Luận án tiến sĩ kinh tế khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ phát triển bền vững tại tỉnh lào

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN NGỌC HUY

KHAI THÁC TÀI NGUYÊN THỰC VẬT RỪNG PHỤC VỤ

PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TẠI TỈNH LÀO CAI

Ngành: Kinh tế phát triển

Mã số: 9310105

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS.TS. Trần Ngọc Ngoạn

2. TS. Nguyễn Thắng

Hà Nội – 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu

nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa

từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Ngọc Huy

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ KHAI THÁC

TÀI NGUYÊN THỰC VẬT RỪNG PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN BỀN

VỮNG.......................................................................................................................10

1.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước................................................................10

1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ................................................................19

1.3. Nhận xét chung về các công trình hiện có và vấn đề cần tiếp tục

nghiên cứu ..........................................................................................................35

Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ

KHAI THÁC TÀI NGUYÊN THỰC VẬT RỪNG PHỤC VỤ PHÁT

TRIỂN BỀN VỮNG................................................................................................38

2.1. Cơ sở lý luận về khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ phát triển

bền vững ...................................................................................................................38

2.1.1. Các khái niệm có liên quan và nội dung về khai thác tài nguyên thực

vật rừng phục vụ phát triển bền vững.................................................................38

2.1.2. Các lý thuyết, cách thức, mô hình về thác tài nguyên thực vật rừng

phục vụ phát triển bền vững ...............................................................................45

2.1.3. Tiêu chí đánh giá về khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ

phát triển bền vững ............................................................................................55

2.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến khai thác tài nguyên thực vật rừng phục

vụ phát triển bền vững ........................................................................................58

2.2. Kinh nghiệm thực tiễn về khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ

phát triển bền vững.................................................................................................64

2.2.1. Kinh nghiệm quốc tế ................................................................................64

2.2.2. Kinh nghiệm của một số địa phương ở Việt Nam....................................68

2.2.3. Các bài học rút ra đối với tỉnh Lào Cai ....................................................72

Chương 3: THỰC TRẠNG KHAI THÁC TÀI NGUYÊN THỰC VẬT

RỪNG PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TẠI TỈNH LÀO CAI..............74

3.1. Các đặc điểm tự nhiên, kinh tế-xã hội của tỉnh Lào Cai ảnh hưởng tới

khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ phát triển bền vững......................74

3.1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên.....................................................................74

3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội của tỉnh Lào Cai..............................................75

3.2. Thực trạng khai thác tài nguyên thực vật rừng tại tỉnh Lào Cai................77

3.2.1. Các chính sách của Trung ương và tỉnh Lào Cai liên quan đến khai

thác tài nguyên thực vật rừng .............................................................................77

3.2.2. Thực trạng khai thác tài nguyên thực vật rừng xét theo biến động về

quy mô và cơ cấu diện tích lâm nghiệp có rừng, diện tích rừng ở tỉnh Lào Cai.....81

3.2.3. Thực trạng khai thác xét theo chủng loại - gỗ và lâm sản ngoài gỗ.........84

3.3. Thực trạng khai thác tài nguyên thực vật rừng ở tỉnh Lào Cai từ điều

tra, khảo sát thực tiễn tại một số địa điểm............................................................86

3.3.1. Khai thác tài nguyên thực vật rừng đối với một số sản phẩm từ tự nhiên......86

3.3.2. Một số mô hình khai thác tài nguyên thực vật rừng theo hướng phát

triển bền vững ở tỉnh Lào Cai.............................................................................91

3.4. Các kết quả của khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ phát

triển bền vững tại tỉnh Lào Cai..............................................................................94

3.4.1. Bền vững về kinh tế..................................................................................94

3.4.2. Bền vững về tài nguyên và môi trường ....................................................98

3.4.3. Bền vững về xã hội.................................................................................102

3.5. Đánh giá chung về khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ phát

triển bền vững tại tỉnh Lào Cai............................................................................107

3.5.1. Các kết quả đạt được ..............................................................................107

3.5.2. Các hạn chế, yếu kém.............................................................................108

3.5.3. Nguyên nhân của các hạn chế, yếu kém.................................................110

Chương 4: GIẢI PHÁP VỀ KHAI THÁC TÀI NGUYÊN THỰC VẬT

RỪNG PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TẠI TỈNH LÀO CAI............117

