.2. Khung thẩm định ngôn ngữ đánh giá của Martin & White................................................ 35

1.2.3. Lý thuyết về ngôn ngữ học đối chiếu.................................................................................. 52

1.3. Tiểu kết chương 1 ..................................................................................................................... 54

n

iv

Chương 2. ĐỐI CHIẾU CẤU TRÚC TU TỪ VÀ NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ THỂ HIỆN THÁI ĐỘ

CỦA BÀI TẠP CHÍ CHUYÊN NGÀNH NGÔN NGỮ HỌC TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT.... 55

2.1. Đối chiếu cấu trúc tu từ của bài tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt .............................. 55

2.1.1. Cấu trúc bài báo ................................................................................................................ 55

2.1.2. Phần Mở đầu...................................................................................................................... 57

2.1.3. Phần Cơ sở lí luận ............................................................................................................. 59

2.1.4. Phần Phương pháp............................................................................................................. 60

2.1.5. Phần Kết quả...................................................................................................................... 62

2.1.6. Phần Thảo luận/ Kết luận .................................................................................................. 64

2.1.7. Nhận xét tổng quát về cấu trúc tu từ của bài tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt.... 65

2.2. Đối chiếu ngôn ngữ thể hiện Thái độ của các bài tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt... 71

2.2.1. Ngôn ngữ chỉ Cảm xúc....................................................................................................... 73

2.2.2. Ngôn ngữ Phán xét hành vi................................................................................................ 79

2.2.3. Thẩm giá ............................................................................................................................ 87

2.2.4. Nhận xét tổng quát về ngôn ngữ thể hiện Thái độ trong bài tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và

tiếng Việt ...................................................................................................................................... 94

2.3. Tiểu kết chương 2 ..................................................................................................................... 96

Chương 3. ĐỐI CHIẾU NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ THỂ HIỆN GIỌNG ĐIỆU TRONG BÀI TẠP

CHÍ CHUYÊN NGÀNH NGÔN NGỮ HỌC TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT.............................. 98

3.1. Đối chiếu tần suất sử dụng của hệ thống Giọng điệu trong bài tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và

tiếng Việt.......................................................................................................................................... 98

3.2. Phân tích đối chiếu chi tiết hệ thống Giọng điệu trong bài tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng

Việt................................................................................................................................................. 100

3.2.1. Thu hẹp............................................................................................................................. 100

3.2.2. Mở rộng............................................................................................................................ 110

3.3. Nhận xét tổng quát về ngôn ngữ thể hiện Giọng điệu trong bài tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và

tiếng Việt........................................................................................................................................ 118

3.4. Tiểu kết chương 3 .................................................................................................................... 121

Chương 4. ĐỐI CHIẾU NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ THỂ HIỆN THANG ĐỘ TRONG BÀI TẠP

CHÍ CHUYÊN NGÀNH NGÔN NGỮ HỌC TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT........................ 122

4.1. Đối chiếu khái quát hệ thống Thang độ trong bài tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt. 122

4.2. Đối chiếu tiểu hệ thống Lực trong bài tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt .................. 123

4.2.1. Phân loại tiểu hệ thống Lực ............................................................................................. 124

4.2.2. Tỷ lệ phân cấp thang độ của Lực ..................................................................................... 124

n

v

4.2.3. Chiến lược hiện thực hóa Lực.......................................................................................... 125

4.2.4. Tần suất Lực theo cấu trúc bài báo.................................................................................. 142

4.3. Đối chiếu tiểu hệ thống Tiêu điểm trong bài tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt ........ 143

4.3.1. Tính phân cấp của Tiêu điểm........................................................................................... 143

4.3.2. Hiện thực hóa Tiêu điểm.................................................................................................. 144

4.3.3. Tần suất Tiêu điểm theo cấu trúc bài báo........................................................................ 147

4.4. Tiểu kết chương 4 ................................................................................................................... 147

KẾT LUẬN.................................................................................................................................... 149

1. Tóm lược các kết quả nghiên cứu chính...................................................................................... 149

