(Luận Án Tiến Sĩ) Nghiên Cứu Bệnh Cumboro Trên Gà Tại Một Số Tỉnh Đồng Bằng Sông Cửu Long.pdf

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

NGÔ PHÚ CƯỜNG

NGHIÊN CỨU BỆNH GUMBORO TRÊN GÀ TẠI

MỘT SỐ TỈNH ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

CHUYÊN NGÀNH BỆNH LÝ HỌC VÀ CHỮA BỆNH VẬT NUÔI

MÃ NGÀNH: 62640102

2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

NGÔ PHÚ CƯỜNG

NGHIÊN CỨU BỆNH GUMBORO TRÊN GÀ TẠI

MỘT SỐ TỈNH ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

CHUYÊN NGÀNH BỆNH LÝ HỌC VÀ CHỮA BỆNH VẬT NUÔI

MÃ NGÀNH: 62640102

HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGs.Ts. TRẦN NGỌC BÍCH

2020

i

LỜI CẢM TẠ

Qua thời gian học tập và rèn luyện của bản thân tại trường Đại học Cần Thơ,

tôi đã hoàn thành luận án. Tôi đã không ngừng học tập và tích lũy những kiến thức

tại trường và kinh nghiệm từ thực tiễn. Trong khoảng thời gian đó tôi đã nhận được

sự ủng hộ và động viên rất lớn từ gia đình, sự nhiệt tình giúp đỡ từ quý Thầy Cô

giảng dạy, sự chia sẻ từ bạn bè. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến:

Đến Cha mẹ, người đã sinh ra và nuôi dưỡng tôi nên người. Cha mẹ đã cho

tôi niềm tin và tạo mọi điều kiện thuận lợi từ vật chất đến tinh thần để tôi hoàn

thành tốt con đường học tập.

Ban Giám Hiệu Trường Đại học Cần Thơ, Ban Chủ nhiệm Khoa Sau Đại học,

Khoa Nông nghiệp đã tạo điều kiện để cho tôi học tập và rèn luyện.

Ban Giám Hiệu Trường Cao Đẳng Cộng Đồng Đồng Tháp, Ban Chủ nhiệm

Khoa Nông Nghiệp – Thủy Sản, Bộ môn Thú Y đã tạo điều kiện để tôi nghiên cứu

và hoàn thành luận án này

Xin chân thành cảm ơn PGs.Ts. Trần Ngọc Bích – cán bộ hướng dẫn đã tạo

điều kiện thuận lợi và truyền đạt cho tôi nhiều ý kiến quý báu trong suốt quá trình

nghiên cứu và hoàn thành luận án này.

Xin cám ơn các anh chị nghiên cứu sinh K2, K3 đã tạo điều kiện, giúp đỡ

trong quá trình học tập.

Xin gửi lời tri ân đến các em Tứ, Tín – học viên cao học K21, K22, K23 đã

tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.

Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn và kính chúc quý thầy cô và tất cả dồi

dào sức khỏe, hạnh phúc và thành công!

Cần Thơ, ngày 07 tháng 10 năm 2019

Tác giả

Ngô Phú Cường

ii

TÓM TẮT

Luận án “Nghiên cứu bệnh Gumboro trên gà tại một số tỉnh Đồng bằng sông

Cửu Long” được thực hiện từ tháng 10 năm 2015 đến tháng 10 năm 2018. Nội

dung thực hiện gồm: Khảo sát tình hình bệnh Gumboro trên gà tại ĐBSCL. Phân

tích di truyền virus Gumboro được phân lập tại ĐBSCL. Đáp ứng miễn dịch với 3

loại vaccine Gumboro được lựa chọn từ kết quả nghiên cứu trên 2 giống gà (Lương

Phượng, nòi Bến Tre).