4.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035........117

4.1.1. Bối cảnh quốc tế .....................................................................................117

4.1.2. Bối cảnh trong nước và ở tỉnh Lào Cai ..................................................120

4.1.3. Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức đối với khai tài nguyên

thực vật rừng phục vụ phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai.............................124

4.2. Quan điểm, định hướng khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ

phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai...................................................................127

4.2.1. Quan điểm của Nhà nước về khai thác tài nguyên thực vật rừng ..........127

4.2.2. Quan điểm của tác giả về khai thác tài nguyên thực vật rừng phục

vụ phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai............................................................128

4.3. Các giải pháp khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ phát triển

bền vững tại tỉnh Lào Cai đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035..................134

4.3.1. Các căn cứ đề xuất các giải pháp............................................................134

4.3.2. Đề xuất các giải pháp .............................................................................135

KẾT LUẬN............................................................................................................149

CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ..............151

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................152

PHỤ LỤC...............................................................................................................173

Phụ lục 1: Các số liệu..............................................................................................173

Phụ lục 2: Bảng hỏi điều tra hộ về khai thác tài nguyên thực vật rừng ở Lào

Cai ...........................................................................................................................202

Phụ lục 3: Một số hình ảnh điều tra, khảo sát thực tiễn về khai thác tài nguyên

thực vật rừng ở Lào Cai ..........................................................................................212

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ASEAN : Hiệp hội các nước Đông Nam Á (Association of South East Asian

Nations)

CDM : Cơ chế phát triển sạch (Clean Development Mechanism)

CIFOR : Trung tâm nghiên cứu lâm nghiệp quốc tế (Center for International

Forestry Research)

CPTPP : Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương

(Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific

Partnership)

DVMTR : Dịch vụ môi trường rừng

FLEGT : Quản trị rừng và thương mại lâm sản (EU Forest Law Enforcement,

Governance and Trade)

FSC : Hội đồng quản trị rừng thế giới (Forest Stewardship Council)

ITTO : Tổ chức gỗ nhiệt đới (International Tropical Timber Organization)

LSNG : Lâm sản ngoài gỗ

NNPTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn

PES : Chi trả dịch vụ môi trường rừng (Payments for environmental

services)

PTBV : Phát triển bền vững

REDD+ : Giảm phát thải khí nhà kính từ mất rừng và suy thoái rừng (Reducing

Emissions from Deforestation and Forest Degradation)

SFM : Quản lý rừng bền vững (Sustainable Forest Management)

UN : Liên hợp quốc (United Nations)

UNEP : Chương trình môi trường Liên hợp quốc (United Nations

Environment Programme)

WB : Ngân hàng Thế giới (World Bank)

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1: Địa bàn và quy mô, cơ cấu mẫu khảo sát..................................................8

Bảng 2.1: Các biến sử dụng trong mô hình ước lượng.........................................63

Bảng 3.1: Diện tích rừng ở Lào Cai phân theo nguồn gốc rừng ..........................82

Bảng 3.2: Đặc điểm kinh tế - xã hội của các hộ trong mẫu khảo sát ...................86

Bảng 3.3: Sản lượng khai thác một số loại tài nguyên thực vật rừng ..................88

Bảng 3.4: Phương thức và mức độ khai thác tài nguyên thực vật rừng ...............88

Bảng 3.5: Kết quả hồi quy về các nhân tố ảnh hưởng đến khai thác....................90

Bảng 3.6: Tiêu thụ các sản phẩm của cây lâm sản ngoài gỗ ................................94

Bảng 3.7: Cơ cấu sản xuất lâm nghiệp trên địa bàn tỉnh Lào Cai ........................95

Bảng 3.8: Thu nhập và số ngày công lao động từ khai thác.................................97

Bảng 3.9: Tỷ lệ che phủ rừng trên địa bàn tỉnh Lào Cai ......................................99

Bảng 3.10: Sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật trong trồng và chăm sóc

các cây lâm sản ngoài gỗ...................................................................101