2. Một số khuyến nghị.................................................................................................................... 151

3. Hạn chế và các gợi ý cho nghiên cứu tiếp theo.......................................................................... 152

DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ .........................................................I

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................II

PHỤ LỤC........................................................................................................................................XII

n

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BBKH: Bài báo khoa học

CSLL: Cơ sở lí luận

CTTT: Cấu trúc tu từ

Eres: Bài báo tiếng Anh

ESP: Tiếng Anh chuyên ngành

HĐTT: Hành động tu từ

KTĐ: Khung thẩm định

M: Hành động tu từ

NNĐG: Ngôn ngữ đánh giá

NNH: Ngôn ngữ học

SFL: Ngôn ngữ học chức năng hệ thống

SVHT: Sự vật hiện tượng

TA: Tiếng Anh

TV: Tiếng Việt

Vres: Bài báo tiếng Việt

TỪ VIẾT TẮT CÁC PHẦN CỦA BÀI BÁO

I: Phần mở đầu

M: Phần phương pháp

L: Phần cơ sở lý luận

R: Phần kết quả

D: Phần thảo luận

C: Phần kết luận

Im: Phần ý nghĩa của nghiên cứu

Re: Phần đề xuất, khuyến nghị

F: Phần gợi ý các hướng nghiên cứu trong tương lai

Sum: Phần tóm tắt các kết quả nghiên cứu

n

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 1.1. CTTT của bài báo chuyên ngành NNH ứng dụng 31