Kết quả khảo sát cho tỉ lệ nhiễm bệnh Gumboro của giống gà Tàu Vàng cao

nhất (68,4%), thấp nhất là gà Nòi lai (28,8%). Bệnh xảy ra chủ yếu trên gà nuôi

theo hình thức nhốt hoàn toàn và bán chăn thả (tương đương 57,1% và 55,0%),

nuôi thả hoàn toàn là 28,0%. Gà mắc bệnh tập trung ở giai đoạn từ 3 đến 6 tuần

tuổi (21 - 42 ngày tuổi). Gà không tiêm vaccine có tỉ lệ nhiễm bệnh cao nhất

(66,7%), thấp nhất ở những đàn được tiêm nhắc lại lần 2 (24,5%). Đàn gà nuôi tại

Hậu Giang có tỉ lệ nhiễm bệnh cao nhất (60,0%) và thấp nhất ở An Giang (37,9%).

Kết quả giải trình tự nucleotide và amino aicd từ vị trí 634-1022 ở vùng siêu

biến đổi gene VP2 cho thấy các mẫu virus Gumboro tại Hậu Giang, An Giang, Cần

Thơ, Bến Tre, Vĩnh Long, Trà Vinh thuộc chủng có độc lực cao. Mẫu Cần Thơ 1

và các mẫu vaccine Bur 706, Cevac Gumboro L, Georgia thuộc nhóm nhược độc,

mẫu vaccine IBD Blen và Nobilis thuộc nhóm biến đổi độc lực

Đáp ứng miễn dịch của 3 loại vaccine Gumboro được lựa chọn từ kết quả nội

dung 2 trên 2 giống gà (Lương Phượng, nòi Bến Tre). Kết quả cho thấy gà được

tiêm phòng 2 lần cho đáp ứng miễn dịch cao nhất 86,6%, 1 lần là 62,2% và thấp

nhất ở gà không được tiêm phòng (18,3%). Giống gà nòi Bến Tre có tỉ lệ đáp ứng

miễn dịch cao hơn giống gà Lương Phượng ở cả 2 lần tiêm phòng vaccine nhưng

khác biệt không có ý nghĩa thống kê. Tất cả các loại vaccine đều tạo miễn dịch cho

gà sau khi tiêm phòng. Gà được tiêm vaccine 1 lần có tỉ lệ đáp ứng miễn dịch giữa

3 loại vaccine thử nghiệm gần tương đồng nhau (60,0% – 63,3%). Gà được tiêm

vaccine 2 lần cho đáp ứng miễn dịch cao nhất ở vaccine 3 (93,3%) và thấp nhất là

vaccine 2 (80,0%) nhưng sự sai khác không có ý nghĩa thống kê.

Từ khóa: ĐBSCL, Elisa, gà, Gumboro, RT – PCR, vaccine, VP2,

iii

ABSTRACT

The PhD dissertation named "Study on chicken gumboro disease in some

provinces of the Mekong Delta" was conducted from October 2015 to October

2018. The research objectives are to survey the IBD in chickens in some provinces

of the Mekong Delta; to analyse the genetic characterization of infectious bursal

disease viruses (IBDVs) isolated in the Mekong Delta; and to evaluate the immune

responses of vaccinated chickens by using three common vaccines on both Noi Ben

Tre and Luong Phuong breeds.

Survey findings showed that the prevalence of IBD was highest in Tau Vang

breed (68.4%) and lowest in hybrid Noi (28.8%). In addition, the IBD occurred

mainly in chickens that reared in confined and semi-confined housing types (57.1%

and 55.0% repectively) while it was 28.0% prevalence of IBD in free-range

housing type. Moreover, chickens with the ages from 3 to 6 weeks (21 to 42 days

of ages) were sensitive with IBD. The prevalence of IBD was highest in non￾vaccinated chickens (66.7%) and lowest in second-immunized chickens (24.5%).

Furthermore, the highest prevalence of IBD was detected in the chicken flocks in

Hau Giang province (60.0%) and lowest in An Giang province (37.9%).