Bảng 3.11: Tỷ lệ hộ nghèo theo thu nhập trên địa bàn tỉnh Lào Cai..................102

Bảng 3.12: Phân bổ chi trả dịch vụ môi trường rừng cho các đối tượng ...........104

Bảng 3.13: Chuỗi giá trị một số loại tài nguyên thực vật rừng ..........................106

Bảng 4.1: Diễn biến khí hậu ở tỉnh Lào Cai.......................................................123

Bảng 4.2: Thiệt hại do thiên tai trên địa bàn tỉnh Lào Cai .................................123

Bảng 4.3: Ma trận phân tích SWOT đối với khai tài nguyên thực vật rừng phục

vụ phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai.............................................126

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Rừng là một trong những tài nguyên quan trọng phục vụ cho cuộc sống của con

người. Đây là nơi cung cấp những cây gỗ quý, cây thuốc,… cho con người. Do các

lợi ích về kinh tế-xã hội, việc khai thác tài nguyên rừng ngày càng được con người

quan tâm. Tài nguyên rừng đang từng ngày, từng giờ bị tàn phá và hệ quả là sự tái

tạo, tính cân bằng tự nhiên của các cánh rừng gần như không còn nữa. Việc khai

thác tài nguyên rừng trong đó có tài nguyên thực vật rừng ảnh hưởng tới tài nguyên

và môi trường, cân bằng hệ sinh thái, đa dạng sinh học. Việc khai thác tài nguyên

thực vật rừng đặt ra các nguy cơ, thách thức về “lời nguyền tài nguyên”. Từ góc độ

kinh tế, việc khai thác tài nguyên thực vật rừng đặt ra các nguy cơ, thách thức về

“lời nguyền tài nguyên”.

Tài nguyên thực vật rừng có vai trò quan trọng đối với cuộc sống của con người,

sự phát triển kinh tế - xã hội của các vùng, miền, địa phương. Lào Cai là tỉnh có tài

nguyên thực vật rừng phong phú, đa dạng và điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát

triển lâm nghiệp. Tài nguyên thực vật rừng có vị trí, vai trò quan trọng và việc khai

thác tài nguyên thực vật rừng đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Lào

Cai. Trong giai đoạn 2010-2020, khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản đóng góp

khoảng 15,8% GRDP ở tỉnh Lào Cai; trong khu vực này, lâm nghiệp chiếm tới

11,9%. Trong ngành lâm nghiệp, khai thác gỗ và lâm sản ngoài gỗ chiếm tỷ trọng

lớn nhất với 57,32%. Ngành lâm nghiệp trên địa bàn tỉnh Lào Cai thu hút giải quyết

việc làm cho khoảng 20.000 lao động [20], [21].

Thời gian qua, Lào Cai đã phát huy lợi thế và tiềm năng để phát triển ngành lâm

nghiệp. Tuy nhiên, hoạt động khai thác tài nguyên thực vật rừng của tỉnh đã và đang

đặt ra các nguy cơ đối với phát triển bền vững ở các cấp độ khác nhau. Việc khai

thác tài nguyên rừng, đặc biệt là tài nguyên thực vật rừng, tình trạng chặt, phá

rừng…đang là mối lo ngại lớn. Cho dù tỉnh Lào Cai đã đẩy mạnh công tác bảo vệ

và phát triển rừng, với việc đẩy mạnh trồng rừng, diện tích rừng ở Lào Cai tăng từ

327.755ha (năm 2010) lên 354.063ha (năm 2019), tỷ lệ che phủ rừng tăng tương

ứng từ 51,3% lên 55,63% [4], [138]. Tuy diện tích rừng và tỷ lệ che phủ rừng có

tăng nhưng chất lượng rừng chưa cao, tính đa dạng sinh học rừng tự nhiên bị suy

giảm. Đáng chú ý là, hoạt động khai thác tài nguyên thực vật rừng đang đặt ra các

nguy cơ, thách thức đối với phát triển bền vững trên cả 3 khía cạnh kinh tế, xã hội

và môi trường. Việc khai thác hợp lý, hiệu quả tài nguyên thực vật rừng, phát huy

nguồn lực kinh tế đặc thù của tỉnh miền núi với địa hình bị chia cắt như Lào Cai

đang là bài toán khó tìm lời giải với các ngành, đặc biệt là kinh tế. Trước những vấn