Bảng 1.2. CTTT của bài báo chuyên ngành Ngôn ngữ học áp dụng trong luận án 32

Bảng 1.3. Các cặp cảm xúc đối lập 40

Bảng 2.1. Cấu trúc bài báo tiếng Anh và tiếng Việt 69

Bảng 2.2. Phân tích ví dụ của nhóm Cảm xúc 73

Bảng 2.3. Tần suất của các nguồn lực đánh giá Cảm xúc 74

Bảng 2.4. Mật độ đánh giá thể hiện Mong muốn theo cấu trúc bài báo 75

Bảng 2.5. Hiện thực hóa Mong muốn bằng tiếng Anh qua các yếu tố ngữ pháp 77

Bảng 2.6. Hiện thực hóa Mong muốn bằng tiếng Việt qua các yếu tố ngữ pháp 79

Bảng 2.7. Phân tích ví dụ của nhóm Phán xét hành vi 80

Bảng 2.8. Tần suất của các nguồn lực Phán xét hành vi 81

Bảng 2.9. Mật độ đánh giá Khả năng theo cấu trúc bài báo 82

Bảng 2.10. Hiện thực hóa Khả năng bằng tiếng Anh qua các yếu tố ngữ pháp 85

Bảng 2.11. Hiện thực hóa Khả năng bằng tiếng Việt qua các yếu tố ngữ pháp 86

Bảng 2.12. Phân tích ví dụ của nhóm Thẩm giá 88

Bảng 2.13. Tần suất của các nguồn lực Thẩm giá 88

Bảng 2.14. Mật độ đánh giá Giá trị theo cấu trúc bài báo 89

Bảng 2.15. Hiện thực hóa Giá trị bằng tiếng Anh qua các yếu tố ngữ pháp 92

Bảng 2.16. Hiện thực hóa Giá trị bằng tiếng Việt qua các yếu tố ngữ pháp 93

Bảng 2.17. Mật độ nguồn lực đánh giá Thái độ theo cấu trúc bài báo 95

Bảng 3.1. Tần suất các nguồn lực đánh giá của hệ thống Giọng điệu 99

Bảng 3.2. Tần suất của Từ bỏ theo cấu trúc bài báo 100

Bảng 3.3. Tần suất của Tuyên bố theo cấu trúc bài báo 105

Bảng 3.4. Tần suất của Trao đổi theo cấu trúc bài báo 111

Bảng 3.5. Tần suất của Quy gán theo cấu trúc bài báo 115

Bảng 3.6. Mật độ nguồn lực Giọng điệu theo cấu trúc bài báo 119

Bảng 4.1. Tần suất của tiểu hệ thống Lực trong tiếng Anh và tiếng Việt 124

Bảng 4.2. Tần suất phân cấp của hệ thống Lực trong TA và TV 124

Bảng 4.3. Tần suất các chiến lược hiện thực hóa Cường độ 128

Bảng 4.4. Tần suất của tiểu hệ thống Lực theo cấu trúc bài báo 142

Bảng 4.5. Tần suất của Tiêu điểm theo cấu trúc bài báo 147

n

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ

Trang

Hình 1.1. Các tầng ngôn ngữ và các siêu chức năng của ngôn ngữ 37

Hình 1.2. Tổng quát các nguồn nghĩa đánh giá 38

Hình 1.3. Hệ thống Thái độ 43

Hình 1.4. Hệ thống Giọng điệu 44

Hình 1.5. Hệ thống Thang độ 50

Hình 1.6. Mô hình Khung thẩm định 51

Hình 2.1. Tên các phần của bài báo tiếng Anh và tiếng Việt 57

Hình 2.2. Tần suất triển khai các HĐTT trong phần Mở đầu 59

Hình 2.3. Tần suất bài báo có phần Cơ sở lí luận/ Bối cảnh nghiên cứu 60

Hình 2.4. Tần suất triển khai các HĐTT trong phần Phương pháp 62

Hình 2.5. Tần suất triển khai các HĐTT trong phần Kết quả 63

Hình 2.6. Tần suất triển khai các HĐTT trong phần Thảo luận/ Kết luận 65

Hình 2.7. Tần suất HĐTT được triển khai trong bài báo TA và TV 66

Hình 2.8. Tỷ lệ xuất hiện của hệ thống Thái độ 72

Hình 2.9. Tỷ lệ phân cực của hệ thống Thái độ 72

Hình 3.1. Tỷ lệ nguồn lực Thu hẹp và Mở rộng đối thoại trong TA và TV 98

Hình 4.1. Tần suất Lực và Tiêu điểm trong tiếng Anh và tiếng Việt 122

Hình 4.2. Tỷ lệ đánh giá tăng/ giảm Thang độ tiếng Anh và tiếng Việt 123

Hình 4.3. Tỷ lệ đánh giá sắc bén và mờ nhạt của Tiêu điểm 143

n

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Ngôn ngữ đánh giá thu hút sự quan tâm của nhiều nhà ngôn ngữ học trên thế giới

bởi “chức năng đánh giá là một trong những chức năng cơ bản và quan trọng nhất

của ngôn ngữ, đáng được nghiên cứu chuyên sâu” và “ngôn ngữ đánh giá không chỉ

là tấm gương phản chiếu tư duy cá nhân mà còn phản chiếu cả tư duy xã hội” (Alba￾Juez & Thompson, tr.6, [70]). Theo quan điểm của Ngôn ngữ chức năng hệ thống,

đánh giá là một trong ba nguồn nghĩa diễn ngôn chính tạo nên nghĩa liên nhân [61].

Chức năng liên nhân của ngôn ngữ đánh giá được sử dụng để thiết lập và duy trì mối

quan hệ giữa người viết/ nói và người đọc/ nghe. Là một phương tiện quan trọng thể

hiện thái độ và truyền đạt sự phán xét của con người, nhận được sự quan tâm của

nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới nhưng ở Việt Nam, ngôn ngữ đánh giá dường như

vẫn còn là một khía cạnh nghiên cứu khá mới mẻ và cần được khám phá nhiều hơn.