The sequencing results of partial VP2 sequences at position 634 to 1022

including hypervariation region revealed that IBDVs presented in Hau Giang, An

Giang, Can Tho, Ben Tre, Vinh Long and Tra Vinh provinces were clustered to

very virulent IBDV group. On the other hand, IBDV circulating in Can Tho (Can

Tho 1) was attenuated IBDV that was similar to vaccine strains such as vaccine

Bur 706, Cevac Gumboro L, Georgia. Meanwhile, other vaccine strains including

vaccine IBD Blen and Nobilis were grouped to antigenic variant IBDV group.

According to the results of phylogentic and pairwise sequence comparison

analysis, three IBD vaccines such as IBD BLEN, Cevac Gumboro and Nobilis were

selected for evaluating the immune responses of chickens after vaccination. In the

present study, the prevalence of chickens owned maternal passive immunity was

higher in Luong Phuong breed (86.6%) compared to Noi Ben Tre (73.3%). In

addition, chickens with twice vaccinations provided the most effective immune

response (86.6%), following by only one vaccination (62.2%) and least in non￾vaccinated chickens (18.3%). In case of twice vaccination, Noi Ben Tre chickens

had higher immune response rates to vaccines than in Luong Phuong chickens;

however, this difference was not statistical signification (P<0.05). All used

vaccines provided immune reponses in chickens after vaccination. The immune

iv

response rates of vaccinated chickens with each vaccine without booster were

almost similar (60.0% - 63.3%). In booster vaccination, immune responses in

chickens to Nobilis vaccine were the most effective (93,35%) and least effective in

Cevac Gumboro L vaccine (80.0%); however, this difference was not statistical

signification (P<0.05).

Key words: Infectious bursal disease, VP2, vaccination, chicken, Mekong

Delta

v

LỜI CAM KẾT KẾT QUẢ

Tôi xin cam kết luận án này được hoàn thành dựa trên các kết quả nghiên cứu

của tôi với sự hướng dẫn của PGS.TS. Trần Ngọc Bích. Các số liệu và kết quả trình

bày trong luận án là trung thực và chưa được công bố bởi tác giả khác trong bất cứ

luận án cùng cấp nào trước đây

Cần Thơ, Ngày 07 tháng 10 năm 2019

Người hướng dẫn khoa học Tác giả luận án

PGS.TS. Trần Ngọc Bích Ngô Phú Cường

vi

MỤC LỤC

Trang

Tóm tắt .................................................................................................................... ii

Abstract .................................................................................................................. iii

Lời cam kết kết quả ................................................................................................ v

Mục lục .................................................................................................................. vi

Danh sách bảng ....................................................................................................... x

Danh sách hình ..................................................................................................... xii

Danh mục từ viết tắt ............................................................................................ xiv

Chương 1: GIỚI THIỆU ...................................................................................... 1

1.1 Tính cấp thiết của luận án ................................................................................. 1

1.2 Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 2

1.3 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .......................................................... 2

1.4 Điểm mới của đề tài .......................................................................................... 3

Chương 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 4

2.1 Virus Gumboro ................................................................................................. 4

2.1.1 Sơ lược lịch sử phát hiện virus Gumboro ...................................................... 4

2.1.2 Hình thái, cấu trúc và phân loại virus gây bệnh Gumboro ............................ 4

2.1.3 Tính chất và cơ chế gây bệnh của IBDV ....................................................... 5

2.1.4 Triệu chứng lâm sàng do IBDV..................................................................... 7

2.1.5 Bệnh tích do IBDV ........................................................................................ 8

2.1.6 Chẩn đoán bệnh do IBDV ........................................................................... 10

2.2 Sinh học phân tử, biển đổi di truyền virus Gumboro ..................................... 17

2.2.1 Hệ gene của virus Gumboro ........................................................................ 17

2.2.2 Protein của virus - cấu trúc và chức năng .................................................... 19

2.2.3 Biến đổi di truyền và tiến hóa của virus Gumboro ...................................... 24

2.2.4 Nhóm quyết định kháng nguyên và sự tiến hóa .......................................... 25

vii

2.3 Hệ miễn dịch ở gà ........................................................................................... 30

2.3.1 Cơ quan chính tạo miễn dịch ở gà ............................................................... 30

2.3.2 Ảnh hưởng của IBDV đến khả năng đáp ứng miễn dịch ............................ 32