đề như vừa nêu, cho đến nay, nhiều phương án đã đề xuất, nhiều mô hình phát triển

đã được áp dụng. Tuy nhiên, ở Lào Cai, các giải pháp đề ra và áp dụng vẫn chưa

mang lại hiệu quả kinh tế cao, khả năng nhân rộng thấp hoặc do quá trình áp dụng

2

các mô hình chưa chú ý đến khâu phân phối, thị trường, quảng bá… đã làm ảnh

hưởng đến hiệu quả kinh tế của việc khai thác tài nguyên thực vật rừng.

Trong giai đoạn tới, cả nước nói chung và tỉnh Lào Cai nói riêng, tài nguyên rừng

đứng trước các bối cảnh mới. Các yêu cầu về phát triển bền vững, bảo vệ tài nguyên

và môi trường gắn với các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế. Các tiến bộ về khoa

học và công nghệ đang tạo ra và thay đổi các phương thức mới trong phát triển kinh

tế-xã hội và quản lý tài nguyên thiên nhiên, trong đó có tài nguyên rừng. Biến đổi

khí hậu đặt ra các thách thức đối với khai thác tài nguyên thực vật rừng. Phát triển

bền vững, tăng trưởng xanh là mục tiêu xuyên suốt trong quá trình phát triển đất

nước. Trước cộng đồng quốc tế, Việt Nam đã có cam kết mạnh mẽ về thực hiện

Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững. Đặc biệt là, Việt Nam cam kết

phát thải ròng bằng không (net zero) tại COP26 và để đóng góp vào mục tiêu này

đòi hỏi có sự đóng góp rất lớn từ tài nguyên thực vật rừng. Chiến lược quốc gia về

tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 (Quyết định số 1658/QĐ￾TTg ngày 01/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ) là một trong những chiến lược ưu

tiên hàng đầu nhằm thể hiện các cam kết của Việt Nam trước cộng đồng quốc tế và

là công cụ quan trọng góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững. Việt

Nam đang đẩy mạnh tái cấu trúc, đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế, chuyển từ

chiều rộng sang chiều sâu và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, kết hợp với phát

triển bền vững. Những vấn đề vừa nêu đặt ra yêu cầu ở cấp độ quốc gia cũng như

tỉnh Lào Cai và đòi hỏi khai thác tài nguyên thực vật rừng gắn với các mục tiêu phát

triển bền vững.

Việc khai thác tài nguyên thực vật rừng có ảnh hưởng lớn đến kinh tế, xã hội và

môi trường. Các nghiên cứu hiện có chủ yếu tập trung phân tích, đánh giá hiện trạng

khai thác tài nguyên rừng nói chung và tài nguyên thực vật rừng nói riêng từ góc

nhìn phát triển bền vững, nói cách khác là xem xét tới tính bền vững của khai thác

tài nguyên thực vật rừng hoặc tính bền vững trong các hoạt động của khai thác tài

nguyên thực vật rừng nhằm trả lời câu hỏi khai thác đã bền vững chưa. Vấn đề đặt

ra là, khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ, đóng góp như thế nào vào phát

triển bền vững về kinh tế, xã hội và môi trường tại tỉnh Lào Cai? Câu hỏi này hầu

như chưa được các nghiên cứu xem xét, giải quyết.

Xuất phát từ những vấn đề như vừa nêu, đề tài “Khai thác tài nguyên thực vật

rừng phục vụ phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai” được lựa chọn làm chủ đề

nghiên cứu. Đề tài tập trung phân tích, đánh giá thực trạng khai thác tài nguyên thực

vật rừng phục vụ phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai nhằm cung cấp bức tranh chân

thực, toàn diện hơn để có các giải pháp phù hợp.

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án

2.1. Mục tiêu nghiên cứu

3

Mục tiêu nghiên cứu của luận án là phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải

pháp khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ phát triển bền vững tại tỉnh Lào

Cai.

