Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Huy động vốn cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ trên địa bàn thành phố Hà Nội

VIỆN CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN

_____________________________

NGUYỄN TUẤN THÀNH

HUY ĐỘNG VỐN CHO ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO

THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Hà Nội – Năm 2023

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ

VIỆN CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN

_____________________________

NGUYỄN TUẤN THÀNH

HUY ĐỘNG VỐN CHO ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO

THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI

Chuyên ngành: Kinh tế phát triển

Mã số: 9310105

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1: PGS.TS Từ Quang Phương

2: TS. Kim Quốc Chính

Hà Nội – Năm 2023

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận án “Huy động vốn cho đầu tư phát triển cơ sở hạ

tầng giao thông đường bộ trên địa bàn thành phố Hà Nội” là công trình nghiên

cứu khoa học của riêng tôi. Các tài liệu, số liệu, kết quả nghiên cứu của các tổ chức,

cá nhân khác được tham khảo, sử dụng, trích dẫn trong luận án đều đã được ghi rõ

nguồn gốc một cách trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được

ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Tuấn Thành

1

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình hoàn thành luận án tác giả đã nhận được sự động viên, giúp đỡ

rất quý báu của nhiều cơ quan, tổ chức, các thầy cô, các đồng nghiệp, bạn bè và gia

đình. Tác giả chân thành cảm ơn tất cả, đặc biệt xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới hai

thầy hướng dẫn khoa học là PGS.TS Từ Quang Phương và TS. Kim Quốc Chính; Xin

chân thành cảm ơn Lãnh đạo Viện, các thầy cô làm việc tại Viện Chiến lược phát

triển; Ban lãnh đạo và đồng nghiệp của tác giả tại Ngân hàng TMCP Việt Nam thịnh

vượng và Ngân hàng TMCP Phương Đông. Đồng thời, chân thành cảm ơn gia đình,

bạn bè đã cổ vũ và giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành luận án.

Tác giả luận án

Nguyễn Tuấn Thành

2

1

MỤC LỤC

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT........................................................................................i

DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................................ iii

DANH MỤC BẢN ĐỒ .................................................................................................v

DANH MỤC BIỂU ĐỒ...............................................................................................vi

LỜI MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1

1. Lý do lựa chọn đề tài ..................................................................................................1

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................2

2.1. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................2

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ...............................................................................................2

3. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................................2

4. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................................2

5. Khung nghiên cứu, phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu....................3

5.1. Khung nghiên cứu....................................................................................................3

5.2. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu...........................................................................4

5.3. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................5

6. Đóng góp mới của luận án..........................................................................................8

7. Kết cấu của luận án.....................................................................................................9

CHƯƠNG 1:................................................................................................................10

TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN

QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ...............................................................................10

1.1. Tổng quan về nội dung, đặc điểm của cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ và huy

động vốn cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ ............................10

1.2. Tổng quan về các yếu tố ảnh hưởng đến huy động vốn cho đầu tư phát triển cơ sở

hạ tầng giao thông đường bộ ........................................................................................17

1.3. Tổng quan về đánh giá kết quả, hiệu quả sử dụng vốn và giải pháp tăng trưởng

huy động vốn cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ .....................20

1.4. Đánh giá kết quả tổng quan ...................................................................................33

1.4.1. Những vấn đề có thể kế thừa cho luận án ..........................................................33

1.4.2. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu ..................................................34

LỜI CAM ĐOAN .........................................................................................................1

LỜI CẢM ƠN ...............................................................................................................2

2

CHƯƠNG 2:................................................................................................................35

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HUY ĐỘNG VỐN CHO ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ

HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN.....35

2.1. Khái niệm, bản chất của huy động vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông

đường bộ trên địa bàn một thành phố trực thuộc trung ương.......................................35

2.1.1. Khái niệm, đặc điểm của cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ trên địa bàn một

thành phố trực thuộc trung ương .................................................................................35

2.1.2. Một số vấn đề quan trọng về huy động vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao

thông đường bộ trên địa bàn một thành phố trực thuộc trung ương ...........................38