2.3.3 Sự ức chế miễn dịch..................................................................................... 33

2.4 Tình hình nghiên cứu về bệnh Gumboro ........................................................ 34

2.4.1 Nghiên cứu trong nước ................................................................................ 34

2.4.2 Nghiên cứu ngoài nước ................................................................................ 38

Chương 3: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................... 43

3.1 Nội dung, thời gian và địa điểm nghiên cứu .................................................. 43

3.1.1 Nội dung nghiên cứu ................................................................................... 43

3.1.2 Thời gian nghiên cứu: .................................................................................. 43

3.1.3 Địa điểm nghiên cứu .................................................................................... 43

3.2 Phương tiện nghiên cứu .................................................................................. 44

3.2.1 Thiết bị ......................................................................................................... 44

3.2.2 Hóa chất ....................................................................................................... 44

3.2.3 Đối tượng nghiên cứu .................................................................................. 45

3.3 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 45

3.3.1 Phương pháp khảo sát hộ/trại chăn nuôi về tình hình dịch bệnh Gumboro

trên gà ................................................................................................................... 45

3.3.2 Phương pháp khảo sát một số đặc điểm triệu chứng và bệnh tích đặc trưng

trên đàn gà nghi bệnh ............................................................................................ 46

3.3.3 Phương pháp xét nghiệm chẩn đoán virus Gumboro .................................. 47

3.3.4 Phương pháp xác định gene VP2 của virus Gumboro thu thập tại thực địa 49

3.3.5 Phương pháp giải trình tự Nucleotide gene VP2 và xác định độc lực của virus

gây bệnh Gumboro ............................................................................................... 52

3.3.6 Phương pháp so sánh và xây dựng cây phả hệ của các mẫu virus thực địa với

ngân hàng gene (genbank) và các chủng vaccine sử dụng phổ biến tại ĐBSCL . 53

viii

3.3.7 Phương pháp khảo sát đáp ứng miễn dịch của 3 loại vaccine Gumboro trên 2

giống gà nòi Bến Tre và Lương Phượng .............................................................. 55

3.4 Chỉ tiêu theo dõi.............................................................................................. 62

3.4.1 Nội dung 1 ................................................................................................... 62

3.4.2 Nội dung 2 ................................................................................................... 62

3.4.3 Nội dung 3 ................................................................................................... 62

3.5 Phương pháp xử lý số liệu .............................................................................. 62

Chương IV: KẾT QUẢ THẢO LUẬN ............................................................. 63

4.1 Nội dung 1: Nghiên cứu tình hình bệnh Gumboro trên gà tại một số tỉnh/ thành

vùng ĐBSCL ........................................................................................................ 63

4.1.1 Đặc điểm của các đàn gà bệnh Gumboro .................................................... 63

4.1.2 Tần suất xuất hiện triệu chứng và bệnh tích của gà mắc bệnh Gumboro .... 68

4.1.3 Tỉ lệ mẫu nhiễm bệnh Gumboro ở các tỉnh/ thành vùng ĐBSCL ............... 72

4.1.4 Tỉ lệ gà chết do bệnh Gumboro ................................................................... 73

4.2 Nội dung 2: Nghiên cứu đặc điểm di truyền virus Gumboro phân lập trên gà

bệnh tại ĐBSCL .................................................................................................... 74

4.2.1 Trình tự chuỗi nucleotide và chuỗi amino acid của các chủng phân lập và

vaccine .................................................................................................................. 74

4.2.2 Phân tích tương đồng chuỗi nucleotide, chuỗi amino acid giữa các chủng thực

địa và các chủng vaccine ...................................................................................... 82

4.2.3 Mức độ tương đồng chuỗi nucleotide và amino acid của các chủng thực địa

với một số chủng khác của Việt Nam và trên thế giới ......................................... 83