2.2. Các nhiệm vụ nghiên cứu

Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án bao gồm:

1) Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về khai thác tài nguyên thực vật rừng

phục vụ phát triển bền vững.

2) Phân tích, đánh giá thực trạng khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ phát

triển bền vững tại tỉnh Lào Cai.

3) Đề xuất quan điểm, định hướng và giải pháp về khai thác tài nguyên thực vật

rừng phục vụ phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai đến năm 2025, tầm nhìn đến

năm 2035.

2.3. Câu hỏi nghiên cứu

Câu hỏi nghiên cứu chính của luận án là:

1) Khai thác tài nguyên thực vật rừng ảnh hưởng và phục vụ như thế nào đến

phát triển bền vững về kinh tế, xã hội và môi trường tại tỉnh Lào Cai?

2) Những giải pháp gì và như thế nào để thực hiện khai thác tài nguyên thực vật

rừng phục vụ phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai?

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là khai thác tài nguyên thực vật rừng ảnh

hưởng và phục vụ như thế nào vào phát triển bền vững về kinh tế, xã hội và môi

trường tại tỉnh Lào Cai.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi về thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng khai thác tài nguyên

thực vật rừng phục vụ phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai giai đoạn 2011-2020 và

đề xuất giải pháp đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035.

Phạm vi về không gian nghiên cứu: Đề tài tập trung phân tích, đánh giá thực

trạng và đề xuất giải pháp về khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ phát triển

bền vững tại tỉnh Lào Cai.

Phạm vi về nội dung nghiên cứu: Luận án không xem xét tới tính bền vững của

khai thác tài nguyên thực vật rừng hoặc tính bền vững trong các hoạt động của khai

thác tài nguyên thực vật rừng. Đề tài tập trung làm rõ thực trạng khai thác tài nguyên

thực vật rừng phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai, bao gồm các

trụ cột: kinh tế, xã hội, môi trường.

4

- Bền vững về kinh tế: luận án nghiên cứu về đóng góp của khai thác tài nguyên

thực vật rừng vào nền kinh tế; năng suất tài nguyên; đóng góp vào thu nhập và việc

làm của hộ.

- Bền vững về môi trường: khai thác tài nguyên thực vật rừng với bảo vệ và phát

triển rừng (tỷ lệ che phủ rừng) và ảnh hưởng đến môi trường sinh thái.

- Bền vững về xã hội: Đóng góp của khai thác tài nguyên thực vật rừng vào cải

thiện thu nhập và giảm nghèo, tạo việc làm cho hộ và phân chia lợi ích từ việc khai

thác tài nguyên thực vật rừng.

4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu của luận án

4.1. Khung phân tích

Khung phân tích của đề tài luận án được thể hiện như sau:

4

Hình 1: Khung phân tích của đề tài luận án

Nguồn: Tác giả luận án.

5

4.2. Cách tiếp cận vấn đề nghiên cứu

i) Cách tiếp cận phát triển bền vững

Đề tài sử dụng cách tiếp cận phát triển bền vững nhằm phân tích, đánh giá thực

trạng khai thác tài nguyên thực vật rừng và các ảnh hưởng của nó tới phát triển bền

vững tại tỉnh Lào Cai. Cách tiếp cận này nhằm phân tích bền vững về kinh tế, xã hội

và môi trường của khai thác tài nguyên thực vật rừng. Đồng thời, cách tiếp cận này

cho phép nghiên cứu, xem xét ảnh hưởng của khai thác tài nguyên thực vật rừng

phục vụ phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai trên các khía cạnh về kinh tế, xã hội,

môi trường.

ii) Cách tiếp cận hệ thống

Đề tài sử dụng cách tiếp cận hệ thống nhằm phân tích cấu trúc bên trong và bên

ngoài để xác định và phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới khai thác tài nguyên thực

vật rừng phục vụ phát triển bền vững; các chủ thể có liên quan đến khai thác tài

nguyên thực vật rừng nhằm đề xuất các giải pháp đồng bộ, có hệ thống.

iii) Cách tiếp cận theo chuỗi giá trị

Luận án sử dụng cách tiếp cận theo chuỗi giá trị nhằm đánh giá thực trạng sản

xuất, khai thác, chế biến và tiêu thụ các sản phẩm của tài nguyên thực vật rừng tại

tỉnh Lào Cai. Thêm vào đó, cách tiếp cận chuỗi giá trị nhằm phân tích, đánh giá sự

tham gia của các chủ thể có liên quan, nhất là người nghèo và người dân tộc thiểu

số, vào chuỗi giá trị đối với các sản phẩm thực vật rừng.