2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến huy động vốn cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao

thông đường bộ của một thành phố trực thuộc trung ương..........................................44

2.2.1. Năng lực chủ thể quản lý và năng lực của đơn vị thực hiện đầu tư xây dựng cơ

sở hạ tầng giao thông đường bộ...................................................................................46

2.2.2. Chủ trương, pháp luật của nhà nước và chính sách đặc thù của địa phương về

phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ .............................................................49

2.2.3. Trình độ phát triển kinh tế, xã hội của địa phương............................................49

2.2.4. Hội nhập kinh tế quốc tế.....................................................................................50

2.2.5. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên .......................................................................51

2.2.6. Tổ chức giao thông vận tải và văn hóa giao thông của người dân....................51

2.3. Đánh giá kết quả và hiệu quả sử dụng vốn huy động cho đầu tư phát triển cơ sở

hạ tầng giao thông đường bộ cho thành phố trực thuộc trung ương ............................51

2.3.1. Yêu cầu đánh giá kết quả và hiệu quả sử dụng vốn huy động cho đầu tư phát

triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ trên địa bàn thành phố trực thuộc trung

ương..............................................................................................................................51

2.3.2. Chỉ tiêu đánh giá kết quả và hiệu quả sử dụng vốn huy động cho đầu tư phát

triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ cho thành phố trực thuộc trung ương.........52

2.4. Kinh nghiệm huy động vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ

của một số thành phố trong nước .................................................................................57

2.4.1. Đối với của thành phố Hồ Chí Minh ..................................................................57

2.4.2. Đối với thành phố Đà Nẵng ...............................................................................59

2.4.3. Bài học rút ra cho thành phố Hà Nội.................................................................59

Tiểu kết chương 2:........................................................................................................60

3

CHƯƠNG 3:................................................................................................................61

THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN CHO ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ

TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI.61

3.1. Khái quát các yếu tố ảnh hưởng đến huy động vốn cho đầu từ phát triển cơ sở hạ

tầng giao thông đường bộ trên địa bàn thành phố hà nội trong thời gian vừa qua.......61

3.1.1. Năng lực chủ thể quản lý và năng lực của đơn vị thực hiện đầu tư xây dựng cơ

sở hạ tầng giao thông đường bộ...................................................................................61

3.1.2. Chủ trương, pháp luật của nhà nước và chính sách đặc thù của địa phương về

phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ .............................................................65

3.1.3. Trình độ phát triển kinh tế xã hội của địa phương.............................................69

3.1.4. Hội nhập kinh tế quốc tế.....................................................................................71

3.1.5. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên .......................................................................73

3.1.6. Tổ chức giao thông vận tải và văn hóa giao thông của người dân....................77

3.2. Thực trạng huy động vốn cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ

trên địa bàn thành phố Hà Nội......................................................................................79

3.2.1. Kết quả huy động vốn đầu tư phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông

đường bộ của thành phố Hà Nội ..................................................................................79

3.2.2. Hiệu quả sử dụng vốn huy động cho đầu tư phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng

giao thông đường bộ của thành phố Hà Nội................................................................90

3.3. Tình hình phát triển giao thông đường bộ và mức độ đáp ứng yêu cầu vận tải

giao thông đường bộ của thành phố Hà Nội................................................................94

3.3.1. Đặc điểm mạng lưới giao thông của thành phố Hà Nội ....................................94

3.3.2. Khái quát về hệ thống giao thông đường bộ thành phố Hà Nội ........................96

3.4. Đánh giá tổng quát huy động vốn cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông

đường bộ trên địa bàn thành phố Hà Nội ...................................................................112

3.4.1. Những kết quả đạt được và nguyên nhân .........................................................112

3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân .......................................................................113

Tiểu kết chương 3:......................................................................................................117

CHƯƠNG 4...............................................................................................................118

ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP GIA TĂNG KẾT QUẢ VÀ HIỆU QUẢ SỬ

DỤNG VỐN HUY ĐỘNG ĐỂ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG

ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI.......................................118