4.2.4 Xây dựng cây phả hệ của các chủng virus Gumboro phân lập được trong

nghiên cứu so với các chủng trong và ngoài nước. .............................................. 87

4.3 Nội dung 3: Nghiên cứu đáp ứng miễn dịch với 3 loại vaccine Gumboro trên 2

giống gà nòi Bến Tre và Lương Phượng .............................................................. 90

4.3.1 Tỉ lệ đáp ứng miễn dịch giữa 2 giống gà và số lần tiêm phòng .................. 90

4.3.2 Sự khác biệt đáp ứng miễn dịch giữa 2 giống gà, vaccine và số lần

tiêm phòng ............................................................................................................ 92

ix

Chương 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................. 97

5.1 Kết luận ........................................................................................................... 97

5.2 Đề nghị ............................................................................................................ 98

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 99

PHỤ LỤC .......................................................................................................... 121

x

DANH SÁCH BẢNG

Bảng Trang

3.1: Thành phần bộ kit ELISA gián tiếp ............................................................... 44

3.2: Số lượng đàn gà khảo sát tại các tỉnh ĐBSCL .............................................. 46

3.3: Danh sách các chủng virus Gumboro và vaccine trong ngân hàng gene sử dụng

phân tích so sánh trong nghiên cứu ...................................................................... 54

3.4: Mật độ gà phân bố theo tuần tuổi .................................................................. 56

3.5: Thành phần hóa học và giá trị dinh dưỡng của thức ăn gà ............................ 57

3.6: Quy trình phòng bệnh chung ......................................................................... 57

3.7: Bố trí thí nghiệm ............................................................................................ 58

3.8: Tóm tắt thời điểm tiêm phòng và lấy máu để kiểm tra kháng thể ................. 59

4.1: Tỉ lệ đàn gà bệnh Gumboro giữa các giống gà .............................................. 63

4.2: Tỉ lệ gà bệnh Gumboro theo các hình thức chăn nuôi ................................... 64

4.3: Tỉ lệ gà nhiễm bệnh Gumboro giữa các lứa tuổi ........................................... 66

4.4: Tỉ lệ đàn gà bệnh theo số lần sử dụng vaccine .............................................. 67

4.5: Tần suất xuất hiện triệu chứng lâm sàng trên đàn gà mắc bệnh .................... 68

4.6: Tần suất xuất hiện bệnh tích trên đàn gà mắc bệnh Gumboro ...................... 69

4.7: Tỉ lệ mẫu nhiễm Gumboro theo địa phương khảo sát ................................... 72

4.8: Tỉ lệ gà chết do bệnh Gumboro ..................................................................... 73

4.9: Vị trí sai khác Nucleotide dẫn đến sai khác amino acid giữa các mẫu

nghiên cứu............................................................................................................. 76

4.10: Vị trí sai khác Nucleotide dẫn đến sai khác amino acid giữa các mẫu nghiên

cứu và vaccine ...................................................................................................... 77

4.11: Vị trí amino acid thay đổi của nhóm quyết định kháng nguyên kháng nguyên

VP2 ở các chủng thực địa với ngân hàng gene (genbank) ................................... 79

4.12: Tỉ lệ (%) tương đồng về nucleotide (trên đường chéo) và amino acid (dưới

đường chéo) của các mẫu IBDV trong nghiên cứu và vaccine ............................ 82

xi

4.13: Tương đồng về nucleotide (trên đường chéo) và amino acid (dưới đường

chéo) của các mẫu IBDV trong nghiên cứu với một số chủng khác ở Việt Nam và

thế giới .................................................................................................................. 85

4.14: Tỉ lệ kháng thể thụ động mẹ truyền của 2 giống gà. ................................... 90

4.15: Tỉ lệ đáp ứng miễn dịch giữa các lần tiêm vaccine Gumboro ..................... 91

4.16: Sự khác biệt đáp ứng miễn dịch giữa 2 giống gà ........................................ 92

4.17: Sự khác biệt đáp ứng miễn dịch giữa các chủng vaccine khi tiêm phòng cho

gà lúc 7 và 28 ngày tuổi. ....................................................................................... 93