Bài báo khoa học là sản phẩm ngôn ngữ mang những nét đặc trưng riêng của phong

cách học thuật. Diễn ngôn học thuật là sự tương tác có mục đích giữa người viết và

người đọc mà ở đó người viết cố gắng trình bày nội dung mạch lạc nhằm xây dựng

mối liên hệ trong diễn ngôn bằng cách để không gian cho đối thoại và đánh giá quan

điểm của họ [44]. Vì vậy, những thập kỷ qua đã có nhiều nghiên cứu về sự tương tác

trong diễn ngôn từ nhiều hướng tiếp cận khác nhau. Hunston & Thompson [71] cho

rằng người viết có thể thể hiện cá tính và đánh giá của họ thông qua khía cạnh tương

tác của diễn ngôn. Sự lựa chọn những đặc điểm ngôn ngữ một mặt có thể phản ánh

thế giới chung của người viết và người đọc, mặt khác thỏa mãn được mục đích quan

trọng là thuyết phục người đọc chấp nhận quan điểm của người viết. Điều đó cho

thấy, nghiên cứu các bài viết học thuật, đặc biệt là bài báo khoa học, là nguồn ngữ

liệu phong phú và giá trị để phân tích các yếu tố và chức năng ngôn ngữ. Tuy nhiên,

trên thực tế, các nghiên cứu về bài báo khoa học chủ yếu chú ý đến cấu trúc thể loại

và khía cạnh siêu diễn ngôn chứ chưa chú ý đến chức năng đánh giá của ngôn ngữ

xét từ ngữ học chức năng hệ thống [32], [41], [82].

n

2

Ở Việt Nam, nghiên cứu về ngôn ngữ khoa học là một khoảng trống bỏ ngỏ cần

được quan tâm nhiều hơn để tăng chất lượng của các bài báo khoa học cũng như vị

thế của các nhà khoa học Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Nghiên cứu so

sánh, đối chiếu ngôn ngữ sử dụng trong tạp chí tiếng Anh và tiếng Việt có thể giúp

độc giả quan tâm có thêm kiến thức để truyền tải được nội dung bài viết bằng tiếng

Anh trong bối cảnh yêu cầu xuất bản trên các tạp chí quốc tế ngày càng nhiều đối với

các nhà nghiên cứu trong nước. Ngoài ra, một nghiên cứu sâu về ngôn ngữ đánh giá

trong các bài báo khoa học còn giúp người viết có ý thức và sử dụng được nguồn lực

ngôn ngữ này vào việc tranh luận với những luận điểm của các nhà khoa học khác và

đưa ra được ý kiến của bản thân.

Những lý do trên đây đã thúc đẩy chúng tôi chọn hướng nghiên cứu với tên đề tài

“Nghiên cứu đối chiếu ngôn ngữ đánh giá trong tiếng Anh và tiếng Việt trên cứ

liệu bài tạp chí chuyên ngành Ngôn ngữ học”. Nghiên cứu hy vọng góp phần làm

phong phú thêm kho tàng lý luận về ngôn ngữ đánh giá và kết quả nghiên cứu có thể

phục vụ cho công tác giảng dạy, nghiên cứu ứng dụng có liên quan.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu hướng tới mục đích tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt trong

cách sử dụng ngôn ngữ đánh giá của các bài tạp chí ngôn ngữ viết bằng tiếng Anh và

tiếng Việt, trên cơ sở phân tích, đối chiếu đặc trưng ngôn ngữ đánh giá thể hiện theo

cấu trúc tu từ của thể loại bài báo khoa học.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu đề ra, luận án phải thực hiện các nhiệm vụ sau:

(1) Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và trên thế giới có liên quan đến

ngôn ngữ đánh giá và nghiên cứu trên nguồn ngữ liệu văn bản khoa học;

(2) Tìm hiểu, phân tích lý thuyết về ngôn ngữ đánh giá và thể loại bài báo khoa

học, từ đó xác định khung lý thuyết làm cơ sở phân tích nguồn ngữ liệu của luận án;

n

3

(3) Phân tích cấu trúc tu từ của khối liệu bài báo khoa học tiếng Anh và tiếng Việt,

từ đó nêu ra điểm tương đồng và khác biệt trong phong cách viết bài tiếng Anh và

tiếng Việt;

(4) Phân tích, phân loại và hệ thống hóa ngôn ngữ đánh giá được sử dụng trong các

bài viết trên các tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt dựa trên khung thẩm định

ngôn ngữ đánh giá (những trường nghĩa nào được sử dụng, tần suất sử dụng ra sao);