4

4.1. Bối cảnh ảnh hưởng đến huy động vốn cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao

thông đường bộ của thành phố Hà Nội.......................................................................118

4.1.1. Bối cảnh quốc tế và ảnh hưởng của nó ............................................................118

4.1.2. Bối cảnh trong nước và ảnh hưởng của nó ......................................................118

4.2. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Hà Nội và ảnh hưởng của nó

tới huy động vốn phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ của thành phố ........120

4.3. Định hướng huy động vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ

của thành phố đến năm 2030 ......................................................................................122

4.3.1. Dự báo nhu cầu phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ ở thành

phố Hà Nội..................................................................................................................122

4.3.2. Dự báo tổng nhu cầu vốn và cơ cấu vốn cần huy động để đầu tư phát triển cơ

sở hạ tầng giao thông đường bộ thành phố Hà Nội đến năm 2030 ...........................127

4.4. Giải pháp nhằm tăng cường và nâng cao hiệu quả huy động vốn cho đầu tư phát

triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ của thành phố Hà Nội ................................132

4.4.1. Căn cứ để đề xuất giải pháp.............................................................................132

4.4.2. Các giải pháp chủ yếu ......................................................................................132

Tiểu kết chương 4:......................................................................................................146

KẾT LUẬN ...............................................................................................................147

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ

....................................................................................................................................149

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................150

A.TIẾNG VIỆT ........................................................................................................150

B. TIẾNG ANH.........................................................................................................157

PHỤ LỤC 01 .............................................................................................................159

PHỤ LỤC 02 .............................................................................................................163

PHỤ LỤC 03 .............................................................................................................167

PHỤ LỤC 04 .............................................................................................................170

PHỤ LỤC 05 .............................................................................................................172

PHỤ LỤC 06 .............................................................................................................178

PHỤ LỤC 07 .............................................................................................................179

i

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT

Từ viết

tắt Nghĩa tiếng Việt

1 BLT Xây dựng - Thuê dịch vụ - Chuyển giao

2 BOO Xây dựng - Sở hữu - Kinh doanh

3 BOT Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao

4 BT Xây dựng - Chuyển giao

5 BTL Xây dựng - Chuyển giao - Thuê dịch vụ

6 BTO Xây dựng - Chuyển giao - Kinh doanh

7 CNH Công nghiệp hóa

8 CPTPP Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương

9 CSHT Cơ sở hạ tầng

10 CT Cao tốc

11 EU Liên minh châu Âu

12 FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài

13 FTA Hiệp định thương mại tự do

14 GDP Tổng sản phẩn quốc nội

15 GRDP Tổng sản phẩm quốc nội trên địa bàn

16 GTĐB Giao thông đường bộ

17 GTVT Giao thông vận tải

18 HĐH Hiện đại hóa

19 HĐND Hội đồng nhân dân

20 KCHT Kết cấu hạ tầng

21 KTXH Kinh tế xã hội

22 NSNN Ngân sách nhà nước

23 NSTW Ngân sách trung ương

24 O&M Kinh doanh - Quản lý

25 ODA Vốn hỗ trợ phát triển chính thức

26 PAPI Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam

27 PAR

INDEX Chỉ số cải cách hành chính

28 PCI Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh

29 PPP Hợp tác nhà nước - tư nhân

30 QL Quốc lộ

31 ROT Khôi phục - Khai thác - Chuyển giao

32 SIPAS Chỉ số hài lòng của người dân, tổ chức đối với sự phục vụ của cơ

quan hành chính Nhà nước

33 TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh

34 TW Trung ương

35 UBND Ủy ban nhân dân

36 USD Đô la Mỹ

ii

37 VĐT Vốn đầu tư

38 WB Ngân hàng thế giới

39 WTA Giải thưởng du lịch thế giới

40 XDCB Xây dựng cơ bản

iii

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Chương 2:

Bảng 2.1: Tổng hợp kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ..............................44

Bảng 2.2: Các phương thức phát hành từ năm 2003 – 2018 ........................................58

Chương 3:

Bảng 3.1: Bảng khái quát một số chỉ tiêu kinh tế xã hội của Hà Nội 2015 - 2022 ......69

Bảng 3.2: Bảng so sánh GRDP các tỉnh phía Bắc năm 2022.......................................71

Bảng 3.3: Bảng thống kê thu hút nguồn FDI vào Hà Nội 2015 - 2022........................72

Bảng 3.4: Thống kê diện tích, dân số, dân di cư và khách du lịch...............................74

Bảng 3.5: Quy mô và tốc độ tăng trưởng vốn đầu tư phát triển CSHT GTĐB Hà Nội

giai đoạn 2015 – 2022 ..................................................................................................80

Bảng 3.6: Cơ cấu vốn huy động phát triển CSHT GTĐB Hà Nội ...............................81

Bảng 3.7: Cơ cấu sử dụng vốn huy động theo hệ thống giao thông trên địa bàn thành

phố Hà Nội 2015 -2022 ................................................................................................87

Bảng 3.8: Cơ cấu sử dụng vốn đầu tư phát triển CSHT GTĐB phân theo địa bàn thành

phố Hà Nội 2015 -2022 ................................................................................................88

Bảng 3.9: Tỷ lệ huy động so với kế hoạch vốn xây dựng CSHT GTĐB của Hà Nội

giai đoạn 2019 - 2022 ...................................................................................................89

Bảng 3.10: Tỷ lệ lãng phí vốn trong xây dựng CSHT GTĐB Hà Nội.........................91

Bảng 3.11: Hệ số lôi kéo vốn từ nhà nước ...................................................................92

Bảng 3.12: Bảng tổng hợp khảo sát mức độ hài lòng người dân .................................93

Bảng 3.13: Một số chỉ tiêu về thực trạng phát triển CSHT GTĐB địa bàn thành phố

Hà Nội giai đoạn 2015 -2022 .......................................................................................95

Bảng 3.14: Hiện trạng mạng lưới giao thông đường bộ của Thành phố Hà Nội .........97

Bảng 3.15: Tổng hợp hiện trạng đường cao tốc qua địa bàn Hà Nội...........................99

Bảng 3.16: Tổng hợp hiện trạng đường quốc lộ qua địa bàn Hà Nội ........................100

Bảng 3.17: Hiện trạng giao thông đô thị, quận huyện, xã trên địa bàn......................104

Bảng 3.18: Hiện trạng các bến xe khách trên địa bàn Hà Nội năm 2022 ..................106

Chương 4:

Bảng 4.1: Dự báo một số mục tiêu chủ yếu về phát triển CSHT GTĐB của thành phố

Hà Nội đến năm 2030.................................................................................................122

iv

Bảng 4.2: Dự báo cơ cấu vốn huy động để phát triển CSHT GTĐB địa bàn Hà Nội

đến năm 2030..............................................................................................................127

Bảng 4.3: Dự báo nhu cầu vốn cho đầu tư phát triển và bảo trì cơ sở hạ tầng giao

thông đường bộ thành phố Hà Nội đến năm 2030 .....................................................128

v

DANH MỤC BẢN ĐỒ

Hình 3.1: Bản đồ mạng lưới giao thông giữa Hà Nội và các tỉnh miền Bắc................75

Hình 3.2: Bản đồ mạng lưới giao thông các quận nội thành của thành phố Hà Nội

2022 ..............................................................................................................................95

vi

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Chương 3:

Biểu đồ 3.1: Tỷ trọng vốn đầu tư phát triển CSHT GTĐB so với tổng vốn đầu tư phát

triển trên địa bàn Hà Nội (2015 - 2022) .......................................................................79

Biểu đồ 3.2: Cơ cấu vốn huy động phát triển CSHT GTĐB Hà Nội lũy kế 2015 - 2022

......................................................................................................................................82

Biểu đồ 3.3: Cơ cấu nguồn vốn ĐTPT CSHT GTĐB trên địa bàn Hà Nội từ ngân sách

nhà nước (2015 - 2022) ................................................................................................82