4.18: Sự khác biệt đáp ứng miễn dịch giữa các chủng vaccine và giống gà ........ 94

4.1 : Tỉ lệ đàn gà bệnh Gumboro giữa các giống gà ........................................... 134

4.2 : Tỉ lệ gà bệnh Gumboro theo các hình thức chăn nuôi ................................ 134

4.8: Tỉ lệ gà chết do bệnh Gumboro ................................................................... 136

4.15: Tỉ lệ đáp ứng miễn dịch giữa các lần tiêm vaccine Gumboro ................... 136

4.18: Sự khác biệt đáp ứng miễn dịch giữa các chủng vaccine và giống gà ...... 139

xii

DANH SÁCH HÌNH

Hình Trang

2.1: Cấu trúc của hạt IBDV dưới kính hiển vi điện tử ........................................... 5

2.2: Virus Gumboro tập hợp thành từng cụm nằm trong tế bào lympho B ............ 5

2.3: Cơ chế sinh bệnh của virus gây bệnh Gumboro .............................................. 7

2.4: Bệnh tích túi Fabricius và hệ cơ của gà mắc bệnh Gumboro .......................... 9

2.5: Tế bào đại thực bào trong túi Fabricius bị virus Gumboro tấn công ............. 10

2.6: Phản ứng ELISA trực tiếp ............................................................................. 13

2.7: Phản ứng ELISA gián tiếp ............................................................................. 14

2.8: Sơ đồ các bước của phản ứng RT – PCR ...................................................... 16

2.9: Hệ gene của virus Gumboro bao gồm 2 phân đoạn A và B nhìn dưới kính hiện

vi điện tử ............................................................................................................... 17

2.10: Sơ đồ hệ gene và một số vùng quan trọng của IBDV serotype I và II ........ 18

2.11: Các phân đoạn A và B của virus Gumboro qua điện di .............................. 20

2.12: Sơ đồ minh hoạ hệ gene của virus Gumboro và quá trình tổng hợp protein

cấu trúc .................................................................................................................. 23

2.13: Quy luật biến đổi nhóm quyết định kháng nguyên. .................................... 28

2.14: Hệ thống miễn dịch gia cầm ........................................................................ 31

3.1: Bộ kít thử IBDV Ag Test .............................................................................. 47

3.2: Quy trình thực hiện lấy mẫu phân và kiểm tra kết quả ................................. 48

3.3: Đọc kết quả bộ kit thử IBDV Ag Test ........................................................... 48

3.4: Các bước thực hiện phản ứng RT-PCR ......................................................... 49

3.5: Vị trí VP2 trong phân đoạn A của hệ gene virus Gumboro và vùng siêu biến

đổi làm đích nhân bản gene của phản ứng PCR ................................................... 50

3.6 Quy luật biến đổi epitope ................................................................................ 53

3.7: Bố trí ô chuồng thí nghiệm ............................................................................ 56

3.8: Bộ kit Idexx ELISA kiểm tra kháng thể IBDV ............................................. 59

3.9: Sơ đồ bố trí huyết thanh xét nghiệm ELISA gián tiếp .................................. 60

xiii

4.1: Hình thức chăn nuôi tại các đàn gà khảo sát ................................................. 65

4.2: Một số triệu chứng lâm sàng gà mắc bệnh Gumboro .................................... 69

4.3: Bệnh tích bệnh Gumboro ở đàn gà bệnh ....................................................... 71

4.4: Điện di sản phẩm PCR của các chủng IBDV. ............................................... 74

4.5: Giản đồ (chromatogram) một phần trình tự vùng siêu biến đổi gene kháng

nguyên VP2 .......................................................................................................... 75

4.6: Cây phả hệ xác định phân nhóm độc lực giữa chủng Gumboro Việt Nam và

thế giới .................................................................................................................. 89

4.7: Tỉ lệ đáp ứng miễn dịch giữa giống gà và vaccine ........................................ 95