4.3. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp phân tích và tổng hợp: Phương pháp này được sử dụng để phân

tích, đánh giá các quan niệm của các tác giả trong và ngoài nước về các khái niệm

có liên quan đến nội dung của đề tài và các cách tiếp cận về khai thác tài nguyên

thực vật rừng phục vụ phát triển bền vững. Phương pháp này cũng được sử dụng để

nghiên cứu các chủ trương, chính sách của tỉnh Lào Cai về phát triển bền vững

nhằm đề xuất các tiêu chí đánh giá về khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ

phát triển bền vững tỉnh Lào Cai. Các phân tích, đánh giá này nhằm giúp tác giả

phân tích thực trạng, đề xuất các quan điểm và giải pháp có tính khoa học, phù hợp

với tình hình thực tiễn của tỉnh Lào Cai. Các kết quả phân tích được sử dụng để

tổng hợp, hệ thống hóa nhằm rút ra các nhận xét, khái quát, kết luận từ các nội

dung, kết quả nghiên cứu.

Phân tích thống kê: Phân tích số liệu thống kê về tình hình kinh tế - xã hội tỉnh

Lào Cai giai đoạn 2010 - 2020. Phương pháp này được sử dụng phân tích, đánh giá

về biến động đất rừng, diện tích rừng và các số liệu về khai thác tài nguyên thực vật

rừng ở tỉnh Lào Cai. Phương pháp này cũng được sử dụng để phân tích các số liệu

6

về ảnh hưởng của khai thác tài nguyên thực vật rừng đối với các mục tiêu phát triển

bền vững tỉnh Lào Cai.

Phương pháp so sánh: Các so sánh theo chuỗi thời gian, không gian và so sánh

chéo được đề tài sử dụng để đối chiếu giữa các chỉ tiêu có liên quan trên các khía

cạnh của đối tượng nghiên cứu. Các so sánh bao gồm: i) So sánh về thay đổi,

chuyển biến theo thời gian của các chính sách liên quan đến khai thác tài nguyên

thực vật rừng; ii) so sánh theo thời gian và không gian về khai thác tài nguyên thực

vật rừng và các kết quả, hệ quả của nó đối với các mục tiêu phát triển bền vững tỉnh

Lào Cai.

Phân tích chính sách: Phương pháp này được sử dụng để phân tích, đánh giá các

chủ trương, chính sách của Trung ương và tỉnh Lào Cai có liên quan đến khai thác

tài nguyên thực vật rừng. Phân tích tính đồng bộ của chính sách ở cấp Trung ương

và của tỉnh Lào Cai và phân tích tính khả thi, phù hợp với thực tiễn của các quy

định hiện hành việc ban hành các chính sách có phù hợp với đặc thù của tỉnh Lào

Cai. Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất các quan điểm, định hướng về khai thác tài

nguyên thực vật rừng phục vụ phát triển bền vững tỉnh Lào Cai đến năm 2025, tầm

nhìn đến năm 2035.

Phương pháp phân tích SWOT: Phương pháp này được sử dụng để phân tích

điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức đối với khai tài nguyên thực vật rừng phục

vụ phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai.

Phương pháp phân tích hồi quy đa biến: Luận án sử dụng phương pháp định

lượng để phân tích hồi quy đa biến để nghiên cứu, phân tích các yếu tố ảnh hưởng

tới sự phụ thuộc vào tài nguyên rừng của hộ gia đình. Nguồn số liệu phục vụ cho

mô hình ước lượng là các số liệu khảo sát thực tiễn của tác giả tại tỉnh Lào Cai. Các

kiểm định cũng được thực hiện nhằm phát hiện và điều chỉnh các lỗi của mô hình

hồi quy đa biến. Các kết quả ước lượng là cơ sở để đánh giá các nguyên nhân của

thực trạng và đề xuất các giải pháp về khai thác tài nguyên thực vật rừng phục vụ

phát triển bền vững tại tỉnh Lào Cai.