Biểu đồ 3.4: Nguồn vốn ĐTPT CSHT GTĐB trên địa bàn Hà Nội từ khu vực tư nhân

giai đoạn 2015 - 2022 ...................................................................................................86

Biểu đồ 3.5: So sánh mật độ cao tốc theo diện tích và dân số ...................................100

Biểu đồ 3.6: So sánh mật độ quốc lộ theo diện tích và dân số...................................101

Biểu đồ 3.7: Kết cấu mặt đường tỉnh lộ ở Hà Nội......................................................102

Biểu đồ 3.8: So sánh mật độ tỉnh lộ theo diện tích và dân số.....................................103

Biểu đồ 3.9: So sánh kết cấu mặt đường đô thị, quận, huyện và nông thông ............104

Chương 4:

Biểu đồ 4.1: Tổng nhu cầu vốn và tỷ trọng phân bổ đến năm 2030...........................129

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài

Phát triển cơ sở hạ tầng (CSHT) giao thông đường bộ (GTĐB) của một thành

phố trực thuộc trung ương là vấn đề chưa được nghiên cứu thỏa đáng, nhiều vấn đề lý

luận về huy động vốn đầu tư phát triển CSHT GTĐB như các yếu tố ảnh hưởng đến

huy động vốn đầu tư để phát triển CSHT GTĐB chưa được xếp theo thứ tự quan trọng

của các yếu tố. Nhận diện nội dung và bản chất của vấn đề huy động vốn đầu tư để

phát triển CSHT GTĐB cũng như các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng vốn đầu tư

huy động được để phát triển CSHT GTĐB như thế nào cũng chưa được nghiên cứu

một cách tường minh. Tất cả những vấn đề như thế cần được nghiên cứu một cách

nghiêm túc và thận trọng.

Thực tiễn vấn đề gia tăng kết quả huy động vốn, hiệu quả sử dụng vốn huy

động được để phát triển CSHT GTĐB cũng như xem xét các hạn chế trong đầu tư

phát triển CSHT GTĐB cần được nghiên cứu một cách cẩn thận. Tốc độ đô thị hóa

của thành phố Hà Nội diễn ra nhanh chóng dẫn đến yêu cầu phát triển CSHT GTĐB

trên địa bàn thành phố là rất lớn. Hà Nội sẽ phát triển thành đầu tàu kinh tế, trung tâm

khoa học công nghệ (KHCN) của cả nước và trở thành thành phố thông minh trong

tương lai gần. Dân số của thành phố Hà Nội tăng lên nhanh chóng, có thể đạt 10 triệu

người vào năm 2030. Hàng năm dân di cư tự do vào thành phố này sinh sống và làm

việc tới khoảng 400 ngàn người. Hàng ngày có khoảng 15 ngàn xe ôtô, xe máy của

các tỉnh vào thành phố làm việc. Thêm vào đó, Hà Nội có diện tích tự nhiên trải rộng

trên 12 quận nội thành, 17 huyện, 383 xã. Du khách đến Hà Nội năm 2019 vào khoảng

20 triệu người, trong đó khách quốc tế khoảng 5 triệu người [19]. Tất cả những điều

vừa nói dẫn đến yêu cầu phát triển hạ tầng GTĐB là rất lớn và dẫn tới nhu cầu về vốn

xây dựng CSHT GTĐB cũng rất lớn. Giai đoạn vừa qua việc huy động động vốn đầu

tư phát triển CSHT GTĐB trên địa bàn bộc lộ nhiều bất cập và chưa đem lại hiệu quả

như mong muốn. Trong thời gian vừa rồi mới huy động được khoảng 23.325 tỷ đồng

năm 2015 và 47.067 tỷ đồng 2022 cho đầu tư phát triển CSHT GTĐB [58] và các chỉ

tiêu về kết quả huy động vốn và hiệu quả sử dụng vốn cho phát triển CSHT GTĐB

cũng đang còn hạn chế. Theo báo cáo từ Sở giao thông vận tải Hà Nội và Sở Tài chính

Hà Nội thì vốn huy động được mới đáp ứng khoảng 60% kế hoạch phát triển CSHT