(5) Đối chiếu tỷ lệ ngôn ngữ đánh giá trên hai khối liệu tiếng Anh và tiếng Việt

dựa trên cấu trúc thể loại bài báo (đặc điểm của ngôn ngữ đánh giá tương quan giữa

các phần và hành động tu từ của bài báo);

(6) Tìm ra nét tương đồng và khác biệt trong việc sử dụng ngôn ngữ đánh giá giữa

hai khối ngữ liệu, từ đó đưa ra những gợi ý về phong cách ngôn ngữ đánh giá của bài

báo khoa học chuyên ngành ngôn ngữ.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là ngôn ngữ đánh giá được sử dụng trong các

bài viết trên tạp chí ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ngôn ngữ đánh giá theo các tiểu loại của ba hệ thống

chính (Thái độ, Thang độ và Giọng điệu) dựa trên Khung thẩm định ngôn ngữ đánh giá

(Appraisal Framework) của Martin & White [104]. Các đánh giá có thể được thể hiện hiển

ngôn hoặc hàm ngôn. Tuy nhiên, nghiên cứu này chỉ tập trung xem xét và khảo sát các

đánh giá được hiện thực hóa hiển ngôn. Do vậy, ngôn ngữ đánh giá hàm ngôn và nằm

ngoài khung lý thuyết trên không thuộc phạm vi của nghiên cứu này.

Ngoài ra, nghiên cứu thực hiện trên thể loại bài báo nghiên cứu khoa học chuyên

ngành Ngôn ngữ nên chỉ hướng tới các loại bài viết điển hình thuộc tạp chí chuyên

ngành này, loại trừ các dạng bài nghiên cứu phổ biến của các chuyên ngành khác.

- Ngữ liệu nghiên cứu: Khối ngữ liệu gồm 35 bài viết bằng tiếng Anh và 35 bài viết

bằng tiếng Việt trên một số tạp chí Ngôn ngữ uy tín của Việt Nam và trên thế giới.

Mặc dù thực tế cho thấy các bài báo tiếng Anh thường dài hơn bài báo tiếng Việt

n

4

nhưng chúng tôi quyết định lựa chọn hai khối ngữ liệu tương đương về số lượng bài

báo bởi một phần của nghiên cứu có phân tích và đối chiếu cấu trúc của bài báo giữa

hai khối liệu. Khi số lượng bài báo tương đương, kết quả so sánh đối chiếu mới đảm

bảo độ tin cậy. Ngoài ra, khi đối chiếu tần suất các nguồn lực ngôn ngữ đánh giá,

chúng tôi tính tỷ lệ đánh giá trên 1000 từ. Do đó, mặc dù khối liệu tiếng Anh có nhiều

từ hơn khối liệu tiếng Việt nhưng mật độ ngôn ngữ đánh giá của mỗi khối liệu được

tính ra đơn vị tương đương nhau và có thể so sánh được. Về số lượng bài báo được

lựa chọn, chúng tôi đã thực hiện phân tích đối chiếu trên khối liệu ban đầu gồm 30

bài báo tiếng Anh và 30 bài báo tiếng Việt. Sau đó, chúng tôi bổ sung thêm 05 bài

báo vào mỗi khối liệu (35 bài tiếng Anh và 35 bài tiếng Việt). Kết quả cho thấy tỷ lệ

ngôn ngữ đánh giá và tỷ lệ đối chiếu giữa hai ngôn ngữ không đổi. Điều đó cho thấy

số lượng mẫu đã đủ để phản ánh đặc trưng của hai khối liệu.