4.4. Nguồn số liệu, tài liệu

i) Số liệu thứ cấp

- Tài liệu thứ cấp: Các báo cáo, nghiên cứu quốc tế và trong nước có liên quan

đến khai thác tài nguyên thực vật rừng và về tình hình kinh tế - xã hội của tỉnh Lào

Cai,…

- Số liệu thứ cấp: Các số liệu về Niên giám thống kê tỉnh Lào Cai; kết quả điều

tra doanh nghiệp và điều tra nông, lâm và thủy sản của Tổng cục Thống kê;…

7

ii) Số liệu sơ cấp từ điều tra khảo sát thực tiễn tại tỉnh Lào Cai

- Đối tượng điều tra, khảo sát

Nghiên cứu này sử dụng nguồn số liệu từ khảo sát thực tiễn tại tỉnh Lào Cai. Đối

tượng tham gia khai thác tài nguyên thực vật rừng bao gồm hộ gia đình, tổ hợp tác,

hợp tác xã, cộng đồng, doanh nghiệp. Tuy nhiên, hộ gia đình cũng có thể là thành

viên của tổ hợp tác, hợp tác xã và cộng đồng. Cho nên, chủ thể khai thác tài nguyên

thực vật rừng có thể phân thành hai nhóm là hộ gia đình và doanh nghiệp. Cho đến

năm 2020, trên địa bàn tỉnh Lào Cai có 1.938 doanh nghiệp nhưng chỉ có 11 doanh

nghiệp hoạt động trong lĩnh vực lâm nghiệp.

1 Việc tiếp cận các doanh nghiệp gặp

những khó khăn nhất định. Từ những vấn đề vừa nêu, trong nghiên cứu này đối

tượng khảo sát là cấp hộ do đây là đối tượng chính khai thác tài nguyên thực vật

rừng và chủ thể sống phụ thuộc vào tài nguyên thực vật rừng. Hơn nữa, phát triển

bền vững với mục tiêu là con người, theo đó tập trung vào cải thiện thu nhập và

giảm nghèo, tạo việc làm cho hộ.

- Lựa chọn loại tài nguyên thực vật rừng và địa bàn khảo sát

Tài nguyên thực vật rừng bao gồm gỗ và cây lâm sản ngoài gỗ. Các loại tài nguyên

thực vật rừng được lựa chọn để điều tra căn cứ vào quy hoạch phát triển và định

hướng tái cơ cấu ngành nông nghiệp và lĩnh vực lâm nghiệp tỉnh Lào Cai. Các loại tài

nguyên thực vật rừng, nhất là các cây lâm sản ngoài gỗ, được lựa chọn để khảo sát

căn cứ theo công dụng, đặc điểm canh tác: cây lâm sản ngoài gỗ là thảo dược (khai

thác, trồng dưới tán rừng: sa nhân tím, thảo quả, quế...); cây lâm sản ngoài gỗ dùng

làm lương thực, thực phẩm (các loại măng); gỗ củi;...

Căn cứ vào các loại tài nguyên thực vật rừng được lựa chọn để nghiên cứu, địa

bàn khảo sát là những nơi có các cây trồng. Đối với những tài nguyên thực vật rừng

có ở nhiều nơi, địa bàn được lựa chọn để điều tra bao gồm vùng thấp và vùng cao ở

tỉnh Lào Cai. Các xã vùng thấp và vùng cao theo cách phân vùng của tỉnh Lào Cai.

Các xã lựa chọn để khảo sát có sự tham vấn với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông

thôn tỉnh Lào Cai nhằm phù hợp với đặc điểm và tình hình thực tiễn tại các địa

phương. Tại mỗi tiểu vùng, xã có diện tích lớn nhất theo từng loại tài nguyên thực

vật rừng được lựa chọn để khảo sát (Bảng 1).

1 Niên giám thống kê tỉnh Lào Cai năm 2020.