Nguồn ngữ liệu được lấy từ Internet, tạp chí in, trên nhiều số xuất bản trong khoảng

thời gian năm năm gần đây (2015-2019) để đảm bảo độ đa dạng và độ rộng của ngữ

liệu nghiên cứu. Cụ thể, nguồn ngữ liệu được lựa chọn như sau:

Ngữ liệu tiếng Việt: Các bài báo tiếng Việt được lựa chọn từ ba trong số tạp chí

Ngôn ngữ uy tín nhất của Việt Nam gồm:

1. Tạp chí Ngôn ngữ - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

2. Tạp chí Từ điển học và Bách khoa thư – Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

3. Tạp chí Ngôn ngữ và đời sống – Hội Ngôn ngữ học Việt Nam

Sở dĩ ba tạp chí trên được lựa chọn bởi các bài đăng tạp chí đều trải qua quá trình

phản biện nghiêm túc, trình bày các xu hướng nghiên cứu cập nhật nhất, thể hiện tính

đa dạng và cập nhật về đề tài nghiên cứu. Với uy tín đó, các tạp chí trên đều được

tính điểm ở mức cao nhất ở Hội đồng giáo sư nhà nước ngành Ngôn ngữ học.

Ngữ liệu tiếng Anh: Bài viết bằng tiếng Anh đăng trên tạp chí Ngôn ngữ học quốc

tế chắc chắn trải qua quá trình phản biện khắt khe đảm bảo chất lượng chuẩn quốc tế

cả về nội dung và ngôn ngữ. Vì vậy, tiếng Anh sử dụng trong bài viết được cho là

nguồn ngữ liệu chuẩn để đối chiếu với tiếng Việt. Ngoài ra, chúng tôi chỉ lựa chọn

bài viết của tác giả xuất thân từ các nước nói tiếng Anh hoặc có ít nhất 10 năm làm

n

5

việc tại các trường đại học ở Anh, Mỹ, Úc, Canada (chi tiết xem Phụ lục 1.3). Các

bài viết được gọi chung là bài báo tiếng Anh trong nghiên cứu này. Trong quá trình

phân tích ngữ liệu tiếng Anh, các ví dụ được nhà nghiên cứu dịch sang tiếng Việt để

trình bày trong luận án. Bản thân tác giả luận án là thạc sỹ Ngôn ngữ Anh, giảng viên

tiếng Anh với gần 20 năm kinh nghiệm và đồng nghiệp của tác giả là dịch giả tiếng

Anh hỗ trợ đọc soát lại các bản dịch nên chất lượng bản dịch Anh-Việt trong luận án

được cho là có thể tin cậy được. Bên cạnh đó, sự phát triển các phân nhánh ngôn ngữ

học trên thế giới dẫn đến sự phát triển của ngày càng nhiều tạp chí chuyên ngành

ngôn ngữ như: chuyên ngành ngôn ngữ học ứng dụng (applied linguistics), ngôn ngữ

học tri nhận (cognitive linguistics), ngôn ngữ học xã hội (sociolinguistics), v.v. Vì

vậy, số lượng tạp chí tiếng Anh được lựa chọn nhiều hơn để đảm bảo độ đa dạng về

đề tài tương đương với ngữ liệu tiếng Việt. Các tạp chí được chọn bài bao gồm:

1. Applied Linguistics – Oxford Academic

2. Applied Psycholinguistics – Cambridge University Press

3. Journal of Sociolinguistics – Wiley Online Library

4. Language – Linguistic Society of America

5. Functional Linguistics – Springer Open

Các tạp chí nêu trên cũng được lựa chọn dựa trên uy tín về chất lượng và nằm trong

top 10 danh sách xếp hạng các tạp chí ngành Ngôn ngữ có chỉ số ảnh hưởng cao theo

SJR (International Scientific Scimago Journal and Country Ranking). Danh mục các

bài báo được liệt kê trong Phụ lục 1.

4. Phương pháp luận nghiên cứu

4.1. Hướng tiếp cận

Để đạt được mục đích nghiên cứu của đề tài, luận án áp dụng kết hợp hai đường hướng

tiếp cận chính: nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng.

Nghiên cứu định tính là đường hướng nghiên cứu chính, thể hiện qua việc tác giả phân

tích, miêu tả và giải nghĩa các từ ngữ đánh giá xuất hiện trong các bài báo, phân loại chúng

theo từng nhóm trong khung thẩm định và đánh giá ý nghĩa của việc sử dụng các từ ngữ

đánh giá trong các bài báo khoa học.

n